Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 477 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | portugalski | potocznie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | rzymski | staropolskie | teatralny | turecki | ukraiński | włoski | wojskowy

Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 5079 przypisów.

Arma tua fulgent, sed non hic ossa quiescunt, Divae memoriae miles, o Zawisza niger! (łac.) — Herb lśni na twojej tarczy, lecz nie tu spoczywają kości, rycerzu świętej pamięci, Zawiszo Czarny! (epitafium napisane w XV w. przez Adama Świnkę, sekretarza króla Władysława Jagiełły). [przypis edytorski]

armatura (daw.) — uzbrojenie. [przypis edytorski]

armatura (daw.) — zbroje; uzbrojenie. [przypis edytorski]

armatura — ogół pomocniczych elementów instalacji technicznej; wyposażenie, osprzęt. [przypis edytorski]

armatura — pomocnicze elementy w konstrukcji urządzenia; uzbrojenie, wyposażenie; plastyczna ozdoba broni. [przypis edytorski]

armatura — tu konstrukcja podtrzymująca a. podpierająca coś. [przypis edytorski]

armaty dwunastofuntowe — dawniej kaliber armat podawano w jednostkach ciężaru wystrzeliwanej kuli; funt to ok. 0,5 kg. [przypis edytorski]

Armeńczyk — dziś Armeńczykami nazywa się obywateli Republiki Armenii, bez względu na ich pochodzenie, podczas gdy członków narodu, żyjącego nie tylko w tym państwie, nazywa się, zgodnie z tradycją, Ormianami. [przypis edytorski]

Armenia — kraina na południe od Kaukazu, w I w. n.e. odgrywała istotną rolę w rywalizacji między Rzymem a Partami. Armenia właściwa obejmuje dzisiejszą Armenię, a także tereny dzisiejszej wsch. Turcji. [przypis edytorski]

armia italska — tu: Armia Italii, armia francuska stacjonująca na granicy włoskiej i biorąca udział w walkach w samych Włoszech; w 1796 naczelne dowództwo tej armii objął generał Napoleon Bonaparte, który poprowadził zwycięską kampanię włoską, pokonując Austriaków i Sardyńczyków, wskutek czego rozpadła się pierwsza koalicja antyfrancuska. [przypis edytorski]

Armia Ludowa (AL) — konspiracyjna organizacja zbrojna utworzona przez komunistyczną Polską Partię Robotniczą 1 stycznia 1944 r. na bazie działającej od 1942 r. Gwardii Ludowej. Jej oddziały walczyły w powstaniu warszawskim w sojuszu taktycznym z AK, prowadziły również działania partyzanckie na terenie GG (głównie w centralnej i wschodniej Polsce). Dowódca AL był Michał Rola-Żymierski. Liczebność AL Jest przedmiotem sporów wśród historyków, najczęściej przyjmowane szacunki to 30–50 tysięcy żołnierzy. [przypis edytorski]

Armia Pracy a. Organizacja Todt — stworzona przez Fritza Todta paramilitarna organizacja, która w latach 1938–1945 zajmowała się budownictwem obiektów wojskowych (np. Linia Zygfryda, Wał Atlantycki); miała własne obozy pracy, zatrudniała także więźniów obozów koncentracyjnych. [przypis edytorski]

Armia Sambry i Mozy — jedna z najbardziej znanych armii francuskich okresu Rewolucji, sformowana 29 czerwca 1794 roku z Armii Ardenów wzmocnionej lewym skrzydłem Armii Mozeli i prawym skrzydłem Armii Północy; walczyła przeciwko koalicji antyfrancuskiej na północy. [przypis edytorski]

armia traw — w oryginale po prostu ”trawy” (łac. gramina); oryginalny tekst pieśni ma jednak tę właściwość, że wiele spośród słów odnoszących się dalej do pór roku ma drugie czy trzecie znaczenia słownikowe odnoszące się do sfery militarnej. Obserwację tę zawdzięczam konwersatorium dra hab. Jerzego Mańkowskiego. [przypis edytorski]

