Przypisy

frater (z łac.) — brat, braciszek; tu w znaczeniu: zakonnik. [przypis edytorski]

fratres, rapiamus, capiamus, fugiamusque (łac.) — bracia, porywajmy, chwytajmy i uciekajmy. [przypis edytorski]

fratria — część plemienia. [przypis edytorski]

fraucymer — damy dworu. [przypis edytorski]

fraucymer (daw.) — damy dworu. [przypis edytorski]

fraucymer — tu: damy dworu. [przypis edytorski]

fraucymeru — dwór żeński; ogół dam dworu; tu: żart. [przypis edytorski]

fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet) — damy dworu, stałe towarzystwo królowej lub księżnej; pokój dla dam. [przypis edytorski]

fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworskie, stałe towarzystwo królowej czy księżnej. [przypis edytorski]

fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo królowej lub księżnej. [przypis edytorski]

fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo królowej lub księżnej. [przypis edytorski]

fraucymer (z niem. Frauenzimmer) — komnata kobiet, pokój dla dam; damy dworu, stałe towarzystwo królowej lub księżnej. [przypis edytorski]

fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo księżnej. [przypis edytorski]

fraucymer (z niem. Frauenzimmer: komnata kobiet, pokój dla dam) — damy dworu, stałe towarzystwo księżnej. [przypis edytorski]

fraucymer (z niem. Frauenzimmer) — komnata kobiet, pokój dla dam. [przypis edytorski]

fraucymer (z niem.) — panny obecne na dworze. [przypis edytorski]

fraucymer (z niem.) — poczet kobiet, dwór żeński towarzyszący królowej. [przypis edytorski]

Fraülein (niem.) — panna. [przypis edytorski]

Frau Elza, właśc. Ilse Koch (1906–1967) — nadzorczyni SS w niemieckich obozach koncentracyjnych, zbrodniarka wojenna. Zyskała pseudonim Ilsa-Abażur za sprawą zlecania wyrabiania ze skóry więźniów abażurów, rękawiczek, torebek oraz opraw książek. Była żoną Karla Otto Kocha, zbrodniarza hitlerowskiego, komendanta niemieckich obozów koncentracyjnych Buchenwald i Majdanek oraz Sachsenhausen, straconego przez władze hitlerowskie w 1945 r. za korupcję. [przypis edytorski]

Frauenburg — dziś: Frombork. [przypis edytorski]

Frauengasse — obecnie ulica Mariacka w Gdańsku. [przypis edytorski]

Frauen-Konzentrationslager (pol. kobiecy obóz koncentracyjny) w Ravensbrück w Niemczech, nazistowski obóz koncentracyjny założony w listopadzie 1938 r. 90 km od Berlina.

W obozie więziono ok. 130 tys. kobiet i dzieci i 20 tys. mężczyzn. Szacuje się, że ok. 48,5 tys. spośród nich przywieziono z Polski, 28 tys. ze Związku Radzieckiego, prawie 24 tys. z Niemiec i Austrii, prawie 8 tys. z Francji i tysiące z innych krajów. Ponad 20 tys. (15%) ogółu było Żydówkami (głównie ze Słowacji i Węgier, ale także z Polski). Blisko 3 tys. było narodowości romskiej bądź Sinti.

W KL Ravensbrück naziści przeprowadzali doświadczenia pseudomedyczne. Brak dokładnych danych liczbowych, szacuje się, że tego typu torturom poddali kilka tysięcy kobiet. Kolejną formą znęcania się była przymusowa sterylizacja, której poddawano kobiety i mężczyzn (w tym wiele narodowości romskiej i Sinti).

Więźniarki umierały z wycieńczenia, głodu i przepracowania w manufakturach i fabrykach. Były także rozstrzeliwane, uśmiercane zastrzykami z fenolu, bite, torturowane, a od 1944 mordowane w komorze gazowej. Od 1943 r. w Ravensbrück funkcjonowało krematorium.

Mężczyźni więzieni byli w pobliskim podobozie i wykorzystywani do rozbudowy infrastruktury obozowo-przemysłowej. Funkcjonował także podobóz dla młodzieży. W związku z kolejnymi klęskami Rzeszy w starciu z Armią Czerwoną w kwietniu 1945 dziesiątki tysięcy kobiet zostało pognanych w tzw. marszach śmierci. Obóz został wyzwolony 30 kwietnia 1945 r. przez Armię Czerwoną, która oswobodziła 2–3 tys. kobiet oraz kilkuset mężczyzn.

