Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 474 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | czeski | dawne | francuski | łacina, łacińskie | mitologia grecka | niemiecki | potocznie | rosyjski | staropolskie | ukraiński | włoski

Według języka: wszystkie | français | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 392 przypisów.

Un poco di fuoco, s'il vous plaît, monsieur! (wł.,fr.) — Proszę pana o ogień, jeśli łaska! [przypis redakcyjny]

unus homo nobis cunctando restituit rem (łac.) — jeden człowiek zwlekaniem ojczyznę nam zbawił; słowa Enniusza o Fabiuszu Kunktatorze u Cycerona w De senectute, IV; na boku dopisano: Czarniecki. [przypis redakcyjny]

un vampire — la croyance aux vampires est très répandue parmi les peuples de race slave. [przypis redakcyjny]

Uoiseau le plus charmant qu'on put voir dans Ze monde, mon jameux perroquetu (fr.) — ptak najbardziej uroczy na świecie, moja znakomita papuga…(Ovidius, Amores II, 6). [przypis redakcyjny]

uomo positivo (wł.) — przyzwoity człowiek. [przypis redakcyjny]

u pala — chodzi o pal, do którego przywiązuje się galary i statki w przystani. Pasek miał własny pomost i spichlerz na zboże w Nowym Mieście Korczynie nad Wisłą. [przypis redakcyjny]

upatrywać (daw.) — szukać i umieć dojrzeć, oceniać. [przypis redakcyjny]

upatrywać (tu forma 3 os. lp: upatruje) — wyglądać, oczekiwać zobaczenia, wypatrywać. [przypis redakcyjny]

upełny (starop.) — zupełny. [przypis redakcyjny]

Upiór — to zjawa Jakuba Szeli; ukazuje się ona Dziadowi, który niedawno uparcie wracał do myśli o „krwawych zapustach”, drażniąc ojca panny młodej, co wydał córki za „panów” z miasta. Jakub Szela (1737–1866), chłop ze Smarzowej niedaleko Tarnowa, stanął 20 lutego 1846 r. w Tarnowskicm Jasielskiem na czele żywiołowego „poruszenia chłopskiego” przeciw szlachcie, sprowokowanego przez administrację austriacką w Galicji dla rozbicia przygotowań do powstania narodowego. Później władze austriackie stłumiły chłopski sprzeciw wobec powrotu do pańszczyzny, a sam Szela musiał przenieść się z Galicji (w 1848 r.) na Bukowinę, gdzie otrzymał 30-morgową posiadłość od rządu cesarskiego, ale pozostawał pod nadzorem policyjnym. [przypis redakcyjny]

Upiór — Upiorem jest tu nazwany duch powracający. Według wierzeń ludowych tak powracały na ziemię zwłaszcza dusze samobójców. [przypis redakcyjny]

uploteczki (starop.) — wstążki do włosów, które się wplata we włosy. [przypis redakcyjny]

upominek — wspomnienie, upamiętnienie. [przypis redakcyjny]

upoważniać — uprawniać. [przypis redakcyjny]

uprzątnąwszy głowę — wyprowadziwszy się z głowy. [przypis redakcyjny]

Uprzedzić (…) wszytki rodziców swych sługi (starop.) — uprzedzić w wykonywaniu posług służbę swych rodziców. [przypis redakcyjny]

uprzejmie — tu: otwarcie, szczerze. [przypis redakcyjny]

uprzejmość [humanitas] (…) ambicja [ambitio] — Zob. Przyp. do Tw. 29. [przypis redakcyjny]

Upsalma — właśc. Uppsala, miasto w Szwecji. [przypis redakcyjny]

upsnąć się (daw.) — potknąć się, zjechać na dół. [przypis redakcyjny]

upuścić (starop.) — [tu:] zagrodzić. [przypis redakcyjny]

urągi — dziś: urągania; urąganie: uwłaczanie, wymyślanie, ubliżanie. [przypis redakcyjny]

ura caduca auctoritate publica (łac.) — przywileje na dobra, których własność do nas wróciła, powagą sejmową. [przypis redakcyjny]

Uranges — miasto Orange w płd.-zach. Francji, w departamencie Vaucluse. [przypis redakcyjny]

Urania dawno jego śmierć z gwiazd przewidziała — Statius, Thebaid., VIII, 551: „Ipsa diu positis lethum praedixerat astris/ Urania (…)”. [przypis redakcyjny]