Armia WP — Chodzi o dowodzoną przez gen. Zygmunta Berlinga tzw. 1 Armię Wojska Polskiego (do 29 lipca 1944 roku 1. Armia Polska w ZSRR). [przypis edytorski]

Armia Zbawienia — międzynarodowa organizacja religijno-dobroczynna zorganizowana na sposób wojskowy, zał. 1878 w Londynie przez Williama Bootha. [przypis edytorski]

Armia Zbawienia — międzynarodowe chrześcijańskie wyznanie protestanckie oraz międzynarodowa organizacja dobroczynna. [przypis edytorski]

Armida — czarownica, jedna z bohaterek poematu Torquata Tassa Jeruzalem wyzwolona. [przypis edytorski]

Armida — opera Christopha Willibalda Glucka z 1777 roku. [przypis edytorski]

Armida — piękna czarownica z Damaszku, postać z poematu Torquato Tasso Jerozolima wyzwolona (La Gerusalemme liberata) z 1581 roku. [przypis edytorski]

Armida — postać z poematu Torquata Tassa Jerozolima wyzwolona; czarodziejka o wyjątkowej urodzie, która wykorzystywała swoje magiczne zdolności przeciwko rycerzom krucjaty, a zjawiała się, wychodząc z drzewa. [przypis edytorski]

Armidzina — (należąca do) Armidy. [przypis edytorski]

Armidzin (starop. forma) — [należący do] Armidy. [przypis edytorski]

armigero — (z łac.) noszący broń. [przypis edytorski]

armilarna sfera — sferyczne astrolabium: dawny przyrząd astronomiczny złożony z wielu pierścieni, służący do wyznaczania współrzędnych obiektów na niebie. [przypis edytorski]

Armin Friedmann — austriacki dramatopisarz, autor m.in. sztuk: Madame Boccacio, Doktor Stieglitz. [przypis edytorski]

armis disperiti — w orężu niedoświadczeni. [przypis edytorski]

ar misliji? (lenk.) — ar galvoji? [przypis edytorski]

armistycja (daw.) — zawieszenie broni, rozejm. [przypis edytorski]

armistycjum (daw.) — rozejm, zawieszenie broni. [przypis edytorski]

armistycjum (łac.) — rozejm. [przypis edytorski]

armmantel (niem.) — płaszcz z długimi rękawami. [przypis edytorski]

armonia (starop.) — harmonia. [przypis edytorski]

armoniej (starop. forma) — dziś Msc.lp r.ż.: (w) harmonii. [przypis edytorski]

armota (lenk.) — didelis šaunamasis ginklas. [przypis edytorski]

armować się — zbroić się, przygotowywać się do walki. [przypis edytorski]

Arnauci — nazwa Albańczyków, powszechnie używana w Turcji. [przypis edytorski]

Arnaud, Antoine (1612–1694) — fr. teolog, stronnik jansenistów. [przypis edytorski]

Arnauld i NicoleAntoine Arnauld (1612–1694) oraz Pierre Nicole (1625–1695), główni przedstawiciele jansenizmu, autorzy podręcznika zwanego Logika Port-Royal (właśc. La logique, ou l'art de penser, Logika czyli sztuka myślenia, 1662), będącego wykładem dedukcji, teorii poznania i metodologii nauk, popularnego aż do XX w. [przypis edytorski]

Arnaut — Daniel de Riberac Arnaut, poeta prowansalski z XII w. [przypis edytorski]

arnautskim — arnauackim, czyli albańskim; Arnauaci to popularna nazwa Albańczyków w Turcji i Grecji. [przypis edytorski]

ar nepasikakys — ar nepasigirs. [przypis edytorski]

