Potrzebujemy Twojej pomocy!
Na stałe wspiera nas 472 czytelników i czytelniczek.
Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | białoruski | biologia, biologiczny | dawne | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | hiszpański | łacina, łacińskie | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | norweski | poetyckie | pogardliwe | pospolity | potocznie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | staropolskie | turecki | ukraiński
Według języka: wszystkie | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 4083 przypisów.
Jerozolimo, co będziesz — Mojżesz żył w XIII w. p.n.e., a dopiero w XI w. p.n.e. żydowski król Dawid podbił miasto, które uczynił swoją stolicą. Badania archeologiczne wskazują, że osadnictwo w miejscu dzisiejszej Jerozolimy jest bardzo dawne, datuje się na IV tysiąclecie p.n.e. [przypis edytorski]
Jerozolimskich kwapiąc się do grodów — przestawienie, zamiast: kwapiąc się do jerozolimskich grodów (porównaj pieśń I zwr. 2, zwr. 25 itp.). [przypis redakcyjny]
Jeruzalem a. Jerozolima — największe miasto Izraela. [przypis edytorski]
jeruzalemczyk, kapłan — Niese: ἐξ Ἱεροσολύμων ἱερεύς; Dindorf: γένει Έβραῖος ἐξ Ἱεροσολύμων ἱερεύς. [przypis tłumacza]
Jeruzalem — dziś: Jerozolima, jedno z najstarszych miast kananejskich, powstałe w 3 w. p.n.e., święte miasto chrześcijan, żydów i muzułmanów, do którego odbywają się pielgrzymki wiernych; przenośnie: ojczyzna dana narodowi wybranemu przez Boga, ojczyzna doskonała i jako taka stanowiąca cel dążeń. [przypis redakcyjny]
Jeruzalem — dziś: Jerozolima. [przypis edytorski]
Jeruzalem, matka nasza — Ga 4, 26. [przypis edytorski]
Jerycho — Ἱεριχοῦν, LXX Ἱεριχώ, יְרִיחֹ֑ה (1 Krl 16, 34), dziś wieś er-Rîha (Boettger; Baedeker pisze: Errîhâ), licząca około 300 mieszkańców. W „błogosławionym” Jerychu pod siejącym woń drzewem oleandrowym, wśród palm i bujnej wegetacji, pielgrzym wspomina sobie, że przecież wedle treści samej nazwy ma to być „miejsce woni” (od רֵיחַ, pachnieć). W stronie zachodniej widnieje niby skalisty trapezoid Góra Kuszenia (Dżebel Karantal), z której szczytu roztacza się wspaniały widok na okolicę, na Morze Martwe, na Jordan, na całe Zajordanie i na góry Moabickie. U stóp góry szukają śladów biblijnego Jerycha. [przypis tłumacza]
Jerycho — Ἱεριχοῦς, Ἱεριχώ, יְרִיחוֹ, dzisiejsza wieś Erîhâ (300 mieszkańców). [przypis tłumacza]
Jerycho — miasto położone w Judei (obecnie wschodnia część Palestyny), ok. 9 km na zachód od rzeki Jordan i ok. 10 km na północny zachód od Morza Martwego. [przypis edytorski]
jerychońska — por. Jerycho: miasto położone w Judei, we wschodniej części Palestyny. [przypis edytorski]
jerychoński — niezwykle głośny; nawiązanie do trąb jerychońskich, których dźwięki, według Biblii, przyczyniły się do zburzenia murów Jerycha. [przypis edytorski]
Jerzy Białopiotrowicz — ostatni Pisarz W. Ks. Litewskiego, czynnie należał do powstania Litwy pod Jasińskim. Sądził więźniów stanu w Wilnie. Mąż dla cnót i patriotyzmu bardzo szanowany w Litwie. [przypis autorski]
Jerzy Braun — Jerzy Braun ps. „Bronisław Rogowski” (1901–1975) — polski pisarz, poeta, dramaturg, publicysta, polityk, uczestnik powstania warszawskiego, ostatni Delegat Rządu na Kraj (od 28 czerwca 1945 r.) i przewodniczący Rady Jedności Narodowej, więziony przez władze komunistyczne w latach 1948–1956, wyemigrował i mieszkał w latach 1965–1975 w Rzymie, gdzie zmarł. [przypis edytorski]
