Przypisy

uczciwie wychodzić — uczciwie postępować. [przypis redakcyjny]

Uczeń Terpnusowy — to zn. Neron. Terpnus był słynnym lutnistą i nauczycielem Nerona. [przypis redakcyjny]

uczyciel — rozmyślny rusycyzm zam.: nauczyciel. [przypis redakcyjny]

uczynić przymierze — dać pokój, odrzec się. [przypis redakcyjny]

uczynić (starop.) — zrobić. [przypis redakcyjny]

uczynił ze świętego ideał etyczny — zob. Paulsen, op. cit., s. 62 i n. [przypis redakcyjny]

uczynność — tu: przysługi, podarki. [przypis redakcyjny]

u czystości stoku — żyjące w dziewiczej czystości. [przypis redakcyjny]

udać kogo — fałszywie oskarżyć. [przypis redakcyjny]

udać się (daw.) — popisać się. [przypis redakcyjny]

udać się — spodobać się. [przypis redakcyjny]

udać* — zalecić, przemycić coś, co nie ma prawdziwej wartości; rozumy swoje przedsię udać chcemy: przecież chcemy udawać rozumnych, rozsądnych. [przypis redakcyjny]

udaje (…) niepodobna — zdanie to urywa się; następnie brak w rękopisie 9 kart. Łatwo się domyślić treści zagubionej części pamiętnika. Król, wprowadzony w błąd przez Mazepę, wysyła oddział zbrojnych, którzy dostawiają Paska do Grodna. Tu wygłasza przed senatorami nasz pamiętnikarz swoją obronę, której część końcowa się zachowała. [przypis redakcyjny]

udanie — sposób wykładu. [przypis redakcyjny]

udarien'je (ros.) — akcent; ze względu na swą ruchomość sprawia sporo trudności uczącym się języka rosyjskiego. [przypis redakcyjny]

udawać (daw.) — nicować, wywracać na opak. [przypis redakcyjny]

udawać (starop.) — tłumaczyć, pozorować. [przypis redakcyjny]

udawał szlachcica (…) opowiadającego — te szczegóły biografii autora Marii znaleźć można w artykule: Z życia Antoniego Malczewskiego „Dziennik literacki”, Lwów 1852 (Nr. 3, str. 20). [przypis redakcyjny]

udawić (daw.) — udusić. [przypis redakcyjny]

ud — [dziś r.n.] udo. [przypis redakcyjny]

uderzą w pary — puszczą się parami w taniec. [przypis redakcyjny]

uderz sie — zderz się, stań do walki. [przypis redakcyjny]

Uderzyć (…) o ziemię — porzucić. [przypis redakcyjny]

uderzyło na mnie z szumem i wściekłością pszczół rozdrażnionych — Prawdopodobnie obraz przedstawiający „szum i wściekłość pszczół rozdrażnionych” tak przypadł do artystycznej wyobraźni Słowackiego, iż odtworzył go, zapewne nieświadomie, w Królu Duchu, naturalnie z różnymi zmianami, w rapsodzie o Bolesławie Śmiałym. [przypis redakcyjny]

u did'ka (z ukr.) — u diabła. [przypis redakcyjny]

udniestrzeń — neol. od nazwy rzeki Dniestr. [przypis redakcyjny]

udrzeć łyka — zarobić nieco, skorzystać na czymś. [przypis redakcyjny]

ud — udo. [przypis redakcyjny]

udzielność — zwierzchnictwo bezwzględne, którego istotą jest moc stanowienia prawa bez ograniczeń skądkolwiek. [przypis redakcyjny]

udzielny — samoistny. [przypis redakcyjny]

Übersetzung von Kochanowskis Drama — J. Kochanowski, Die Abfertigung der griechischen Gesandten. Poznań 1919. (Herausgegeben vom Deutschen Schulverein der Wojewodschaft Schlesien). [przypis redakcyjny]