Arnhem — We wrześniu 1944 roku alianci przeprowadzili wielki desant spadochronowy w Holandii, którego celem było opanowanie mostów na Kanale Wilhelminy, rzece Waal i na Renie, a tym samym otworzenie drogi do Zagłębia Ruhry. Wskutek błędów w rozpoznaniu i planowaniu operacji oraz mało energicznej realizacji akcja zakończyła się klęską aliantów, zaś walcząca w rejonie Arnhem brytyjska 1. Dywizja Powietrznodesantowa poniosła tak wielkie straty, że właściwie przestała istnieć. [przypis edytorski]

Arnold, Franz (1876–1929) — niemiecki aktor i dramatopisarz. Wraz z poznanym w berlińskim Teatrze miejskim Bachem stworzyli popularny duet Arnold und Bach; pierwszą ich wspólną sztuką była Hiszpańska mucha z 1913 roku. [przypis edytorski]

Arnold, Matthew (1822–1888) — angielski poeta i krytyk kulturalny. [przypis edytorski]

Arnold Schönberg (1874–1951) — kompozytor austriacki, twórca techniki dodekafonicznej. [przypis edytorski]

Arnolf — główny bohater Szkoły żon, komedii Moliera z 1662 r.; zazdrośnik, mizogin i zatwardziały kawaler, który, nie mając zaufania do kobiet generalnie, postanowił ożenić się ze swoją wychowanicą, z premedytacją w tym celu utrzymywaną w stanie niewinności, naiwności i niewiedzy. [przypis edytorski]

Arno — rzeka we Włoszech. [przypis edytorski]

Arno — rzeka w środkowych Włoszech. [przypis edytorski]

Arno, Siegfried, właśc. Aron (1895–1975) — niemiecki aktor komediowy, wystąpił w wielu filmach i musicalach. Opuścił Niemcy w 1933 r. i przeniósł się do Stanów Zjednoczonych. [przypis edytorski]

Arnsbergów, którzy dziś śpią kamiennym snem w kościelnej nawie — jedną z trzech osób świeckich pochowanych wewnątrz katedry w Kolonii jest Gotfryd IV z Arnsbergu (1318–1368); pozostałe dwie to żona Mieszka II Rycheza (ok. 995–1063) oraz hrabia Emundus von Friesheim (zm. ok. 829). [przypis edytorski]

Arnulf, Leopold a. Leopold Bawarski (1846–1930) — książę Bawarii. [przypis edytorski]

Arona — miejscowość w płn. Włoszech, nad jeziorem Maggiore; przepływa przez nią strumień Vevera, który wpada do jeziora. [przypis edytorski]

A rozmowa może właśnie ciekawa, że zaraz przerwie ją dzwonek. — to zdanie byłoby bardziej zrozumiałe, gdyby je uzupełnić: A rozmowa może dlatego właśnie ciekawa, że zaraz przerwie ją dzwonek. [przypis edytorski]

arpeggio (wł., muz.) — wykonanie akordu, polegające na zagraniu kolejnych dźwięków kolejno w szybkim tempie. [przypis edytorski]

Arpiów bramyArpi (także: Argyripa), miasto w Apulii (Daunii), założone przez Diomedesa z Etolii. [przypis edytorski]

Arp, właśc. Arpi — miasto w Apulii (założone przez Diomedesa z Etolii), skąd Turnus prosił o pomoc przeciw Trojanom. [przypis edytorski]

Arrabbiata — tytułowa bohaterka noweli, zawartej w tomie Wesele na Capri. Nowele włoskie. [przypis edytorski]

arrabbiata (wł.) — gniewna, wściekła. [przypis edytorski]

arrangez donc (fr.) — uporządkuj więc pan. [przypis edytorski]

Arras — miasto w płn. Francji; od końca XV w. stanowiło część należących do Hiszpanii Niderlandów; akcja sztuki rozgrywa się podczas oblężenia Arras przez wojska francuskie w 1640, które zakończyło się zdobyciem miasta i trwałym włączeniem do Francji. [przypis edytorski]