Uraniburgum — obserwatorium zbudowane przez Tycho Brahe na szwedz. wyspie Huen. [przypis redakcyjny]

Uranos (mit. gr.) — Uranos (Niebo) i Gaja (Ziemia) stanowili pierwszą parę bogów. [przypis redakcyjny]

uraz (daw.) — [dziś r.ż.] uraza. [przypis redakcyjny]

uraz (daw. forma) — [dziś r.ż.] uraza. [przypis redakcyjny]

Urban — Urban II, papież 1088–1099. [przypis redakcyjny]

Urbi et orbi! (łac.) — Rzymowi i całemu światu. [przypis redakcyjny]

ureus (łac.) — metalowy wąż, znajdujący się na nakryciach głowy królów egipskich, symbol władzy monarszej. [przypis redakcyjny]

urgeant (łac.) — przypilnować mają. [przypis redakcyjny]

urgebat abdicationem (łac.) — nalegał na zrzeczenie się (abdykacje). [przypis redakcyjny]

urobek — procent, zarobek. [przypis redakcyjny]

urobić (starop.) — zarobić, pozyskać. [przypis redakcyjny]

(…) uroczej panienki — zdaje się, że chodzi o pannę Gromaire, córkę pana Gromaire, kancelisty przy ambasadzie rzymskiej. [przypis redakcyjny]

urodzić — tu: ocalić. [przypis redakcyjny]

urodzić — tu: uratować, ocalić od kary śmierci (i tym sposobem niejako dać życie). [przypis redakcyjny]

u rozstajnych dróg — miejsce, gdzie mitologia ludowa lokuje „złe”: diabły, upiory, strachy. [przypis redakcyjny]

Ursyn — Julian Ursyn Niemcewicz. [przypis redakcyjny]

Urus — mongolska nazwa Rosjanina. [przypis redakcyjny]

Urwiżywot — miejsce niebezpieczne; szlak złoty, tatarski, por. II, w. 528, szlak złoty i kuczmański. [przypis redakcyjny]

urząd kanclerski — pisarstwo. [przypis redakcyjny]

Urząd ławniczy (…) przybył osobiście do kamienicy (…) Piotra Kochanowskiego, IKM. sekretarza, a pan sekretarz (…) zeznał odpowiednią rekognicję — [por.] Scab. crac. 1166, p. 101. [przypis redakcyjny]

urząd ten po wieki stanowię — tak się przedstawia według mitu założenie ateńskiego areopagu, sądu w sprawach o zabójstwo. [przypis redakcyjny]

urzędniczek (starop.) — [tu:] podstarości. [przypis redakcyjny]

urzędników — wszystkich wykonawców władzy, a więc także króla, oficerów w wojsku. [przypis redakcyjny]

urzędnik — tu: biskup; por. niżej o plebanach jako urzędnikach. [przypis redakcyjny]

urzędówka — obrona prowadzona z urzędu. [przypis redakcyjny]

U Rzymian dziedzictwo łączyło się z pewnymi ofiarami, których dziedzic musiał dopełnić a które były postanowione prawem kapłanów — Kiedy spadek był zbyt obciążony, omijano prawo kapłanów za pomocą pewnych form sprzedaży, stąd słowo sine sacris haereditas. [przypis redakcyjny]

uścierwienie — neol. od rzecz. ścierwo, oznaczającego rozkładające się szczątki zwierzęcia. [przypis redakcyjny]

Uściskaj ode mnie serdecznie Generała (…) — jenerała Wąsowicza. [przypis redakcyjny]

U se! (dialekt niem.-szwajc.) — precz! [przypis redakcyjny]

