Przypisy

Midas (…) przecież coś odziedziczyliście po nim (…) — [por.] Legenda o uszach Midasa. [przypis tłumacza]

między nienawiścią cierpienia i miłością rozkoszy; toż Platon zaleca pośredni bieg między obojgiem — por. Platon, Prawa, VII. [przypis tłumacza]

Między skazanymi (…) państwa — całe to opowiadanie jest zaczerpnięte i niezbyt wiernie powtórzone z Liwiusza: Tytus Liusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, XL, 4. [przypis tłumacza]

między tymi trzema opryszkami, którzy przyszli po nich — [po Cezarze i Pompejuszu, którzy toczyli wojnę domową; red. WL] Oktawiusz, Marek Antoniusz i Lepidus. [przypis tłumacza]

między więźniów — W tym rysie dopatrywano się wyraźnej aluzji do Kongregacji św. Sakramentu, która szczególny nacisk kładła na opiekę nad więźniami. [przypis tłumacza]

Między wierszem 303 a 304 w pierwszym wydaniu przypisek autora: „To zbrodniarz mówi”. [przypis tłumacza]

miecza — ξίφους, gladio, Schwert (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

mieczyskami — ῥομφαίαις , gladiis, Schwertern (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]; duży, szeroki miecz, używany zwłaszcza przez Traków i różne ludy barbarzyńskie; noszono go po stronie prawej (Pape). [przypis tłumacza]

mieczyskami — ταῖς ῥομφαίαις, p. VI, I, 8, uwaga. [przypis tłumacza]

Miej (…) karety — Celimena, wyprowadzona z równowagi i zapominając o światowej masce, odpowiada wręcz, porywczo; wówczas Arsena, korzystając z doraźnego zwycięstwa, chce z tryumfem opuścić pole walki. Ale już Celimena zdążyła się opanować. [przypis tłumacza]

miejsca czcią otoczone — τα αγια. Niechaj czytelnik nie posądza Flawiusza o ubóstwo wysłowienia; wśród całego wiru słów: świątynia, święte miejsca, Święte Świętych etc. tłumacz musi myśleć nie tylko o wiernym oddaniu tekstu, ale i o dźwięczności mowy przekładu; tylko w wypadkach, w których chodzi o określenia ściśle lokalne, dosłowność jest rzeczą nieodzowną, nie można tedy używać wyrażeń ogólnikowych, ale trzeba rzecz nazywać po imieniu. [przypis tłumacza]

miejscowych — ἐπιχωρίων (Niese), πατρίων (Dindorf). [przypis tłumacza]

mienił niesprawiedliwym nie tylko niewdzięcznego… — zdaje się, że w Sparcie można było niewdzięczność ścigać sądownie. Skoro Agesilaos potępiał niewdzięczność bez względu na stanowisko ustawy, to tym bardziej sam jej unikał, jeśli prawo ją karało. [przypis tłumacza]

Mieniono (…) [Spinozę] bożyszczem poetów, Kopernikiem etyki, świętym — zob. zbiór cytat 28 wielkich pisarzy w „Chronicon Spinozanum”, t. I na wstępie. [przypis tłumacza]

Miesięcznik Berliński — „Berliner Monatsschrift”. [przypis tłumacza]

mieszkańców Paleny w Tracji, którzy, skoro tylko dziewięć razy wykąpią się w bagnie Trytona, zaraz zmieniają się w ptaki — [por.] Owidiusz, Metam. XV, 356. [przypis tłumacza]

mieszkańcy Peszy (…) Monsoru i innych miejsc okolicznych — Wszystko miejscowości w prowincjach Turenii, Anjou i Poitou. [przypis tłumacza]

Mieszkańcy Tracji, kiedy mają zamiar przeprawić się przez zamarzniętą rzekę (…) — Plutarch, Które zwierzęta są zmyślniejsze, lądowe czy wodne, 12. [przypis tłumacza]