Arras — miasto w płn. Francji, w XIV-XV w. ośrodek wyrobu słynnych artystycznych tkanin dekoracyjnych, naśladujących obrazy, tzw. arrasów. [przypis edytorski]

Arretez-vous (…) tabac (fr.) — Zatrzymajcie się! Słuchajcie! Kończy nam się tytoń. [przypis edytorski]

Arrhenius, Svante (1859–1927) — chemik i fizyk szwedzki. [przypis edytorski]

Arrhenius, Svante (1859–1927) — fizykochemik i astrofizyk szwedzki, laureat Nagrody Nobla (1903). Twórca teorii panspermii, według której życie rozprzestrzenia się wśród ciał niebieskich dzięki przenoszeniu jego zarodków przez ciśnienie promieniowania świetlnego. Autor wielu książek popularnonaukowych, m.in. Das Schicksal de Planeten (1911; wyd. polskie Losy planet, 1914). [przypis edytorski]

arrhenoplazma i thelyplazma — plazma męska (gr. arrhen) i żeńska (gr. thely). [przypis edytorski]

Arria — mieszkanka staroż. Rzymu, żona Cecyny Petusa (Caecina Paetus); kiedy jej mąż, w związku ze swym udziałem w spisku w 42 r. n.e., dostał od cesarza Klaudiusza (Tiberius Claudius Caesar Augustus Germanicus, 10 p.n.e–54 n.e.) rozkaz popełnienia samobójstwa, lecz nie mógł znaleźć w sobie sił na dokonanie tego czynu, Arria dodała mu odwagi: wyjęła mu z rąk sztylet, przebiła się sama i umarła ze słowami „Nie boli, Petusie”. [przypis edytorski]

Arriba, parias de la tierra… (hiszp.) — Wyklęty powstań, ludu ziemi,/ Powstańcie, których dręczy głód./ Myśl nowa blaski promiennymi/ Dziś wiedzie nas na bój, na trud (pierwsze wersy Międzynarodówki, rewolucyjnej pieśni proletariatu, w przekładzie Marii Markowskiej). [przypis edytorski]

arrière fond (fr.) — tło. [przypis edytorski]

arrivé (fr.) — ten, kto odniósł sukces; l'homme arrivé, femme arrivé: człowiek sukcesu, kobieta sukcesu. [przypis edytorski]

Ars amandi (łac.) — dosł.: Sztuka kochania; tytuł poematu Owidiusza o sztuce kochania i uwodzenia. [przypis edytorski]

Ars amatoriaSztuka kochania, poemat rzym. poety Owidiusza. [przypis edytorski]

arsenał — dosł. magazyn broni, tu przen.: bogate zbiory. [przypis edytorski]

Arsenał — gmach dawnego arsenału znajdujący się przy ulicy Długiej 52 w Warszawie, po upadku powstania listopadowego zamieniony na carskie więzienie, pełnił funkcję więzienia do roku 1935. [przypis edytorski]

arsenał — tu: duży zasób. [przypis edytorski]

arsenowa zieleń — w XIX w. syntetyczne związki arsenu i miedzi były popularnymi pigmentami (zieleń Scheelego oraz zieleń paryska); przed wykryciem ich szkodliwości stosowano je masowo do barwienia papieru, szczególnie tapet, oraz tkanin. [przypis edytorski]

Arsienjew, Nikołaj Siergiejewicz (1888–1977) — rosyjski filozof, historyk religii i kultury, emigracyjny działacz prawosławny; w 1933 wstąpił do oddziałów szturmowych NSDAP (SA), w 1941 wstąpił jako ochotnik do Wehrmachtu, służył jako sonderführer, m.in. w obozie jenieckim w pobliżu Leningradu. [przypis edytorski]

ars inveniendi (łac.) — sztuka odkrywania, zakładająca dociekanie prawdy poprzez stosowanie określonych zasad. [przypis edytorski]

