Przypisy

Ostia — antyczne miasto portowe przy ujściu rz. Tyber do M. Tyrreńskiego, stanowiące port morski dla odległego o ok. 25 km Rzymu. [przypis edytorski]

Ostiacy — dawna nazwa Chantów, ludu ugrofińskiego zamieszkującego zachodnią Syberię. [przypis edytorski]

Ostiak a. Chant — członek narodu zamieszkującego zach. Syberię. [przypis edytorski]

Ost-India (ros.) — Indie Wschodnie, dawna nazwa terenów Indii i in. krajów Azji płd. i płd.-wsch., później ograniczona do Archipelagu Malajskiego (kolonialne Holenderskie Indie Wschodnie); używana dla odróżnienia od Indii Zachodnich, czyli Karaibów. [przypis edytorski]

ostium (łac.) — wejście. [przypis edytorski]

Ostjude (niem.) — Żyd ze wschodniej Europy. [przypis edytorski]

Ostmarchia (niem.) — Marchia Wschodnia. [przypis edytorski]

Ost (niem.) — wschód. [przypis edytorski]

ostoja — schronienie, tu: zatoka. [przypis edytorski]

Ostoriusz (…) nie mogąc się posłużyć własnym ramieniem, nie raczył użyć dłoni swego sługi inaczej, jak tylko po to, aby trzymał (…) sztylet (…) — Tacyt, Roczniki, XVI, 15. [przypis edytorski]

ostracyzm — w starożytnych Atenach kara polegająca na wygnaniu z miasta po publicznym głosowaniu; tu przen. odrzucenie. [przypis edytorski]

ostracyzm (z gr. ostrakon: skorupa) — w staroż. Grecji tajne głosowanie, podczas którego wolni obywatele wyskrobywali na glinianych szczątkach naczyń (stąd nazwa) imiona osób zagrażających ich zdaniem demokracji; osoby te skazywano na wygnanie z polis. [przypis edytorski]

ostrężyny — jeżyny. [przypis edytorski]

ostre koło — rodzaj mechanizmu napędzającego rower: prosty układ, w którym pedały kręcą się w tym samym tempie, co tylne koło (nie ma wolnobiegu, który pozwala zatrzymać pedały podczas jazdy). Najstarszy i najprostszy rodzaj napędu, dziś używany w kolarstwie torowym i przez ceniących prostotę kurierów rowerowych. [przypis edytorski]

ostremi groty, kamieńmi, oszczepy — dziś popr. forma N. lm: ostrymi grotami, kamieniami, oszczepami. [przypis edytorski]

ostremi zęby i pazury — dziś popr. forma N. lm: ostrymi zębami i pazurami. [przypis edytorski]

Ostrianum — jeden z cmentarzy w Rzymie. [przypis edytorski]

Ostródz — obecnie: Ostróda. [przypis edytorski]

ostróg (ros. острог) — warownia. [przypis edytorski]

ostrów a. ostrowa — wyspa. [przypis edytorski]

ostrów (daw.) — wyspa. [przypis edytorski]

ostrów (daw.) — wyspa; szczególnie porosła roślinnością wyspa na rzece. [przypis edytorski]

ostrów — pokryta roślinnością wyspa na rzece. [przypis edytorski]

ostrów — porosła roślinnością wyspa na rzece a. jeziorze. [przypis edytorski]

Ostrów Wielkopolski — miasto powiatowe w woj. wielkopolskim; w okresie zaborów siedziba powiatu w płd. części zaboru pruskiego, ok. 10–15 km od granicy z ówczesnym Królestwem Polskim, należącym do państwa rosyjskiego. [przypis edytorski]

ostrów — wyspa na rzece. [przypis edytorski]

ostrów — wyspa. [przypis edytorski]

ostrów — zarośnięta wyspa rzeczna. [przypis edytorski]

ostróżka — roślina ogrodowa. [przypis edytorski]

ostróżni — dziś popr.: ostrożni. [przypis edytorski]

ostróżniéj — dziś popr. pisownia: ostrożniej. [przypis edytorski]

ostróżny — dziś: ostrożny. [przypis edytorski]

ostróżny — dziś popr. pisownia: ostrożny. [przypis edytorski]

ostrogi dostaniesz — sens: zostaniesz pasowany na rycerza. [przypis edytorski]

ostrogi — tu przen. znak przynależności do stanu rycerskiego. [przypis edytorski]

ostrogocki — przym. od rzecz. Ostrogoci, nazwy barbarzyńskiego plemienia germańskiego, którego władcy po upadku zach. części Imperium Rzymskiego władali Italią od V do VI wieku. [przypis edytorski]