Mieszkania były podziemne, wejście było jak otwór studni — w Armenii południowej dziś jeszcze dachy (płaskie) mają małe wieże, jak Ksenofont podaje w ks. IV (początek). W Armenii środkowej dla ochrony przed mrozem kopią mieszkania głęboko w ziemi; dach mało co wystaje nad powierzchnię ziemi. [przypis tłumacza]

Mieszko, syn jego, na tron wstąpił, który już za życia ojca siostrę Ottona III był pojął za żonę — żoną Mieszka II była Rycheza (ok. 993–1063) zwana też Ryksą, córka palatyna reńskiego Erenfrieda Ezzona i siostry Ottona III, Matyldy (Rycheza była więc siostrzenicą cesarza); o jej małżeństwie z synem Bolesława Chrobrego zadecydowano w 1013 r., w czasie kończących trwającą od 1007 r. wojnę polsko-niemiecką pertraktacji pokojowych w Merseburgu. [przypis tłumacza]

Mihi (…) doctus — Lucretius, De rerum natura V, 959. [przypis tłumacza]

Mihi (…) face (łac.) — „Tak ja czynię: ty czyń zaś, jak ci tam wypadnie” (Terentius, Heauton Timorumenos, I, 1, 28; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Mihi (…) fiunt — Cicero, Tusculanae quaestiones [Tusculanae disputationes], II, 26. [przypis tłumacza]

Mihi sic usus est, tibi opus est facto, fac (łac.) — Ter. Heautont. I, 1., 18; cyt. u Montaigne, Próby I. 27. „Moim zwyczajem jest, jak ci trzeba, to zrób”. [przypis tłumacza]

Mihi vindictam — [por.] Psalm 94, 1. [przypis tłumacza]

Mikołaj de Lyra (ok. 1270–1349) — nawrócony Żyd, franciszkanin, autor popularnego komentarza Biblii; o ustępie psalmisty dotyczy: Ps. 135, 20 [przypis zweryfikowany i poprawiony przez Red. WL]. [przypis tłumacza]

Mikołaj Flamel — alchemik paryski żyjący w drugiej polowie XIV w., który rzekomo znalazł sekret przetwarzania rtęci na złoto. [przypis tłumacza]

Mikołaj z Damaszku (ok. 64–po 4.n.e.) — historyk. „Żyjąc w czasach panowania Heroda, pisał tylko o tym, co się mogło podobać królowi”, Starożytności XVI, VI, 1, przekład Lippomana. W całości tego ustępu przytoczyć z Lippomana niepodobna, bo jest w przekładzie nieścisłość na nieścisłości, wypaczająca zupełnie sens i fakty. [przypis tłumacza]

Mikromegas — fantastyczne imię ulepione z dwóch greckich wyrazów: micros: mały, i megas: duży. Utwór ten, skreślony pod wpływem Podróży Guliwera, zawiera sporo złośliwych aluzji w kierunku Fontenelle'a, sekretarza Akademii, który przedstawiony jest tu pod postacią karła z Saturna. Fontenelle, wówczas starzec 95-letni, zażywał ogromnego powodzenia jako popularyzator zdobyczy wiedzy przyrodniczej dla użytku światowej publiczności; najgłośniejsze są jego Rozmowy o mnogości światów, przedstawione istotnie w formie rozmowy z margrabiną de Lambert. [przypis tłumacza]

Miksarchagewas — Przydomek Kastora. [przypis tłumacza]

miła siostruniu — Pani Pernelle przedrzeźnia Mariannę. [przypis tłumacza]

miłość — Charité [przypis tłumacza]

miłość — Charité. [przypis tłumacza]

miłość przemówiła pierwszy raz ze sceny francuskiej — nie zapominajmy wszakże iż poprzedził Racine'a Mizantrop Moliera, owo zdumiewające swą nowością arcydzieło; twórczość Moliera przyczyniła się niewątpliwie do tego, aby skierować Racine'a na drogę prostoty, prawdy i „odheroizowania” uczuć. [przypis tłumacza]

miłość sercem, miłość namiętna (…) — dla terminów, których tu używa Stendhal, niełatwo jest znaleźć równie zwięzłe odpowiedniki polskie, które by je dobrze zastępowały w każdej okoliczności. Terminy francuskie tego podziału brzmią: l'amour-passion, l'amour-goût, l'amour physique, l'amour de vanité. [przypis tłumacza]