Jerzy Chrzan — morderca księcia Przemysława Oświęcimskiego, stracony w publicznej egzekucji. [przypis edytorski]
Jerzy Ernest Stahl (1660–1734), prócz teorii flogistonu, podał między innymi opisy swoich badań chemicznych nad wapnem metalicznym w dziele: Experimenta et observationes chemicae (1731). [przypis redakcyjny]
Jerzy Ficowski ps. „Wrak” (1924–2006) — poeta, pisarz, autor piosenek, tłumacz, żołnierz AK, w powstaniu szeregowy żołnierz pułku „Baszta”, po wojnie działacz opozycji demokratycznej w latach 70. i 80., sygnatariusz tzw. listu 59. [przypis edytorski]
Jerzy — fr. George. [przypis edytorski]
Jerzy Gawin ps. „Słoń” (1922–1944) — harcerz, w konspiracji od 1939, uczestnik m.in. akcji pod Arsenałem, podchorąży AK, w powstaniu dowódca drużyny, a następnie plutonu w Zgrupowaniu „Radosław”, poległ na Czerniakowie 23 września 1944. [przypis edytorski]
Jerzy I (1660–1727) — pierwszy król Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii z dynastii hanowerskiej (od 1714). [przypis edytorski]
Jerzy II Hanowerski (1683–1760) — król Wielkiej Brytanii (od 1727) z dynastii hanowerskiej. [przypis edytorski]
Jerzy III (1738–1820) — król Wielkiej Brytanii w latach 1760–1801. [przypis edytorski]
Jerzy III (1738–1820) — ostatni król Wielkiej Brytanii i Irlandii i pierwszy król Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii. [przypis edytorski]
Jerzy II Rakoczy (1621–1660) — książę Siedmiogrodu, krainy położonej w centralnej części dzisiejszej Rumunii. Wyznawca protestantyzmu i sprzymierzeniec Szwedów (w 1657 r.). [przypis edytorski]
Jerzy I Rakoczy (1593–1648) — w czasie kampanii Gabra Bethlena dowódca wojsk broniących Siedmiogrodu, książę Siedmiogrodu od 1630, wyznawca kalwinizmu. [przypis edytorski]
Jerzy — Jerzy Lubomirski, przyjaciel Krasińskiego (1817–1872), pod koniec życia kurator Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. [przypis redakcyjny]
Jerzy Kirchmayer (1895–1959) — oficer dyplomowany WP, następnie w ZWZ/AK, współautor planu Akcji „Burza”, po wojnie pozostał w Polsce, prześladowany i więziony w czasach stalinizmu, zrehabilitowany w latach pięćdziesiątych, publikował prace historyczne poruszające tematykę powstania warszawskiego, w których nie stronił od krytyki dowództwa polskiego. [przypis edytorski]
jerzyk z wysp wschodnioindyjskich, który buduje swe gniazda wyłącznie ze stwardniałej śliny — salamanga, ptak z rodziny jerzykowatych. [przypis edytorski]
Jerzy — Lubomirski. [przypis redakcyjny]
Jerzy Mniszech (ok. 1548–1613) — wojewoda sandomierski. Wspierał zbrojnie i finansowo Dymitra Samozwańca w jego staraniach o tron moskiewski. [przypis edytorski]
Jerzyna, Zbigniew (1938–2010) — poeta, eseista, dramaturg, jeden z założycieli spółdzielni wydawniczej „Anagram”. [przypis edytorski]
Jerzy Pac, zabity (…) od Szwedów w Białymstoku — ob[acz]: Niesiecki, t. VII, s. 223. [przypis autorski]
