Przypisy

trafunkiem — przypadkiem; przez przypadek. [przypis edytorski]

trafunkiem — przypadkiem. [przypis edytorski]

tragant a. tragakanta (łac. Gummi Tragacantha) — guma będąca wydzieliną z pnia traganka gumodajnego, rosnącego w zach. części Azji, używana do produkcji tabletek. [przypis edytorski]

tragarzów — dziś popr.: tragarzy. [przypis edytorski]

tragarz — tu: belka, na której opierają się inne elementy konstrukcji. [przypis edytorski]

traga — w gwarze obozowej: nosze. [przypis edytorski]

tragedią — dziś popr. forma B. lp: tragedię. [przypis edytorski]

tragedia grecka — sztuka wywodząca się ze starożytnej Grecji, uprawiana zwłaszcza w czasie Wielkich Dionizji, świętu poświęconemu Dionizosowi, bogowi wina. Według Arystotelesa tragedia powinna być tak skonstruowana, by umożliwić widzowi przeżycie katharsis, czyli oczyszczającego działania silnych emocji (takich jak żal i współczucie). Treść sztuki odwoływała się go mitologii, a bohaterem był człowiek pochodzący z wysokiego rodu, poddany nieuchronnemu działaniu fatum (losu, przeznaczenia), które niezależnie od podjętych przez bohatera prób poprawy swojego losu doprowadzało go do zguby. Najsłynniejsi tragicy greccy to Sofokles, Ajschylos i Eurypides. [przypis edytorski]

tragedia ostatniego Medyceusza na Zamku św. Anioła — w Zamku św. Anioła, w okresie średniowiecza i renesansu służącym papieżom jako więzienie i twierdza, schronił się w 1527 papież Klemens VII (właśc. Giulio de' Medici) podczas najazdu cesarza Karola V; zdobycie i złupienie miasta, tzw. Sacco di Roma, położyło kres świetności renesansowego Rzymu. [przypis edytorski]

tragedia Reimsu — zniszczenie gotyckiej katedry w Reims we wrześniu 1914 r. przez Niemców, akt zemsty za klęskę nad Marną. [przypis edytorski]

tragedia z trzema jednościami — klasyczna tragedia zakładała jedność czasu (akcja toczy się w obrębie jednego dnia), jedność miejsca (akcja toczy się w określonym miejscu) i jedność akcji (jednowątkową akcję pozbawioną wątków pobocznych). [przypis edytorski]

tragedie z epoki Jakuba — tj. z okresu panowania angielskiego króla Jakuba I (1603–1625), dla których typowy był wątek cierpień głównej postaci po utracie ukochanej osoby; rodzaj znany też jako tragedie zemsty, gdyż ich bohater usiłował następnie pomścić stratę. [przypis edytorski]

tragedyj — dziś powszechniejsza forma D. lm: tragedii. [przypis edytorski]

tragi — nosze, tu: mary (do przenoszenia ciał zmarłych). [przypis edytorski]

tragopan (biol.) — rodzaj ptaków z rodziny bażantowatych (kurowatych), występujących w płd. i płd.-wsch. Azji; wyróżniają się wśród innych bażantowatych gniazdowaniem na drzewach. [przypis edytorski]

traînard (fr.) — guzdrała, maruder, osoba, która się ociąga podczas marszu i pozostaje w tyle za grupą; tu być może w znaczeniu traîneur: maruder, żołnierz samowolnie odłączający się od oddziału, włóczący się, często w celach rabunkowych. [przypis edytorski]

traiczny (daw.) — tragiczny. [przypis edytorski]

training (ang.) — trening, ćwiczenie, praktyka. [przypis edytorski]

training drive (ang.) — jazda próbna. [przypis edytorski]

traitement (fr.) — tu: omówienie. [przypis edytorski]

trait final (fr.) — ostatnia kreska, przen. puenta. [przypis edytorski]

