Przypisy

przypatrować (starop.) — przyciągać. [przypis redakcyjny]

przypiąć (starop.) — dokuczyć; [por.] głód przypnie. [przypis redakcyjny]

przypiec grzanki — tu ironicznie: dogodzić, sprawić przyjemność. [przypis redakcyjny]

przypieczętowany Kurczem — listy zaklejano dawniej woskiem lub lakiem, w którym nadawca odciskał pieczęć z sygnetu ze swoim herbem. [przypis redakcyjny]

przypij każdy swemu — w domyśle: sąsiadowi. [przypis redakcyjny]

Przypisek ten pochodzi nie od Wertera, lecz, jak i poprzednie — od wydawcy. „Teraz” mówi wydawca, bo między rokiem 1771, t.j. data listu Wertera, a rokiem wydania dzieła (1774) ukazały się kazania Lavatera, zawierające także kazanie na wspomniany temat. Lavater, Jan Kasper (1741–1801), autor dzieła Physiognomische Fragmente zur Beforderung der Menschenkentniss und Menschenliebe (1775–1778), w którym propagował myśl poznawania charakterów ludzkich z fizjonomii. Lavater był także autorem wielu pieśni religijnych i świeckich, kazań i rozpraw. [przypis redakcyjny]

przypisny — poddany właściciela wsi, który mu pozwolił wyuczyć się rzemiosła. [przypis redakcyjny]

[przypis redakcyjny]

przypławiony — przywieziony wodą. [przypis redakcyjny]

przy podatkach i przy wielu innych najużyteczniejszych krajowi ustawach — przy sposobności rozpraw o przeznaczeniu dóbr Kawalerów Maltańskich (zob. dalej), których Poniński był przeorem. [przypis redakcyjny]

przypodobnić (starop.) — stać się podobnym. [przypis redakcyjny]

przypominały „studia z natury” — przypominały obrazy, portrety malowane z natury. [przypis redakcyjny]

Przypominam się pamięci p. Marcjanny — Łempickiej. [przypis redakcyjny]

Przypominasz krwawe łuny — aluzja do tzw. „koliszczyzny”, krwawego buntu chłopów ukraińskich przeciw polskiej szlachcie w 1763 r. Postać Wernyhory zjawia się na tle tych właśnie historycznych wydarzeń; na takim też tle ukazuje go Słowacki w Śnie srebrnym Salomei. Tam poeta każe mu opowiadać, iż porwie go „piekielny, biały rumak” z „lirą grającą u siodła”, ale że wróci, kiedy Polska będzie trupem; na dźwięk liry trup Polski powstanie. Przed Weselem, a nawet przed weselem Rydla, pisał Wyspiański rapsod pt. Wernyhora. [przypis redakcyjny]

przypomniał się światu, że żyje — w pierwodruku: że jeszcze żyje. [przypis redakcyjny]

Przypomnij Moskę — Buondelmonte przyrzekł ożenić się z panną z domu Amidei, gdy tymczasem nagle zmienił swój zamysł i ożenił się z krewną Donatich. Ten postępek rozjątrzył gniew wielu domów spokrewnionych z rodem Amidei. Uberti i Lamberti głośno wołali: „Zemścić się, ukarać Buondelmonta!”. Starsi radzili roztropność i umiarkowanie: lecz młody Moska wrzący gniewem, radził zabić Buondelmonta, którego sam na koniec przebił puginałem. Ta familijna tragedia dała początek stronnictwom i sporom, jakie przez długie czasy wstrząsały Florencją. [przypis redakcyjny]

Przypomnij sobie, drogi — Przypomnij sobie moje słowa. Jest to przepowiednia, że sławę zdobytą w bitwie z Tatarami przyjdzie okupić strasznym nieszczęściem, że promień tej sławy będzie miał jaskrawy, krwawy zachód, po którym nastąpi noc niczym nieukojonej rozpaczy. [przypis redakcyjny]

Przypomnij sobie Piotra z Medicyny — Medicyna wziął imię od miejsca swego urodzenia w ziemi bolońskiej; warchoł i intrygant, kłócił lud ze szlachtą, waśnił władców Rawenny i Rimini. [przypis redakcyjny]

przypowiedzieć służbę komu (starop.) — przyjąć na służbę. [przypis redakcyjny]

przyprawa (starop.) — ozdoba. [przypis redakcyjny]

przyprawa (starop.) — [tu:] ochrona. [przypis redakcyjny]

przyprawia go w położenie (…) wyjątkowe — raczej: sytuuje go w położeniu wyjątkowym. [przypis redakcyjny]

przyprawy (starop.) — [tu:] lekarstwa, sposoby. [przypis redakcyjny]

przypuścić się na kogo (starop.) — zdać [się na kogo]. [przypis redakcyjny]

przypust (neol.) — dostęp. [przypis redakcyjny]

