Przypisy

utolić (tu forma 3 os. lp cz. przysz.: utoli) — utulić, ukoić. [przypis redakcyjny]

Utopia (z greckiego „kraj nigdzie”) — fantastyczna wyspa o idealnym ustroju społecznym, opartym na komunizmie, w utworze Tomasza Morusa (1478–1535) pod tym tytułem (1516). [przypis redakcyjny]

utrapieńcy — prześladowcy. [przypis redakcyjny]

utraque civis (łac.) — podwójnie jestem obywatelem. [przypis redakcyjny]

utratny — rozrzutny. [przypis redakcyjny]

utrecht — rodzaj aksamitu używany do obicia mebli. [przypis redakcyjny]

utroque excellere (łac.) — w obu rzeczach celować. [przypis redakcyjny]

utrumque (łac.) — jedno i drugie; tu: armaty i piechotę. [przypis redakcyjny]

utrumque necessarium (łac.) — jedno i drugie potrzebne. [przypis redakcyjny]

utrzy — dziś popr. forma trybu rozk.: utrzyj. [przypis redakcyjny]

utwierdzone — stałe, niezmienne. [przypis redakcyjny]

Utwór odnosi się zapewne do Stanisława Sobka, podskarbiego koronnego i kasztelana sandomierskiego (zm. 1569), do którego w sprawach pieniężnych zwracał się m.in. Piotr Rojzjusz w swoich Carmina, II 69. [przypis redakcyjny]

Utwór zacytowany przez Piotra Statoriusa–Stojeńskiego w jego gramatyce, powstać musiał przed lipcem 1567. [przypis redakcyjny]

utwory Żmichowskiej (…) doczekały się świeżych wydań — Boy-Żeleński, Romans Gabryelli (Ludzie żywi, 1929); Czy to powieść?, Biała Róża (Dom książki polskiej, 1929) z przedmową Boya-Żeleńskiego; Poganka (Dom książki polskiej, 1929) i Poganka z przemową Boya-Żeleńskiego (Biblioteka Narodowa, 1929). [przypis redakcyjny]

utyka — zatyka, uszczelnia. [przypis redakcyjny]

uva acerba (łac.) — kwaśne winogrona. [przypis redakcyjny]

uwagę czy zarzut, który (…) niegdyś robiłem autorowi Snu (…) — w opowiadaniu tem trzeba przestawić nazwiska: autor Snu, Krasiński, odczytał go w r. 1838 Słowackiemu. Poemat ten wyszedł w r. 1852 w Lesznie pod tyt.: Sen. Pieśń z niedokończonego poematu, wyjęta z pozostałych rękopismów po śp. J. S. W ten sposób poddane czytelnikom przypuszczenie o autorstwie Słowackiego powyższe opowiadanie miało podtrzymać i ustalić, uwalniając właściwego autora od szykan policji rosyjskiej, których się wiecznie obawiał. [przypis redakcyjny]

uwagi, które przytacza z niego Servius — Ad Ter. 7 lib. II Aeneid.; a mianowicie ad ver. 183 lib. XI. Nie popełnilibyśmy zatem niesprawiedliwości, gdybyśmy szereg zaginionych pism tego męża tym jeszcze dziełem pomnożyli. [przypis redakcyjny]

uważać* (starop.) — dostrzegać i oceniać. [przypis redakcyjny]

uważając ją [Westę] za córkę Saturna i Opsy — także Kybele, matki bogów. [przypis redakcyjny]

uważają grupę Laokoona (…) za dzieło (…) z czasów Cesarstwa Rzymskiego, przypuszczając, że za wzór do niej służył mu Laokoon Wergiliusza (…) wymieniam tylko Bartłomieja Marlianiego — [por.] Topographiae Urbis Romae, lib. IV cap. 14: „Et quamquam hi (Agesander et Polydorus et Athenodorus Rhodii) ex Virgilii descriptione statuam hanc formavisse videntur” etc. [przypis redakcyjny]

uważają grupę Laokoona (…) za dzieło (…) z czasów Cesarstwa Rzymskiego, przypuszczając, że za wzór do niej służył mu Laokoon Wergiliusza (…) wymieniam (…) Montfaucona — [por.] Suppl. á l'Antiq. expl., t. I, p. 242: „Il semble qu'Agesandre, Polydore et Athénodore, qui en furent les ouvriers, ayent travaillé comme à l'envie, pour laisser un monument, qui repondait à l'incomparable déscription qu'a fait Virgile de Laocoon”. [przypis redakcyjny]

uważana — w pierwodruku: zauważana. [przypis redakcyjny]

uważany (daw.) — tu: brany pod uwagę. [przypis redakcyjny]

uważny (daw.) — ważny; [poważany; por. daw.: uważać kogo, tj. szanować]. [przypis redakcyjny]

Uwdzięcza — nadaje wdzięku, powabu. [przypis redakcyjny]