Usiatyn — albo Husiatyn, jak wiadomo, miasteczko nad Zbruczem, na granicy Galicyi i dzis. gubernii podolskiej. Na czele listu tylko data miesiąca i dnia, ale na karcie adresowej dopisana drugi raz wyraźnie ręką króla także data roku: „1663”. [przypis redakcyjny]

usiecze (starop.) — obije. [przypis redakcyjny]

usiłują wykazać, że istota materialna jest niegodna natury boskiej i że do niej należeć nie może — De Spinoza ma tutaj głównie na myśli Majmonidesa, który silnie argumentował przeciwko materialistycznemu pojmowaniu bóstwa. Ob. Trakt. teologiczno–polityczny VII. [przypis redakcyjny]

usi omnibus populi commentis (łac.) — posługując się wszystkimi plotkami pospólstwa. [przypis redakcyjny]

uskrobać (daw., pot.) — ujść, wycofać się. [przypis redakcyjny]

usnacht (daw., z niem. Hausknecht) — służący w oberży; stróż domowy, parobek. [przypis redakcyjny]

usnacht — stróż domowy, pachołek. [przypis redakcyjny]

u Sofoklesa opis pustej jaskini nieszczęśliwego Filokteta (…) łachmany, pełne krwi i jadu — [por.] Filoktet, w. 31–39. [przypis redakcyjny]

uspokojenie się namiętności — por. Schopenhauer, IV. 548. [przypis redakcyjny]

usprawiedliwicie się — przykład dał ks. Hieronim Sanguszko, wojewoda wołyński, zrzekając się na sesji 6 marca 1789 r. dwóch starostw, Czerkaskiego i Kazimierskiego. [przypis redakcyjny]

ustąpić gościńca (daw.) — zboczyć. [przypis redakcyjny]

ustąpić (starop.) — [tu:] umrzeć. [przypis redakcyjny]

ustąpiły kręgu południka noc dla Skorpiona, a słońce dla Byka — Według tu oznaczonego miejsca, jakie zajęły na południku gwiazdy zodiaku, w tej chwili na górze czyśćcowej była godzina druga po południu. [przypis redakcyjny]

ustaliły się prawa lenne i znaczna część dóbr kościelnych podlegała tym prawom; duchowni oddzielili się bardziej i zaniedbali reform — „Niech biskupi (powiada Karol Łysy w kapitularzu z r. 844, art. 8) pod pozorem, że mają władzę czynienia kanonów, nie sprzeciwiają się tej ustawie ani nie zaniedbują jej”. Zdaje się, że już przewidywał jej upadek. [przypis redakcyjny]

Usta moje otwórz mi, o Panie — Psalm Dawida, 51 w. 17. [przypis redakcyjny]

Ustawa Lotara powiada jedynie, że nie będzie się pobierać pewnych dziesięcin — To ta, o której tyle mówiłem wyżej, w rozdziale IV. [przypis redakcyjny]

Ustawa Lotara powiada jedynie, że nie będzie się pobierać pewnych dziesięcin z dóbr kościelnych — Kapitularz Karola Wielkiego z r. 800 tłumaczy bardzo dobrze, co to był za rodzaj dziesięciny, od której Lotar uwalnia Kościół: była to dziesiąta część świń, które umieszczało się w lasach królewskich na upasienie: i Karol Wielki chce, aby jego sędziowie płacili jak inni, dla przykładu. Widzimy, że to było prawo pańskie czyli gospodarcze. [przypis redakcyjny]

Ustawa towarzystwa dla ludzi jakiegokolwiek klimatu jest jedna, bo żadne położenie kraju nie odmienia naturalnych praw człowieka. Klimat zmniejsza tylko, lub powiększa w człowieku czucie. Taka odmiana wyciąga jedynie odmiany w ustawie rządu, w prawach cywilnych, w nadgrodach i karach. — ustęp ten wymierzony jest przeciwko poglądowi Monteskiusza, według którego ustrój społeczeństwa zależy od klimatu. [przypis redakcyjny]

ustawa — tu: ustanowienie. [przypis redakcyjny]

ustawić (starop.) — nakazać; ustanowić. [przypis redakcyjny]

ustawnie sprawować (daw.) — ustawicznie się uniewinniać. [przypis redakcyjny]

ustawować (starop.) — ustanowić. [przypis redakcyjny]

u Stępka — mowa o bardzo popularnym wówczas w Warszawie handlu win i delikatesów Antoniego Stępkowskiego (przy placu Teatralnym). [przypis redakcyjny]

Ustęp mniej przyzwoity opuszczam [przypis redakcyjny]

ustępowaniem prowincyj, miast — myślą przewodnią polityki pruskiej, kierowanej przez ministra Hertzberga, było otrzymanie od Rzeczypospolitej Gdańska i Torunia, w zamian za co Prusy obiecywały poparcie w odzyskaniu od Austrii jej zaboru i przymierze przeciwko Rosji. [przypis redakcyjny]