Przypisy

Juba II (52 p.n.e.–23 n.e.) — władca Numidii od 30 p.n.e., kiedy Oktawian August przywrócił temu krajowi niezależność; w 25 p.n.e. Juba otrzymał od Rzymian tron sąsiedniej Mauretanii, zaś Numidia została ponownie prowincją rzymską. [przypis edytorski]

Juba II (52 p.n.e–23 n.e.) — władca Numidii, w 25 p.n.e. od rzymskiego cesarza Augusta otrzymał królestwo Mauretanii, po śmierci poprzedniego władcy, Bocchusa II, krótko rządzone przez Rzym; wspierał handel, sztukę i badania naukowe; napisał szereg niezachowanych książek na temat historii, geografii, przyrodoznawstwa, malarstwa, teatru. [przypis edytorski]

Jubal — według Biblii syn Lamecha i Ady, brat Jabala, potomek Kaina. [przypis edytorski]

jubel — hałaśliwa, huczna zabawa. [przypis edytorski]

jubel (pot.) — wielka radość; huczna, hałaśliwa zabawa. [przypis edytorski]

jubilacja (daw., z łac.) — wielka radość. [przypis edytorski]

jubilat — starszy, zasłużony zakonnik, obchodzący wieloletni jubileusz swego zawodu. [przypis edytorski]

jubilerowie — dziś popr.: jubilerzy. [przypis edytorski]

jubileusz — Rok Jubileuszowy, Rok Święty, w tradycji judeochrześcijańskiej rok szczególnej łaski, przypominający pochodzenie człowieka od Boga; jednym z takich lat był rok 1575, ogłoszony przez Grzegorza XIII dwukrotnie: 20 maja i 19 grudnia 1574 r. [przypis edytorski]

jubka a. jupka (daw.) — kobiecy kaftan z rękawami noszony w XVII–XVIII w. [przypis edytorski]

jubka a. jupka — ubiór charakterystyczny zwł. dla XVII–XVIII w.; kobiece okrycie wierzchnie; kaftanik na ciepłej podszewce, często podszyty futrem, rozkloszowany na plecach, z rękawami do łokcia. [przypis edytorski]

jubka — damski kaftan z rękawami do łokcia, noszony w XVII–XVIII w. [przypis edytorski]

jubka (daw.) — rodzaj kaftana. [przypis edytorski]

jubka (daw.) — ubiór wierzchni kobiecy, rodzaj kaftanika z półdługimi rękawami, na plecach u góry marszczonego, a na dole rozkloszowanego. [przypis edytorski]

jubka — kaftan z rękawami do łokcia. [przypis edytorski]

jubka — rodzaj damskiego kaftana. [przypis edytorski]

jubka — spódnica. [przypis edytorski]

jubka — ubiór wierzchni kobiecy, rodzaj kaftanika z półdługimi rękawami, na plecach u góry marszczonego, a na dole rozkloszowanego. [przypis edytorski]

jucha (daw., gw.) — krew, tu jako obelga. [przypis edytorski]

jucha (daw.) — krew. [przypis edytorski]

jucha (daw.) — krew, tu jako przekleństwo. [przypis edytorski]

jucha (gw.) — drań. [przypis edytorski]

jucha — krew. [przypis edytorski]

jucha — krew, tu: obelga użyta w pieszczotliwy sposób. [przypis edytorski]

jucha — krew; tu: określenie osoby krewkiej, tj. energicznej i skłonnej do gniewu. [przypis edytorski]

jucha — krew zwierzęcia; tu użyte jako wyzwisko. [przypis edytorski]

jucha (posp.) — szelma, drań. [przypis edytorski]

jucha (posp.) — szelma; drań. [przypis edytorski]

jucha (pot.) — krew. [przypis edytorski]

jucha — rodzaj przekleństwa, wyzwisko. [przypis edytorski]

jucha (starop.; tu forma D, lp, r.ż.: juchy) — polewka, sos. [przypis edytorski]

jucha — tu: drań, szelma. [przypis edytorski]

