Przypisy

Sebasteńczycy — żołnierstwo z Samarii (p. I, XXI, 2, Sebaste). [przypis tłumacza]

Sebaste — obecnie licha wieś Sabastije. Pełno ciekawych zabytków architektonicznych z epoki gotyku i z czasów Heroda W. [przypis tłumacza]

Sebaste — Sebastos = Augustus. [przypis tłumacza]

Sebastian Kastalio — Sebastian Castilon, biegły w hebrajskim i w greczyźnie, ogłosił tekst Biblii po łacinie i po francusku. Umarł w nędzy w Bazylei w r. 1563. [przypis tłumacza]

Sebastosa — Σεβαστοῦ. [przypis tłumacza]

Sebastos — greckie Sebastos odpowiada łacińskiemu Augustus. [przypis tłumacza]

second sight (ang.) — Schopenhauer nazywa tak jasnowidzenie, (Zweites Gesicht). [przypis tłumacza]

Secreti (…) relinquunt — Vergilius, Aeneida, VI, 443. [przypis tłumacza]

Secundum numerum enim civitatum tuarum erant dei tui Juda (…) (łac.) — Jako iż ile miast twoich, tyle masz bogów, o Judo, a ile ulic w Jerozolimie, tyleś nastawiał bałwochwalczych ołtarzy, przeto nie módl się za tym ludem. [przypis tłumacza]

secundum operationem satanae, in seductione iis qui pereunt eo quod charitatem veritatis non receperunt ut salvi fierent (…) (łac.) — Wersy 9–16: „Ze znakami kłamliwymi, podług skutku szatańskiego, z oszukaniem tych, którzy giną, przeto iż miłości prawdy nie przyjęli, aby byli zbawieni, a przetoż pośle im Bóg skutek błędów, iżby uwierzyli kłamstwu”. [przypis tłumacza]

Sedaine — współczesny Diderotowi komediopisarz francuski (1719–1797). [przypis tłumacza]

Sede a dextris meis (łac.) — Ps 109: „Posiądź się po mojej prawicy”. [przypis tłumacza]

sedento et quiescendo fit anima prudens (łac.) — siedząc i wypoczywając, nabiera się duchowej rozwagi. [przypis tłumacza]

seder — dosł.: „porządek”; uroczysta wieczerza w wigilię i pierwszy dzień Pesach, odbywająca się według ustalonego przepisami religijnymi porządku. [przypis tłumacza]

seder — uroczysta wieczerza otwierająca święto Pesach. [przypis tłumacza]

seder — uroczysta wieczerza w wigilię i w pierwszy dzień Pesach. [przypis tłumacza]

seder — wieczerza paschalna. [przypis tłumacza]

Sed (…) numerus — Vergilius, Georgica, II, 103. [przypis tłumacza]

sed (…) periurio — Cicero, De officiis III, 29. [przypis tłumacza]

Sed plenum signis, sed plenum sapientia; vos autem Christum non crucifixum et religionem sine miraculis et sine sapientia (łac.) — Te słowa dodaje sam Pascal w odpowiedzi przeciwnikom posługującym się przeciw niemu tekstem św. Pawła: „Lecz pełnego znaków, lecz pełnego mądrości, wy zasię Chrystusa nieukrzyżowanego i religii bez cudów i bez mądrości”. [przypis tłumacza]

Sed vos non creditis, quia non estis ex ovibus (łac.) — J 10, 26: „Ale wy nie wierzycie, bo nie jesteście z owiec (moich)”. [przypis tłumacza]

Sefforis — Σέπφωρις, talm. Sippori, rzym. Diocaesarea, dziś Saffurije; Cały kraj podzielił na pięć okręgów, a mianowicie na okręg Jerozolimy, Gadary, Amatusu, Jerycha i galilejskiego Sepforis: każdym z tych miast został ustanowiony synhedrion (Starożytności XIV, V, 4). [przypis tłumacza]

segnius (…) sentiunt — Livius Titus, Ab Urbe condita, XXX, 21. [przypis tłumacza]

Segnor (…) non digo mas — po hiszpańsku. [przypis tłumacza]

segula — coś w rodzaju panaceum, cudownego środka. [przypis tłumacza]

sekret banku Claparona — [por.] Historia wielkości i upadku Cesara Birotteau. [przypis tłumacza]

Sekstus Pompejusz, udając się do Azji (…) — Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium, II, 6, 8. [przypis tłumacza]

Sekstus z Cheronei — filozof, stoik, krewny Plutarcha. [przypis tłumacza]

