Przypisy

apulski — od Apulia, kraina historyczna w starożytnej Italii, w jednym z apulskich miast urodził się Horacy. [przypis edytorski]

Apure, Río Apure — rzeka w Wenezueli, dopływ Orinoko, liczy 1580 km długości. [przypis edytorski]

apykejres — heretyk, sceptyk. [przypis edytorski]

Aquae Sulis — dziś Bath w płd.-zach. Anglii. [przypis edytorski]

aquam sordidam (łac.) — brudną wodę. [przypis edytorski]

aqua regia (łac.) — woda królewska: mieszanina stężonego kwasu solnego i azotowego. [przypis edytorski]

Aqua Tofana (łac.: woda Tofany) — trucizna na bazie arszeniku, jaką sporządzała Giulia Tofana, stracona w Rzymie w 1659 roku za wieloletnie dostarczanie jej kobietom, które chciały się pozbyć okrutnych mężów. [przypis edytorski]

aqua tofana (wł.) — silna trucizna wynaleziona w końcu XVII w. przez Włoszkę imieniem Tofana. [przypis edytorski]

Aquellos Polvos — rycina Francisco Goyi z cyklu Kaprysy (nr 23) zatytułowana Te pyłki, przedstawiająca postać męską o zgnębionej twarzy, pochylonej głowie, ze związanymi z przodu rękoma, odzianego w rodzaj habitu oraz absurdalnie długą, stożkowatą czapkę błazeńską, mężczyzna siedzi na podwyższeniu, jakby na scenie, otacza go poniżej morze głów publiczności, zaś z trybuny naprzeciw niego ktoś odczytuje z książki czy broszury prawdopodobnie oskarżenie; Tytuł wywodzi się z powiedzenia: de aquellos polvos, estos lodos, tzn. „z tych pyłków takie błoto”. [przypis edytorski]

Aquilony — wiatry północne. [przypis edytorski]

Aqui, senor, esta casa (hiszp.) — Tutaj, proszę pana, ten dom. [przypis edytorski]

arabarcha a. alabarcha — przełożony społeczności żydowskiej w Aleksandrii w okresie hellenistycznym i rzymskim. [przypis edytorski]

arabeska — delikatny ornament ze stylizowanych motywów roślinnych i geometrycznych o układzie symetrycznym. [przypis edytorski]

arabeska — ornament roślinny wywodzący się ze sztuki starożytnego Rzymu i starożytnej Grecji. [przypis edytorski]

arabeska — rodzaj skomplikowanego ornamentu. [przypis edytorski]

arabeska — symetryczny, geometryczny ornament ze stylizowanych motywów roślinnych. [przypis edytorski]

arabeska — symetryczny, geometryczny ornament ze stylizowanych motywów roślinnych; tradycyjnie wykorzystywany w architekturze i sztuce arabskiej (stąd nazwa). [przypis edytorski]

arabeska — symetryczny, geometryczny ornament ze stylizowanych motywów roślinnych; tradycyjnie wykorzystywany w kulturze arabskiej (stąd nazwa). [przypis edytorski]

arabeska — symetryczny ornament roślinno-geometryczny. [przypis edytorski]

arabeska — wzór złożony z ułożonych symetrycznie elementów geometrycznych oraz motywów roślinnych; tradycyjnie wykorzystywany w kulturze arabskiej (stąd nazwa). [przypis edytorski]

arabesk — dziś popr.: arabeska, delikatny ornament ze stylizowanych motywów roślinnych i geometrycznych o układzie symetrycznym. [przypis edytorski]

arabesków — dziś popr. forma D. lm: arabesek. [przypis edytorski]

Arabia — obszar najczęściej utożsamiany z Półwyspem Arabskim. [przypis edytorski]

Arabia Szczęśliwa, gr. Εὐδαίμων Ἀραβία, Eudaimonia Arabia, łac. Arabia Felix — kraina hist. w płd.-zach. części Płw. Arabskiego, obejmująca żyzne wybrzeże wraz z miastami portowymi, tereny ob. Jemenu. [przypis edytorski]

Arabi — dziś popr. forma M. lm: Arabowie. [przypis edytorski]

Arabiej (starop. forma) — (z) Arabii. [przypis edytorski]