ostrokół — ogrodzenie z grubych, zaostrzonych u góry, drewnianych pali. [przypis edytorski]

ostrokół — palisada; daw. ogrodzenie o funkcji obronnej, zbudowane z zaostrzonych na końcach, gęsto obok siebie wbitych w ziemię bali drewnianych. [przypis edytorski]

ostrokół — palisada; ogrodzenie z grubych, zaostrzonych pali; tu: gruby, zaostrzony pal. [przypis edytorski]

ostrokół — palisada. [przypis edytorski]

ostrokół — wał obronny z zaostrzonych pali. [przypis edytorski]

ostrokręg a. ostrokrąg (daw.) — stożek, bryła o okrągłej podstawie, zwężająca się stopniowo aż do ostrego wierzchołka. [przypis edytorski]

ostrokręgowy (daw.) — stożkowy, stożkowaty. [przypis edytorski]

ostrokrzew (biol.) — rodzaj roślin o ciemnozielonych, ząbkowanych liściach i okrągłych, czerwonych, silnie trujących owocach. [przypis edytorski]

ostrokrzew (bot.) — rodzaj roślin o ciemnozielonych, ząbkowanych liściach i okrągłych, czerwonych, silnie trujących owocach. [przypis edytorski]

ostromlecz (bot.) — wilczomlecz, rodzaj roślin rosnących w cieplejszych strefach całego świata, wytwarzających biały, ostry i trujący sok mleczny. [przypis edytorski]

ostromlecz — wilczomlecz, rodzaj roślin, krzewów i drzew, wytwarzających biały, ostry i trujący sok mleczny. [przypis edytorski]

Ostroróg, Jan (1436–1501) — doradca królów Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta, twórca i publicysta polityczny, autor dzieła Memoriał o urządzeniu Rzeczypospolitej, popierał wzmocnienie władzy królewskiej i jej centralizację, podkreślał podległość kościoła władzy świeckiej (m.in. uważał, że sprawy kościelne powinny być sądzone w Polsce, a nie w Rzymie), sprzeciwiał się płaceniu podatków na rzecz kościoła, kładł nacisk na konieczność poprawy moralnej duchowieństwa, postulował przekazywanie zyski z majątków kościelnych na potrzeby kraju (nie na rzecz papiestwa), uważał, że należy zobowiązać zakony do utrzymywania ludzi ubogich i kalekich. [przypis edytorski]

ostrość (starop.) — tu: surowość. [przypis edytorski]

ostrośmy jechali — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: ostro jechaliśmy. [przypis edytorski]

ostrow a. ostrów (daw.) — wyspa. [przypis edytorski]

ostrow — dziś popr. pisownia: ostrów, tj. wyspa. [przypis edytorski]

ostrowidz a. ostrowzrok (daw.) — ryś. [przypis edytorski]

ostrowidz — ryś. [przypis edytorski]

Ostrowska, Bronisława (1881–1928) — poetka okresu Młodej Polski, tłumaczka z jęz. francuskiego oraz autorka książek dla dzieci (Bohaterski miś). [przypis edytorski]

Ostrowska, Bronisława (1881–1928) — poetka polska okresu Młodej Polski, tłumaczka poezji francuskiej oraz pisarka książek dla dzieci. [przypis edytorski]

Ostrowska, Eleonora (ur. 1909) — pseud. „Ryta”, „Nora”; łączniczka TAP i ZWZ/AK, uczestniczka Powstania Warszawskiego; szwagierka Witolda Pileckiego. [przypis edytorski]

Ostrowsko — wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie nowotarskim. [przypis edytorski]

ostroźniejszy (starop. forma) — ostrożniejszy. [przypis edytorski]

ostrożasty — zaopatrzony w ostrogi. [przypis edytorski]

Ostrożny z kłótliwym nie dba — prawdopodobnie należało by to rozumieć tak: człowiek taktowy jest ostrożny wobec kogoś kłótliwego i nie dba (aby zawsze postawić na swoim). W przypadku takiego rozumienia trzeba by było postawić przecinek: Ostrożny z kłótliwym, nie dba, aby (…). [przypis edytorski]

ostrząsnąć — dziś popr.: otrząsnąć. [przypis edytorski]

ostrzedz (daw.) — dziś: ostrzec. [przypis edytorski]

ostrzegać z ordy (daw.) — bronić przed Tatarami. [przypis edytorski]

o strzesie — dziś popr.: o strzesze; od strzecha: dach słomiany, kryjący chaty wiejskie; wspomniałem o strzesie: pomyślałem o dachu nad głową, o schronieniu się. [przypis edytorski]