[przypis edytorski]

Fraulein (niem.) — panienka. [przypis edytorski]

frau (niem. die Frau) — pani. [przypis edytorski]

Frau (niem.) — pani. [przypis edytorski]

Frau Pick, Frau Hock (…) — nieskładne połączenie wszystkich wcześniejszych piosenek Szafranka. [przypis edytorski]

Frau Pick, frau Hock (…) — w zniekształconym niemieckim: Pani Pick, pani Hock i pani Klepetarsch stoją razem w rzędzie, plotkując i plotkując. [przypis edytorski]

fraus (łac., r.ż.) — oszustwo. [przypis edytorski]

Frauzensbad (niem.) — Franciszkowe Łaźnie; miasto w Czechach. [przypis edytorski]

Frauzimmer (niem.) — pokój kobiecy. [przypis edytorski]

fra (wł.) — brat (używane przed imieniem zakonnika). [przypis edytorski]

fray (hiszp.) — brat. [przypis edytorski]

Frazer, James George sir (1854–1941) — szkocki antropolog społeczny, filolog i historyk religii; autor niezwykle wpływowej publikacji Złota gałąź (The Golden Bough, 1890); w 1914 r. otrzymał tytuł szlachecki. Frazer rozpatrywał religie jako fenomen kulturowy, nie stosując podejścia teologicznego, jako pierwszy opisał powiązania pomiędzy mitami a rytuałami; wypracowana przez Frazera teoria totemizmu została później w antropologii zastąpiona teorią Claude'a Lévi-Straussa. [przypis edytorski]

frazes (daw.) — zdanie, zwrot; dziś: stwierdzenie bez głębszej treści, slogan. [przypis edytorski]

fr. (…) ct. — franki, centymy. [przypis edytorski]

frędzla — dziś częściej frędzel. Ozdobne wykończenie brzegu materiału w postaci luźnych sznureczków lub nitek. [przypis edytorski]

frędzla (niem.: Quaste) — tu: ogon; chłop z ogonem to małpa w ludzkim ubraniu. [przypis edytorski]

Frères Provençaux — restauracja założona w 1786 w Paryżu. [przypis edytorski]

Fréron (1718–1776) — redaktor „Année littéraire”, wróg Woltera. [przypis edytorski]

Fréron, Élie (1718–1776) — francuski dziennikarz, krytyk i konserwatywny filozof; wróg Woltera; założyciel pisma krytyczno-literackiego „L'Année littéraire”, na łamach którego zwalczał Encyklopedystów i filozofów oświeceniowych. [przypis edytorski]

Fréron, Louis-Marie-Stanislas (1754–1802) — francuski polityk i dziennikarz; od 1790 redagował radykalną gazetę „Orateur du Peuple” (Mówca ludowy), wyróżniającą się ostrością ataków na monarchię, po obaleniu rządów Robespierre'a w 1794 prezentował w niej z kolei agresywny antyjakobinizm. [przypis edytorski]

Frebel, właśc. Friedrich Fröbel (1782–1852) — twórca systemu pedagogicznego, podkreślał specyficzne potrzeby dziecka i postulował edukację przedszkolną przez zabawę, śpiew i taniec, opracował też projekty zabawek edukacyjnych. [przypis edytorski]

freblanka (daw.) — przedszkolanka. Nazwa pochodzi od systemu pedagogicznego, którego twórcą był Friedrich Fröbel (1782–1852). Podkreślał on specyficzne potrzeby dziecka i postulował edukację przedszkolną przez zabawę, śpiew i taniec, opracował też projekty zabawek edukacyjnych. [przypis edytorski]

freblanka — przedszkolanka. [przypis edytorski]

freblówka (daw., z niem.) — przedszkole. [przypis edytorski]

freblówka — tu: przedszkolanka. Nazwa pochodzi od systemu pedagogicznego, którego twórcą był Friedrich Fröbel (1782–1852). Podkreślał on specyficzne potrzeby dziecka i postulował edukację przedszkolną przez zabawę, śpiew i taniec, opracował też projekty zabawek edukacyjnych. [przypis edytorski]

freblowska szkoła — szkoła zorganizowana według systemu pedagogicznego, którego twórcą był Friedrich Fröbel (1782–1852). Podkreślał on specyficzne potrzeby dziecka i postulował edukację przez zabawę, śpiew i taniec, opracował też projekty zabawek edukacyjnych. [przypis edytorski]

freblowski (daw.) — przedszkolny. Nazwa pochodzi od systemu pedagogicznego, którego twórcą był Friedrich Fröbel (1782–1852). Podkreślał on specyficzne potrzeby dziecka i postulował edukację przedszkolną przez zabawę, śpiew i taniec, opracował też projekty zabawek edukacyjnych. [przypis edytorski]

freblowski ogródek (daw.) — przedszkole. Nazwa pochodzi od systemu pedagogicznego, którego twórcą był Friedrich Fröbel (1782–1852). Podkreślał on specyficzne potrzeby dziecka i postulował edukację przedszkolną przez zabawę, śpiew i taniec, opracował też projekty zabawek edukacyjnych. [przypis edytorski]