Miłość własna — Ustęp ten stanowi właściwie oddzielny rękopis, ale wszyscy wydawcy włączyli go do Myśli. [przypis tłumacza]

Miłości bez zgorszenia — Trzeba przyznać, iż Tartufe umiał w swoim strzelistym przemówieniu wygrać wszystkie motywy: zaniepokoić kobietę akcentem (a i gestem) szczerej namiętności, zagrać na jej próżności kobiecej i wreszcie błysnąć tym kuszącym argumentem: bezpieczeństwo! [przypis tłumacza]

Miłosierdzie Boga zachęca do pokuty — Rz 2, 4. [przypis tłumacza]

Miły Boże (…) pensje. — Apostrofa ta musiała królowi dość przypaść do smaku. [przypis tłumacza]

mila — chodzi o milę angielską, równą ok. 1,6 km. [przypis tłumacza]

milczę i nie powiem ani słowa (…) Niczego takiego nie zrobię… — retoryczne pomijanie. [przypis tłumacza]

Milfidippo… — Milfidippa jest w tej scenie „postacią milczącą” (κωφόν πρόσωπον), która nie zabiera wcale głosu. [przypis tłumacza]

Mille (…) dedit — Ovidius, Fasti, I, 380. [przypis tłumacza]

milord Chatham — Wilhelm Pitt, hr. Chatham (1708–1778). [przypis tłumacza]

milord marszałek — patrz księga XII. [George Keith (1686–1778), ostatni lord marszałek Szkocji; red. WL]. [przypis tłumacza]

Miltiades — syn Kimona, potomek wielkiego rodu ateńskiego, który dzierżył jakiś czas księstwo w Tracji, zwycięzca spod Maratonu, po niepowodzeniu na wyspie Paros umiera z rany w więzieniu. [przypis tłumacza]

Mimalonidy — nazwa Bachanek w Macedonii. [przypis tłumacza]

mimów Sofrona i Ksenarcha i rozmów sokratycznych, jako też (…) w trymetrach… — Syrakuzańczyk Sofron (ok. 420 p.n.e.) i syn jego Ksenarchos, wsławili się „mimami”, tj. dialogami pisanymi prozą, wystawiającymi sceny z życia codziennego i poważniejsze, i komiczne; odznaczały się one ruchliwością i trafną charakterystyką osób. Platon przywiózł utwory te podobno pierwszy do Aten, zachwycony ich pięknością, a skorzystał z nich później w pismach swoich, w których scenerią żywą i dzisiaj jeszcze podziwiamy. Przez rozmowy sokratyczne nie rozumie tu Arystoteles dialogów o treści ściśle umiejętnej, ale pisma w rodzaju Biesiady Ksenofonta, mające przeważnie wartość estetyczną. Twórcą ich był nieznany nam poza tym Aleksamenos z Teos. Nazwę swoją miały stąd, że naśladowano w nich rozmowy prowadzone przez Sokratesa. Arystoteles, mówiąc o trymetrach, ma na myśli wiersze satyryczne Archilocha (ok. 650 p.n.e.) i jego następców. [przypis tłumacza]

Mimo że składał małe ofiary z małego mienia, nie sądził, że pozostaje w tyle poza tymi, co składają bogate ofiary z wielkiego majątku — porównaj opowiadanie ewangelisty Łukasza o groszu wdowim (Łk 21, 1–4). [przypis tłumacza]

mina — 1 mina, około 100 koron, a zatem ów gniadosz kosztował mniej więcej 1200 koron. [przypis tłumacza]

mincha — dosł.: „ofiara, dar”; nazwa modlitwy popołudniowej. [przypis tłumacza]

Mincha (Minche) — modlitwa popołudniowa. [przypis tłumacza]

mincha — modlitwa popołudniowa. [przypis tłumacza]

