Przypisy

bogini lasów (mit. gr.) — Artemida; jej strzały miały być przyczyną nagłej śmierci kobiet. [przypis edytorski]

Bogini morza kochała rybaka — w mit. litew. Jurata (Jūratė, od litew. jūra: morze), bogini Bałtyku, zakochała się w rybaku, za co Perkun zniszczył jej bursztynowy pałac i pozbawił ją władzy. [przypis edytorski]

bogini niebieska, co na błękity lała drogi mleczne — Hera, bogini niebios, żona Zeusa w mit. gr. [przypis edytorski]

bogini Piękna — Lakszmi, hinduska bogini szczęścia, bogactwa i piękna, przedstawiana jako młoda kobieta o czterech rękach, stojąca na lotosie. [przypis edytorski]

bogini rozkoszy — Afrodyta, w mit. gr. bogini miłości, jej rydwan był zaprzężony w gołębie. [przypis edytorski]

Bogini rozumu 1869 — inne źródła podają rok 1870 jako datę wydania dramatu Die Göttin der Vernunft. [przypis edytorski]

bogini — standardowy na początku epopei zwrot do Muzy. [przypis edytorski]

bogini — tu: Atena. [przypis edytorski]

bogini z morskich zrodzona powodzi (mit. gr.) — Afrodyta. [przypis edytorski]

boginka — w mitologii słowiańskiej kobiecy demon wód, lasów i pól. [przypis edytorski]

boginki — mowa o nimfach, opiekunkach strumieni. [przypis edytorski]

Bogi same — dziś popr. forma M. lm: bogowie sami. [przypis edytorski]

Bogi skarały — dziś popr. forma: Bogowie skarali (ukarali). [przypis edytorski]

bogóm — dziś popr. forma C. lm: bogom. [przypis edytorski]

Bogóm — dziś popr. forma C. lm: Bogom. [przypis edytorski]

Bogóm się modliły — dziś popr.: modliły się do bogów. [przypis edytorski]

Bogów rodzicem Ocean, a matką ich była Tetyda — Homer, Iliada XIV 201 (Hera do Afrodyty) oraz XIV 302 (Hera do Zeusa). [przypis edytorski]

bogów — tj. właśc. posąg bogini Ateny, czyli Palladion (a. Palladium); posążek ten miał być zrzucony z Olimpu przez Zeusa założycielowi Troi (Dardanosowi a. Ilosowi). Wg przepowiedni Troja nie mogła być zdobyta, dopóki Palladion znajdował się w trojańskiej świątyni Ateny. Diomedes i Odyseusz wykradli nocą podstępnie święty posążek Ateny, aby pozbawić Troję tej nadprzyrodzonej ochrony; inna wersja mitu mówi, że Palladium, podobnie jak bóstwa domowe Penaty, wziął uchodzący z Troi Eneasz. [przypis edytorski]

bogów wezwania — tracyjnie bogom składano ofiary z pierwszych kilku kropli wina w pucharze, co nazywano libacjami. [przypis edytorski]

bogobojny, w przykazaniach Pańskich kocha się wielce — Ps 112, 1. [przypis edytorski]

bogoczłowiek (rel.) — w teologii chrześcijańskiej: Jezus Chrystus, który jest jednocześnie Bogiem i człowiekiem. [przypis edytorski]

bogoiskatielstwo — ros. bogoiskatiel: szukający Boga; prąd religijno-filozoficzny w Rosji. [przypis edytorski]

bogomodlca (daw.) — modlący się do Boga. [przypis edytorski]

bogomolca — człowiek pobożny, modlący się do Boga; por. starop. słowo bogomodlca. [przypis edytorski]

