Przypisy

grasant (z łac., przestarz.) — rabuś, łupieżca. [przypis edytorski]

grasant (z łac.) — rabuś, zbój. [przypis edytorski]

grasejowanie — wymawianie głoski „r” z charakterystyczną wibracją języczka. [przypis edytorski]

grasowa — zapewne od: grasować. [przypis edytorski]

Grassalis a. Carolus Degrassalius, właśc. Charles de Grassaille (1495–1582) — francuski prawnik z Prowansji, autor libros II regalium Franciae. [przypis edytorski]

Grassis, Carlo de Grassis — włoski jurysta z Palermo, autor Tractatus de effectibus clericatus (1617). [przypis edytorski]

gratia (łac.) — wdzięczność, łaska; tu zamiast popr. gratias: dzięki, dziękuję. [przypis edytorski]

gratia praeveniens (łac.) — łaska poprzedzająca; termin teologiczny dotyczący łaski Boga poprzedzającej wszelkie działania ludzkie mające prowadzić do zbawienia. [przypis edytorski]

gratias tibi, domine (łac.) — dzięki ci, panie. [przypis edytorski]

Gratry, Auguste Joseph (1805–1872) — fr. teolog i filozof, członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]

Gratry, Auguste Joseph Alphonse (1805–1872) — francuski autor i teolog, ksiądz katolicki, przeciwnik pozytywizmu (tj. filozofii Comte'a; odpowiedział także Renanowi na jego dzieło zeświecczające osobę Jezusa z Nazaretu), występował też przeciw dogmatowi o nieomylności papieża (przedstawił swoje argumenty zarówno w osobnej publikacji, jak bezpośrednio na Pierwszym Soborze Trydenckim). [przypis edytorski]

Gratsch a. Quarazze — obecnie dzielnica Merano. [przypis edytorski]

gratyfikacja — dodatkowe, jednorazowe wynagrodzenie okolicznościowe albo nagroda za specjalne zasługi. [przypis edytorski]

gratyfikacja — dodatkowe, jednorazowe wynagrodzenie okolicznościowe a. nagroda za specjalne zasługi. [przypis edytorski]

gratyfikacja — dodatkowe wynagrodzenie. [przypis edytorski]

grau ist jede Theorie (niem.) — dosł. każda teoria jest szara; w domyśle: tylko doświadczenie czy praktyka są barwne, tj. żywe i płodne; jest to nieco zniekształcony cytat z Fausta Goethego, gdzie podobne słowa wypowiada Mefistofeles. [przypis edytorski]

Graul, Karl (1814–1864) — niem. kierownik misji luterańskiej w Indiach, uczony i tłumacz zajmujący się jęz. tamilskim. [przypis edytorski]

gravamina (łac.) — przewinienia, występki. [przypis edytorski]

Gravesend — angielskie miasto w hrabstwie Kent na brzegu Tamizy. [przypis edytorski]

Gravina, Dominik (ok. 1573–1643) — włoski dominikanin, wykładowca w Neapolu i Rzymie, Mistrz Świętego Pałacu, tj. teolog papieski; najbardziej ceniony teolog włoski swoich czasów. [przypis edytorski]

Gravina, Manfredi (1883–1932) — Wysoki Komisarz Ligi Narodów w Gdańsku w latach 1929–1932. [przypis edytorski]

grawerska pracownia — w której graweruje się, tj. wyrzyna się rysunki na twardych, najczęściej metalowych przedmiotach, np. pieczęciach. [przypis edytorski]

gra w kobzę — dziś popr.: gra na kobzie. [przypis edytorski]

gra w narodowości — gra w piłkę, podczas której każdy gracz wybiera określoną narodowość, prowadzący wymienia którąś z nich, a gracz, który ją przybrał, chwyta piłkę i próbuje trafić nią w uciekających pozostałych uczestników zabawy. [przypis edytorski]

gra w pasek — uliczna gra hazardowa polegająca na rzucaniu nożem w rzemień. [przypis edytorski]