Jerzy, święty (zm. 303) — chrześcijański święty z Azji Mniejszej, zgodnie z tradycją oficer armii rzymskiej, z powodu wiary aresztowany, torturowany i ścięty; otoczony kultem na Bliskim Wschodzie, od czasu wypraw krzyżowych popularny również w Europie; średniowieczna legenda o św. Jerzym opowiada o jego walce ze smokiem. [przypis edytorski]
Jerzy Sand — właśc. Amantine Dudevant (1804–1876), pisarka fr. publikująca pod męskim pseudonimem George Sand, z czego żartuje Boy. [przypis edytorski]
Jerzy Sebastian Lubomirski (1616–1667) — marszałek wielki koronny, hetman polny koronny, późniejszy rokoszanin; w odwecie za najazd na Rzeczpospolitą podjął dwutygodniową wyprawę na Węgry, gdzie spustoszył posiadłości Rakoczego. [przypis redakcyjny]
Jerzy Sosnowski (1863–1933) — pseud. Marian Mariański; aktor. [przypis edytorski]
Jerzy V (1865–1936) — król Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii (od 1927 Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej) i cesarz Indii. [przypis edytorski]
Jerzy Whitefield, właśc. George Whitefield (1714–1770) — duchowny anglikański, założyciel ruchu metodystów. [przypis edytorski]
Jerzy — w liście występujących postaci pojawia się jako Grzegorz; ang. George; stąd zgadza się z wróżbą, ponieważ imię to rozpoczyna się na literę G. [przypis edytorski]
Jerzy z Trapezuntu, łac. Georgius Trapezuntius — ur. 1396 r., prawdopodobnie na Krecie, wykładał filozofię i retorykę w Wenecji i Rzymie; będąc arystotelikiem występował w wielu pismach polemicznych przeciw platonikom. Ważniejsze dzieła: Comparatio Platonis et Aristotelis, De re dialectica, przekłady wielu dzieł Arystotelesa. [przypis autorski]
Jeśli będziem czekać kogo (…) czas nazbyt długą zmitrężymy zwłoką — Nie powinniśmy koniecznie oczekiwać na zewnętrzny powód, ażeby moralnie postępować coraz dalej; z wnętrza nas samych ten pociąg powinien wychodzić, który przez światło z nieba tylko się w nas rozwija. [przypis redakcyjny]
jeśli będzie miał czoło (daw.) — jeśli się odważy, jeśli nie będzie się tego wstydził. [przypis edytorski]
jeśli będzie miał czoło (książk.) — mieć odwagę, czelność. [przypis edytorski]
Jeśli Bóg jest, jest istotą żyjącą (…) wszystko to stworzone jest przez człowieka i w odniesieniu do niego — cały ten ustęp jest kompilacją różnych ustępów z Cycerona, O naturze bogów. [przypis tłumacza]
jeśli Bóg z nami, któż przeciwko nam — Rz 8, 31. [przypis edytorski]
jeśli [Bóg] zostanie przez człowieka przezwyciężony — człowiek potrafi modlitwą spowodować odwołanie kary Boga. [przypis tłumacza]
jeśli bydź może (starop. konstrukcja) — jeśli [to] być może; jeśli to możliwe. [przypis edytorski]
jeślibym chciał, żeby gorliwie załatwiał sprawy, dla których przybyłem, to jest jasne, że musiałbym sam naprzód robić to dla niego — cudzoziemiec nie pozostaje pod opieką prawa. Jeżeli obcy ma jakąś sprawę do załatwienia np. w sądzie obcego państwa, czyni to za pośrednictwem gospodarza, u którego gości. Gość odwzajemnia się za to, jeśli goszczący go przybywa znów do jego kraju. Ten wzajemny stosunek gościnności zwie się po grecku ksenia, a związany nim zwie się ksenos. [przypis tłumacza]
jeśliby mu stało (daw.) — jeśliby mu wystarczyło. [przypis edytorski]
jeślibym zdecydowała się pozwolić Cordianiemu na to, o co może mężczyzna błagać kobietę tylko w imię płomiennej miłości — dosłownie u Casanovy: „Si j'avais pu me résoudre à ses sacrifices qui ne sont dus qu'a l'amour…”. [przypis tłumacza]