bogomolnik — tu: osoba nawiedzona religijnie; generalnie: członek odłamu chrześcijaństwa (oraz antyfeudalnego ruchu religijnego) zw. też bogomolcami a. bogomiłami, który powstał w związku z wystąpieniem w X w. Jeremiasza zw. Bogomiłem, obejmował tereny dzisiejszej Bułgarii, a następnie Serbii oraz Bośni i ideowo wpłynął na późniejsze ruchy religijne katarów i albigensów; bogomolcy zbliżali się w swoich koncepcjach teologicznych i kosmogonicznych do manicheizmu, twierdzili, że Bóg Ojciec zrodził dwóch synów, złego Satanaela i dobrego Logosa, z których pierwszy stworzył świat materialny w akcie buntu i złośliwości, że w człowieku jedynie pierwiastek duchowy jest dobry i pochodzi od Logosa, ciało zaś podlega złemu Satanaelowi; bogomolcy zostali potępieni zarówno przez katolickie papiestwo, jak i kościół prawosławny, żyli w ascezie, krytykowali hierarchię kościelną, odrzucali sakramenty i wiarę w zmartwychwstanie. [przypis edytorski]

bogomolstwo — a. bohomolstwo tu: pobożność, akty pobożności; por. starop. słowo bogomodlca: człowiek pobożny, modlący się do Boga. [przypis edytorski]

bogomolstwo — a. bohomolstwo tu w znaczeniu: pobożność; por. starop. słowo bogomodlca (tu zniekształcone brzmieniowo): człowiek pobożny, modlący się do Boga. [przypis edytorski]

Bo go piorun z rodzeństwem i mieszkaniem spalił — wg legendy Władysław Siciński zginął od uderzenia pioruna. [przypis edytorski]

Bogorska, Helena (1875–1920) — śpiewaczka operetkowa. [przypis edytorski]

bogowie do obcych podobni wygląd swój odmieniają, zwiedzając miasta śmiertelnych — Odyseja XVII 485–486. [przypis edytorski]

bogowie many (mit. rzym.) — duchy przodków. [przypis edytorski]

Bogowie piorunu, ang. Gods of the Lightning — dramat w trzech aktach, napisany przez Maxwella Andersona i Harolda Hickersona, wystawiany na Broadwayu w 1928, inspirowany sprawą Sacco i Vanzettiego. [przypis edytorski]

Bogowie sprzedają nam wszelkie dobro (…) — cytat z Epicharma z Kos, przytoczony przez Ksenofonta (Wspomnienia o Sokratesie, II, 1, 20). [przypis edytorski]

Bogowie Żemajtys — bogowie żmudzcy, litewscy. [przypis edytorski]

Boguchwaa (gw.) — Boguchwała. Uproszenie wymowy cząstki -ała. [przypis edytorski]

bogumilski a. bogomilski — odnoszący się do ruchu religijnego zwanego bogomili lub bogomolcy, którego uczestnicy nie wierzyli w Stary Testament i głosili, że Szatan jest synem Boga, starszym bratem Jezusa. Sekta powstała w X w. w Bułgarii; z czasem większość wyznawców przeszła na islam lub katolicyzm. [przypis edytorski]

Bogu nadana jest nazwa kwatermistrza — mowa o tytule tłumaczonym jako „Pan Zastępów” (tj. oddziałów wojska), występującym wielokrotnie w Biblii, np. w 1 Sm 1, 3. [przypis edytorski]

bogunki a. boginki (mit. słow.) — nimfy rzeczne. [przypis edytorski]

Bogun, właśc. Iwan Bohun (ukr. Іва́н Богу́н, zm. 1664) — pułkownik kozacki, zwolennik Bohdana Chmielnickiego, uczestnik wielu bitew, bojownik o niepodległość Ukrainy; pierwowzór jednego z negatywnych bohaterów Ogniem i mieczem H. Sienkiewicza. [przypis edytorski]

Bogurodzica — najstarsza znana polska pieśń religijna, często (jak w tej scenie) pełniąca rolę zbliżoną do hymnu narodowego. Tekst zachował się w rękopisie z 1407 roku. [przypis edytorski]