Uwernia — kraina Auvergne we Francji. [przypis redakcyjny]

uwiązł — tu: zawisł. [przypis redakcyjny]

uwiędły czerwony listek — o podobieństwie Machnickiego do Gustawa z Dziadów patrz we Wstępie rozdział III: Wpływ poezji Mickiewiczowskiej. [przypis redakcyjny]

uwięzić — tu: uwikłać, usidlić za pomocą intrygi. [przypis redakcyjny]

uwielbiony — wywyższony, podniesiony. [przypis redakcyjny]

uwieńczon gałązkami oliwnymi — poseł nio­sący dobrą nowinę wieńczył głowę. [przypis redakcyjny]

uwinionego — obwiniętego. [przypis redakcyjny]

u wiszaru — na urwisku, na nawisłym cyplu góry. [przypis redakcyjny]

uwłaszczenie — uwłaszczenie chłopów w zaborze rosyjskim, przeprowadzone przez rząd carski dekretem z 2 marca 1864 r. Z chwilą uwłaszczenia chłopi otrzymywali na bezwzględną własność uprawianą przez siebie ziemię, a ich dotychczasowe „powinności” wobec szlachty (pańszczyzna, czynsze) zostały zniesione. Podstawowe grunty folwarczne pozostały jednak w posiadaniu obszarników. [przypis redakcyjny]

uwłócząc — uwłaczając mu, obrażając go. [przypis redakcyjny]

uwłóczyć (daw.) — odmówić. [przypis redakcyjny]

u wnuka panny Krasińskiej — tj. Karola Alberta, króla Sardynii. [przypis redakcyjny]

užgraudino — užgrūdijo. [przypis redakcyjny]

użałować się (starop.) — ulitować się. [przypis redakcyjny]

użegać — palić. [przypis redakcyjny]

użyć — doznać. [przypis redakcyjny]

użyć — [tu:] zgubić. [przypis redakcyjny]

użyć w obojgu jednakiej wolności — mieć w obu rzeczach jednakowo wolny wybór; w obojgu: tj. i w pisaniu kołysanek (zob. w. 4) i w pisaniu płaczów (zob. w. 9). [przypis redakcyjny]

użycie zbytkowne odkrył wonnego goździka — Dowiadujemy się tu od poety, że Nikolo pierwszy smakosz sieneński, pierwszy korzenne zaprawy do sosów i pieczeni wprowadził w użycie. [przypis redakcyjny]

użyj (…) nade mną litości — okaż mi swoją litość. [przypis redakcyjny]

uzanca (z wł.) — zwyczaj. [przypis redakcyjny]

uzarskie — husarskie, ciężkiej jazdy polskiej. [przypis redakcyjny]

uzbrojenia Anglii — przedsięwzięte w związku z naprężoną sytuacją polityczną. [przypis redakcyjny]

uznać — doznać, doświadczyć. [przypis redakcyjny]

uznała* — doznała. [przypis redakcyjny]

uzurpacja (z łac.) — bezprawne przywłaszczenie sobie władzy. [przypis redakcyjny]

uzurpować sobie — przywłaszczać, przypisywać. [przypis redakcyjny]

uzurpując — przywłaszczając. [przypis redakcyjny]

va bene (wł.) — dobrze, zgoda. [przypis redakcyjny]

va bene (wł.) — to dobrze. [przypis redakcyjny]

vacuus (łac.) — próżny, pozbawiony. [przypis redakcyjny]

vadium (łac.) — zastaw, suma składana dla zapewnienia, że zobowiązanie będzie dotrzymane. [przypis redakcyjny]

Vado — Małachowski. [przypis redakcyjny]

Vado — Stanisław Małachowski. [przypis redakcyjny]

vae (łac.) — biada. [przypis redakcyjny]

Vae victis (łac.) — Biada zwyciężonym. [przypis redakcyjny]

Vainqueur! maintenant vous l'avez prise, elle vous appartient (fr.) — Zwycięzco, teraz ją pan zdobył, ona należy do pana. [przypis redakcyjny]

vaisba — prekyba. [przypis redakcyjny]

Vale — Bądź zdrów. [przypis redakcyjny]

Vale et ama (łac.) — bądź zdrów [a. zdrowa] i kochaj. [przypis redakcyjny]

vale et ama (łac.) — bądź zdrów i kochaj. [przypis redakcyjny]

Vale et me amantem redama (łac.) — bądź zdrów i kochaj mnie wzajemnie. [przypis redakcyjny]

vale (łac.) — żegnaj. [przypis redakcyjny]

Valete! — Bądźcie zdrowi. [przypis redakcyjny]

Valga me Dios (hiszp.) — Niech mnie Bóg broni! [przypis redakcyjny]

vallus vitem decepit (łac.) — podpórka zawiodła winną latorośl. [przypis redakcyjny]

