Przypisy

Do pana szedziwego, doszłego ku trzeciemu wieku, przemowa — inna wersja tytułu: „Do pana starszego już dojrzalszego wieku przedmowa” (tak w wyd. BN. w oprac. J. Krzyżanowskiego). [przypis edytorski]

Do panowania Boskiego bierzmy przykład z ziemskiego: gdzie byli dwa królowie, którzyby sobie wiary dotrzymali, a krwią się nie kończyli? — Skarga cytuje tutaj tekst Cypriana pt. De idolorum vanitate za Bellarmina De controversiis. [przypis edytorski]

dopasowywa — dziś: dopasowuje. [przypis edytorski]

dopatrować (daw.) — dostrzegać, zauważać; od daw.: patrować, patrywać. [przypis edytorski]

dopatrywać — tu: wykrywać. [przypis edytorski]

dopatrzeć — tu: wypatrzeć, wykryć. [przypis edytorski]

dopierać się (daw.) — domagać się. [przypis edytorski]

dopierać się (daw.) — uparcie starać się o coś. [przypis edytorski]

dopiero com zstąpił — inaczej: dopiero co zstąpiłem (przykład konstrukcji zdaniowej z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]

dopiero ku dniowi (starop.) — dopiero nad ranem. [przypis edytorski]

dopierom tam (…) zginęła (starop.) — konstrukcja z przestawną końcówką czasownika; inaczej: dopiero tam zginęłam. [przypis edytorski]

Dopieroż stamtąd, jak się wzbił do góry,/ Jak zaczął latać, z oczu wszystkich zniknął… — te i poprzednie wersy ironicznie opisują napuszony i przesadny styl wypowiedzi. [przypis edytorski]

Do pierwszej wierzby — wierzba to symbol utraty osoby ukochanej (por. np. Otello, akt IV, scena 3). Klaudio ma nosić wianek z wierzby jako znak, że utracił swoją ukochaną, Hero. [przypis edytorski]

dopirać a. dopierać się (daw.) — domagać się. [przypis edytorski]

dopiro (gw.) — dopiero. [przypis edytorski]

dopóka — dopóki. [przypis edytorski]

Dopóki dziesięć żniw nas nie zbogaci — tj. przez dziesięć lat. [przypis edytorski]

dopókim był — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: dopóki byłem. [przypis edytorski]

dopókim nie miał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: dopóki nie miałem. [przypis edytorski]

dopókiśmy (…) leżeli — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: dopóki leżeliśmy. [przypis edytorski]

dopókiśmy nie uznali — przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: dopóki nie uznaliśmy. [przypis edytorski]

dopóki ten śmiertelny nieśmiertelności nie przyoblecze — parafraza 1 Kor 15, 53:54: trzeba, ażeby to, co zniszczalne, przyodziało się w niezniszczalność, a to, co śmiertelne, przyodziało się w nieśmiertelność. A kiedy już to, co zniszczalne, przyodzieje się w niezniszczalność, a to, co śmiertelne, przyodzieje się w nieśmiertelność, wtedy sprawdzą się słowa, które zostały napisane: Zwycięstwo pochłonęło śmierć (cytat w przypisie za Biblią Tysiąclecia). [przypis edytorski]

dopóty, dopokąd — tu: na tyle, na ile. [przypis edytorski]

dopótyś — skrót od: dopóty jesteś; do tego momentu jesteś. [przypis edytorski]

dopóty — tak długo, aż. [przypis edytorski]

do początków Rzymu: miasto to założone przez pozbawionych dachu własnego, a odważnych awanturników — mowa o legendarnych początkach Rzymu. [przypis edytorski]

dopokąd — dopóki. [przypis edytorski]

dopokąd — dziś popr.: dopóki. [przypis edytorski]

dopokąd idę — gdziekolwiek bym nie szedł. [przypis edytorski]

do pola — na zewnątrz (por. dzisiejsze małopolskie ”na pole”). [przypis edytorski]

dopomódz — dziś popr. forma bezokol.: dopomóc. [przypis edytorski]

dopomóżcież (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż; znaczenie: dopomóżcie koniecznie, dopomóżcie wreszcie itp. [przypis edytorski]

doporać się — wywalczyć, wypracować z trudem; por. porać się. [przypis edytorski]

do portu — do należącego do Megary portowego miasta Nisaja nad Zat. Sarońską, połączonego z Megarą długimi murami obronnymi. [przypis edytorski]

do Poznania wracał się przez morze — nawiązanie do wydarzeń z czasów potopu szwedzkiego; w grudniu 1658 r. Stefan Czarniecki wyprawił się na czele wojsk polskich do Danii, by wesprzeć ją w walce z siłami Karola Gustawa; udało mu się m.in. odbić wyspę Als, ważny punkt strategiczny, dzięki brawurowej przeprawie przez cieśninę o tej samej nazwie, oddzielającą wyspę od lądu stałego. Dzięki przywołaniu tego epizodu postać Czarnieckiego zostaje tu ukształtowana jako wzorzec wodza niewahającego się podejmować odważne decyzje i realizować swoje posunięcia z powodzeniem. [przypis edytorski]

doprawdy byłoby przeczuleniem dopatrywać się w nich jakiejś ujmy dla osób skądinąd czcigodnych i otoczonych powszechnym szacunkiem — w tym miejscu kończy się treść podana w wydaniu źródłowym jako przypis. [przypis edytorski]

do prawdy podobne — dziś: prawdopodobne. [przypis edytorski]

do prawdy (starop.) — dziś: doprawdy; naprawdę. [przypis edytorski]