Jeśliby razem jechali tą drogą — Diecezje wymienionych trzech biskupów tam się schodzą. [przypis redakcyjny]
Jeśliby tam któryś z eforów zamiast słuchać większości usiłował ganić władzę i stawiać opór zarządzeniom — porównanie trafne nie jest. Sparta imponuje dlatego, że wszyscy, nawet królowie, podporządkowują się prawu. Trzydziestu tyranów zaś dopuszcza się jedynie gwałtów, co nie jest dopuszczalne w żadnej konstytucji. [przypis tłumacza]
Jeśli by twój brat (…) odpuść mu! — cytat z Biblii (Łk 17:3–4) w tłum. J. Wujka. [przypis edytorski]
jeślić — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]
jeślić starczy — konstrukcja z partykułą -ci, skróconą do -ć; inaczej: jeśli ci starczy. [przypis edytorski]
jeśli chcemy sobie urządzić zawody chórów… — chóry wystawia się na uroczystości państwowe. W Atenach od czasów Klejstenesa (508 r.) prawem określono obowiązki wystawiania chórów na wszystkie uroczystości państwowe. Do takich uroczystości należą i przedstawienia dramatyczne, gdyż chór jest istotną częścią tragedii i komedii. Chóry te współzawodniczą ze sobą, bo Grecy, zgromadziwszy się na jakiejś zabawie, nałogowo urządzają zawody (agony), nie tylko wyścigi konne, ale i zawody muzyczne. Obowiązek wystawienia chóru (choregia) jest ciężarem państwowym (liturgia), i to dotkliwym. Obywatel obarczony tą powinnością, zwany choregiem (przewodnikiem chóru), ma zebrać drużynę choreutów w myśl przepisów (wykluczeni metojkowie, tj. mieszkańcy Aten nie obywatele, lecz wolni), postarać się o lokal dla ćwiczeń chóru (choregejon), łożyć na jego utrzymanie, starać się o kostiumy, opłacać nauczyciela (chorodidaskalos), muzyka i kogoś, co by utrzymywał rygor i ład w tej całej gromadzie. [przypis tłumacza]
Jeśli chcesz dzielić (…) świat ten cały? — Szlachetne i naiwne zarazem pojęcie miłości. [przypis tłumacza]
Jeśli Chrystus za nas zdrowie swoje położył, i my je kłaść za bracią naszę mamy — parafraza 1 J 3, 16. [przypis edytorski]
jeśli chwytają szczęście lepiej dostrojone do ich organów — fizjologowie znający ustrój organów powiadają wam: niesprawiedliwość w stosunkach rodzi oschłość, nieufność i nieszczęście. [przypis autorski]
Jeśli cię zapomnię, ojczyzno miła moja i Jeruzalem moje, niech zapomnię prawice ręki swojej… — Ps 136, 5–6 (autorstwa tego psalmu nie można jednak przypisywać Dawidowi, gdyż stanowi lamentację judejskich wygnańców przesiedlonych do Babilonii, co miało miejsce kilkaset lat po czasach Dawida). [przypis edytorski]
jeśli (daw.) — czy, czy też. [przypis edytorski]
jeśli dawnych rzeczy myśl w tobie głęboko — co poeta przez to rozumie, trudno na pewno orzec. Może trzeba uzupełnić: głęboko uśpiona. Czyli: jeśli masz sentyment dla rzeczy dawnych, to przyniosła by ci może ulgę „w niezbędnej zgryzocie” kontemplacja tych ruin dawnej świetności; jeżeli nie — to może przynajmniej w „śliczny błękit” włoski „wpatrzywszy twe oko, słodycz w rozpaczy znajdziesz” itd. [przypis redakcyjny]
jeśli (daw.) — [tu:] czy, czy też. [przypis edytorski]
jeśli (daw.) — tu: czy, czy też. [przypis edytorski]
jeśli (daw.) — tu: czy. [przypis edytorski]