Ufa — miasto u podnóża Uralu; stolica Autonomicznej Radzieckiej Republiki Baszkirskiej, a nast. stolica Baszkortostanu (Baszkirii), wchodzącego w skład ZSRR, a później Federacji Rosyjskiej. [przypis redakcyjny]

uflagany — zmoczony, zbłocony. [przypis redakcyjny]

uformowanej — [D.lp r.ż.] utworzonej. [przypis redakcyjny]

u Francuza zaś [Chataubruna] przyczyniają się do tego [zwrotu w postępowaniu] piękne oczy — akt II sc. III: „De mes déguisemens que penserait Sophie”, mówi syn Achillesowy. [przypis redakcyjny]

Ugier — król duński, ojciec Dudona. [przypis redakcyjny]

ugonek (starop.) — ubieganie się za czym. [przypis redakcyjny]

Ugon — zmarły brat króla francuskiego Filipa. [przypis redakcyjny]

Uhde, Fritz (1848–1911) — niem. malarz religijny. [przypis redakcyjny]

u Hebreów konieczność ofiary (…) — Wedle III księgi Mojżesza, rozdz. 12 i 27, pozwolono Żydom pewne przepisane ofiary i śluby zastępować innymi. [przypis redakcyjny]

u Hopfera — dzisiejsza kawiarnia „U Hopfera” (ul. Krakowskie Przedmieście 54), której nazwa nawiązuje do tradycji Lalki, mieści się w dawnym lokalu Karola Lesisza. [przypis redakcyjny]

Uhry (z czes.) — Węgry. [przypis redakcyjny]

uiścić (starop.) — [tu:] upewnić. [przypis redakcyjny]

uiścić (starop.) — upewnić. [przypis redakcyjny]

uiścion (starop.) — zaspokojony, zapewniony. [przypis redakcyjny]

ująć (tu forma 3 os. lp r.m.: ujął) — chwycić. [przypis redakcyjny]

ujął chciwości — poskromił chciwość. [przypis redakcyjny]

ujął cię sen twardy, nieprzespany — porównaj Jana Kochanowskiego Treny: «Ujął ją sen żelazny, twardy, nieprzespany» (Tren VII). [przypis redakcyjny]

ujął — zmniejszył. [przypis redakcyjny]

Ujazdowski plac znajdował się w południowej części miasta, obok Alei Ujazdowskich. Służył za miejsce wielkanocnych zabaw ludowych, wystaw rolniczych. W latach 1893–1896 powstał na jego miejscu Park Ujazdowski. [przypis redakcyjny]

ujęczony — uciśniony. [przypis redakcyjny]

ujemny sąd Schopenhauera o kobietach — Schopenhauer, V, s. 648. [przypis redakcyjny]

ujma — krzywda. [przypis redakcyjny]

ujmować — chwytać. [przypis redakcyjny]

ujmuję się za prawami autorów przeciw redaktorom — zdaje się, że redaktorka „Bluszczu” pozwoliła sobie na samowolne zmiany w artykule. [przypis redakcyjny]

ujrzą tę księgę otwartą — Księga, w której Bóg ich grzechy zapisał. Poeta dalej tę myśl rozwija, że sąd historii powszechnej jest na obraz i podobieństwo Sądu Ostatecznego. [przypis redakcyjny]

ujść w rękojeści — przysłowie: zdradzić, nie dotrzymać umowy, słowa. [przypis redakcyjny]

u Juniusa — [zob.] De Pictura vet., lib. II c. IV § 1. [przypis redakcyjny]

ujźrzała z daleka / Idąc (…) człowieka — [daw. forma imiesłowu] zamiast: idącego. [przypis redakcyjny]

ujźrzę (forma starop.) — ujrzę. [przypis redakcyjny]

Ukalegon Ukalegontom mówił — uczona gra słów, ukalegon bowiem po grecku znaczy: niedbający. [przypis redakcyjny]

«Ukamienować młodzieńca!» wołali — Ukamienowanie św. Szczepana. [przypis redakcyjny]