Arabiją — dziś popr. forma B. lp: Arabię. [przypis edytorski]

arab — koń czystej krwi arabskiej, rasy pochodzącej z Półwyspu Arabskiego. [przypis edytorski]

Araby (starop. forma) — dziś N.lm: (z) Arabami. [przypis edytorski]

Arachne (mit. gr.) — mistrzyni tkania i haftu, przez zazdrosna Atenę zamieniona w pająka. [przypis edytorski]

Arachne (mit. gr.) — prządka, która wyzwała na pojedynek tkacki boginię Atenę i za swą pychę została zamieniona w pająka. [przypis edytorski]

Arachne (mit. gr.) — prządka, która wyzwała na pojedynek tkacki boginię Atenę, za swą pychę została zamieniona w pająka. [przypis edytorski]

Arachne — w mitologii greckiej mistrzyni tkania i haftu. [przypis edytorski]

Arachne (z gr. pająk; mit. gr.) — lidyjska dziewczyna, mistrzyni tkactwa, która zuchwale odważyła się zmierzyć w tej dziedzinie z Ateną. Na tkaninie Ateny ukazani zostali bogowie olimpijscy oraz ich potęga, a także (aluzyjnie) kary, jakie ponoszą ludzie za okazaną wobec bogów pychę. W odpowiedzi Arachne utkała obraz przedstawiający związki miłosne bogów z ziemiankami. Rozzłościło to dziewiczą boginię, która podarła pracę dziewczyny, a ją samą pobiła czółnem tkackim. Arachne powiesiła się z rozpaczy, ale Atena w akcie skruchy za swój postępek ożywiła ją pod postacią pająka, mistrza tkackiego w świecie zwierząt. [przypis edytorski]

Ara coeli (łac.: ołtarz niebios) — właśc. Basilica Sanctae Mariae de Ara coeli (Bazylika Świętej Marii Ołtarza Niebiańskiego), zabytkowy kościół na Kapitolu, wzniesiony na gruzach rzym. świątyni Junony. [przypis edytorski]

Arago, Jacques (1790–1855) — francuski podróżnik, rysownik i literat, młodszy brat fizyka i astronoma François Arago; autor relacji z trzyletniej francuskiej wyprawy naukowej: Voyage autour du monde (Wyprawa naokoło świata, 1822). [przypis edytorski]

Aragonia — region w Hiszpanii ze stolicą w Saragossie, w czasach przedstawionych w powieści stanowił samodzielne królestwo (unia personalna z królestwem Kastylii nastąpiła w 1469 r.). [przypis edytorski]

Aragonu król Jan — właśc. książę Jan Aragoński. [przypis edytorski]

araka, dziś: arak (z arab.) — wysokoprocentowy alkohol o smaku anyżowym, popularny na Bliskim Wschodzie. [przypis edytorski]

arak — alkohol o smaku anyżowym, otrzymywany z destylacji zacieru ryżowego lub daktyli. [przypis edytorski]

arak — aromatyczny, mocny napój alkoholowy, wyrabiany z ryżu z dodatkiem melasy z trzciny cukrowej. [przypis edytorski]

arak — aromatyczny napój alkoholowy o smaku anyżowym. [przypis edytorski]

arak — aromatyczny napój alkoholowy. [przypis edytorski]

arak — mocny, aromatyczny napój alkoholowy z ryżu i trzciny cukrowej. [przypis edytorski]

arak — mocny napój alkoholowy (40–80%) o smaku anyżu. [przypis edytorski]

arak — napój alkoholowy na bazie anyżu. [przypis edytorski]

arak — rodzaj aromatycznego alkoholu. [przypis edytorski]

Arakses — ob. Araks, rzeka w Zakaukaziu, płynąca ze wsch. Turcji w stronę M. Kaspijskiego, najdłuższy dopływ rzeki Kura. [przypis edytorski]

arak (z ar.) — aromatyczny napój alkoholowy o smaku anyżowym. [przypis edytorski]

Aralia papyrifera — w ob. klasyfikacji Tetrapanax papyrifer. [przypis edytorski]

Aral — Jezioro Aralskie, dawniej określane jako morze, leżące w dzisiejszym Kazachstanie i Uzbekistanie. [przypis edytorski]