Jeśli dobrze wprawieni moi szeregowcy — niewolnik knujący podstęp u Plauta bardzo często porównywa się z dowódcą wojska, które prowadzi na wyprawę wojenną (zob. wyżej, w. 240 i nast.). [przypis tłumacza]
Jeśli gorzkie zazdrości i swary są w sercach waszych… — Jk 3, 14–15. [przypis edytorski]
jeśli istnieje więcej światów, jak to mniemali Demokryt, Epikur (…) — Diogenes Laertios, Demokryt z Abdery oraz Epikur [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IX, 44 i X, 89n. [przypis edytorski]
jeśli jakie były — dziś raczej: jeśli jakieś były. [przypis edytorski]
jeśli jakiś bóg nie przeszkodzi, wkroczyć w krainę tych… — przed bitwą badają Grecy wnętrzności złożonego na ofiarę zwierzęcia i obserwują jego drgania. Jeśli wieszczek wywnioskuje z tego, że wola bogów sprzeciwia się wyprawie, a powtórzone ofiary wypadną tak samo, zaniecha się wyprawy. [przypis tłumacza]
jeśli jej nie kocham, jestem Żyd — odzwierciedlone panujące w epoce Szekspira uprzedzenia o moralnej niższości Żydów w porównaniu z chrześcijanami, tu: o niewdzięczności. [przypis edytorski]
Jeśli jest Bóg, trzeba, aby wiara w Boga była na ziemi. Owo cudy Chrystusa nie są przepowiedziane przez Antychrysta (…) — Mt 24, 24. [przypis tłumacza]
Jeśli jest czas do niego — czy w porę właściwą. [przypis redakcyjny]
jeśli już zronił (starop.) — jeśli mu wypadły [zęby]. [przypis redakcyjny]
Jeśli kiedy dożyję dnia tego (…) — Zadowolenie św. Piotra wiarą poety, sprowadza poetę w duchu do jego rodzinnego miasta, do tej samej świętojańskiej chrzcielnicy, w której przez chrzest był tą Wiarą namaszczony. Spodziewa się, że sława jego poematu utoruje mu drogę powrotu do ojczyzny, z której był wygnany i że w miejscu, gdzie przyjął chrzest święty, laurowym wieńcem jego skroń uwieńczą. Jakąż piękniejszą ziemską nadzieją mógł tę pieśń rozpocząć, która śpiewa o nadziei niebieskiej? Zbliżenie tych dwóch nadziei w myśli poety wygnańca dziwnie jest rzewne i pełne wzniosłego uroku! [przypis redakcyjny]
jeśli kiedyś będę wyzwolony — por. w. 1361. Niewolnik wyzwolony otrzymywał wprawdzie wolność, ale w nowych warunkach potrzebował nieraz opieki i pomocy możniejszych obywateli rodowych. W Rzymie był to stosunek „klienta” do „patrona”, zob. wyżej, w. 894. [przypis tłumacza]
Jeśli kto chce pójść za Mną, niech się zaprze samego siebie, niech weźmie krzyż swój i niech Mnie naśladuje — Mt 16, 24 (cytat za Biblią Tysiąclecia). [przypis edytorski]
jeśli kto ogłosi prawdy Ewangelii — Jan Janseniusz. [przypis tłumacza]
Jeśli kto — w poprzednich wyd. Bibl. Nar.: „Jeśli ktoś”. [przypis redakcyjny]
Jeśli kto z was potrzebuje mądrości, niech jej prosi od Pana Boga… — Jk 1, 5. [przypis edytorski]
jeślim cierpiał dla was, święte panny (…) Uranija z sióstr swych gronem — Że tu, w ziemskim raju, poeta wyzywa Muzy, ażeby za ich pomocą śpiewać tajemnice wiary chrześcijańskiej, nie wyda się nam rzeczą tak dziwną, jeżeli myśl cofniemy do wieków średnich, w których sztuki piękne, malarstwo, snycerstwo, a z kolei i poezja często łączyły figury mitologiczne jako symbole z wyobrażeniami chrześcijańskimi; Urania — muza astronomii, a w symbolicznym znaczeniu czysto duchowej miłości, dlatego poeta ją przed innymi jej siostrami o pomoc błaga. [przypis redakcyjny]