Sekstylia (…) i Paksea (…) Kokcejusz Nerwa — u Tacyta: Tacitus, Roczniki, VI, 29 i 26. [przypis tłumacza]

sektę — αἱρέσεως [słowo αἵρεσις, hairesis, oznacza wybór, ponadto szkołę filozoficzną lub stronnictwo religijne; dopiero w czasach chrześcijaństwa przestało być czysto opisowe i nabrało negatywnych konotacji: pochodzi od niego polskie słowo „herezja”; red. WL]. [przypis tłumacza]

Sekunda — niewątpliwie żona Maksyma. [przypis tłumacza]

Selene — bogini księżyca. [przypis tłumacza]

Seleucja — Σελεύκεια, dzisiejsze Dżolan. [przypis tłumacza]

Selia — Seuille. [przypis tłumacza]

Selichot — błagalne modlitwy o odpuszczenie grzechów w miesiącu poprzedzającym Straszne Dni. Odwiedza się wtedy groby zmarłych krewnych. [przypis tłumacza]

Selichot — błagalne modlitwy o przebaczenie, odmawiane w czasie dziesięciu dni pokutnych między Rosz Haszana i Jom Kipur. [przypis tłumacza]

Selichot (Sliches) — prośby o odpuszczenie grzechów odmawiane od Rosz Haszana do Jom Kipur. [przypis tłumacza]

Sellazja — graniczne miasto Lakonii, na północ od Sparty. [przypis tłumacza]

Semianimesque (…) retractant — Vergilius, Aeneida, X, 376. [przypis tłumacza]

semicha — dyplom uprawniający do noszenia tytułu rabiego. [przypis tłumacza]

Semipelagijczycy błądzą mówiąc o in communi, to jest prawdą jedynie in particulari (łac.) — Kiedy mówią, że łaska dana jest ludziom, podczas gdy wedle Pascala dana jest jedynie predestynowanym. [przypis tłumacza]

Semper (…) furore — Cicero, Tusculanae disputationes, IV, 23. [przypis tłumacza]

semper in obscuris quod minimum est sequimur (łac.) — w sprawach ciemnych trzeba trzymać się najmniejszego wymiaru. [przypis tłumacza]

Semper (…) traxisse (łac.) — „Zawsze tak bywa, że nie ten obwołany jest mistrzem, co zaczął, ale ten, co skończył” (Livius Titus, Ab Urbe condita, XXVII, 45; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Seneka, przejąwszy się w młodości żarliwie przykładem Sekcjusza (…) — por. Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 108. [przypis tłumacza]

Seneka uznaje jedynie te choroby (…) — Seneka (Młodszy), Listy moralne do Lucyliusza, LXX. [przypis tłumacza]

Seneki „de Quantor virtulibus cardinalibus” — traktat pióra Marcina, biskupa Montonedo (zm. 583). [przypis tłumacza]

senluccy kabaliści — Mnichy z Saint-Louand koło Chinon, miejsca urodzenia Rabelais'go. [przypis tłumacza]

Sennachereim — Σενναχηρεὶμ (N), Σεναχηρὶμ (D). Patrz V, VII, 3, uwaga do słowa „Obozowisko Asyryjczyków”. W klinach: sin-ahi-erba (Winckler, Keilinschriftliches Textbuch zum Alten Testament, str. 47). [król asyryjski znany jako Sennacheryb, Sanherib a. Sancheryb]. [przypis tłumacza]

Sensus (…) sensus — zmysły, o bogowie, zmysły. [przypis tłumacza]

sentencje skotyńsko-ciemne — Aluzja do nauki Dunsa Scota, wielokrotnie już zaczepianej przez Rabelais'go. [przypis tłumacza]

Sentit (…) abuti — Lucretius, De rerum natura, V, 1029. [przypis tłumacza]

Seorsum (…) cuique est — Lucretius, De rerum natura, IV, 490. [przypis tłumacza]

seraficzna Seksto — Sextus decretalium liber, trzecia część księgi prawa kanonicznego. [przypis tłumacza]

Serca, głosy, porównania… nie uzmysłowią nigdy, nie wypiszą, jak Antoniusza kocha — ciekawa figura, której Szekspir używa w Antoniuszu i Kleopatrze ponownie w IV, 15; poza tym np. w Śnie nocy letniej (III, 1;. Nazwa jej, zapożyczona jeszcze od indyjskich gramatyków, jest yathasamkhya. [przypis tłumacza]

serca żadna nie ma — jedna ze zwykłych u Plauta przymówek kobietom (zob. wyżej, w. 774 i nast.). [przypis tłumacza]