Bogurodzica — Publikowana tu wersja utworu jest to tzw. przekaz Ab, czyli wersja tekstu znajdująca się w Decisiones rote Wilhelmi Harborg z 1408 r. (Biblioteka Jagiellońska, rkps 408). Klasyfikację i dokładny opis wszystkich znanych wersji zapisu zawiera opracowanie: Bogurodzica, oprac. J. Woronczak, wstęp językoznawczy E. Ostrowska, oprac. muzykologiczne H. Feicht, Wrocław 1962, Biblioteka Pisarzów Polskich, Seria A, nr 1. Tekst niniejszy stanowi transkrypcję, a więc uwspółcześnienie oryginalnego zapisu. Zabieg taki jest bardzo pomocny przy lekturze, ponieważ w transliteracji, a więc odtworzeniu literami drukowanymi pierwotnego zapisu rękopiśmiennego, pojawiają się specyficzne, indywidualne sposoby zapisywania wyrazów np. „mathko” zamiast: matko; „thwe” zamiast: twe; „wtwego” zamiast: u twego; zaś sam początek utworu wygląda następująco: „Bogw rodzicza dzewicza”. Pieśń składa się z trzech, powstałych w różnym czasie części. Pierwsza z nich, najstarsza, obejmuje dwie zwrotki i powstała między X a XIV w. (zapewne w pierwszej poł. XIII w.). Kolejne cztery zwrotki (wielkanocne) pochodzą prawdopodobnie z XIV w. Ostatnia część (pasyjna) składa się z dziewięciu zwrotek i powstała w drugiej poł. XIV w.; część może też pochodzić z wieku XV. Pominięto luźne zwrotki z wydania w oprac. J. Łosia. [przypis edytorski]

Bogusławski, Władysław (1839–1909) — krytyk literacki, muzyczny i teatralny, nowelista, tłumacz, reżyser; uczestnik powstania styczniowego, w 1869 r. powrócił z zesłania; związany z „Kurierem Warszawskim”, „Wieńcem” (w 1872 kierował pismem), „Kurierem Codziennym” (od 1887), „Gazetą Polską” i „Tygodnikiem Ilustrowanym” i in., redaktor „Biblioteki Warszawskiej” (od 1890); w kilku pismach prowadził stałe rubryki muzyczno-teatralne. [przypis edytorski]

Bogusławski, Wojciech (1757–1829) — polski aktor, dramatopisarz, reżyser, dyrektor teatru; autor m.in. opery komicznej Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale (1794). [przypis edytorski]

Bogusław V Wielki (ok. 1318–1374) — książę Rugii, wasal króla Danii. [przypis edytorski]

bogu wojny — Aresowi. [przypis edytorski]

Bogu zaś, co w niechybnej strzały puszcza mierze — Apollinowi. [przypis edytorski]

Bohater gór i przepaści — najprawdopodobniej chodzi o nagrodę książkową. W wersji angielskiej mowa o Naval Heroes. Sea Kings and Naval Heroes. A book for boys to książka brytyjskiego pisarza Johna Georga Edgara (1834–1864), autora często piszącego literaturę przeznaczoną głównie dla chłopców. [przypis edytorski]

Bohaterka z Wörth — niem. Die Heldin von Wörth, powieść Adolfa Schirmera, wyd. w 1870 w serii „Biblioteki groszowej”. [przypis edytorski]

bohaterny — dziś: bohaterski. [przypis edytorski]

bohaterów Grecji i Hiszpanii — walczących w wojnach narodowowyzwoleńczych: w Hiszpanii w 1808–1814, przeciwko okupacyjnym wojskom Napoleona, oraz w Grecji w 1821–1832, przeciw Imperium Osmańskiemu. [przypis edytorski]

bohaterowie przedwłodzimierzowscy — tzn. z czasów przed panowaniem twórcy średniowiecznego państwa ruskiego Włodzimierza Wielkiego. [przypis edytorski]

