Przypisy

odium (łac.) — nienawiść. [przypis edytorski]

oecus (łac.) — reprezentacyjne pomieszczenie z oknem wychodzącym na ogród. [przypis edytorski]

ofertorium (z łac.) — w liturgii rzym.-kat. część mszy, podczas której ofiaruje się chleb i wino. [przypis edytorski]

offertorium (łac.) — ofiarowanie. [przypis edytorski]

Offertorium (łac.) — ofiarowanie; tu: część katolickiej mszy św., ofiarowanie chleba i wina. [przypis edytorski]

oficjalista (z łac. officium: służba, urząd) — urzędnik. [przypis edytorski]

O gloriosa Domina (łac.) — O chwalebna Pani. [przypis edytorski]

okowita (daw., z łac. aqua vitae: woda życia) — wódka, mocny alkohol. [przypis edytorski]

okowita (daw., z łac. aqua vitae: woda życia) — wódka, mocny alkohol. [przypis edytorski]

oktawa (z łac.) — osiem dni następujących po dniu świątecznym. [przypis edytorski]

okulat (z łac. oculatus: mający oczy, patrzący) — tu: naoczny świadek. [przypis edytorski]

okupacja (daw., z łac.) — zajęcie; tu: zadanie. [przypis edytorski]

oleum (łac.) — olej. [przypis edytorski]

Oleum ricini (łac.) — olej rycynowy. [przypis edytorski]

omne animal (łac.) — wszelkie zwierzę. [przypis edytorski]

omne bene (łac.) — wszystko dobrze. [przypis edytorski]

omne illud verum est, quod clare et distincte percipitur (łac.) — wszystko zatem jest prawdą, co postrzegane jest jako jasne i określone. [przypis edytorski]

Omnes leges, omniaque iura vim vi repellere cunctisque sese defensare permittunt! (łac.) — Wszystkie prawa i zwyczaje pozwalają siłę odpierać siłą, oraz się bronić. [przypis edytorski]

omne tulit (…) dulci (łac.) — poklask wszystkich zyskuje ten, kto łączy przyjemne z pożytecznym; sentencja z Horacego. [przypis edytorski]

Omnia probate, quod melius est tenete (łac.) — wszystkiego próbuj, [ale] trzymaj się tego, co najlepsze. [przypis edytorski]

omnibus modis, eo instante et sui ipsius auxilio (łac.) — na wszystkie sposoby, natychmiast i licząc tylko na własną pomoc. [przypis edytorski]

omnibus par, nemini inferior (łac.) — wszystkim równy, od nikogo nie niższy. [przypis edytorski]

omnibus (z łac. dosł. omnibus: dla wszystkich) — daw. miejski środek transportu publicznego; wagonik na kołach wyposażony w ławki dla pasażerów, ciągnięty przez konie; właśc. stosowany od XVII do XIX w., a następnie zastąpiony przez autobus. [przypis edytorski]

Omni die dic Mariae/ Mea laudes anima (łac.) — każdego dnia głoś chwałę Maryi, duszo moja; autorstwo tego hymnu przypisywano dawniej właśnie świętemu Kazimierzowi Jagiellończykowi. [przypis edytorski]

omnino (łac.) — całkowicie. [przypis edytorski]

omnipotencja (z łac.) — wszechmoc, wszechwładza. [przypis edytorski]

Omnis animi voluptas omnisque alacritas in eo sita est, quodquis habeat, quibuscumque conferens se, possit magnifice sentire de se ipso (łac.) — cała przyjemność ducha i wszelkie zadowolenie polegają na tym, że jest ktoś, z kim można się porównać i mieć wysokie mniemanie o sobie. [przypis edytorski]

Omnis cellula e cellula (łac.) — każda komórka z komórki; maksyma, którą niemiecki patolog Rudolf Virchow podsumował dodaną przez siebie w 1855 trzecią zasadę teorii komórkowej budowy organizmów: każda komórka żywa pochodzi od wcześniej istniejącej komórki. [przypis edytorski]