Serce dało przysięgę najświętszą wbrew woli… — z Eurypidesa Hippolytos. [przypis tłumacza]

serce kochające chce być bez rywala — Z tego, co poprzednio Alcest mówił o wyłączności w przyjaźni, możemy zgadnąć, czym dla tego dumnego serca musi być rywalizacja w miłości. [przypis tłumacza]

serce — Serce w znaczeniu uczucia. [przypis tłumacza]

ser Ciapelletto — bohater pierwszej noweli Dekameronu — oszust, złodziej, krzywoprzysięzca, „najgorszy człowiek, jaki się kiedykolwiek urodził”. [przypis tłumacza]

Sermo datur cunctis, animi sapientia paucis (łac.) — Mowa dana jest wszystkim, rozum zasię niewielu. [przypis tłumacza]

Serpente (…) aves — Iuvenalis, Satirae, XIV, 74, 81. [przypis tłumacza]

Serrion, Doriskos, Święta Góra — punkty obronne nad egejskim wybrzeżem Tracji. [przypis tłumacza]

Servare (…) sequi — Lucanus, Pharsalia, II, 381. [przypis tłumacza]

servitus (…) suo — Cicero, Paradoxa stoicorum, V, 1. [przypis tłumacza]

Serwianus [w oryg.: Σερουιανος] — Σερουιλιος [tj. Servilius] (Dindorf). [przypis tłumacza]

ser w sosie (epityra) — smakowita jakaś przekąska (greckiego pochodzenia), która przypomina się pieczeniarzowi i nie pozwala mu tak łatwo pożegnać się z jego obecnym panem, a raczej z dobrym jadłem u niego. [przypis tłumacza]

Sestos — miasto w Tracji nad Hellespontem, tam gdzie najwęższy, naprzeciw po stronie azjatyckiej jest miasto Abydos (w Myzji). [przypis tłumacza]

Se ti wiada (…) ticha — Znaczy to: „Jeżeli wiesz, mów; jeżeli nie wiesz, milcz. Ja jestem Mufti; ty kto? Nie rozumiesz; milcz, milcz”. [przypis tłumacza]

Se tu non fai altramente, tu non fai nulla. Pero sforzati di adoperarli piu guagliarmente — Jeśli nie weźmiesz się do tego inaczej, nic nie wskórasz. Dlatego wytęż się, aby się zabrać ostrzej do rzeczy. [przypis tłumacza]

Seu (…) adurat — Vergilius, Georgica, I, 89. [przypis tłumacza]

Seu (…) undae — Horatius, Odae, II. 17, 17. [przypis tłumacza]

Sewer, [właśc. Gnaeus Claudius Severus Arabianus] — perypatetyk, konsul w r. 146. Jego syn ożenił się z Fadillą, drugą córką Marka Aurelego. [przypis tłumacza]

Sex (…) vices — Ovidius, Amores, III, 7, 26. [przypis tłumacza]

Sfetejski — Sfeteja, jedna z gmin attyckich. [przypis tłumacza]

sfingowany list, jakoby Fryderyka II do Russa — autorem listu, ukutego w salonie pani du Deffant, był Horacy Walpole; podobno jednak i Hume współpracował w tym żarcie. [przypis tłumacza]

she hath forsworn to love — przysięgła nie kochać. [przypis tłumacza]

Shelley i Byron nawet porywali się do przełożenia „Traktatu teologiczno-politycznego” — Można by przytoczyć też nowoczesnych poetów. [przypis tłumacza]

Siadłem więc przy nim na jego siedzisku, pokornie prosząc — tracki zwyczaj, u Scytów siadano przy prośbie na skórę wołową, u Greków oddający się pod opiekę siadał przy ołtarzu domowym. [przypis tłumacza]

siadł na wzniesieniu — ἐπὶ βήματος. [przypis tłumacza]

Si Angelus (łac.) — Ga 1, 8: „Gdyby anioł”. [przypis tłumacza]

Sibi (…) tesseras — Cicero, Cato Maior de Senectute, 16. [przypis tłumacza]

si blando (…) labori — Vergilius, Georgica III, 127. [przypis tłumacza]