bohaterskie zachowanie się rodzonego ojca poety, Wincentego, pod Saragossą na czele ułanów polskich — autor ma zapewne na myśli najsłynniejszą w historii szwoleżerów polskich epoki napoleońskiej szarżę na przełęczy Somosierra w Hiszpanii; Wincenty Krasiński był dowódcą 1 Pułku Szwoleżerów-Lansjerów Gwardii Cesarskiej, ale sam nie brał udziału w szarży. [przypis edytorski]

bohatery — dziś: bohaterzy a. bohaterowie. [przypis edytorski]

bohatery — dziś popr. forma M. lm: bohaterowie. [przypis edytorski]

bohatery — dziś popr. forma M. l. mn.: bohaterowie. [przypis edytorski]

bohatery — dziś popr. forma W. l.m.: bohaterowie. [przypis edytorski]

bohatyr (daw.) — dziś: bohater. [przypis edytorski]

bohatyr — dziś: bohater. [przypis edytorski]

bohatyr — dziś popr: bohater. [przypis edytorski]

bohatyrka (starop. forma) — dziś popr.: bohaterka. [przypis edytorski]

bohatyrów — dziś popr. forma b.lm: bohaterów. [przypis edytorski]

bohatyrski — dziś popr.: bohaterski. [przypis edytorski]

bohatyrski (starop. forma) — dziś popr.: bohaterski. [przypis edytorski]

bohatyr (starop. forma) — bohater. [przypis edytorski]

bohatyr (starop. forma) — dziś popr.: bohater. [przypis edytorski]

bohatyry — dziś popr. M. lm. bohaterowie. [przypis edytorski]

Bohdan — Józef Bohdan Zaleski (1802–1886), poeta romantyczny z tzw. szkoły ukraińskiej. M. Mochnacki nazywał jego styl „brylantowym”. [przypis edytorski]

bohdanka (daw.) — ukochana. [przypis edytorski]

bohdanka (daw.) — ukochana, wybranka. [przypis edytorski]

Bohdanowski, Zygmunt (1893–1943) — pseud. „Bohdan”, „Bończa”; ur. w Dyneburgu absolwent Korpusu Kadetów w Kijowie, student Politechniki w Rydze, od 1818 r. w Wojsku Polskim, gdzie dosłużył się stopnia majora artylerii WP; więzień KL Auschwitz, rozstrzelany tamże 11 października 1943 r.; kawaler Orderu Virtuti Militari. [przypis edytorski]

Bohdan, własc. Bohdan Zenobi Chmielnicki (1595–1657) — ukraiński bohater narodowy, hetman Kozaków zaporoskich, organizator powstania przeciwko polskiej władzy w latach 1648–1654. [przypis edytorski]

Boh — duża rzeka płynąca przez zachodnią i środkową Ukrainę i wpadająca do Morza Czarnego pomiędzy Dniestrem a Dnieprem. [przypis edytorski]

Bohea — rodzaj czarnej herbaty gorszego gatunku. [przypis edytorski]

bohema — tu: niezorganizowany i niemoralny sposób bycia właściwy artystom. [przypis edytorski]

bohomaza — dziś popr.: bohomaz. [przypis edytorski]

bohomaz — kiepski obraz. [przypis edytorski]

bohomaz — tu w pierwotnym znaczeniu: wizerunek bóstwa; dziś: nieudolnie namalowany obraz. [przypis edytorski]

bohomolstwo — a. bogomolstwo tu w znaczeniu: pobożność; por. starop. słowo bogomodlca (tu zniekształcone brzmieniowo): człowiek pobożny, modlący się do Boga. [przypis edytorski]

Boh (ros.) — Bóg. [przypis edytorski]

Boh — rzeka na terytorium dzisiejszej Ukrainy. Zaczyna swój bieg na Podolu, uchodzi do Morza Czarnego przez wspólny liman Dniepru i Bohu. [przypis edytorski]

Boh, Siniucha — dziś ukr. Piwdennyj Boh, Syniucha; rzeki w centralnej i płd. części Ukrainy. [przypis edytorski]

Boh trojcu lubit… (ros.) — Bóg lubi trójkę. [przypis edytorski]