Doprawdy, w ciągu tych ośmiu lat, Kraków dużo przeżył. — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Wiatr nad Krakowem (rys. Iwo Gall, z „Abdery”). [przypis edytorski]

dopros (z ros. допрос) — przesłuchanie. [przypis edytorski]

do przeniesienia (daw.) — tu: do wytrzymania. [przypis edytorski]

dopytać się czego (daw.) — znaleźć co. [przypis edytorski]

do Pyto i Dodony słał (…) posły — tj. do wyroczni w Delfach, gdzie losy przepowiadała wieszczka Apollina Pytia, oraz do wyroczni w dębowym gaju poświęconym Zeusowi w Dodonie w Epirze. [przypis edytorski]

do rachunkowości sprytu — por. Wiliam Shakespeare, Otello, akt I sc. 1. [przypis edytorski]

dorada — dziś popr.: rada. [przypis edytorski]

dorada — gat. ryby. [przypis edytorski]

dorada — ryba morska o srebrzystym kolorze. [przypis edytorski]

dorada — tu: rada. [przypis edytorski]

doradców — tak również w wyd. 1829 i 1830; zapewne powinno być: doradów, tj. porad. [przypis edytorski]

doradźca — dziś popr. forma: doradca. [przypis edytorski]

doradzca (daw.) — doradca. [przypis edytorski]

doradzca — dziś popr.: doradca. [przypis edytorski]

do rania — dziś popr.: do rana. [przypis edytorski]

doraźny — tu: natychmiastowy. [przypis edytorski]

Doręczałem (…) te listy (…) i otrzymywałem opłatę pocztową — w XIX w. w niektórych krajach nadawca mógł wysłać list, za który opłatę pocztową uiszczał listonoszowi odbiorca. [przypis edytorski]

Doré, Gustave (1832–1883) — francuski grafik, rysownik, malarz i rzeźbiarz; autor ilustracji do scen biblijnych oraz wydań książkowych m.in. Boskiej komedii Dantego; jego styl charakteryzuje się realizmem, a zarazem ekspresją wyrazu w duchu romantycznym. [przypis edytorski]

Dorgelès, Roland, właśc. Roland Lecavelé (1886–1973) — fr. pisarz; najbardziej znany z książki Le Croix de bois (1919, Drewniane krzyże), zbioru opowiadań o I wojnie światowej, napisanych na podst. własnych przeżyć. [przypis edytorski]

Dorian Gray — bohater powieści Oscara Wilde'a Portret Doriana Graya, piękny młodzieniec, który oglądając swój portret, dał się przekonać, że piękno i zmysłowe spełnienie są jedynymi rzeczami, o jakie warto zabiegać, i wypowiedział życzenie sprzedania własnej duszy, żeby zamiast niego starzała się i szpetniała twarz na obrazie. Jego życzenie zostało spełnione, Dorian Gray prowadził amoralne życie, stawał się coraz bardziej rozwiązły i okrutny, a twarz na portrecie cały czas starzała się i oszpecała pod wpływem każdego występku. [przypis edytorski]

doriškas — doringas, moralus. [przypis edytorski]

dorking — rasa kur ozdobnych wyhodowana w Wlk. Brytanii. [przypis edytorski]

d'Orléans-Longueville, Charles-Paris (1649–1672) — kandydat do polskiego tronu wysuwany przez obóz profrancuski podczas walki stronnictw po wyborze Michała Korybuta Wiśniowieckiego; zginął podczas forsowania Renu w bitwie pod Tolhuis. [przypis edytorski]

Dormesko — nazwisko znaczące, utworzone od czas. oznaczającego spanie w językach romańskich: fr. i hiszp. dormir, wł. dormire. [przypis edytorski]

dorme sur mon oreiller (fr.) — śpi na mojej poduszce; qu'un: że jakiś (spójnik z rodzajnikiem). [przypis edytorski]

dormez tout espoir (fr.) — porzućcie wszelką nadzieję; w tłumaczeniu na fr. początek napisu nad bramą piekła w Boskiej komedii Dantego: w oryg. lasciate ogni speranza, voi ch'entrate (porzućcie wszelką nadzieję wy, którzy tu wchodzicie). [przypis edytorski]

dormitorium — sala sypialna w klasztorach itp. instytucjach. [przypis edytorski]

dormitorium — sypialnia w klasztorze, zakładzie wychowawczym lub internacie. [przypis edytorski]