Ukarana niewdzięczność, Numancja — autorem pierwszej z przytoczonych sztuk jest słynny Lopez de Vega, drugiej sam Cervantes, następnych mniej znani autorzy. [przypis redakcyjny]

ukazały (starop.) — ukazywany, wskazywany; chodziłabyś, palcem ukazała, zamiast: chodziłabyś, ukazywana palcem; rzadkie użycie imiesłowu czynnego w znaczeniu biernym. [przypis redakcyjny]

ukazować się (starop.) — [tu:] stawić się na przegląd. [przypis redakcyjny]

Ukazują im sposoby do pozorniejszych formalności — rządy ościenne potrzebowały pomocy Polaków, biegłych w prawie polskim, którzy by wskazywali im sposób możliwie formalnie poprawnego urzeczywistnienia zamierzeń zaborczych i przygotowywali społeczeństwo polskie z wewnątrz; takimi doradcami i agentami szczególnie dla zaborców użytecznymi byli Podoski (następnie prymas) i Adam Poniński. [przypis redakcyjny]

ukazuje Francuza jednego — Jan III, hrabia z Armaniaku, przybył (1391 r.) z wojskiem do Włoch, ażeby pomagać Florentczykom przeciw księciu mediolańskiemu, Galeazzo Wiskonti [Visconti]. Obiegł on Alessandrię, lecz napadnięty z przodu przez osadę fortecy, z tyłu przez Wiskontego, poniósł sromotną klęskę i nawet sam dostał się, ranny, do niewoli, w której umarł. Niezrozumiałe zupełnie są dwa wiersze (3 i 4) stancy 21, boć „grof z Armeniaku” nie przywiódł do Włoch swego ludu „na zmowie z Wiszkontem”, lecz z Florentczykiem, i nie „grof mści się swoich krzywd surowie”, lecz Galeazzo. [przypis redakcyjny]

układać się — tu: pakować się (do drogi). [przypis redakcyjny]

układny (daw.) — zgodliwy, grzeczny. [przypis redakcyjny]

Układ ten [z Turcją] (…) wobec położenia, w jakim obecna wojna postawi prawdopodobnie Rosję, sądzę, że może wam wystarczyć na to, byście bezpiecznie przeprowadzili swe dzieło — i Mably radzi przede wszystkim starać się o współdziałanie Turcji. Rosjanie porwali się na rzeczy, które przechodzą ich siły. Nie mogą równocześnie walczyć z Polską i z Turcją. Ta wojna na dwa fronty musi ich wyczerpać i w końcu muszą odczuć własną słabość. Dlatego należy starać się przede wszystkim o to, by Turcja wytrwała, i samym nie należy przedwcześnie broni składać. Trzeba wojnę przewlekać jak najdłużej, uzbroić się w cierpliwość i odwagę. „Trzeba rozwinąć działalność wśród Turków i dodając im odwagi wobec ich pierwszych niepowodzeń, nie pozwolić im na przyjęcie haniebnego pokoju… Wasze zbawienie leży w wytrwałości Porty w podtrzymywaniu tej wojny”. [przypis redakcyjny]

układ — tu: podstawa i kierunek polityki. [przypis redakcyjny]

ukłon trafić — naśladować ukłony. [przypis redakcyjny]

Ukochana sylweta! — Werter ma na myśli sylwetkę Loty, którą sam narysował; por. list z 20 lutego. [przypis redakcyjny]

ukoloryzowane — ozdobione. [przypis redakcyjny]

ukontentować (z łac.) — zadowolić, spełnić jego żądania. [przypis redakcyjny]

ukorzeniu — w wydaniu z r. 1870: upokorzeniu. [przypis redakcyjny]

ukradła ćwierć Wergiliusza — Opowieść Nanny o baronie jest parafrazą przygód Eneasza i Dydony z Eneidy Wergiliusza. [przypis redakcyjny]