Omnis determinatio est negatio (łac.) — Każde określenie jest zaprzeczeniem (Baruch Spinoza); zasada filozoficzna wskazująca, że zdefiniowanie, zidentyfikowanie jakiejś rzeczy odbywa się przez kontrast, odróżnienie od innych, które nią nie są. [przypis edytorski]

omnis e cellula cellula (łac.) — każda komórka pochodzi od (innej) komórki. [przypis edytorski]

omnis Homo (łac.) — wszystko człowiek. [przypis edytorski]

onus, oneris (łac.) — ciężar, obciążenie; tu M. lm onera: ciężary, obciążenia. [przypis edytorski]

onus probandi (łac.) — ciężar dowodu. [przypis edytorski]

o patria (łac.) — ojczyzno. [przypis edytorski]

opinio publica (łac.) — opinia publiczna. [przypis edytorski]

oponować się (z łac.) — tu: walczyć, stawać zbrojnie; opowiedzieć się, poprzeć kogoś czynem. [przypis edytorski]

opresja (z łac. oppressio) — ucisk, pogwałcenie; ciężkie doświadczenie. [przypis edytorski]

oprymować (daw., z łac.) — uciskać, gnębić, prześladować. [przypis edytorski]

oprymować (z łac.) — daw. gnębić, uciskać. [przypis edytorski]

oprymować (z łac.) — uciskać. [przypis edytorski]

optima forma (łac.) — najlepsza forma. [przypis edytorski]

optima (łac.) — najlepsza. [przypis edytorski]

optymaci (z łac.) — członkowie stronnictwa arystokratycznego w starożytnym Rzymie; tu: czcigodni obywatele miasta. [przypis edytorski]

optymaci (z łac. optimates, od optimus: najlepszy) — konserwatywne ugrupowanie polityczne w starożytnym Rzymie powstałe w II w. p.n.e.; w jego skład wchodzili członkowie bogatych rodów senatorskich; tu ironicznie, w znaczeniu: śmietanka towarzyska miasteczka. [przypis edytorski]

optymaci (z łac. optimus: najlepszy) — w staroż. Rzymie konserwatywne ugrupowanie polityczne zawiązane w II w. p.n.e., skupiające szlachetnie urodzonych, członków bogatych rodów senatorskich, występujące w obronie ich interesów przeciw dążącemu do demokratyzacji ustroju państwa stronnictwu popularów; w schyłkowym okresie republiki opowiedzieli się za Pompejuszem, a przeciw Juliuszowi Cezarowi, przywódcy popularów. [przypis edytorski]

optymaci (z łac. optimus: najlepszy) — w staroż. Rzymie konserwatywne ugrupowanie polit. zawiązane w 2. poł. II w. p.n.e., skupiające nobiles (rzym. szlachtę, gł. potomków bogatych rodów senatorskich) i występujące w obronie ich interesów przeciw dążącemu do demokratyzacji ustroju państwa stronnictwu popularów; optymaci byli przeciwni awansowi społecznemu i politycznemu homines novi (dosł. „ludzi nowych”), nienależących do nobiles. [przypis edytorski]

opus francigenum (łac.) — dzieło francuskie. [przypis edytorski]

opus magnum (łac.) — wielkie dzieło. [przypis edytorski]

opus metaphysicum (łac.) — dzieło metafizyczne. [przypis edytorski]

opus sectile marmoreum (łac.) — antyczna technika artystyczna polegająca na układaniu posadzki z odpowiednio przyciętych płytek marmurowych w celu utworzenia wzoru lub obrazu. [przypis edytorski]

O qualis artifex pereo (łac.) — O, jakiż artysta umrze w mej osobie (słowa przypisywane Neronowi). [przypis edytorski]

O quando finieris et quando cessabis, universa vanitas mundi (łac.) — Ach, kiedy przestaniesz istnieć i kiedy przeminiesz, odwieczna próżności tego świata. [przypis edytorski]

oracja (z łac.) — uroczysta mowa; wypalił (…) oracją dziś popr. forma: orację. [przypis edytorski]

oracja (z łac.) — uroczyste, długie przemówienie lub uroczysta modlitwa. [przypis edytorski]

oraculum (łac.) — wyrocznia, przepowiednia, wyrok. [przypis edytorski]

ora et labora (łac.) — ucz się i pracuj. [przypis edytorski]

ora pro nobis (łac.) — módl się za nami. [przypis edytorski]

orate fratres (łac.) — módlcie się, bracia. [przypis edytorski]

orate fratres (łac.) — módlcie się bracia. [przypis edytorski]

oratio obliqua (łac.) — mowa zależna, przytoczenie czyjejś wypowiedzi nie w formie dosłownej, ale w formie zdania podrzędnego dopełnieniowego. [przypis edytorski]

oratio recta (łac.) — mowa niezależna, dosłowne przytoczenie cudzej wypowiedzi. [przypis edytorski]

orator (łac.) — mówca. [przypis edytorski]

orator (z łac.) — mówca. [przypis edytorski]

orbis terrarum (łac.) — krąg ziemi, cały świat. [przypis edytorski]