Dorn powtórzył z solą barową doświadczenia wykonane przez Rutherforda nad tlenkiem toru (…) — „Abhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft” Halle, czerwiec 1900 [przypis edytorski]

dorównywa — dziś: dorównuje. [przypis edytorski]

dorównywa — dziś popr.: dorównuje. [przypis edytorski]

dorównywam — dziś popr. forma: dorównuję. [przypis edytorski]

dorównywują — dziś: dorównują. [przypis edytorski]

doroczy — coroczny. [przypis edytorski]

do roku (daw.) — do czasu. [przypis edytorski]

dorośli spostrzegają komary, podczas gdy dzieci codziennie muszą łykać wielbłądy dorosłych — nawiązanie do Ewangelii św. Mateusza (Mt 23,24). [przypis edytorski]

Doroszenko — hetman ukraiński w latach 1665–1676. [przypis edytorski]

Dorotea, właśc. Dorothea (gr., łac., niem.) — Dorota. [przypis edytorski]

Dorowie — lud grecki mówiący dialektem doryckim, który jako ostatnia fala migracji greckich zasiedlił Peloponez, część wysp jońskich i Dorydę w płd.-zach. Azji Mniejszej. [przypis edytorski]

dorożka na gumach — dorożka na kołach obciągniętych gumą. [przypis edytorski]

dorożka na gumach — dorożki, pełniące rolę dzisiejszych taksówek, dzieliły się na dwie kategorie w zależności od budowy ich kół: starsze miały koła z metalu, więc tocząc się po bruku hałasowały i trzęsły, a nowsze i bardziej luksusowe jeździły na kołach z gumy. Opony pneumatyczne wynaleziono w 1846 r., a do masowej produkcji weszły w końcu XIX w. [przypis edytorski]

dorożkarzów — dziś popr. forma D.lm: dorożkarzy. [przypis edytorski]

dorozumieć się czego — dziś: zrozumieć co. [przypis edytorski]

dorozumieć się (daw.) — domyślić się, zrozumieć. [przypis edytorski]

dorozumieć się — domyślić się. [przypis edytorski]

dorozumiewać się (daw.) — domyślać się. [przypis edytorski]

dorozumiewać się (pot.) — domyślać się. [przypis edytorski]

do rozwiązania — dziś: w rozwiązaniu. [przypis edytorski]

dorpacki — od nazwy miasta w Estonii Dorpat (dziś: Tartu). [przypis edytorski]

Dorszówna — córka Dorsza; daw. forma nazwiska kobiecego. [przypis edytorski]

dorycka kolumna (archit.) — kolumna w staroż. stylu doryckim architektury, w jakim zbudowano m.in. świątynię Partenon na Akropolu w Atenach; kolumny doryckie w przeciwieństwie do ozdobnych kolumn innych popularnych stylów starożytnych (koryncki, joński) zakończone były u góry głowicami o prostym kształcie okrągłej, spłaszczonej „poduszki”. [przypis edytorski]

dorycka, nie jońska (…) ani frygijska, ani lidyjska (…) harmonia — siedmiostopniowe skale muzyczne używane w staroż. Grecji; ich nazwy pochodzą się od nazw plemion i ludów, których temperamenty miały odpowiadać poszczególnym tonacjom (zob. Platon, Państwo, ks. X); skalę dorycką, nazwaną od plemienia Dorów, do którego należeli m.in. Spartanie, uważano za poważną i wzmacniającą charakter. [przypis edytorski]

dorycka skala (muz.) — jedna z trzech bazowych skal muzycznych używanych w starożytnej Grecji; jej nazwa pochodzi od plemienia Dorów; zbudowana w kierunku opadającym, zaczynająca się od dźwięku E. [przypis edytorski]

doryckie — tu w znaczeniu ogólnym: greckie. [przypis edytorski]

doryckim czy też korynckim portykiem — portyk: popularny w staroż. architekturze greckiej i rzymskiej rodzaj otwartej frontowej części budowli z rzędem kolumn wspierających dach; dorycki i koryncki: antyczne style architektoniczne, wykształcone w Grecji, przejęte przez Rzymian; w Stanach Zjednoczonych budynki rządowe zbudowano w stylu klasycyzmu, odwołującym się do tradycji greckiej i rzymskiej. [przypis edytorski]

Dory — Dorowie, ostatnia fala migracji greckich (ok. 1100 p.n.e.). [przypis edytorski]

doryjski — dziś popr.: dorycki. [przypis edytorski]

Doryna — garderobiana Marianny, córki Orgona. [przypis edytorski]

dorżliśmy — popr. forma 1 os. lm: dorżnęliśmy. [przypis edytorski]

dorzecznemi — daw. forma N. i Msc. lm przymiotników r.ż. i r.n.; dziś tożsama z r.m.: dorzecznymi. [przypis edytorski]

Do Rzeczypospolitej — W oryginale po prostu Ad navem, czyli „Do okrętu”; rozumienie statku jako alegorii państwa pozostawione było domyślności czytelnika. Bardziej szczegółowe interpretacje odnoszą wiersz do rzymskiej wojny domowej między zwolennikami republiki a cesarstwa. [przypis edytorski]

dość miejsca, żeby pohuśtać kota — idiom ang. not enough room to swing a cat, znaczący tyle co: nie ma gdzie się obrócić; jest bardzo ciasno. [przypis edytorski]