Gray, Joanna, właśc. Jane Grey (1537–1554) — kuzynka króla Edwarda VI, wyznaczona przez niego na następczynię tronu, proklamowana, choć niekoronowana królowa Anglii, zwana „dziewięciodniową królową”; aresztowana przez swoją konkurentkę do tronu, Marię I Tudor, umieszczona w Tower i ścięta. [przypis edytorski]

Grażyński, Michał (1890–1965) — działacz niepodległościowy i polityk; organizator POW na Górnym Śląsku podczas I wojny światowej; uczestnik powstań śląskich, wojewoda śląski (1926–1939), politycznie związany z sanacją. [przypis edytorski]

Grażyna — poemat epicki Adama Mickiewicza. [przypis edytorski]

Grażyna (z lit. grażas: piękny) — dosł.: piękna. [przypis edytorski]

Grazie! Mille Grazie! (wł.) — dziękuję, stokrotnie dziękuję. [przypis edytorski]

grazie (wł.) — dziękuję. [przypis edytorski]

Graz — miasto w płd.-wsch. Austrii, stolica kraju związkowego Styria. [przypis edytorski]

grdyka — tu: gardło. [przypis edytorski]

grdyk, grdyń (gw.) — grosz. [przypis edytorski]

Grécourt, Jean-Baptiste de (1684–1743) — francuski duchowny i poeta, autor frywolnych, często libertyńskich opowieści i wierszy. [przypis edytorski]

grępla (a. grępel, gręplarka) — urządzenie stosowane do rozczesywania surowych, zmierzwionych włókien bawełnianych, wełnianych, lnianych itp. [przypis edytorski]

gręplować — rozplątywać przy pomocy specjalnego urządzenia włókna wełny, bawełny lub lnu. [przypis edytorski]

Grétry, André (1741–1813) — kompozytor francuski pochodzenia belgijskiego, znany jako autor oper komicznych. [przypis edytorski]

gręzy (daw.) — męty, osad, fusy. [przypis edytorski]

grease (ang.) — smar; maź; tłusta substancja. [przypis edytorski]

great attraction (ang.) — wielka atrakcja. [przypis edytorski]

great event (ang.) — wielkie wydarzenie. [przypis edytorski]

Great God (ang.) — Dobry Boże. [przypis edytorski]

Greathed, Edward (1812–1881) — brytyjski oficer; podczas powstania sipajów dowodził kolumną, która pokonała i rozproszyła powstańców w bitwie pod Agrą w sierpniu 1857; brał ataku na Delhi oraz odsieczy Lucknow. [przypis edytorski]

grebsować, grypsować — nielegalnie porozumiewać się (między więźniami). [przypis edytorski]

Grecja, mówię ci — aluzja do orgii ukazywanych w sztuce starożytnych Aten w VI–V w. p.n.e. albo do seksu analnego, nazywanego greckim. [przypis edytorski]

grecka litera Π — tu: szubienica (ze względu na podobieństwo kształtu. [przypis edytorski]

Greckie — dziś popr. małą literą: greckie. [przypis edytorski]

Greckie „e” — tzn. ręcznie pisana litera „e” o kształcie podobnym do greckiej litery epsilon (є). [przypis edytorski]

greco a. grecale — w klimacie śródziemnomorskim: wiatr południowy. [przypis edytorski]

Greco niks bandito. Greco gut — Grek nie bandyta. Grek dobry. [przypis edytorski]

Grecyi — dziś popr. Grecji. [przypis edytorski]

Grecyi — zgodnie z melodią wiersza wyraz ten należy czytać jak trzysylabowy: Gre-cy-i. [przypis edytorski]

gredytura — gruby, ciężki materiał jedwabny. [przypis edytorski]

Green Park (ang. Zielony Park) — jeden z królewskich parków (ang. Royal Parks) w Westminsterze, w przeszłości teren rekreacyjny rodziny królewskiej. [przypis edytorski]

Greenwich — daw. przedmieście Londynu, ob. dzielnica tego miasta, słynne z Królewskiego Obserwatorium Astronomicznego, przez które przechodzi linia południka zerowego, nazywanego także „południkiem Greenwich”. [przypis edytorski]

Greenwich Pier (ang.: Przystań Greenwich) — przystań na Tamizie w londyńskiej dzielnicy Greenwich. [przypis edytorski]