przyrobek — w gwarach istnieje słowo „przyrobiska” oznaczające grunta powstałe na karczowiskach; tu raczej w znaczeniu: powiększenie, to, co zostało przyrobione. [przypis redakcyjny]

przyrodne własności — przyrodzone prawa. [przypis redakcyjny]

przyrodzenia — natury, pojmowanej podówczas jako zespół pierwiastków materialnych i duchowych; stąd Dziewica nazywa je „powszechną ojczyzną ciał i dusz”. [przypis redakcyjny]

przyrodzenie* (daw.) — to, co jest przyrodzone człowiekowi, natura. [przypis redakcyjny]

przyrodzenie — tu: natura, przyroda. [przypis redakcyjny]

przyrodzony (daw.) — naturalny. [przypis redakcyjny]

przyśnica — przecznica, droga rozstajna. [przypis redakcyjny]

przysada — nadmiar. [przypis redakcyjny]

przysada — przywara, wada. [przypis redakcyjny]

przysada (starop.) — postępek. [przypis redakcyjny]

przysady — czegoś gorszego, niedoskonałości. [przypis redakcyjny]

przyschnąć — przylgnąć. [przypis redakcyjny]

przysiągłem — złamanie tej przysięgi odpłaca Werter śmiercią. [przypis redakcyjny]

przysiędę — dziś popr.: przysiądę. [przypis redakcyjny]

przysięgą — [Poniński] złożył zwykłą przysięgę poselską przed wyborcami (obecnie ślubowanie składane jest przed Sejmem). [przypis redakcyjny]

Przysięga — jeden z licznych wierszy powtarzających nutę popularnego wiersza Tetmajera Evviva l'arte! [przypis redakcyjny]

przysięga — tu: dotycząca ścisłego przestrzegania statutów ordynackich. [przypis redakcyjny]

Przysięgi nie zażąda, ani jej nie złoży! — nie będzie żądał sądu (w sądzie obydwie strony składały przysięgę). Erynie stoją na stanowisku, że skoro ktoś zabił — musi zginąć. Sądu żadnego nie uznają i nie chcą do niego dopuścić. [przypis redakcyjny]

przyskępszym — skąpiej. [przypis redakcyjny]

Przy słowach: „Wchodzą Kapulet i Pani Kapulet”, opuszczono: „Pan Kapulet w sukni” (było to okrycie na ulicę). Przy braku dekoracji takie zmiany ubioru od razu sugerowały widzom zmianę miejsca akcji. [przypis redakcyjny]

Przysłowie łacińskie: „Nie obchodź się ze mną jak z wyrodnym bratankiem”, przytacza Horacy (Satyry II 3, 87). [przypis redakcyjny]

przysłowiem zostało — stało się hasłem powszechnym. [przypis redakcyjny]

Przysłowie oparte na Ewangelii św. Mateusza (Mt 7:3). [przypis redakcyjny]

przysłusze (starop.) — przystoi, słuszno jest. [przypis redakcyjny]

przysłuszy się (starop.) — przystoi. [przypis redakcyjny]

przyspieje (daw.) — przybywa. [przypis redakcyjny]

przysporzyli — tu: przyczynili się do. [przypis redakcyjny]

przysposobionych — zastosowanych; tu: spaczonych. [przypis redakcyjny]

przy sposobności — w pierwodr. zapewne omyłka druku: przy spokojności. [przypis redakcyjny]

przystawi — dostarczy, dostawi. [przypis redakcyjny]

przystaw — komisarz przydany dla bezpieczeństwa, zaopatrujący również wszystkie potrzeby posłów [przypis redakcyjny]

przystaw — komisarz przydany dla bezpieczeństwa, zaopatrujący także wszystkie potrzeby posłów. [przypis redakcyjny]

przystaw (starop.) — człowiek przystawiony do kogo dla dozoru, straży lub usługi. [przypis redakcyjny]

przystaw (starop.) — człowiek przystawiony do kogo dla dozoru, straży lub usługi. [przypis redakcyjny]

przystawstwo — dostarczanie żywności i pieniędzy na potrzeby wojska. [przypis redakcyjny]

przystaw — tu: komisarz u boku posła. [przypis redakcyjny]

przystępować* (daw.) — przybywać. [przypis redakcyjny]

przystojniejsza (starop.) — bardziej należyta. [przypis redakcyjny]

przystojnie — przyzwoicie, porządnie. [przypis redakcyjny]

przyszczypka — łatka z boku na obuwiu. [przypis redakcyjny]

przyszedłem pod wieżę wysoką — Wieże, o których tu mowa, stoją na przeciwległych brzegach Styksu: pierwsza daje sygnał drugiej, skąd przypływa przewoźnik. Dwa płomyki oznaczają liczbę przybyłych do przewozu. [przypis redakcyjny]

przyszła do połowu — dała się złapać. [przypis redakcyjny]