Boh znaje (ukr. Бог знає) — Bóg jeden wie. [przypis edytorski]

boîte à surprises (fr.) — szkatułka z niespodzianką. [przypis edytorski]

Boiardo, Matteo Maria (1441–1494) — poeta wł., związany z dworem książąt d'Este w Ferrarze, hrabia di Scandiano, gubernator Modeny i Reggio Emilia; autor przekładów z łaciny na włoski, pieśni miłosnych Canzoniere (1476), w których opiewa swą muzę, Antonię Caprarę (poznał ją w 1469 r., jednak węzłem małżeńskim związał się z Taddeą Gonzaga di Novellara) oraz najbardziej znanego dzieła, poematu rycerskiego Roland zakochany (Orlando inamorato, 1483); zmarł po wkroczeniu do Włoch armii francuskiej Karola VIII. [przypis edytorski]

Boieldieu, François-Adrien (1775–1834) — francuski kompozytor, autor popularnych oper. [przypis edytorski]

Boileau, Nicholas (1636–1711) — francuski poeta i krytyk literacki, autor poematu Sztuka poetycka. [przypis edytorski]

Boileau, Nicholas (1636–1711) — fr. poeta i krytyk literacki, autor poematu Sztuka poetycka wyznaczającego kanon piękna okresu klasycyzmu. [przypis edytorski]

Boileau, Nicolas (1636–1711) — francuski poeta i krytyk, autor poematu Sztuka poetycka. [przypis edytorski]

Boileau, Nicolas (1636–1711) — francuski poeta i krytyk literacki; autor m.in. poematu dydaktycznego Sztuka poetycka, stanowiącego kodeks klasycyzmu, oraz heroikomicznego poematu Le lutrin (Pulpit, 1674–83), ośmieszającego duchowieństwo. [przypis edytorski]

Boileau, Nicolas (1636–1711) — francuski poeta i krytyk literacki; autor m.in. poematu dydaktycznego Sztuka poetycka, stanowiącego kodeks klasycyzmu. [przypis edytorski]

Boileau, Nicolas (1636–1711) — francuski poeta, pisarz i krytyk literacki. [przypis edytorski]

Boileau, Nicolas (właśc. Boileau-Despréaux) (1636–1711) — fr. poeta i krytyk, członek Akademii Francuskiej, autor Satyr i Listów oraz poematu Sztuka poetycka, kodeksu klasycyzmu. [przypis edytorski]

boimy (starop.) — oboczna formy pisowni w polszczyźnie XVI w. u Reja: bojemy. [przypis edytorski]

Boisdeffre, Raoul Le Mouton de (1839–1919) — francuski generał, szef Sztabu Generalnego w czasie sprawy Dreyfusa; na procesie Émile'a Zoli (1898) powołał się na istnienie dodatkowego dokumentu obciążającego Dreyfusa; kiedy później ujawniono, że dokument ten był fałszerstwem spreparowanym przez oficera wywiadu francuskiego, Boisdeffre podał się do dymisji i wycofał z życia publicznego. [przypis edytorski]

Boisguilbert, Pierre le Pesant Sieur de (1646–1714) — francuski ekonomista, przeciwnik polityki Colberta; po ukazaniu się w 1707 Dime royale Vaubana, który miał zbliżone pomysły, opublikował dodatek do swojego wcześniejszego dzieła Détail de la France z 1695, który w jednym z późniejszych wydań ukazał się pod tytułem Testament politique de M. de Vauban (1712), co zmyliło Woltera. [przypis edytorski]

Boisguillebert, Pierre le Pesant Sieur de (1646–1714) — francuski ekonomista, prekursor fizjokratyzmu, twórca ekonomii klasycznej we Francji. [przypis edytorski]

boisko — miejsce, gdzie młóci się zboże. [przypis edytorski]

boisko (reg.) — środkowa część stodoły, gdzie młócono zboże. [przypis edytorski]

boisko — środkowa część stodoły, gdzie młócono zboże. [przypis edytorski]