Mincha — modlitwa popołudniowa. [przypis tłumacza]

Minęło dopiero cztery czy pięć wieków jak król francuski, wbrew ówczesnym zwyczajom, wziął straż, aby się ubezpieczyć od morderców, których jakiś królik azjatycki nasłał na jego zgubę. — Filip August, któremu, w czasie wyprawy krzyżowej (1191), nieraz groziło niebezpieczeństwo ze strony skrytobójczych fanatyków. [przypis tłumacza]

min hamecar — modlitwa mająca wspomóc w nieszczęściu. [przypis tłumacza]

Min Herre (…) lycksalig — po duńsku. [przypis tłumacza]

minimowie — zakon minimistów, założony przez św. Franciszka z Paula w Kalabrii. Nazwa, oznaczająca „braci najniższych”, wyraża pokorę założyciela. [przypis tłumacza]

Minister (…) amariores — Catullus 27, 1. [przypis tłumacza]

minister — pastor protestancki. [przypis tłumacza]

minister znany z dowcipu — Roullier de Coudray ścigał, szyderstwem i surowością zarazem, niesumiennych dzierżawców podatkowych. [przypis tłumacza]

ministra (…) zgiętego pod ciężarem spraw i wieku, ale rześkiego jeszcze i pełnego ducha — kardynał de Fleury, którego Wolter niejednokrotnie obdarza pochwałą. [przypis tłumacza]

minjan — dziesięciu dorosłych Żydów niezbędnych przy odprawianiu uroczystości lub publicznej modlitwy. [przypis tłumacza]

minjan — dziesięciu Żydów, zgromadzenie niezbędne do odprawienia zbiorowych modłów w bóżnicy. [przypis tłumacza]

minoryci — franciszkanie. [przypis tłumacza]

Minos — [tu:] parlament. [przypis tłumacza]

Minus (…) cogitatio — Quintilianus, Institutio oratoria, I, 12. [przypis tłumacza]

minus (…) successerat — Martialis Epigrammaton, VIII. [przypis tłumacza]

Minutatim (…) aetas — Lucretius, De rerum natura, II, 1131. [przypis tłumacza]

miotali do świątyni leniwy ogień — właściwie: rzucili do Przybytku ociągający się ogień, ἐπὶ τὸν ναὸν βραδῦνον τὸ πῦρ. [przypis tłumacza]

Miramur (…) fallentia — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 118. [przypis tłumacza]

mirtszem (z hebr. im jirce haszem) — jeśli Bóg zechce. [przypis tłumacza]

Mirum (…) successu — Plinius, Naturalis historia, II, 23. [przypis tłumacza]

Mirza — persų ž. — jeigu stovi prieš vardą, tai reiškia ponas, o jeigu po vardo, tai — kunigaikštis. [przypis tłumacza]

Misce (…) brevem — Horatius, Odae, IV, 12, 27. [przypis tłumacza]

Misero (…) nocte (łac.) — „Boś ty zabrała/ Mnie, nędzarzowi, wszystkie, ach, zmysły!/ Odkąd cię tylko Lesbio, zoczyłem,/ Słowa me nieme, myśli me prysły,/ Język drętwieje, w żyłach się toczy/ Płomień i pożar, w uszach mi dzwoni/ Niesamowity dźwięk, a na oczy/ Pada noc mroczna!” (Catullus, Epigrammata, 52, 5; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Miser (…) vitae (łac.) — „Biadaż nam, biada! krzyczą, oto dzień ów wrogi/ Zabrał nam wszystkie nasze dobra i nadzieje!” (Lucretius, De rerum natura, III, 911; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

miskę (…) Z niej wypadają pioruny, grzmoty, błyskawice, diabły i burze, które was w jednej chwili zagrzebią sto stóp pod ziemią — Dzwon ekskomunikacyjny, w który dzwoniono, ilekroć papież rzucał na kogo klątwę. [przypis tłumacza]