Sic adduxisti populum tuum ut faceres tibi nomen gloriae (łac.) — „Który ich wiódł po prawicy Mojżeszowej ramieniem wielmożności swojej, który rozdzielił wody przed nimi, aby sobie uczynił imię wieczne”. „Takeś wiódł lud swój, abyś sobie uczynił imię sławne”. [przypis tłumacza]

Sic (…) cum joco (łac.) — Tak się przywidziało Wenerze. Ona lubi w surowym żarcie rzucać pod jarzmo małżeńskie ludzi o odmiennej postaci i duszy. [przypis tłumacza]

Sic (…) gauderet — Cicero, Tusculanae disputationes, I, 30. [przypis tłumacza]

Sic (…) habenas — Vergilius, Aeneida, VI. [przypis tłumacza]

Sic (…) novatur — Lucretius, De rerum natura, II, 75. [przypis tłumacza]

Si consilium (…) sibi — Iuvenalis, Satirae, X, 346. [przypis tłumacza]

Si (…) crassa — Priapea. [przypis tłumacza]

Sic (…) sequamur — Cicero, De officiis, I, 31. [przypis tłumacza]

Sic tauriformis (…) agris — Horatius, Odae, IV, 14, 25. [przypis tłumacza]

Sic ubi (…) magistro — Lucanus, Pharsalia, IV, 237. [przypis tłumacza]

Si (…) cucullo (łac.) — „A gdy idzie na nocną schadzkę z cudzą żoną,/ Przywdziewa płaszcz zakonny, twarz kryje zasłoną” (Iuvenalis, Satirae VIII, 144; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Si cupides (…) agna (łac.) — „Jeśli chciwy, nadęty i jak jagnię słaby” (Iuvenalis, Satirae, VIII, 14; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Sicut (…) tecti (łac.) — „Tak gdy spiżowa czara wodą się napełni,/ Odbija światło słońca lub księżyca w pełni,/ Drgając, śle blask w powietrze przez puste przestwory/ I na stropie komnaty tworzy jasne wzory” (Vergilius, Aeneida VIII, 22; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

sicut terra sine aqua (łac.) — jak ziemia bez wody. [przypis tłumacza]

Sic volvenda (…) honore — Lucretius, De rerum natura, V, 1275. [przypis tłumacza]

Si Deus vult peccata… (łac.) — Jeżeli Bóg chce zbrodni, popełnia je; jeżeli ich nie chce, jednak bywają popełniane, trzeba będzie zatem nazwać go nieopatrznym, bezsilnym albo okrutnym, skoro albo nie umie, albo nie chce, albo nie może swej woli wykonać. [przypis tłumacza]

Si Deus vult peccata (…) meliorem haberet. (…) Instrumentum movetur prout (…) velut instrumentum — Jeśli Bóg chce grzechów, to je stwarza, gdyż jest napisane: „stworzył wszystko, cokolwiek chciał”. Jeśli ich nie chce, to mimo to się je popełnia: należałoby go więc nazwać nieopatrznym lub bezwładnym, lub bezlitosnym, gdyż nie wie, jak swoje życzenia ziszczać, albo nie może, albo nie dba o nie. Filozofowie mówią: jeśli Bóg nie chce, by na świecie kwitły całkiem złe i bezbożne czyny, bez wątpienia wygnałby wszelką ohydę jednym skinieniem poza granice świata i zniszczyłby je: bo któż z nas zdoła się oprzeć woli boskiej? Jakże popełnia się grzechy wbrew woli Boga, jeśli w uczynkach udziela zbrodniczym ludziom zdolności grzeszenia? Nadto, jeśli człowiek upada wbrew woli Boga, Bóg będzie niższy od człowieka, który mu się opiera i jest mocniejszy. Stąd wnioskują: Bóg chce, by ten świat był takim, jakim jest: gdyby chciał, by był lepszy. (…) Narzędzie się porusza stosownie do tego, jak nim kieruje jego majster: ale nasza wola w swoich działaniach jest jakoby narzędzie, Bóg zaś jakoby pierwotna siła poruszająca, jeśli więc wola źle spełnia swoje czynności, należy to przypisać Bogu. Wola nasza zależy cała od Boga, nie tylko co do pobudki, lecz także co do istoty: gdyż nic nie ma, co by jej słusznie można przypisać, ani w odniesieniu do istoty, ani do działania, lecz wszystko Bogu, który wolę tak uformował i tak nią porusza. Ponieważ istota i pobudka woli pochodzą od Boga, należy mu przypisać tak dobre, jak i złe uczynki woli, jeśli ona pozostaje do niego niejako w stosunku narzędzia. [przypis tłumacza]