Trajan Dacki właśc. Marek Ulpiusz Trajan (53–117) — cesarz rzymski (98–117); w 97 r. cesarz Nerwa adoptował Trajana, wówczas dowódcę armii konsularnej; po okresie współrządów, zaakceptowanych formalnie przez senat, gdy w 98 r. Nerwa zmarł, Trajan przejął samodzielnie ster rządów w państwie; przydomek Dacki zjednał sobie dzięki przyłączeniu do Cesarstwa Rzymskiego bogatych w rudy złota terenów Dacji (krainy w Europie płd.-wsch., na terenie dzisiejszej Rumunii), z której po wojnach w latach 101–102 i 105–106 n.e. utworzono nową prowincję rzymską. [przypis edytorski]

Trajan, właśc. Marcus Ulpius Traianus (58–117) — cesarz rzymski od 98; prowadził politykę podbojów, utworzył nowe prowincje: Dację (ob. Rumunia), Arabię, Armenię, Mezopotamię i Asyrię; zaliczany do panujących kolejno tzw. pięciu dobrych cesarzy. [przypis edytorski]

Trajan, właśc. Marcus Ulpius Traianus (58–117) — cesarz rzymski od 98; prowadził politykę podbojów, utworzył nowe prowincje: Dację (ob. Rumunia), Arabię, Armenię, Mezopotamię i Asyrię. [przypis edytorski]

Trajan, właśc. Marcus Ulpius Traianus (58–117) — cesarz rzymski od r. 98; prowadził politykę podbojów, utworzył nowe prowincje: Dację (ob. Rumunia), Arabię, Armenię, Mezopotamię i Asyrię. [przypis edytorski]

trajedia — dziś popr.: tragedia. [przypis edytorski]

trajlować (daw. pot.) — tu: zmyślać, kłamać. [przypis edytorski]

trajlować — gadać zmyślone historie. [przypis edytorski]

trajlować — tu: zmyślać. [przypis edytorski]

trakcja — torowisko kolejowe wraz z jego niezbędnym wyposażeniem. [przypis edytorski]

traken — także: koń trakeński; rasa konia wyhodowanego z daw. kuców pruskich, niezwykle silnych, uszlachetniona krzyżówkami z końmi angielskimi i arabskimi; trakeny wykorzystywano w armii, do zaprzęgów oraz w pracach gospodarskich i jako konie wierzchowe. [przypis edytorski]

Traki — dziś popr. forma M. lm: Trakowie, mieszkańcy Tracji. [przypis edytorski]

Traki — dziś popr. forma N. lm.: Trakami. [przypis edytorski]

Trakl, Georg (1887–1914) — poeta austriacki, przedstawiciel ekspresjonizmu. [przypis edytorski]

Trak — mieszkaniec Tracji, staroż. krainy leżącej między dolnym biegiem Dunaju, Morzem Czarnym, Morzem Egejskim a rzeką Strymon (dziś podzielonej między Bułgarię, Grecję Turcję). [przypis edytorski]

Trakowie — mieszkańcy Tracji, staroż. krainy leżącej między dolnym biegiem Dunaju, Morzem Czarnym, Morzem Egejskim a rzeką Strymon (dziś podzielonej między Bułgarię, Grecję Turcję); podczas wojny trojańskiej Trakowie mieli być sprzymierzeńcami Trojan. [przypis edytorski]

Trakowie — mieszkańcy Tracji, starożytnej krainy leżącej na pograniczu dzisiejszej Bułgarii, Grecji i Turcji. [przypis edytorski]

traktament (daw.) — poczęstunek. [przypis edytorski]

traktament (daw.) — poczęstunek; sposób potraktowania kogoś. [przypis edytorski]

traktament (daw.) — poczęstunek; sposób traktowania kogoś, postępowania z kimś. [przypis edytorski]

traktament — daw. poczęstunek, uczta. [przypis edytorski]

traktament (daw.) — tu: sposób potraktowania. [przypis edytorski]

traktament — poczęstunek dla gości. [przypis edytorski]

traktament — poczęstunek. [przypis edytorski]

Traktament — Verpflegung, Bewirtung. [przypis edytorski]

traktament (z łac.) — poczęstunek. [przypis edytorski]

traktat brzeski — traktat z marca 1918 między Niemcami i Austrią a leninowską Rosją, oznaczający wycofanie się Rosji z wojny. [przypis edytorski]

traktat burlinghamski — traktat Burlingame'a, zawarty w 1868 między Stanami Zjednoczonymi a Chinami, wynegocjowany przez amerykańskiego dyplomatę Ansona Burlingame'a; pierwsza umowa międzynarodowa po wojnach opiumowych, w której mocarstwo zachodnie traktowało Chiny jak równorzędnego partnera. [przypis edytorski]