ukradł Brandymarta ojcu maluśkiego i na Sylwańskiej pilno fortecy go chował — (Sylwańska forteca: Rocca Sylvana); Bardyn, sługa Monodanta, króla Dammogiru, obrażony przez niego, wykradł mu z zemsty syna Bramadora, którego przezwał Brandymartem, i sprzedał go panu na Rocca Silvana. Później, żałując swego postępku, pozostał przy dziecku jako wychowawca. [przypis redakcyjny]

ukraina (starop.) — pogranicze, kresy państwa. [przypis redakcyjny]

ukraszono — raczej spodziewalibyśmy się: ukradziono. [przypis redakcyjny]

ukrócić — zmniejszyć, powstrzymać. [przypis redakcyjny]

u Księcia — Zapewne u Ks. Adama Czartoryskiego. [przypis redakcyjny]

ukwapliwy (starop.) — skwapliwy, śpieszący się, niecierpliwy. [przypis redakcyjny]

ułaczen — przewodnik, prowadzący konie i pomagający w drodze. [przypis redakcyjny]

ułożyłem prawa, z nich wyrzuciwszy zbyteczne i próżne — Tak w tekście: D'entro alle leggi trassi il troppo e l'vano. Justynian pierwszy z Cezarów księgę praw ułożył, która pod nazwą kodeks Justyniana była pierwszym wzorem i prawidłem prawodawstwa średniowiecznego państw europejskich. [przypis redakcyjny]

ułus — osiedle tatarskie; tatarska jednostka administracyjna, ogół ludności podporządkowanej jednemu z chanów. [przypis redakcyjny]

ułus — tatarska jednostka administracyjna, ogół ludności podporządkowanej jednemu z chanów. [przypis redakcyjny]

Ulania — posełkini od królowej islandzkiej z złotą tarczą do Karola Wielkiego. [przypis redakcyjny]

ularwić się — od larwa: maska; przybrać pozór. [przypis redakcyjny]

ulepek (z łac.: iulapium) — [także:] ulopek, ulipek; lek, syrop gęsty, słodki, zwykle pachnący. [przypis redakcyjny]

u lesa — w lesie. [przypis redakcyjny]

ulica Elektoralna — ulica w zachodniej części Warszawy, do II wojny światowej zamieszkiwana przeważnie przez ludność żydowską. [przypis redakcyjny]

ulica Karowa, Dobra, Garbarska, Topiel, Radna, Browarna, Tamka — wymienione w tym rozdziale, są to ulice Powiśla, dzielnicy Warszawy między Krakowskim Przedmieściem a Wisłą, zamieszkiwanej przez biedotę. Położona w bezpośrednim sąsiedztwie śródmieścia, jaskrawo z nim kontrastowała. Przed 1939 r. część Powiśla bardzo się unowocześniła, jednak dopiero w ostatnich latach nowe budownictwo wyparło resztki starych ruder, pamiętających czasy Prusa. [przypis redakcyjny]

ulica Miła — znajdowała się w północno-zachodniej części Warszawy, w dzielnicy żydowskiej, obok Nalewek. [przypis redakcyjny]

ulica Oboźna — ulica w śródmieściu Warszawy, w czasie wojny zupełnie zniszczona, obecnie odbudowana. [przypis redakcyjny]

Ulica Św. Antoniego łączy ulicę Rivoli z placem Bastylii, w dzielnicy przemysłowej. [przypis redakcyjny]

Ulica szeroka, wysadzona drzewami — bulwar Kapucyński. [przypis redakcyjny]

ulica Żelazna — w zachodniej części Warszawy (w czasie wojny poważnie zniszczona). [przypis redakcyjny]

ulice zmieniły się nagle w pełną niebezpieczeństw i przygód dżunglę, a w dżungli polowały na siebie dwa plemiona czerwonoskórych: Polacy i Żydzi — mowa tu o rozruchach antyżydowskich, które wybuchły we Lwowie w listopadzie 1933 roku. [przypis redakcyjny]

Uli (…) nobiles (łac.) — Prawdziwym szlachcicem jest, kogo nie tylko samo urodzenie, lecz i cnota uszlachetnia. [przypis redakcyjny]