Greenwich — przywrócono pisownię oryginalną; w wydaniu źródłowym: Grinwicz. [przypis edytorski]

Gregor Samsa — bohater opowiadania Przemiana Franza Kafki; w spisie treści wiersz występuje jako żyletki. [przypis edytorski]

Greki — dziś popr. forma B.lm: Greków. [przypis edytorski]

Greki — dziś popr. forma M. lm.: Grecy. [przypis edytorski]

Grekowie — dziś popr.: Grecy. [przypis edytorski]

Grekowie i rzymskiej historiej pisarze etc. — sam Mickiewicz napisał Żywilę archaizowaną polszczyzną, co wymusiło nietypowe decyzje redakcyjne. Uaktualniono zatem interpunkcję i fonetykę, unikając zmian składniowych i leksykalnych, a bardzo ostrożnie modyfikując fleksję. Innymi słowy, tekst docelowo ma sprawiać wrażenie archaizacji dokonanej współcześnie. [przypis edytorski]

Grek — tu w znaczeniu „zdrajca” bądź „filozof”. [przypis edytorski]

gremialne — masowe. [przypis edytorski]

gremialnie — masowo. [przypis edytorski]

gremialny — ogólny, masowy. [przypis edytorski]

grenada — dziś: granat. [przypis edytorski]

Grenada — miasto na południu Płw. Iberyjskiego, u podnóża gór Sierra Nevada, w dolinie rzeki Genil; założone w 711; w 1238–1492 stolica emiratu Grenady, jedynego od 1248 państwa muzułmańskiego na Płw. Iberyjskim; największe i najbogatsze ówcześnie miasto półwyspu; w 1492 zajęta przez Kastylię jako ostatni punkt oporu muzułmańskiego. [przypis edytorski]

grenada — owoc granatu. [przypis edytorski]

grenadier — od XVIII w.: żołnierz doborowego oddziału przeznaczonego do ataków na bagnety; na grenadierów wybierano rosłych i silnych mężczyzn. [przypis edytorski]

grenadierskie — przeznaczone dla grenadierów, czyli członków wojskowych oddziałów pieszych, których zadaniem było rzucanie granatów ręcznych. [przypis edytorski]

grenadier — żołnierz, należący do rodzaju pieszej formacji bojowej. [przypis edytorski]

grenadier (z fr.) — członek pieszej formacji wojskowej wyspecjalizowanej początkowo w miotaniu granatów ręcznych, a od wieku XVIII w atakach na bagnety. [przypis edytorski]

grenadyjer — grenadier; w XVIII w.: żołnierz oddziałów wyborowych, przeznaczonych do ataków na bagnety. [przypis edytorski]

Grenlandia — autonomiczne terytorium zależne Danii, położone na wyspie. [przypis edytorski]

Grenoble — francuska miejscowość i gmina w regionie Owernia-Rodan-Alpy, w departamencie Isère. [przypis edytorski]

Gretchen an Spinnrade — Małgorzata przy kołowrotku, pieśń Schuberta z 1814 do fragmentu tekstu z dramatu Faust Goethego. [przypis edytorski]

Gretchen — Małgorzata, postać z Fausta Johanna Wolfganga Goethego. [przypis edytorski]

Gretchen — niem. zdrobn. Małgorzata; bohaterka dramatu J.W. Goethego Faust; synonim pełnej oddania kochanki. [przypis edytorski]

Gretchen — ukochana głównego bohatera dramatu Faust J. W. Goethego; w sztuce jest używana także pełna forma jej imienia: Margarete, czyli Małgorzata. [przypis edytorski]

Gretna Green — miejscowość w Szkocji, tuż przy granicy z Anglią. [przypis edytorski]

Greuze, Jean-Baptiste (1725–1805) — francuski malarz i rysownik, wolnomularz; autor portretów i sentymentalnych scen rodzajowych o wymowie moralizatorskiej. [przypis edytorski]