Juchnowiec — wieś w pow. białostockim; istnieją trzy położone blisko siebie wsie o tej nazwie: Juchnowiec Dolny, Górny i Kościelny. [przypis edytorski]

juchtowy (z niem.) — ze skóry używanej do wyrobu gorszego gatunku obuwia. [przypis edytorski]

juchtowy — zrobiony z grubej wyprawionej skóry bydlęcej. [przypis edytorski]

jucht — rodzaj bydlęcej skóry. [przypis edytorski]

jucht — wyprawiona bydlęca skóra. [przypis edytorski]

jucht — wyprawiona skóra bydlęca. [przypis edytorski]

juczny — tu: obładowany. [przypis edytorski]

Juda i Tamar (bibl.) — postacie z Księgi Rodzaju: prawo lewiratu dla zapewnienia ciągłości rodu zobowiązywało mężczyznę do poślubienia wdowy po bracie, jeśli ze związku nie narodziło się potomstwo; jednak po tajemniczej śmierci dwóch kolejnych mężów Tamar, synów patriarchy Judy, obawiał się on o los trzeciego i mimo obietnicy nie wyrażał zgody na małżeństwo; Tamar przebrała się więc za nierządnicę i podstępem zaszła w ciążę z Judą. [przypis edytorski]

judaizanci — w początkowych wiekach istnienia Kościoła osoby domagające się od chrześcijan spełniania zasad religii żydowskiej; tu raczej w znaczeniu Żydów nawróconych na chrześcijaństwo, lecz zachowujących swoje zwyczaje i rytuały. [przypis edytorski]

Juda Machabeusz — dowódca żydowskiego powstania Machabeuszy przeciwko władzy Seleucydów (167–160 p.n.e.). [przypis edytorski]

Juda Machabeusz — jeden z przywódców żydowskiego powstania Machabeuszy przeciwko Seleucydom w latach 167–160 p.n.e. [przypis edytorski]

Judas — Juda, postać biblijna, syn Jakuba, przodek jednego z 12 plemion Izraela. Z powodu 1 Sm 1, 1–2 Skarga błędnie uważa, że następcą Jozuego został człowiek o imieniu Juda (Judas), podczas gdy całość 1 Sm opisuje walki pokoleń (plemion) izraelskich o terytoria po wejściu do Kanaanu, a imiona Juda, Symeon, Menasses, Efraim itd. uosabiają w tekście poszczególne plemiona. [przypis edytorski]

Judas-Kopf (z niem.) — żydowska głowa. [przypis edytorski]

Juda — starożytne państwo bliskowschodnie, powstałe w wyniku podziału królestwa Izraela, potem stało się rzymską prowincją pod nazwą Judea. [przypis edytorski]

Judasz Iskariota (rel.) — jeden z apostołów; wydał Jezusa Chrystusa w ręce Sanhedrynu. [przypis edytorski]

Judasz — jeden z apostołów; wydał Jezusa Chrystusa w ręce żydów. [przypis edytorski]

judaszów — archaizm; dziś: judaszowy. [przypis edytorski]

judaszowe drzewo — judaszowiec (Cercis siliquastrum), drzewo liściaste z południowej Europy i Azji Zachodniej, słynące z obficie kwitnących wiosną purpurowo-różowych kwiatów; wg legendy jego kwiaty pierwotnie były białe, a gdy na takim drzewie powiesił się biblijny Judasz, zarumieniły się ze wstydu. [przypis edytorski]

Judasz — postać biblijna, jeden z dwunastu apostołów, zdradził Jezusa Sanhedrynowi (najważniejsza, religijna i sądownicza, rada żydowska) za trzydzieści srebrników. [przypis edytorski]

Judasz — postać ewangeliczna; jako jeden z uczniów Jezusa z Nazaretu miał go zdradzić i wydać, przekupiony sumą 30 srebrników; następnie, dręczony wyrzutami sumienia, powiesił się na drzewie. [przypis edytorski]

Judasz — tu: człowiek fałszywy, zdrajca. [przypis edytorski]

judasz — tu: zdrajca. [przypis edytorski]