Mista (…) fugit — Horatius, Odae, I, 28, 19. [przypis tłumacza]

mistrza, który miszkował braciszków w opactwie (…) — W niektórych współczesnych klasztorach kastrowano mnichów, aby upewnić się co do ich czystości. [przypis tłumacza]

mistrz Alkofrybas — Rabelais, Gargantua i Pantagruel. [przypis tłumacza]

Mistrz Gałeczka — (w oryg. Rondililis) ma oznaczać kolegę Rabelais'go z Montpellier, doktora Wilhelma Rondelet. [przypis tłumacza]

Mistrz Hugo Salel (1493–1550) — był dworzaninem Franciszka I; przełożył na język francuski dziesięć pierwszych pieśni Iliady. [przypis tłumacza]

Mistrz Jan Mehuński — Jan de Meung, autor drugiej części Romansu Róży (1277). [przypis tłumacza]

Mistrz Janotus (…) ze swym suknem — Parodia dialektyki scholastycznej. [przypis tłumacza]

Mistrz Jan Pulieński — Jan de Poulieu, doktor uniwersytetu, który zwalczał zakony żebrzące i później musiał odwołać swoje zarzuty. Za czasu Villona istniała bardzo silna opozycja świeckiego kleru przeciw groźnej konkurencji zakonów żebrzących. [przypis tłumacza]

mistrz Jan ze Szkocji — Duns Scot. [przypis tłumacza]

mistrzowi Ianu Kotru… — Jan Cotard, prokurator, również tęgi pijak, wówczas świeżo zmarły. [przypis tłumacza]

mistrzowi Lomerowi… — mistrz Lomer d'Airaines, zakonnik; warunki stawiane przez testatora czynią prawo mistrza Lomera dość problematycznym zwłaszcza wobec pojęć Villona o interesowności kobiecej. [przypis tłumacza]

mistrzowi Lorensowi… — mistrz Lorenz, promotor, który prowadził śledztwo w sprawie kradzieży nawarskiej, przy tym tęgi bibuła [bibuła — pijak; Red.WL]. [przypis tłumacza]

Mistrzowi Rogatemu Ianowi… — Jean le Cornu, bogaty mieszczanin i sekretarz królewski, który prawdopodobnie okazał się w potrzebie mało uczynnym dla poety. W ogrodzie, który mu ironicznie „zapisuje”, Villon, zdaje się, zmuszony był przespać nieraz noc. [przypis tłumacza]

mistrzowskie dzieło [Locke'a] — wymienione powyżej: O rozumie ludzkim (An essay concerning human understanding). [przypis tłumacza]

Mistrzu — w oryginale Meister ma podwójne znaczenie, jako nazwisko bohatera i jako imię pospolite: mistrz. Tej gry słów niepodobna oddać po polsku. „Meistrze!” (majstrze!) brzmiałoby chyba trochę trywialnie. [przypis tłumacza]

Mistrzyni, własto ogromnego dzieła, skąd się ta chmura na twym czole wzięła? — te dwa wiersze, oraz w. 712, to dosłowny cytat z Telefosa, tragedii Eurypidesa, którego Arystofanes ośmiesza. [przypis tłumacza]

Miszna a. Miszne — starsza część Talmudu, zawierająca uporządkowane treściowo przepisy prawa religijnego i świeckiego; do niej odnoszą się komentarze Gemary. [przypis tłumacza]

Miszna (Miszne) — starsza część Talmudu, zawiera uporządkowane treściowo przepisy prawa religijnego i świeckiego. [przypis tłumacza]

Miszna — pierwsza część Talmudu; zawiera sześć dyscyplin zwanych sederami, czyli porządkami. [przypis tłumacza]

mita — dosłownie łóżko, tu w znaczeniu mary. Deska, na której niesiono ciało do grobu. [przypis tłumacza]

mitnagdim — lm od mitnaged: przeciwnik chasydyzmu. [przypis tłumacza]

mitnaged (lm: mitnagdim) — przeciwnik chasydyzmu. [przypis tłumacza]