Aralsko-Kaspijskie Morze — dwa istniejące w czasach nowożytnych bezodpływowe jeziora słonowodne: Jez. Aralskie oraz M. Kaspijskie, stanowiły dawniej części jednego morza; Jez. Aralskie wskutek działalności ludzkiej w XX w. zanikło. [przypis edytorski]

Arambur — XIII-wieczna dziedziczka francuskiego hrabstwa le Maine. [przypis edytorski]

aramejski — jeden z języków semickich używanych od II w.p.n.e. do dzisiaj. Początkowo używany jedynie przez Aramejczyków, ale na początku I w. p.n.e. rozpowszechnił się na całym Bliskim Wschodzie. [przypis edytorski]

Aram Naharaim — wg Biblii: obszar między rzekami Eufrat i Tygrys, lub rzekami Eufrat i Orontes; później nazwa obejmowała również tereny obecnej Syrii. [przypis edytorski]

Aram Nahor — prawdopodobnie tereny obecnej północnej Syrii. [przypis edytorski]

Aran a. Haran — trzeci syn Teracha, ojciec Lota (Rdz 11,26–27). [przypis edytorski]

Arana y Goiri, Sabino de (1865–1903) — baskijski działacz narodowy, autor licznych prac o języku i historii Basków, współtwórca flagi Kraju Basków; w 1894 założył Baskijską Partię Narodową. [przypis edytorski]

arangement (z fr.) — układ, sposób zaaranżowania. [przypis edytorski]

Aranjo, José Ferreira de — założyciel i redaktor „Gazeta de Noticias”. [przypis edytorski]

Aranjuez — miasto w środkowej Hiszpanii, letnia rezydencja królów hiszpańskich ze wspaniałymi ogrodami pałacowymi ozdobionymi dziesiątkami fontann i rzeźb; tu: chwile przyjemności, pobytu w miłym, luksusowym miejscu. [przypis edytorski]

Aranjuez — miasto w środkowej Hiszpanii, letnia rezydencja królów hiszpańskich ze wspaniałymi ogrodami pałacowymi ozdobionymi dziesiątkami fontann i rzeźb. [przypis edytorski]

Aranjuez — miasto w środkowej Hiszpanii, nad rz. Tag, na płd. od Madrytu; letnia rezydencja królów hiszpańskich ze wspaniałym pałacem i ogrodami. [przypis edytorski]

ara-ponga (port.) — procnias, dzwonnik nagoszyjny, rodzaj ptaków z podrodziny bławatników. [przypis edytorski]

Ararat — góra, masyw wulkaniczny leżący w centrum Wyżyny Armeńskiej między jeziorami Wan i Sewan; dziś na terytorium Turcji, w pobliżu granicy z Armenią i Iranem. [przypis edytorski]

Ararat — góra w dzisiejszej Turcji, na jej szczycie wg Biblii wylądowała Arka Noego po potopie. [przypis edytorski]

Ararat — góra w dzisiejszej Turcji, na jej szczycie wg Biblii wylądowała Arka Noego po potopie. [przypis edytorski]

a ratione ad rationatum valet consequentia (łac.) — (wywód) od przesłanki do wniosku jest wywodem poprawnym. [przypis edytorski]

Araukania — kraina historyczna w płd. części Ameryki Płd., na północ od Patagonii; obecnie należąca do Chile. [przypis edytorski]

araukaria — rodzaj drzew iglastych rosnących na półkuli południowej; w płd. części Brazylii rośnie araukaria brazylijska, nazywana w innych miejscach tekstu „sosną brazylijską”. [przypis edytorski]

araukaria — roślina iglasta występująca w rejonie Australii i Oceanii. [przypis edytorski]

arba — ciężki wóz dwukołowy typowy dla krajów zachodniej Azji. Występował także na Ukrainie, na Kaukazie i w południowej Rosji. [przypis edytorski]

arba — ciężki wóz dwukołowy typowy dla krajów zachodniej Azji; występował także na Ukrainie, na Kaukazie i w południowej Rosji. [przypis edytorski]

arbata (gw.) — herbata. [przypis edytorski]

arba (tur. z arab.) — wóz o bardzo wysokich kołach, używany dawniej w Azji Środkowej, najczęściej jednoosiowy. [przypis edytorski]