Judasz z Kariothu — tragedia Karola Huberta Rostworowskiego z 1913 r. [przypis edytorski]

Juda verrecke (niem., właśc. Jude) — Zdechnij, Żydzie; slogan hitlerowski. [przypis edytorski]

judeae manu nefandissima (łac.) — z ręki niegodziwego Żyda. [przypis edytorski]

Judea — górzysta kraina na południu starożytnego Państwa Izrael, granicząca z Morzem Martwym. Judea to grecka nazwa Judy upowszechniona po zajęciu jej przez Aleksandra Macedońskiego w 332 roku p.n.e. Królestwo Judy istniało między X a VI w. p.n.e. ze stolicą w Jerozolimie. Powstało po śmierci króla Salomona i rozpadzie Izraela na królestwo północne Izrael ze stolicą w Samarii i południowe – Judę ze stolicą w Jerozolimie ok. 930 p.n.e. Juda została podbita przez władcę babilońskiego Nabuchodonozora II (2Krl 24,1) w 586 p.n.e., a znaczna część jej ludności została uprowadzona do Babilonu (2Krl 24,16). Po podbiciu państwa babilońskiego przez króla perskiego Cyrusa w 539 p.n.e., Juda została przekształcona w perską prowincję Jehud o dużym stopniu autonomii. [przypis edytorski]

Judea — górzysta południowa część historycznej Ziemi Izraela. [przypis edytorski]

Judenfreimachung (niem.) — akcja „odżydzania”; termin z antysemickiej retoryki nazistowskiej. [przypis edytorski]

Jude (niem.) — Żyd. [przypis edytorski]

Judenrein (niem.) — czystka antyżydowska; „odżydzenie” (termin właściwy ideologii nazistowskiej, mający podtekst eliminacyjny i ludobójczy). [przypis edytorski]

Judenstocki — znane również pod fr. nazwą lorgnon, okulary na długim trzonku umocowanym z boku, podnoszone do oczu w razie potrzeby. [przypis edytorski]

Judentum (niem.) — żydostwo. [przypis edytorski]

Judenviertel Revier ist gesperrt. Eintritt verboten (niem.) — Dzielnica żydowska. Rejon jest zamknięty. Wstęp wzbroniony. [przypis edytorski]

Juden, was ist los (niem.) — Żydzi, co się stało? [przypis edytorski]

Judeom przywilej nadał — w 1264. [przypis edytorski]

Judeskind (niem.) — żydowskie dziecko. [przypis edytorski]

Judyta (bibl.) — bohaterka Księgi Judyty, zabójczyni wodza Asyryjczyków Holofernesa. [przypis edytorski]

Judyta (bibl.) — bohaterka Księgi Judyty, zabójczyni wodza asyryjskiego Holofernesa, uchroniła w ten sposób swoje rodzinne miasto Betulię. [przypis edytorski]

Judyta — bohaterka biblijnej Księgi Judyty, ocaliła rodzinne miasto przed Asyryjczykami: udała się do obozu wrogów, żeby uwodzić ich wodza Holofernesa, a kiedy podczas wspólnej uczty upił się i zasnął, zabiła go. [przypis edytorski]

Judyta — bohaterka biblijnej Księgi Judyty, ocaliła rodzinne miasto przed Asyryjczykami: udała się do obozu wrogów, żeby uwieść ich wodza Holofernesa, a kiedy podczas wspólnej uczty upił się i zasnął, zabiła go; tu: nawiązanie do imienia matki Bolesława Krzywoustego, Judyty czeskiej. [przypis edytorski]

Judyta — bohaterka biblijnej Księgi Judyty, ocaliła rodzinne miasto przed Asyryjczykami: udała się do obozu wrogów, żeby uwodzić ich wodza Holofernesa, a kiedy podczas wspólnej uczty upił się i zasnął, zabiła go; jest również tytułową bohaterką tragedii Fryderyka Hebbla. [przypis edytorski]

