Przypisy

Freud, Sigmund (1856–1939) — austriacki badacz żydowskiego pochodzenia, na początku kariery zajmował się neurologią, potem twórca psychoanalizy. [przypis edytorski]

Freud, Sigmund (1856–1939) — austriacki neurolog żydowskiego pochodzenia, twórca psychoanalizy. [przypis edytorski]

Freud, Sigmund (1856–1939) — neurolog i psycholog austr. (urodzony w Příborze, wówczas Freibergu na Morawach, w rodzinie żyd.), twórca psychoanalizy; jego metoda, kontynuowana jako „psychologia głębi” (niem. Tiefenpsychologie, termin Carla Gustava Junga), skoncentrowanie uwagi na analizie przeżyć niekontrolowanych przez świadomość, wywarła znaczący wpływ na literaturę i teorię sztuki; najważniejsze publikacje Freuda (Die Traumdeutung, tj. Objaśnianie marzeń sennych, 1900; Zur Psychopathologie des Alltagslebens, tj. Psychopatologia życia codziennego, 1901; Totem und Tabu, czyli Totem i Tabu, 1913 oraz wykłady z psychoanalizy i seksuologii, publikowane od 1905 r., aż po Vorlesungen zur Einführung in die Psychoanalyse, tj. Wstęp do psychoanalizy z 1917 r.) poprzedzone były pracami niemieckiej szkoły psychologii eksperymentalnej, z którą zapoznał się Przybyszewski podczas studiów w Berlinie, co miało wpływ na pierwszy jego utwór, Totenmesse. [przypis edytorski]

Freud, Sigmund (1856–1939) — ur. w Příborze (wówczas: Freiberg na Morawach) w rodzinie żyd. neurolog i psycholog austr., twórca psychoanalizy; jego metoda (kontynuowana jako „psychologia głębi”, niem. Tiefenpsychologie; termin Carla Gustava Junga), tj. skoncentrowanie uwagi na analizie przeżyć niekontrolowanych przez świadomość, wywarła znaczący wpływ na literaturę i teorię sztuki; wykłady z psychoanalizy i seksuologii publikowane były od 1905 r. Najważniejsze publikacje Freuda stanowiły rozwinięcie prac niem. szkoły psychologii eksperymentalnej: Die Traumdeutung („Objaśnianie marzeń sennych”, 1900); Zur Psychopathologie des Alltagslebens („Psychopatologia życia codziennego”, 1901); Totem und Tabu („Totem i Tabu”, 1913); Vorlesungen zur Einführung in die Psychoanalyse („Wstęp do psychoanalizy”, 1917). [przypis edytorski]

Freyung — historyczny plac w centrum Wiednia. [przypis edytorski]

frezarka — maszyna do obróbki skrawaniem za pomocą frezu; służy do wykonywania np. rowków, gwintów, kół zębatych. [przypis edytorski]

frez — koń rasy fryzyjskiej, charakteryzujący się karym umaszczeniem, średnim rozmiarem i bujną grzywą. [przypis edytorski]

Frick, Wilhelm (1877–1946) — prominentny działacz nazistowski, minister spraw wewnętrznych III Rzeszy, następnie protektor Czech i Moraw, zbrodniarz wojenny. [przypis edytorski]

Frick, Wilhelm (1877–1946) — w latach 1933–1943 minister spraw wewnętrznych Rzeszy, potem protektor Czech i Moraw. Sądzony i powieszony w Norymberdze. [przypis edytorski]

Fridrusz właśc. Fryderyk Herburt (1470 – 1519) — chorąży lwowski, w 1519 r. zginął w trakcie obrony miasta Sokal [przypis edytorski]

Friedrich Engels (1820–1895) — niemiecki filozof i socjolog, ideolog komunizmu, wydawca pism Marksa. [przypis edytorski]

Friedrich Schiller (1759–1805) — niemiecki poeta, filozof. [przypis edytorski]

Friedrichstrasse — ulica w centrum Berlina. [przypis edytorski]

Friedrich von Schiller (1759–1805) — niem. poeta i teoretyk sztuki; echo dramatu Wilhelm Tell można odnaleźć w Lilli Wenedzie w wątku rzutu toporem we włosy ojca analogicznym do strzału z kuszy w jabłko postawione na głowie syna Wilhelma. [przypis edytorski]

frigidarium (łac.) — pomieszczenie w łaźni przeznaczone do ochładzania się. [przypis edytorski]