Jeśli mię słuchać będziecie, przez ty bramy wjeżdżać królowie i panowie waszy będą, siedzący na stolicy Dawidowej, na wozach i koniach, oni i panowie ich — Jr 17, 24–25 z pominięciem fragmentu o konieczności przestrzegania szabatu, czego dotyczy całość Jr 17, 19–27. [przypis edytorski]
jeśli mieć poczucie równowagi, zręczność (…) — dziś raczej: jeśli się ma poczucie równowagi, zręczność (…). [przypis edytorski]
Jeśli miłosierdzie boże jest tak wielkie, iż daje nam zbawczą naukę, nawet gdy się kryje (…) — Jak za pomocą cudu w Port-Royal. [przypis tłumacza]
jeśli mi nie zechcesz ubliżyć twej ręki — tj.: jeśli nie odrzucisz moich oświadczyn. [przypis edytorski]
jeślim nie swoje poruszył — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: jeśli nie swoje poruszyłem. [przypis edytorski]
jeśli mój siostrzyński afekt nicpotem — jeśli moje siostrzane uczucia na nic się nie przydadzą. [przypis edytorski]
jeśli możebna — tu: jeśli to w ogóle możliwe. [przypis edytorski]
Jeślim się dobrze twej przyszłości radził — Brunetto jako astrolog, z gwiazd, jakie świeciły w dzień urodzenia poety, wyciągał horoskop jego przyszłości. [przypis redakcyjny]
jeślim w ustach fałsz miał — jeżeli skłamałem. [przypis edytorski]
jeślim znudziła — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: jeśli znudziłam. [przypis edytorski]
jeśli należy — tu: jeśli jest należna. [przypis edytorski]
jeśli (…) na nodze się dobrze utrzyma, wróżba na urodzaj lnu pomyślna; jeśli się zachwieje i drugą nogą wesprze, wróżba niepomyślna — ale i ten ustęp należy raczej do „folkloru”, do zwyczajów ludowych, niż do mitologii; przytoczyliśmy wyżej obrzęd litewski, tak samo u nas chodzą w zapusty do karczmy na len hulać, bo im kto lepiej hula, tym lepszy len urośnie, a kto nie hula, ten lnu nie będzie miał (J. Świerk, Z szarej przędzy, r. 1901). [przypis edytorski]
Jeśli nauka fałszywa ostać się mogła w ciągu tylu wieków pomimo gromów klątw, surowości praw… — Oeuvres, t. VII, s. 263. [przypis autorski]
jeśli nie ujrzę twego rózgobicia / Długiego i trwałego, od rana po wieczór — nisi mihi supplicium virgarum de te datur / longum diutinumque, a mane ad vesperum. [przypis tłumacza]
Jeśli nie umiemy miłować Boga, jak Go święci miłowali, to zapewne dlatego… — Oeuvres, t. X, s. 201. [przypis autorski]
jeśli obywatele spokojnie wytrwają przy prawach swoich — jeśli obywatele nie będą próbowali zmienić istniejącego ustroju politycznego i społecznego, lecz poddadzą się bez szemrania jego prawom. [przypis tłumacza]
jeśli ojcowie waszy są dziatkom swym miłosierni na ziemi, iżem ja wam nierówno miłosierniejszym ojcem na niebie — swobodna interpretacja Łk 11, 13. [przypis edytorski]
jeśli osoby duchowne są około sumnienia i rozumu beśpieczniejsze, które na piersiach swoich noszą (…) naukę i prawdę — zob. Kpł 8, 7–8 (częścią stroju arcykapłana Izraela był pektorał z dwoma kamieniami służącymi jako losy do objawiania wyroków Boga; ich nazwy, urim i tummim, tłumaczy się jako odpowiednio: „światła” i „doskonałości”, w Wulgacie alegorycznie jako: „doktryna i prawda”). [przypis edytorski]
jeśli położę miłość ludzkości i nieśmiertelność duszy za cel przedchrystusowej pracy Ducha — w tym miejscu na marginesie poniższego wywodu znajduje się adnotacja: „Sprawa Boża przed Chrystusem”. [przypis edytorski]