Judyta — Żydówka pochodząca z pokolenia Symeona, wdowa po Manassesie (Jdt 8,1–2). Zyskała sławę dzięki bohaterskiemu zabiciu przywódcy wojsk asyryjskich, Holofernesa i tym samym uratowaniu miasta Betulia od zagłady. Niniejszy midrasz dosyć wiernie odzwierciedla treść biblijnej Księgi Judyty, jedynego źródła wiedzy nt. Judyty. [przypis edytorski]

Judyt (z łac. Iudith) — dziś popr.: Judyta, bohaterka biblijnej Księgi Judyty, ocaliła rodzinne miasto przed Asyryjczykami: udała się do obozu wrogów, żeby uwodzić ich wodza Holofernesa, a kiedy podczas wspólnej uczty upił się i zasnął, zabiła go. [przypis edytorski]

judzić (daw.) — namawiać do złego. [przypis edytorski]

judzki — przym. utworzony od rzecz. Juda (staroż. państwo izraelickie). [przypis edytorski]

Juell, Dagny (1867–1901) — norweska pisarka, pianistka i tłumaczka, muza bohemy artystycznej końca XIX w. w Kristianii, w Berlinie oraz Krakowie; pierwsza żona Przybyszewskiego (od 18 sierpnia 1893 r.), zginęła zastrzelona przez Władysława Emeryka 4 maja 1901 r. (por. artykuł Tadeusza Boya-Żeleńskiego pt. Literatura trumien w „Wiadomościach Literackich” 1933, nr 44). [przypis edytorski]

juez (hiszp.) — sędzia. [przypis edytorski]

jugend (niem. die Jugend) — młodość, młodzież. [przypis edytorski]

Jugosławia — nieistniejące już państwo na Bałkanach, w skład którego wchodziły m.in. republiki Chorwacji, Serbii, Słowenii czy Macedonii. [przypis edytorski]

Jugurta (ok. 160–104 p.n.e.) — od 118 p.n.e. król Numidii (daw. państwa Berberów w płn. Afryce, rozciągającego się między Kartaginą a Oranem), wnuk innego numidyjskiego króla i wybitnego wodza Masynissy; pod naciskiem rzym. polityka i dowódcy, zwycięscy w III wojnie punickiej, Emiliana Scypiona (Scypion Afrykański Młodszy 185–129 p.n.e.), Jugurta został adoptowany przez króla Micipsę, po którego śmierci Numidia została podzielona na trzy części, między dwóch naturalnych (Hiempsala i Adherbala) oraz jednego przybranego syna władcy; Jugurta, dążąc do zjednoczenia kraju i przejęcia pełnej władzy, w 118 r. p.n.e. zamordował Hiempasala, zaś Adherbal uniknął podobnego losu, uciekając pod opiekę Rzymu; początkowo senat narzucił Jugurcie kompromis, dzieląc kraj między niego a Adherbala, który wrócił do swojego nowego państwa ze stolicą w Circie. Jugurta nie na długo pogodził się z takim stanem rzeczy, wkrótce najechał ziemie Adherbala i zaczął oblężenie Cirty, zamieszkałej w dużej części przez ludność italską i mającej dla Rzymu znaczenie jako ośrodek handlowy. Po zdobyciu miasta Jugurta dokonał rzezi jego mieszkańców: nakazał wymordować wszystkich mężczyzn, ofiarą rzezi padł również konkurent Jugurty do tronu Numidii Adherbal. Czyn Jugurty doprowadził do wypowiedzenia mu przez Rzym wojny. Wojna jugurtyńska (111–105 p.n.e.) toczyła się ze zmiennym szczęściem Rzymu, jednakże ostatecznie po bitwie pod Cyrtą Numidia została podbita przez Gajusza Mariusza i wkrótce zamieniona na prowincję rzymską. Jugurta został pojmany i stracony w Rzymie, w Więzieniu Mamertyńskim. [przypis edytorski]

juhas — młodszy pasterz owiec w Karpatach. [przypis edytorski]

juhas — młody pasterz owiec. [przypis edytorski]

juhas — pasterz owiec. [przypis edytorski]