Traktat o naturze ludzkiej — ang. Treatise of Human Nature, being an Attempt to introduce the Experimental method of Reasoning into Moral Subjects (cz. I-II 1739, cz. III 1740). Fundamentalna rozprawa Davida Hume’a, w której dowodzi on, że kształt ciała człowieka determinuje jego postrzeganie, to zaś pozostaje w ścisłym związku z jego działaniami, które doprowadzają do powstania państwa. Państwo zaś i religię opisuje jako te czynniki, które pozwalają bytować społeczeństwu w trwałej formie. [przypis edytorski]

Traktat o wolności — traktat Schellinga Filozoficzne badania nad naturą ludzkiej wolności (Philosophische Untersuchungen über das Wesen der menschlichen Freiheit), wyd. w 1809. [przypis edytorski]

traktat pokoju — dziś raczej: traktat pokojowy. [przypis edytorski]

traktat — tu: ugoda, zgoda. [przypis edytorski]

traktat — tu: ważna umowa międzynarodowa. [przypis edytorski]

traktat utrechcki (1713) — traktat pokojowy zawarty w Utrechcie (Holandia), kończący hiszpańską wojnę sukcesyjną (1701–1714), na mocy którego Filip V (wnuk Ludwika XIV) zachował tron Hiszpanii wraz z koloniami, zrzekając się jednocześnie praw do tronu Francji, zaś Ludwik XIV zrzekł się praw dynastycznych do Hiszpanii, co miało zapewnić zachowanie równowagi sił w Europie. [przypis edytorski]

traktat w Fontainebleau (11 kwietnia 1814) — podpisany w pałacu Fontainebleau, ok. 60 km od Paryża, między cesarzem Napoleonem I a reprezentantami Austrii, Rosji i Prus, na mocy którego pokonany przez koalicję Napoleon tracił władzę nad Cesarstwem Francuskim i otrzymywał władzę nad wyspą Elbą jako suwerennym księstwem; artykuł XIX tego traktatu stwierdzał, że wojska polskie, które są na służbie Francji, będą miały swobodę powrotu do własnego kraju z zachowaniem broni i ekwipunku, a także prawa do przyznanych odznaczeń i związanych z nimi rent. [przypis edytorski]

traktat w Nankinie (1842) — zakończył tzw. pierwszą wojnę opiumową, pomiędzy Wlk. Brytanią a Chinami; na jego podstawie Chiny musiały otworzyć pięć dużych portów dla europejskich statków i przekazać Brytyjczykom Hongkong. [przypis edytorski]

traktat zawarty (…) z przyczyny Finlandii — Finlandia była wówczas częścią królestwa Szwecji; podczas III wojny północnej Rosja zaatakowała terytorium Finlandii, pokonując armię, a następnie flotę szwedzką (1714). [przypis edytorski]

traktat z Genueńczykami — od XIII w. Korsyka należała do Republiki Genui. Od r. 1729 na wyspie rozpoczęły się walki o niepodległość, w listopadzie 1755 proklamowana została Republika Korsykańska pod przywództwem Pasquale Paoliego. Uchwalono pierwszą na świecie konstytucję (1755), napisaną w języku włoskim. W traktacie z Versailles zawartym 15 maja 1768 Genua w zamian za darowanie długów zrzekła się pretensji do wyspy na rzecz Francji, która w tym samym roku wysłała na nią swoje oddziały. Walki trwały do 1769 i skończyły się zwycięstwem Francuzów, w 1770 Korsyka stała się prowincją Francji. [przypis edytorski]

traktat z Saint-Clair-sur-Epte — zawarty w 911 pomiędzy zachodniofrankijskim królem Karolem III Prostakiem z dynastii Karolingów francuskich a wodzem Normanów (wikingów) Haraldem Rollonem; nadawał Rollonowi opanowane przez niego ziemie w północnej części królestwa (zwane Normandią) w zmian za przyjęcie chrześcijaństwa i uznanie Karola III swoim seniorem. [przypis edytorski]