Frederick Marryat (1792-1848) — angielski pisarz, autor nowel o awanturniczej tematyce; za wzór stawiał sobie opowiadania Charlesa Dickensal; dziś Marryat uważany jest za pioniera powieści marynistycznej. [przypis edytorski]

Fredro, Aleksander (1793–1876) — polski komediopisarz, pamiętnikarz i poeta. [przypis edytorski]

Fredro, Aleksander (1793–1876) — polski komediopisarz, pamiętnikarz i poeta. [przypis edytorski]

Fredro, Aleksander, hrabia (1793–1876) — komediopisarz, aforysta, pamiętnikarz, często osadzający swe sztuki w środowisku szlacheckim. [przypis edytorski]

Fredro, Andrzej Maksymilian (1620–1679) — dworzanin, polityk, autor prozy łacińskiej. [przypis edytorski]

Fredro, Andrzej Maksymilian (1620–1679) — kasztelan lwowski, wojewoda podolski, poseł, senator, autor łacińskich traktatów politycznych, historycznych i wojskowych oraz napisanego po polsku zbioru Przysłowia mów potocznych (1658); Aleksander Fredro uważał się za jego potomka i swoje komedie opatrywał mottami zaczerpniętymi z jego zbioru. [przypis edytorski]

Fredro, Andrzej Maksymilian (1620–1679) — kasztelan lwowski, wojewoda podolski, poseł, senator, autor łacińskich traktatów politycznych, historycznych i wojskowych oraz napisanego po polsku zbioru Przysłowia mów potocznych (1658); Aleksander Fredro uważał się za jego potomka i swoje komedie opatrywał mottami zaczerpniętymi z jego zbioru. [przypis edytorski]

Fredro, Andrzej Maksymilian (ok. 1620–1679) — polityk i pisarz. [przypis edytorski]

freelancer (ang.) — wolny strzelec. [przypis edytorski]

Freeman, Edward Augustus (1823–1892) — historyk angielski. [przypis edytorski]

Freer Galery of Art — galeria sztuki założona w 1923 w Waszyngtonie przez Charlesa Langa Freera. [przypis edytorski]

fregata (biol.) — duży oceaniczny ptak żyjący w strefie tropikalnej. [przypis edytorski]

fregata pancerna — historyczna klasa pancernych okrętów wojennych, najwcześniejszy rodzaj pancerników. Pierwszą fregatę pancerną, La Gloire, zbudowano w 1860 we Francji. Były to wielkie jednostki pełnomorskie, silnie opancerzone, uzbrojone w ciężkie działa burtowe, napędzane maszynami parowymi, choć posiadały także pomocnicze żagle. Stanowiły najpotężniejsze jednostki floty, przeznaczone do wygrywania bitew artyleryjskich i niszczenia wrogich okrętów. [przypis edytorski]

fregata — wielki żaglowiec, posiadający od trzech do pięciu masztów z ożaglowaniem rejowym oraz nawet do sześciu pięter żagli. [przypis edytorski]

freibitter (daw., z niem. Freibeuter) — kaper, kapitan prywatnego okrętu, który działając na podstawie pisemnego upoważnienia władcy (lub miasta portowego) ściga, łupi i zatapia statki nieprzyjacielskie. Kaper działał na własny koszt i ryzyko, miał jednak prawo do posługiwania się barierą mocodawcy oraz do zachowania większości zysków. [przypis edytorski]

freibitter (daw., z niem.) — kaper, kapitan prywatnego okrętu, który na podstawie pisemnego upoważnienia władcy lub miasta zwalcza statki nieprzyjacielskie. [przypis edytorski]

„Freie Buhne” — „Wolna Trybuna”; czasopismo założone w 1890 r. przez Otto Brahma (od r. 1893 również przewodniczącego stowarzyszenia Freie Bühne), przekształcone później w „Neue Rundschau”. [przypis edytorski]

Freifrau (niem.) — baronowa. [przypis edytorski]

freigatka — fregata, szybki statek trójmasztowy. [przypis edytorski]

frei (niem.) — wolne. [przypis edytorski]

frei (niem.) — wolny, otwarty. [przypis edytorski]

freirka gw. — (frajerka) dziewczyna. [przypis edytorski]

Freisler, Roland (1893–1945) — w NSDAP od 1925 r. Od 1942 r. przewodniczący Trybunału Ludowego. Przewodniczył w ponad 1200 procesach, które kończyły się niemal wyłącznie wyrokami śmierci, stąd nazywano go „wieszającym sędzią”. [przypis edytorski]

Freistunde (niem.) — wolna godzina. [przypis edytorski]