Frijoles, frijoles — fasolki, fasolki. [przypis edytorski]

frisait la quarantaine (fr.) — zbliżała się do czterdziestki. [przypis edytorski]

Frische Brise! (niem.) — Świeża bryza! [przypis edytorski]

Frische Brise! — Świeża bryza! [przypis edytorski]

frisch (niem.) — świeży, świeża. [przypis edytorski]

frisch Wasser, frisch Bier (niem.) — świeża woda, świeże piwo. [przypis edytorski]

frisson (fr.) — dreszcz. [przypis edytorski]

Fritjof — Saga o Fritjofie, epos szwedz. pióra Tegnéra, liczący 24 pieśni, publikowany we fragmentach od 1820, w całości w 1825, zyskał sławę w całej Europie. Opracowania muzyczne tych pieśni autorstwa Bernharda Crusella (1775–1838) były niezmiernie popularne wśród ludu. [przypis edytorski]

Fritsche, Ludwik (1872–1940) — aktor. [przypis edytorski]

Fritsch, Willy (1901–1973) — niemiecki aktor, szczególnie znany z filmów z okresu kina niemego. [przypis edytorski]

friulski — pochodzący z Friuli, regionu w płn.-wsch. Włoszech, na wsch. od Wenecji. [przypis edytorski]

friżider (z ang.) — lodówka. [przypis edytorski]

Frobel, właśc. Friedrich Fröbel (1782–1852) — twórca systemu pedagogicznego, podkreślał specyficzne potrzeby dziecka i postulował edukację przedszkolną przez zabawę, śpiew i taniec, opracował też projekty zabawek edukacyjnych. [przypis edytorski]

Fröbel, Friedrich (1782–1852) — niemiecki pedagog, propagator wychowania przedszkolnego; od jego nazwiska tzw. ogródki dziecięce, czyli pierwsze przedszkola, nazywano freblówkami. [przypis edytorski]

Fröding, Gustav (1860–1911) — poeta szwedzki, debiutował w r. 1891 zbiorem pieśni opiewających radość życia Gitara i harmonika (oryg. Guitarr och dragharmonika), w latach późniejszych tworzył pesymistyczne studia psychopatologiczne, pisał otwarcie o swoich problemach z alkoholem i w relacjach z kobietami; był leczony w wielu instytucjach psychiatrycznych, m.in. w Lillehammer w Norwegii, Görlitz w Niemczech i Uppsali w Szwecji; ostatnie lata spędził z wieloletnią kochanką Idą Bäckman. [przypis edytorski]

Fröhlich, Gustav (1902–1997) — gwiazdor filmu niemieckiego, wystąpił m.in. w filmie Metropolis (1927). Rozwiódł się z Gittą Alpar i związał z Lidią Baarovą, która później została kochanką Goebbelsa. Do 1945 r. wystąpił w 41 filmach, po wojnie kontynuował karierę aktorską. [przypis edytorski]

Frolenko, Michaił Fiodorowicz (1848–1938) — ros. rewolucjonista, „uczestnik „wędrówek w lud”, członek Komitetu Wykonawczego Narodnej Woli; brał udział w przygotowaniach zamachu na Aleksandra II na linii kolejowej pod Odessą (sierpień 1878) oraz udanego zamachu w 1881; skazany początkowo śmierć, później na dożywotnie więzienie; w 1905 zwolniony. [przypis edytorski]

Fromentin, Eugène (1820–1876) — francuski malarz, krytyk sztuki i pisarz. [przypis edytorski]

Fromm, Erich (1900–1980) — filozof, socjolog i psycholog niemiecki, autor m. in. książki Ucieczka od wolności, analizującej początki nazizmu i tzw. osobowość autorytarną. [przypis edytorski]

from Poland (ang.) — z Polski. [przypis edytorski]

fr… om — w innym wydaniu: Francuzom. [przypis edytorski]

fronda — opozycja wewnątrz grupy, partii albo wobec państwa. [przypis edytorski]

fronda — ruch polityczny feudałów i mieszczan francuskich, skierowany w latach 1648–1653 przeciwko absolutyzmowi i regencji pierwszego ministra, Jules'a Mazarina (1602–1661). [przypis edytorski]

Fronda — ruch polityczny we Francji w latach 1648–53 występujący przeciw kardynałowi Mazariniemu. [przypis edytorski]