Orbis (z łac. orbis: krąg, świat) — biuro podróży i przedsiębiorstwo hotelarskie powstałe we Lwowie w 1920 r., funkcjonujące nadal w XXI w. [przypis edytorski]

ordinarius prowiantmagister (z łac.) — oficer zaopatrzenia. [przypis edytorski]

ordo caritas (łac.) — porządek miłosierdzia; hierarchia miłosierdzia. [przypis edytorski]

ordynans (z łac.) — daw. rozkaz. [przypis edytorski]

ordynans (z łac., daw.) — rozkaz. [przypis edytorski]

ordynans (z łac.) — rozkaz. [przypis edytorski]

ordynans (z łac.) — rozkaz, tu: służba. [przypis edytorski]

ordynować (z łac.) — kazać, nakazać, tu: skazać. [przypis edytorski]

oremus (łac.) — módlmy się. [przypis edytorski]

oremus nos, deus laborabit (łac.) — my się módlmy, Bóg będzie pracował. [przypis edytorski]

Orfeus (daw., z łac. Orpheus) — dziś popr.: Orfeusz, niezrównany tracki śpiewak i poeta, jego muzyka miała poruszać nawet dzikie zwierzęta i uspokajać wzburzone morze. [przypis edytorski]

origo rerum (łac.) — pochodzenie rzeczy. [przypis edytorski]

ornament (z łac.) — ozdoba; tu B. lm: ornamenta. [przypis edytorski]

ornatus difficilis (łac.) — trudna ozdobność, styl literatury łacińskiej XII w. [przypis edytorski]

O rus! (łac.) — O wsi! (tu: cytat z pochwały wiejskiego życia u Horacego, Satyry, II, 6, w. 60: „o rus, quando ego te adspiciam…”). [przypis edytorski]

O sancta simplicitas! (łac.) — o święta naiwności! (wyraz politowania nad naiwnością lub nieświadomością rzeczy, które powinny być każdemu znane; okrzyk Jana Husa na widok staruszki dokładającej drwa do stosu, na którym za chwilę miał spłonąć). [przypis edytorski]

o scelus! o dirae! (łac.) — o zbrodnio! o wróżbo! [przypis edytorski]

Ostende patrem patris (łac.) — pokaż ojca ojca. [przypis edytorski]

ostentare (łac.) — chwalić się czymś, stawiać na widoku. [przypis edytorski]

ostium (łac.) — wejście. [przypis edytorski]

Otchłań a. limbus (łac.) — w teologii chrześcijańskiej: miejsce pobytu dusz ludzi, którzy zmarli bez chrztu, ale nie popełnili grzechów, które uzasadniałyby ich potępienie, nie mogą więc znaleźć się w niebie, ale też nie doświadczają męki piekielnej; jej częścią jest limbus puerorum, otchłań niemowląt. [przypis edytorski]

o tempora, o mores (łac.) — co za czasy, co za obyczaje; zdanie wyrażające potępienie, pochodzące pierwotnie z mowy Cycerona przeciw Katylinie. [przypis edytorski]

O teterrima causa (…) belli (łac.) — najwstydliwsza przyczyna wojny. [przypis edytorski]

Owidiusz (43 p.n.e.–17/18 n.e.) a. Publius Ovidius Naso (łac.) — poeta rzymski. [przypis edytorski]

owoidalny (z łac.) — jajowaty. [przypis edytorski]

pacem conciliat (łac.) — doradzający pokój. [przypis edytorski]

pacifice (łac.) — pokojowo. [przypis edytorski]

pacjencja (z łac.) — cierpliwość. [przypis edytorski]

pacjencja (z łac. patientia) — cierpliwość. [przypis edytorski]

pacta conventa (łac.) — uzgodnione warunki. [przypis edytorski]

pacta conventa (łac.) — w dawnej Polsce umowa zawierana między królem elekcyjnym a wybierającą go szlachtą. [przypis edytorski]

pacta conventa (łac.) — zbiór zobowiązań wobec szlachty, który musieli podpisywać polscy królowie elekcyjni, kiedy wstępowali na tron. Pacta dotyczyły nakładów finansowych na obronę kraju i edukację, w 1573 r. zawierały też warunek poślubienia Anny Jagiellonki. [przypis edytorski]

pacta sunt servanda (łac.) — umów należy dotrzymywać. [przypis edytorski]

pactum subiectionis (łac.) — umowa o podporządkowaniu się; w jednej z wersji teorii umowy społecznej oprócz umowy pomiędzy jednostkami w celu zjednoczenia się, ustanowienia społeczeństwa, występuje umowa o podporządkowaniu się, zawarta pomiędzy społeczeństwem a władcą, która doprowadziła do powstania państwa. [przypis edytorski]

paenitet mihi (łac.) — ukarz mnie. [przypis edytorski]

Paete, non dolet (łac.) — nie boli, Petusie. [przypis edytorski]