Greuze, Jean Baptiste (1725–1805) — rokokowy malarz francuski; autor licznych, ocierających się o kicz obrazów dzieci ze zwierzętami oraz portretów młodych dziewcząt, których przedstawienia podszyte są niezdrowym erotyzmem (np. stałym motywem u Greuze'a jest naga, odsłonięta mimowolnie, nie w pełni jeszcze ukształtowana pierś dziewczęca); jednym z jego obrazów jest Milkmaid (Dojarka, 1780). [przypis edytorski]

Greuze, Jean Baptiste (1725–1805) — rokokowy malarz fr.; autor licznych, ocierających się o kicz obrazów dzieci ze zwierzętami (kotami, pieskami, gołębiami itp.) oraz portretów młodych dziewcząt, których przedstawienia podszyte są niezdrowym erotyzmem (np. stałym motywem u Greuze'a jest naga, odsłonięta mimowolnie, nie w pełni jeszcze ukształtowana pierś dziewczęca). [przypis edytorski]

Greuze, Jean Baptiste (1725–1805) — rokokowy malarz fr.; autor licznych, ocierających się o kicz obrazów dzieci ze zwierzętami (kotami, pieskami gołębiami itp.) oraz portretów młodych dziewcząt, których przedstawienia podszyte są niezdrowym erotyzmem (np. stałym motywem u Greuze'a jest naga, odsłonięta mimowolnie, nie w pełni jeszcze ukształtowana pierś dziewczęca). [przypis edytorski]

Grevius, Johannes a. Johann Greve (1584–1622) — niemiecki pastor, teolog; w 1621 opublikował pracę Tribunal reformatum, w której potępił tortury jako niezgodne z prawem Bożym i naturalnym oraz chrześcijańską miłością, ponadto nieefektywne z powodu bezwartościowości zeznań uzyskanych tą metodą, co ukazywał na przykładach procesów, w większości domniemanych czarownic. [przypis edytorski]

griaduszczyj cham (ros.) — nadchodzący cham (tytuł utworu Dmitrija S. Mereżkowskiego z 1906 r.). [przypis edytorski]

Grieg, Edvard Hagerup (1843–1907) — norweski kompozytor, pianista i dyrygent, autor lirycznych, nastrojowych utworów, twórca narodowej szkoły norweskiej w muzyce. [przypis edytorski]

Grieg, Edvard Hagerup (1845–1907) — norweski kompozytor, pianista i dyrygent, autor lirycznych, nastrojowych utworów, twórca narodowej szkoły norweskiej w muzyce. [przypis edytorski]

Grifonetto Baglioni (…) Astorr (…) Atalanta — członkowie rodziny szlacheckiej kontrolującej włoskie miasto Perugię, bohaterowie krwawej rzezi i zemsty w roku 1500. [przypis edytorski]

Grillparzer, Franz (1791–1872) — austriacki dramatopisarz i prozaik, autor m.in. sztuki Die Jüdin von Toledo (Żydówka z Toledo, 1851), opartej na historii romansu pomiędzy królem Alfonsem VIII Kastylijskim (1155–1214) a Żydówką Rachelą la Fermosa (właśc. Rachel Esra, ok. 1165–1195). [przypis edytorski]

Grillparzer, Franz (1791–1872) — austriacki dramatopisarz. [przypis edytorski]

Grimm, Friedrich Melchior (1723–1807) — francuskojęzyczny dziennikarz i krytyk sztuki, współpracownik Wielkiej Encyklopedii Francuskiej. [przypis edytorski]

Grimm, Friedrich Melchior von (1723–1807) — niemiecki pisarz, wydający w Paryżu dziennik „Correspondance litteraire”; przyjaciel Diderota i Rousseau, który później uważał go za swego wroga. [przypis edytorski]

Grimod de la Reynière, Alexandre Balthazar Laurent (1758–1838) — fr. pisarz i znany kawalarz; podczas swojego awanturniczego życia pisał o literaturze, uciechach życia i gastronomii. [przypis edytorski]

grimoire (fr.) — księga magiczna, zwł. stara. [przypis edytorski]

Grimsby — angielskie miasto w hrabstwie Lincolnshire. [przypis edytorski]

Grimsel — przełęcz w Alpach Berneńskich. [przypis edytorski]

Gringamur — w oryginale ang.: Gringamore. [przypis edytorski]