przyszły i smutki — ruina grożąca dwóm siostrzenicom Narcyzy, córkom Kornelii Glogerowej. [przypis redakcyjny]

przyszłym — w domyśle: przyszłym pięknościom. [przypis redakcyjny]

przyszle — dziś popr.: przyśle. [przypis redakcyjny]

przyszli na ziemię przed chrzestem — Ci, co przyszli na świat przed Chrystusem i uwierzyli w przyjście oczekiwanego Zbawiciela ogłaszane przez proroków, ci jedni tylko dostatecznie uczcili i ukochali Boga; ci zaś, co zaiste żyli cnotliwie, ale bez tej wiary, mogli na ziemi wszystko, co piękne i wzniosłe w granicach zmysłowego świata uczuć, pojąć i przeniknąć; tylko przeczucie i nadzieja najwyższego światła prawdy zostały im odjęte. Życie ich upłynęło w ciągłej i niczym niezaspokojonej tęsknocie do wyższych i ostatecznych celów człowieczeństwa; albowiem dobro i piękno wyłącznie ziemskie, nie zaspakajają naszego ducha. W tym kręgu spotykamy duchy nienależące jeszcze do właściwych miejsc kary: zajmując tylko ich podwórze, są tu jak w zawieszeniu. Po śmierci używają na nowo piękności ziemi w zielonych łąkach, w pięknych strumieniach; używają wznioślejszych wrażeń sztuki, która upiększa życie, nawet nie zbywa im na blasku światła, ale to światło nie jest niebieskie. Karą ich pozgonną jest wieczne życie z pożądaniem bez nadziei; a chociaż z dobroci niebios używają uciech ziemskich i po zgonie, nawet świadomości swoich cnót i zasług, jednakże są potępieńcami; [chrzestem — dziś popr. forma N lp: chrztem; red. WL]. [przypis redakcyjny]

Przytoczęć dowody, że ojciec sam, bez matki, spłodził. Oto młodej bogini stoi postać! — Atena, która narodziła się z głowy Zeusa. [przypis redakcyjny]

przytomni — obecni. [przypis redakcyjny]

przytomni — obecni, znajdujący się na miejscu. [przypis redakcyjny]

przytomny — obecny. [przypis redakcyjny]

przytrudniejszem — (przysłówek:) trudniej, zbyt trudno. [przypis redakcyjny]

przytrudniejszy (daw.) — nieco trudniejszy. [przypis redakcyjny]

przywara (starop.) — wina, przygana. [przypis redakcyjny]

przy wenie — w dobrym nastroju. [przypis redakcyjny]

przywilej wieku — wieku XVIII, zwanego rozumnym lub oświeconym. [przypis redakcyjny]

przywłaszczyć (starop.) — oddać, przyznać. [przypis redakcyjny]

Przywłaszczył miejsce, miejsce, miejsce moje — Bonifacy VIII, który był papieżem w roku 1300. [przypis redakcyjny]

przywłaszczym uczucie — wyrażenie zgoła tu niejasne; znaczy, zdaje się: wyrazim, damy mu własny, właściwy wyraz. Uczucie, którego nikt nie zdoła wyrazić (słowami), wyrazimy w muzyce. [przypis redakcyjny]

przywodzić — przypominać (por. wyrażenie: przywodzić na myśl). [przypis redakcyjny]

przywojca — przywódca; przywojcą: dzięki przywódcy. [przypis redakcyjny]

przywojce — dziś popr.: przywódców (por. w. 167). [przypis redakcyjny]

przywora (daw.) — przegroda. [przypis redakcyjny]

przyzwoity — tu: stosowny, właściwy. [przypis redakcyjny]

Psalmy Kochanowskiego — mowa tu o Psałterzu Dawidów, wydanym po raz pierwszy w r. 1579 i odtąd wielokrotnie przedrukowywanym. [przypis redakcyjny]

Pseudourbana — budowla wiejska, naśladująca miejskie domy. [przypis redakcyjny]

psia gwiazda — kanikuła; określenie Syriusza, najlepiej widocznego u nas w lecie. [przypis redakcyjny]

psi — dziś popr. forma M. lm: psy. [przypis redakcyjny]

psie imię — Ben Jonson, sławny komediopisarz angielski współczesny Shakespeare'owi, w swej Gramatyce angielskiej nazywa „r” „psią literą”: której dźwięk wibruje, „warczy”. [przypis redakcyjny]

psiną — bezwstydem. [przypis redakcyjny]

psiną oczy zasłoniwszy (starop.) — bezwstydnie. [przypis redakcyjny]

psina (daw.) — bezwstyd. [przypis redakcyjny]

psina — wstyd. [przypis redakcyjny]

psi w krupy — przysł., sens: Tatarzy nas napadali. [przypis redakcyjny]

psować (daw.) — psuć, niszczyć, tu: zabijać. [przypis redakcyjny]

psować (daw.) — psuć. [przypis redakcyjny]