Ostrzeżony — uzbrojony — tzn. zawczasu ostrzeżony [jest] na czas uzbrojony; polska wersja sentencji łacińskiej, korzystającej z podobieństwa słów: praemonitus, praemunitus. [przypis edytorski]

ostrzyga — ostryga. [przypis edytorski]

ostrzyszki (daw.) — dziś popr. pisownia: ostrzyżki; odpadki; tu: poboczne dochody. [przypis edytorski]

Ostwald, Wilhelm Friedrich (1853–1932) — niemiecki chemik i filozof przyrody, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii (1909). [przypis edytorski]

Ostwald, Wilhelm Friedrich a. Vilhelms Ostvalds (1853–1932) — chemik i filozof przyrody łotewski, pochodzenia niem., prof. chemii na politechnice w Rydze (1882–1887), prof. chemii fizycznej na Uniwersytecie w Lipsku (1887–1906); laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii w 1909 r. za prace dot. katalizy, warunków równowagi chemicznej oraz szybkości reakcji chemicznych; zgodnie z zasadami pozytywizmu uważał, że należy odrzucać nie dość silnie potwierdzone doświadczalnie koncepcje teoretyczne i na tej podstawie długo nie akceptował teorii atomowo-molekularnej budowy materii; twierdził, że nie ma empirycznych podstaw, by odrębnie rozpatrywać pojęcia „materia” i „energia”, ponieważ materia jest tylko jedną z form występowania energii; w 1895 r. opublikował książkę pt. Die überwindung des wissenschaftlichen Materialismus (Krytyka materyalizmu naukowego, wyd tł. pol. 1897). [przypis edytorski]

ostydnąć — dziś popr.: ostygnąć. [przypis edytorski]

ostygnienie (daw.) — dziś popr.: ostygnięcie. [przypis edytorski]

osuć (daw.) — osypać. [przypis edytorski]

osuty (daw.) — osnuty, spowity. [przypis edytorski]

osuty (daw.) — osypany, spowity. [przypis edytorski]

osuwa się na ławę przed domem, łamie ręce — niem. fährt heftig auf, sinkt zurück, schlägt die Hände ineinander: zrywa się gwałtownie, opada z powrotem na ławę, potrząsa rękami; gesty wyrażające bardziej wzburzenie niż rozpacz. [przypis edytorski]

Oswald, Oswald, eine treue Seele… Das ist nicht mit Gold aufzuwiegen (niem.) — Oswaldzie, Oswaldzie, poczciwa duszo… Tego się nie da zrównoważyć pieniędzmi. [przypis edytorski]

Oswald Spengler (1880–1936) — niemiecki filozof historii i kultury. [przypis edytorski]

o swej kopie (daw.) — na własny koszt. [przypis edytorski]

oswojonaś (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika, inaczej: „oswojona jesteś”. [przypis edytorski]

o synie — daw. forma Ms.lp; dziś: o synu. [przypis edytorski]

osyp — danina świadczona w naturze, w ziarnie zbóż. [przypis edytorski]

osyp — danina z ziarna. [przypis edytorski]

osypka — grubo zmielona pszenica a. inne zboża; osypka używana była jako karma dla zwierząt domowych. [przypis edytorski]

osypka — opłata w zbożu. [przypis edytorski]

osypywało — dziś raczej: obsypywało. [przypis edytorski]

oszalać — doprowadzać do szaleństwa. [przypis edytorski]

oszalał samotnością, postem — oszalał z powodu samotności i postu. [przypis edytorski]

oszalbierzyć — oszukać; por. szalbierz: oszust. [przypis edytorski]

oszaleniać (neol.) — czynić szalonym. [przypis edytorski]

oszalenić — doprowadzić do szaleństwa. [przypis edytorski]

oszaleniony — doprowadzony do szaleństwa. [przypis edytorski]

oszczędzono ich ogrodów — dziś popr. forma: oszczędzono ich ogrody. [przypis edytorski]

o szczętu (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

oszczekiwa — dziś: oszczekuje. [przypis edytorski]

oszczep — broń składająca się z długiego drzewca i metalowego grotu. [przypis edytorski]

oszczep — rodzaj broni z długim drzewcem i metalowym grotem. [przypis edytorski]

oszczep smalili — drewnianą broń opalano w ogniu, aby jej nadać twardości. [przypis edytorski]

oszczerca — ktoś, kto kłamie, by poniżyć lub skompromitować inną osobę. [przypis edytorski]

Oszczerstwo, przez niego zakupione, udawanym głosem z Nieba ludzi od bronienia się wstrzymywało — władca przekupuje przywilejami przedstawicieli religii, aby wmawiali ludziom, że postępuje słusznie [udawanym głosem z Nieba: powołującym się na nakaz Polski; S.Cz.]. [przypis edytorski]