Freja — nordycka bogini miłości i wojny. [przypis edytorski]

frejlina (daw., z niem.) — dama dworu. [przypis edytorski]

frejlina (daw; z niem. Fräulein: panna; Hoffräulein: dworka) — dama dworu (szczególnie na dworze rosyjskim). [przypis edytorski]

Fremdenverkehr (niem.) — turystyka. [przypis edytorski]

French Channel (ang.) — Kanał Francuski. [przypis edytorski]

French, John (1852–1925) — brytyjski marszałek polny, pierwszy naczelny dowódca Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego w I wojnie światowej. [przypis edytorski]

French madame miał, Polish madame miał, English madame miał (mieszanka ang, fr., pol.) — francuską panią miał, angielską panią miał, polską panią miał. [przypis edytorski]

french (trencz) — płaszcz wojskowy. [przypis edytorski]

frenetyczny (daw.) — entuzjastyczny, gwałtowny, burzliwy. [przypis edytorski]

frenetyczny — gwałtowny, entuzjastyczny. [przypis edytorski]

frenetyczny — gwałtowny, pełen zapału. [przypis edytorski]

frenetyczny (z fr.) — gwałtowny, żywiołowy. [przypis edytorski]

frenetyczny (z fr.) — tu: ekstatyczny, entuzjastyczny. [przypis edytorski]

frenetykiem, lunatykiem — frenetyk: osoba gwałtowna, żywiołowa; w oryg. frantic, lunatic: szalony, wariat. [przypis edytorski]

Frenkiel, Mieczysław (1860–1934) — artysta dramatyczny słynny z kreacji aktorskich w komediach Fredry, Bałuckiego, Blizińskiego. [przypis edytorski]

frenologia — pseudonauka, popularna na przełomie XIX i XX wieku, wedle której kształt czaszki odzwierciedlał charakter człowieka. [przypis edytorski]

frenologia (z gr. φρήν, phrēn: rozum, umysł) — daw. teoria naukowa, szukająca związków między cechami psychicznymi człowieka a fizyczną budową czaszki i mózgu. [przypis edytorski]

frenologiczny (z gr. φρήν, phrēn: rozum, umysł) — związany z frenologią, daw. pseudonauką, szukającą związków między cechami psychicznymi człowieka a fizyczną budową czaszki i mózgu. [przypis edytorski]

frenologista (z gr.; właśc. frenolog) — osoba zajmująca się nauką o budowie czaszki i wnioskująca z tego o zdolnościach człowieka; frenologia, zapoczątkowana przez F. J. Galla (1758–1828), stała się w XIX i na pocz. XX w. pseudonauką, służącą potwierdzaniu stereotypów rasistowskich i mizoginicznych. [przypis edytorski]

frenolog — osoba zajmująca się nauką o budowie czaszki i wnioskująca z tego o zdolnościach człowieka. [przypis edytorski]

frenolog — specjalista od frenologii, pseudonauki poszukującej związku między budową mózgu i czaszki a zdolnościami i charakterem człowieka. [przypis edytorski]

Frente Popular (hiszp.) — Front Ludowy, koalicja hiszpańskich partii lewicowych, zawiązana w styczniu 1936, która po wygranych wyborach zawiązała rząd. [przypis edytorski]

Fresco — dziś częściej: Bolo lub Bwiko, rzeka w zach. Afryce, uchodząca do Atlantyku w pobliżu miasta Fresco, pośrodku linii brzegowej ob. Wybrzeża Kości Słoniowej. [przypis edytorski]

fresk (z wł. fresco: świeży) — malarstwo wykonywane na mokrym tynku. [przypis edytorski]

fresk (z wł. fresco: świeży) — malowidło ścienne wykonywane na wilgotnym tynku. [przypis edytorski]

Fresnel, Fulgence (1795–1855) — francuski dyplomata i orientalista, brat fizyka Augustina Fresnela; w 1851 kierował jedną z pierwszych ekspedycji naukowych do Mezopotamii. [przypis edytorski]

Freudenberg, Ika, właśc. Frederike Freudenberg (1858–1912) — niem. działaczka społeczna i sufrażystka, w 1894 r. założyła wraz z koleżanką, Sophie Goudstikker, monachijskie Verein für Fraueninteressen; do sympatyków towarzystwa należał m.in. niem. poeta Rainer Maria Rilke; prowadziła też punkt pomocy prawnej i punkt informacyjny ds. opieki społecznej i zatrudnienia kobiet (działający na terenie Bawarii i Monachium); autorka programowych publikacji niem. ruchu kobiecego na pocz. XX w., m.in. Die Frau und die Politik („Kobieta i polityka”, 1908), Die Frau und die Kultur des öffentlichen Lebens z („Kobieta a kultura życia publicznego”, 1912), Grundsätze und Forderungen der Frauenbewegung („Założenia i żądania ruchu kobiecego”, 1912). [przypis edytorski]