Arbeit an und für sich (niem.) — praca sama w sobie i dla siebie; żart. aluzja do terminu z filozofii Immanuela Kanta (1724–1804): byt sam w sobie (Sein an sich). [przypis edytorski]

arbeitcerka — prawdopodobnie jest to słowo wynikające z przekształcenia niemieckiego określenia Arbeitseinsatzführerin oznaczającego kierowniczkę, liderkę grupy obozowych pracowniczek. [przypis edytorski]

Arbeitsamt (niem.) — urząd pracy; w hitlerowskich Niemczech organ administracji państwowej zajmujący się sprawami zatrudnienia, w Polsce na ziemiach okupowanych przede wszystkim egzekwowaniem narzuconego Polakom przymusu pracy oraz wysyłaniem pracowników na roboty przymusowe do Niemiec. [przypis edytorski]

Arbeitsdienst (niem. Arbeit: praca, Dienst: służba) — Służby Pracy; formacja zajmująca się organizacją bezpłatnej pracy (gł. prac pomocniczych na rzecz wojska, umocnieniowych, porządkowych itp.), w tym również przymusowej pracy niewolniczej w hitlerowskich Niemczech i na terenach okupowanych przez III Rzeszę. [przypis edytorski]

Arbeitsdienst (niem.) — dosł. Służby Pracy; Reichsarbeitsdienst (RAD): Służba Pracy Rzeszy; w hitlerowskiej III Rzeszy początkowo organizacja przysposobienia wojskowego i obywatelskiego dla młodzieży; podczas II wojny światowej formacja pomocnicza Wehrmachtu (tj. armii niem.): zajmowała się budową umocnień na liniach frontu i brała udział w walkach pod koniec wojny. [przypis edytorski]

Arbeitsdienst (niem.) — Służba Pracy. [przypis edytorski]

arbeitskomando (z niem.) — oddział roboczy. [przypis edytorski]

arbeitszeit (z niem.) — czas pracy. [przypis edytorski]

arbiter elegantiarum (łac.) — arbiter elegancji; osoba, której osąd w kwestiach dobrego smaku uznawany jest za obowiązującą opinię. Wobec Petroniusza określenia tego użył Tacyt, rzym. historyk z I w. n.e. [przypis edytorski]

arbiter elegantiarum (łac.) — arbiter elegancji; osoba mająca rozstrzygający głos w sprawach elegancji. [przypis edytorski]

arbiter elegantiarum (łac.) — sędzia w sprawach elegancji. [przypis edytorski]

arbiter elegentiarum (łac.) — autorytet w sprawach mody, dobrego smaku. [przypis edytorski]

arbiter — osoba rozstrzygająca coś. [przypis edytorski]

arbitraż — rozstrzygnięcie sporu przez osobę trzecią. [przypis edytorski]

arbitrio (łac.) — wyrokowi. [przypis edytorski]

Arbués,Pedro de (ok. 1441–1485) — hiszpański inkwizytor, przełożony trybunału inkwizycyjnego w Saragossie; zamordowany w miejscowej katedrze, rzekomo przez Żydów i konwertytów; święty katolicki (1867). [przypis edytorski]

Arbuez, Pedro (1440/42–1485) — inkwizytor, zabity przez przeciwników politycznych pochodzenia żydowskiego, uznany za świętego męczennika. [przypis edytorski]

arbuz — przenośnie: odmowa, odrzucenie starającego się o rękę panny. [przypis edytorski]

arcaby (daw.) — warcaby. Warcaby w dzisiejszym kształcie są znane od XII w. n.e., ale uważa się, że pochodzą od gry senet, rozgrywanej w Egipcie już w XXVI w. p.n.e. [przypis edytorski]

arcaby — dziś popr.: warcaby. [przypis edytorski]

Arcades ambo (łac.) — obaj Arkadyjczycy (Wergiliusz, Bukoliki VII, 4); o osobach tych samych upodobań. [przypis edytorski]

Arcades ambo — obaj Arkadyjczycy (Wergiliusz, Bukoliki, Ekloga VII). [przypis edytorski]

arcana et rara (łac.) — tajemnicze i rzadkie. [przypis edytorski]

arcana (łac.) — tajemnice. [przypis edytorski]

arcana — tajniki, sekretne sposoby, zasady. [przypis edytorski]