Vanagas — Tarp likusiųjų Mickevičiaus literatiškų palaikų p. Libravičius surado soneto „Jastrząb” variantą (sk. Pamiętnik Tow. flit. im. A. Mickiewicza, t. V p. 306), kuris tapo pirmą kartą atspaudintas pilnoje Paryžiaus laidoje Mickevičiaus veikalų (1860–1861). Kadangi šitas sonetas Mošinskio Albume užvardintas „Jastrząb — na wysokošci Kikii“, tai yra priskaitomas prie Krymo Sonetų ir greta su jaisiais spaudinamas. Sonetą „Jastrząb” galima laikyti neužbaigtu, nes turi tiktai 13 eilučių; ale jogiai mintis jame pilnai užbaigta, tai priderėtų jį priskirti veikiaus prie rūšies sonetų, vadinamųjų „sonnets acephale* ou tronques”. (Welti Geschichte des Sonettes in der deutschen Dichtung. Leipzig, 1884 p. 134). Sonete „Jastrząb” Mickevičius palygina savo nelaimingą, kaipo ištremtinio, likimą su likimu vanago, kurį audra, pastvėrus, metė į tolimą šalį; ten jis prieglaudos ieško ant laivinio pratieso. Plg. A. Puškino „Узник” (1822). „Giovannal”, apie kurią poetas mini šiame sonete, yra ne kas kita, kaip ponia Sobanskienė (sk. Wilhelm Bruchnalski. Dzieła A. Mickiewicza, wydanie Towarz. Literack. Lwów, 1900, „Wstęp” p. 12). [przypis redakcyjny]

Van-Dycki — odwołanie do Antona van Dycka (1599–1641), malarza flamadzkiego, znakomitego portrecisty. [przypis redakcyjny]

Vare, legiones redde (łac.) — Warusie, wróć mi legjony; Cesarz August tak miał zawołać po klęsce zadanej przez Germanów wojsku rzymskiemu w lesie Teutoburskim (Swetoniusz, Żywot Augusta, 23). [przypis redakcyjny]

„Variétés” — teatr „Rozmaitości”, wystawiał sztuki lekkiej treści, operetki, wodewile, farsy itp. [przypis redakcyjny]

varnished gentleman (ang.) — tu: lalka salonowa. [przypis redakcyjny]

Va-t'en! (fr.) — idź precz! [przypis redakcyjny]

Vauban, Sebastian le Prestre de (1633–1707) — marszałek Francji, napisał traktat pt. Projekt królewskiej dziesięciny. [przypis redakcyjny]

vectigal constitutum (łac.) — cło ustanowione. [przypis redakcyjny]

Vehmgericht — średniowieczne sądy tajemne. [przypis redakcyjny]

Velarium — zasłona w amfiteatrze (od słońca). [przypis redakcyjny]

vel peccantibus virtutis species prima iucunda est (łac.) — bo nawet grzeszący zachwycają się ideałem cnoty. [przypis redakcyjny]

Vendita — komórka organizacyjna karbonariuszy. [przypis redakcyjny]

Venedico — rodem Bolończyk, ujęty pieniężnym datkiem piękną siostrę swoją Gizolę zaślubioną z Nicolo degli Alighieri nakłonił, ażeby się zdała na wolę margrabiego d'Este. [przypis redakcyjny]

venerabilis (łac.) — szanowny, czcigodny. [przypis redakcyjny]

venerabunt (łac.) — złożą hołd. [przypis redakcyjny]

veniam (łac.) — łaskę. [przypis redakcyjny]

Veni Creator Spiritus (łac.) — Przyjdź, Duchu Stworzycielu. [przypis redakcyjny]

Veniet iterum (…) dies (łac.) — nadejdzie znowu dzień, który nas na światło powróci. [przypis redakcyjny]

veni, vidi, sed non vici (łac.) — przyszedłem, zobaczyłem, lecz nie zwyciężyłem. [przypis redakcyjny]

verba pro verbis (łac.) — od słowa do słowa. [przypis redakcyjny]

verba veritatis (łac.) — słowa prawdy. [przypis redakcyjny]

verbo dicam (łac.) — słowem. [przypis redakcyjny]

Verdun — miejscowość w północno-wschodniej Francji, nad Mozą. W roku 1916 w czasie I wojny światowej toczyły się tam krwawe walki pozycyjne, w których poległo ok. 700 tys. żołnierzy. [przypis redakcyjny]

vere nobilis (łac.) — prawdziwy szlachcic. [przypis redakcyjny]

verfluchte (niem.) — przeklęty. [przypis redakcyjny]

vergentibus patriae nostrae fatis (łac.) — wskutek zmiany losów ojczyzny naszej. [przypis redakcyjny]

vergit (…) Fioniam (łac.) — styka się z oceanem od strony Fionii. [przypis redakcyjny]

verius dicam (łac.) — prawdę mówiąc. [przypis redakcyjny]