Arsk, Małmysz (dziś popr.: Mamłyż), Połom — miejscowości w Rosji na trasie między Kazaniem w Tatarstanie a Permem u stóp gór Ural, liczącej ok. 600 km. [przypis edytorski]

ars longa (łac.) — sztuka trwa długo, część przysłowia łac. ars longa, vita brevis, sztuka trwa długo, życie krótko. [przypis edytorski]

ars longa, vita brevis (łac.) — sztuka trwa długo, życie krótko. [przypis edytorski]

ars magna (łac.) – wielka sztuka. [przypis edytorski]

ars poetica (łac.) — sztuka poetycka; dzieło opisujące najlepszy zdaniem autora sposób tworzenia literatury. Zachowały się tylko dwa takie starożytne utwory: Poetyka Arystotelesa oraz właśnie List do Pizonów, który rozpoczął wielowiekową modę na pisanie takich utworów wierszem. Warto pamiętać, iż zawarte w tytule słowo ars oznaczało nie tylko „sztukę”, lecz również „rzemiosło, umiejętność”. W przeciwieństwie do dzieła Arystotelesa, List do Pizonów nie jest jednak systematycznym wykładem poetyki, lecz zbiorem przemyśleń wybitnego praktyka, niepozbawionym elementów satyrycznych. [przypis edytorski]

ars poetica (łac.) — sztuka poetycka. [przypis edytorski]

ars triumphans (łac.) — sztuka triumfująca. [przypis edytorski]

arszenik — bezzapachowy biały proszek, bardzo silnie trujący. [przypis edytorski]

arszyn — daw. jednostka długości używana w Rosji, ok. 0,7 m. [przypis edytorski]

arszyn — daw. rosyjska miara długości, ok. 3/4 metra. [przypis edytorski]

arszyn — daw. rosyjska miara długości, wynosząca ok. 0,75 m. [przypis edytorski]

arszyn — jednostka długości, ok. 3/4 m. [przypis edytorski]

Artabazos II (ok. 389–ok.328 p.n.e.) — perski generał, satrapa Frygii Hellesponckiej; w 356 wypowiedział posłuszeństwo nowemu królowi perskiemu Artakserksesowi III Ochosowi, uzyskał wsparcie ateńskiego generała Charesa z najemnikami oraz oddziału tebańskiego; w 352 pokonany, schronił się na dworze Filipa II Macedońskiego. [przypis edytorski]

Artakerkses II — król perski z dynastii Achemenidów, panujący w l. 404–358 p.n.e. [przypis edytorski]

Artakserkses I Długoręki (zm. 424 p.n.e.) — król perski (od 465 p.n.e.) z dynastii Achemenidów, syn Kserksesa I. [przypis edytorski]

Artawazdes II — król Armenii w latach 55–34 p.n.e. Kiedy Antoniusz w 36 p.n.e. wyruszył na wyprawę partyjską, dołączył do niego z wojskiem i nakłonił do zajęcia Fraaspy, stolicy Medii Atropatene, sprzymierzonej z Partami. Po porażce tylnej straży armii rzymskiej, schwytanej w zasadzkę przez króla Partów Fraatesa, Artawazdes porzucił siły Antoniusza, co zmusiło Rzymian do ucieczki, podczas której ponieśli znaczne straty. W 34 p.n.e. podstępnie pojmany przez Antoniusza i uprowadzony do Aleksandrii, jako jeniec brał w pochodzie triumfalnym. Po klęsce Antoniusza w bitwie pod Akcjum został ścięty z rozkazu Kleopatry. [przypis edytorski]

art. dr. — tu skrót od: artysta dramatyczny. [przypis edytorski]

artelszczyk — spółdzielca, członek artelu, tj. spółdzielni, zrzeszenia drobnych producentów. [przypis edytorski]