Fronda — ruch polityczny we Francji w latach 1648–53 występujący przeciwko absolutyzmowi i rządom kardynała Mazariniego, pełniącego funkcję pierwszego ministra. [przypis edytorski]

Fronda — ruch polityczny we Francji w latach 1648–53, występujący przeciwko absolutyzmowi i rządom kardynała Mazariniego, pełniącego funkcję pierwszego ministra. [przypis edytorski]

Fronda — ruch rewolucyjny, antyabsolutystyczny we Francji w latach 1648–1653; głównie mieszczańsko-chłopski, mający jednak powiązania z arystokracją. [przypis edytorski]

fronda — stronnictwo opozycyjne, zwł. zwrócone przeciw królowi. [przypis edytorski]

Frontin, Mascarill — postacie służących z daw. komedii francuskich. [przypis edytorski]

Front Ludowy — porozumienia partii i organizacji lewicowych i centrolewicowych zawiązywane w latach 1935–1938 w reakcji na ekspansję ruchów faszystowskich w Europie i przejęcie władzy w Niemczech przez NSDAP; koalicyjne rządy Frontu Ludowego powstały we Francji i Hiszpanii. [przypis edytorski]

fronton — frontowa ściana budynku. [przypis edytorski]

Fronton, Marek Korneliusz (II w. n.e.) — retor rzymski, nauczyciel cesarza Marka Aureliusza. [przypis edytorski]

fronton — również: przyczółek; niskie, trójkątne zwieńczenie wysuniętej, kolumnowej części budynku (portyku), stosowane najczęściej w architekturze klasycznej. Termin fronton często jest błędnie stosowany jako synonim terminu fasada. [przypis edytorski]

fronton — w architekturze niski, trójkątny element zwieńczający budowlę, umieszczany również nad drzwiami i oknami. [przypis edytorski]

Frontyda — matka Euforba i Hyperenora. [przypis edytorski]

frontyspis — ozdobna strona tytułowa, zawierająca grafikę. [przypis edytorski]

froter — osoba froterująca (polerująca szmatkami) wypastowane podłogi. [przypis edytorski]

froterować — polerować podłogę. [przypis edytorski]

froter — pracownik zajmujący się froterowaniem, polerowaniem wypastowanych podłóg. [przypis edytorski]

frottola (z wł.) — strofkowa pieśń miłosna lub satyryczna, popularna we Włoszech w XV i XVI w. [przypis edytorski]

fructum (łac.) — owoc; tu B. lm fructa: owoce. [przypis edytorski]

Fructuoso Bisbe y Vidal — pseud., pod którym hiszpański jezuita Juan Ferrer (1558–1636) napisał Tratado de las comedias (1618). [przypis edytorski]

fruczka (daw.) — daw. zabawka dziecięca: fryga, bąk na sznurku. [przypis edytorski]

Frühling! Oh, Du mein Frühling (niem.) — Wiosno! Och, ty moja wiosno! [przypis edytorski]

Frühlings-Erwachen — książka Franka Wedekinda to krytycznospołeczny, satyryczny dramat, który ukazał się w 1891 r. Opowiada o historii młodzieży, która w okresie dojrzewania skonfrontowana jest z problemami psychicznej niestabilności i społecznej nieakceptacji ich seksualnych żądz. [przypis edytorski]

Frühschoppen (niem.) — poranny kufel. [przypis edytorski]

frukta (daw., z łac.) — owoce. [przypis edytorski]

frukta (z łac.) — owoce. [przypis edytorski]

fruktowy — owocowy. [przypis edytorski]

fruktowy (z łac. a. z ros.) — owocowy. [przypis edytorski]

frukt — tu: owoc. [przypis edytorski]

fruktyfikować (daw., z łac. fructificare: owocować) — tu: czerpać korzyści. [przypis edytorski]

frukty — owoce. [przypis edytorski]

frukt (z łac. fructum) — owoc. [przypis edytorski]

frukt (z łac. fructus) — owoc. [przypis edytorski]

frybra a. febra (daw.) — gorączka połączona z drgawkami. [przypis edytorski]

frybra (daw.) — febra, gorączka. [przypis edytorski]

frybra (daw.) — febra, gorączka; tu jako wyzwisko. [przypis edytorski]

frybra (daw.) — febra, gorączka; tu: wyzwisko. [przypis edytorski]

fryca — ktoś początkujący, nowicjusz, debiutant, żółtodziób. [przypis edytorski]