trakt — droga bita, szlak komunikacyjny. [przypis edytorski]

traktiernia (daw.) — jadłodajnia. [przypis edytorski]

traktiernia (daw.) — podrzędna restauracja; jadłodajnia. [przypis edytorski]

traktiernia (daw.) — podrzędna restauracja; jadłodajnia. [przypis edytorski]

traktiernia — podrzędna jadłodajnia. [przypis edytorski]

traktiernia — restauracja, zwł. podrzędna. [przypis edytorski]

traktiernia (z wł. trattoria) — jadłodajnia. [przypis edytorski]

traktiernik — restaurator a. szynkarz; właściciel i gospodarz restauracji z winiarnią. [przypis edytorski]

traktor wielokonny — tj. traktor o mocy wielu koni mechanicznych; dawniej moc wyrażano w koniach mechanicznych (1 KM = ok. 735 W), jednostce wymyślonej w celu porównania mocy maszyn parowych z koniem. [przypis edytorski]

traktować (daw.) — negocjować. [przypis edytorski]

traktować — tu: negocjować. [przypis edytorski]

traktować — tu: pertraktować, prowadzić rozmowy. [przypis edytorski]

traktować — tu: prowadzić układy. [przypis edytorski]

traktowanie — negocjacje. [przypis edytorski]

traktowanie — tu: pertraktowanie. [przypis edytorski]

traktowanie — tu: rozmowy, negocjacje, układanie się (przygotowujące traktat, umowę). [przypis edytorski]

traktowanie z kim (daw.) — tu: rozmowy, negocjacje, prowadzące do wspólnych uzgodnień (niekiedy zapisywanych w formie traktatu). [przypis edytorski]

tralka (archit.) — profilowana kolumienka podtrzymująca poręcz balustrady. [przypis edytorski]

tram — belka. [przypis edytorski]

tram (daw.) — belka, deska. [przypis edytorski]

tram — dolna belka wiązania dachowego. [przypis edytorski]

tram — duża belka biegnąca pod pułapem. [przypis edytorski]

tram — duża belka, kloc drewna, pień. [przypis edytorski]

tramontana — w klimacie śródziemnomorskim: wiatr północny (wiejący od gór, przez góry, tj. przez Alpy). [przypis edytorski]

tramposo (hiszp.) — oszust. [przypis edytorski]

tram — pozioma belka, na której opierają się słupy podtrzymujące dach. [przypis edytorski]

tram (starop.) — belka. [przypis edytorski]

Trani — miejscowość niedaleko Brindisi. [przypis edytorski]

transakcya — przebieg wojny. [przypis edytorski]

Transawia — zakłady zbrojeniowe; jeden z tzw. „szopów” na terenie getta warszawskiego, zlokalizowany w płd. jego części, przy ul. Stawki w okolicach Umschlagplatz. [przypis edytorski]

transcendentalny (filoz.) — wykraczający poza granice umysłu (rozumu), dotyczący apriorycznych form poznania. [przypis edytorski]

transcendentalny — przekraczający poznanie zmysłowe, pozazmysłowy, nadnaturalny. [przypis edytorski]

transcendentalny — przekraczający poznanie zmysłowe. [przypis edytorski]

transcendentalny — wykraczająca poza codzienną rzeczywistość, pozazmysłowy. [przypis edytorski]

transcendentalny — wykraczający poza rzeczywistość poznawalną za pomocą zmysłów. [przypis edytorski]

transcendentalny — wykraczający poza rzeczywistość poznawalną zmysłami. [przypis edytorski]

transcendentny — wykraczający poza codzienną rzeczywistość, pozazmysłowy. [przypis edytorski]

transcendent — sfera nadprzyrodzona. [przypis edytorski]

transcendować (z łac.) — przekraczać. [przypis edytorski]

transfiguracja (z łac.) — przemiana (w teologii katolickiej: przemiana hostii w ciało i krew Chrystusa). [przypis edytorski]

transformator — urządzenie zmieniające parametry prądu elektrycznego. [przypis edytorski]