fryc — czeladnik, początkujący. [przypis edytorski]

fryc (daw.) — nowicjusz, początkujący, debiutant, gapa; por. frycowe (płacić). [przypis edytorski]

fryc (daw.) — nowicjusz, początkujący. [przypis edytorski]

fryc (daw.) — nowicjusz. [przypis edytorski]

fryc — nowicjusz. [przypis edytorski]

frycówka (daw.) — chłosta. [przypis edytorski]

frycówka — tu: lanie. [przypis edytorski]

frycować (daw.) — tu: bić, atakować. [przypis edytorski]

frycowe (pot.) — strata ponoszona wskutek błędu przez nowicjusza w jakiejś sprawie, kogoś niedoświadczonego w danej dziedzinie. [przypis edytorski]

frycowe — strata poniesiona z powodu popełnionego błędu. [przypis edytorski]

fryc (pogardl.) — Niemiec. [przypis edytorski]

fryc (przest.) — osoba niedoświadczona, początkująca. [przypis edytorski]

fryc — tu: nowicjusz. [przypis edytorski]

Frycz, Karol (1877–1963) — malarz, grafik, scenograf, reżyser, dyrektor teatru im. Słowackiego w latach 1935–1939 i 1945–1946, wykładowca Akademii Sztuk Pięknych. [przypis edytorski]

Frycz — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: Karol Frycz. [przypis edytorski]

Fryde, Ludwik (1912–1942) — poeta i krytyk literacki, autor artykułów, recenzji i rozpraw analitycznych dotyczących dzieł współczesnych mu pisarzy. [przypis edytorski]

Fryderyk (1468–1503) — najmłodszy syn Kazimierza II, późniejszy biskup krakowski i prymas Polski. [przypis edytorski]

Fryderyka — tj. Fiedrichs-Odde. [przypis edytorski]

Fryderyk August (1865–1932) — ostatni król Saksonii panujący w latach 1904–1918, Generalfeldmarschall armii niemieckiej podczas I wojny światowej. [przypis edytorski]

Fryderyk Engels podróżował po kontynencie — po klęsce ruchów rewolucyjnych w 1849 władze pruskie wydały nakaz aresztowania Engelsa, który opuścił Prusy i osiadł w Anglii. [przypis edytorski]

Fryderyk — Frédéric Dupetit-Méré (1785–1827), francuski dramaturg, autor i współautor licznych sztuk, z których niemal wszystkie opublikował jako „Fryderyk”. [przypis edytorski]

Fryderyk Henryk Lewestam (1817–1878) — historyk, krytyk literatury, dziennikarz; przyjaźnił się ze Słowackim od lat czterdziestych, wtedy też została wydana jego praca Pierwotne dzieje Polski, która dowodziła, że na terenach polskich zamieszkiwali Celtowie. [przypis edytorski]

Fryderyk I Barbarossa (1152–1190) — cesarz niemiecki, organizator trzeciej wyprawy krzyżowej (1189–1192), podczas której poległ. [przypis edytorski]

Fryderyk I Barbarossa, czyli Rudobrody (ok. 1122–1190) — król Niemiec (od 1152), cesarz niemieckiego Świętego Cesarstwa Rzymskiego (od 1155); oficjalnie koronowany na króla Burgundii (która była częścią Cesarstwa) 30 czerwca 1178 w Arles, w katedrze św. Trofima. [przypis edytorski]

Fryderyk I Barbarossa (ok. 1125–1190) — książę z dynastii Hohenstaufów, cesarz niem. Św. Cesarstwa Rzymskiego (od 1155 r.); wiąże się z nim mit potęgi Rzeszy Niemieckiej jako kontynuatorki tradycji staroż. Rzymu; odnowił spór o inwestyturę (tj. stosunek lenny cesarza względem papieża), zakończony jego ukorzeniem przed papieżem Aleksandrem III; prowadził wojny z miastami na północy Włoch (przerwane po klęsce pod Legano 1176); zorganizował III krucjatę (1189), podczas której utonął przeprawiając się przez rzekę Salef, na ziemiach Seldżuków (dzisiejsza płd. Turcja); według legendy Fryderyk nie utonął, lecz śpi wraz ze swymi rycerzami w jaskini w górach Kyffhäuser w Turyngii, by kiedyś powrócić i przywołać znów Niemcy do świetności, zapewniając im naczelną pozycję wśród państw europejskich. [przypis edytorski]