Przypisy

Franciszek Głowacki — brak dokładniejszych danych na temat tej osoby. [przypis edytorski]

Franciszek I (1494–1547) — król Francji (od 1515). [przypis edytorski]

Franciszek I (1494–1547) — król Francji (od 1515); renesansowy patron sztuk i nauk, humanista; znany m.in. z wypowiedzi: „Dwór bez kobiet jest jak rok bez wiosny, wiosna bez róż”. [przypis edytorski]

Franciszek I (1494–1547) — z gałęzi orleańskiej Walezjuszów, król Francji od 1515. [przypis edytorski]

Franciszek I (1494–1547) — z gałęzi orleańskiej Walezjuszów, król Francji od 1515 r. [przypis edytorski]

Franciszek I (…) jeńcem naszym w Madrycie — Franciszek I Walezjusz (1494–1547), król Francji, 24 lutego 1525 pokonany w bitwie pod Pawią przez wojska Karola V Habsburga, króla Hiszpanii i cesarza rzymsko-niemieckiego, został wzięty do niewoli i osadzony w więzieniu w Madrycie; uwolniony w 1526 za cenę znacznych ustępstw terytorialnych. [przypis edytorski]

Franciszek I Walezjusz (1494–1547) — król Francji (od 1515); w czerwcu 1520 spotkał się z Henrykiem VIII, królem Anglii, chcąc sobie zapewnić jego przychylność w zbliżającym się konflikcie z Karolem V Habsburgiem. [przypis edytorski]

Franciszek I Walezjusz (1494–1547) — z gałęzi orleańskiej Walezjuszów, król Francji od 1515. [przypis edytorski]

Franciszek I wrócił do Francji — 6 marca 1526, po podpisaniu traktatu madryckiego i wysłaniu swoich dwóch synów do Hiszpanii jako zakładników. [przypis edytorski]

Franciszek Józef a. Franciszek Józef I, a. Franz Joseph (1830–1916) — władca z dynastii habsburskiej, w latach 1848–1916 cesarz Austrii i król Węgier. [przypis edytorski]

Franciszek Józef I (1830–1916) — cesarz cesarstwa austro-węgierskiego od 1848. [przypis edytorski]

Franciszek Karol (1802–1878) — arcyksiążę austriacki. [przypis edytorski]

Franciszek Karpiński herbu Korab (1741–1825) — polski poeta epoki oświecenia, twórca i główny przedstawiciel nurtu sentymentalnego w polskiej liryce. [przypis edytorski]

Franciszek Ksawery (1506–1552) — właśc. Francisco de Jaso y Azpilicueta ur. w zamku Xavier w Królestwie Nawarry (dziś: Hiszpania); święty rzymskokatolicki (wspominany 3 grudnia); jeden z ojców założycieli zakonu jezuitów, misjonarz m.in. w Indiach, Japonii i Chinach, osobiście ochrzcił tysiące ludzi, żył według przykładnie surowej reguły, całkowicie oddany dziełu krzewienia wiary. [przypis edytorski]

Franciszek Ksawery Dmochowski (1762–1808) — poeta, krytyk literacki i publicysta; działacz tzw. jakobinów polskich w powstaniu kościuszkowskim 1794 r.; sekretarz Towarzystwa Przyjaciół Nauk; autor Sztuki rymotwórczej (adaptacji poematu N. Boileau), pierwszy polski tłumacz Iliady, współautor O ustanowieniu i upadku Konstytucji 3 Maja. [przypis edytorski]

Franciszek Ksawery, właśc. Francisco de Jaso y Azpilicueta (1506–1552) — jeden z ojców założycieli zakonu jezuitów; ur. w zamku Xavier w Królestwie Nawarry (dziś: Hiszpania). [przypis edytorski]

Franciszek Moor — bohater dramatu Zbójcy Friedricha Schillera. [przypis edytorski]

Franciszek Salezy Potocki (1700–1772) — najbogatszy magnat ówczesnej Polski, wojewoda kijowski, właściciel ogromnych dóbr na terenie dzisiejszej Ukrainy, m.in. miasta Humań, gdzie w 1768 r. dokonała się największa rzeź koliszczyzny. Pierwowzór teścia bohaterki poematu Maria Antoniego Malczewskiego. [przypis edytorski]

Franciszek Salezy, właśc. François de Sales (1567–1622) — biskup Genewy, założyciel zakonu wizytek, autor dzieła Filotea. Wprowadzenie do życia pobożnego, sabaudzki doktor Kościoła, święty Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

Franciszek Wilon właśc. Villon, François (1431/1432–1463) — średniowieczny poeta fr., magister Sorbony, członek organizacji złodziejskiej i awanturnik; jego doświadczenia z paryskiego półświatka i więzień stały się kanwą poematu Wielki Testament (ok. 1461). [przypis edytorski]

franciszkana — dziś popr. forma D.lp: franciszkanina. [przypis edytorski]

Franciszkan — dziś popr.: franciszkanin. [przypis edytorski]

franciszkanki a. klaryski — zakonnice należące do żeńskiego zgromadzenia katolickiego, opartego na regule św. Franciszka. [przypis edytorski]

Francja i cesarz wypowiedzieli sobie wojnę… — wojna o sukcesję polską (1733–1735): w sprawie następstwa tronu polskiego Francja opowiedziała się po stronie wybranego przez większość szlachty Stanisława Leszczyńskiego i wypowiedziała wojną Austrii, wspierającej zbrojną interwencję sasko-rosyjską na rzecz Augusta III Wettina. Korzystając z sytuacji Karol Emanuel III, książę Sabaudii i król Sardynii, 26 września 1733 zawarł z Francją i Hiszpanią sojusz w celu wyparcia Austrii z Mediolanu i południa Italii. W wyniku wojny Francja zyskała Lotaryngię, którą przekazała w dożywotnie władanie Leszczyńskiemu, zięciowi Ludwika XV, Sabaudia przejęła zachodnią część księstwa Mediolanu, zaś Hiszpania Królestwo Neapolu i Sycylię. [przypis edytorski]

Francja przed rewolucją — dzieło Hippolyte'a Taine'a (1828–1893), opublikowane po polsku w 1881 r. [przypis edytorski]

Francji Cezar nowy — Napoleon Bonaparte, który podobnie jak Gajusz Juliusz Cezar w staroż. Rzymie zyskał wysoką pozycję jako dowódca wojskowy w republikańskim państwie, a następnie przejął pełnię władzy; po przejęciu władzy dyktatorskiej Napoleon w 1804 koronował się na cesarza Francuzów. [przypis edytorski]

Franck, James (1882–1964) — laureat nagrody Nobla w dziedzinie fizyki (1925). W 1933 r. opuścił Niemcy i wyjechał do Stanów Zjednoczonych; brał udział w budowie pierwszej bomby atomowej. [przypis edytorski]

francmasoni (z fr. franc-maçons) — dziś: masoni, wolnomularze, tj. członkowie ruchu powstałego w XVIII w., mającego na celu moralne i społeczne doskonalenie człowieka, braterstwo ludzi różnych religii, narodowości i poglądów. [przypis edytorski]

Franco, Francisco (1892–1975) — hiszpański generał i polityk, współorganizator buntu wojskowego i przywódca nacjonalistów w czasie hiszpańskiej wojny domowej (1936–1939), caudillo (wódz) Falangi Hiszpańskiej; po zwycięstwie dyktator wojskowy, premier rządu, naczelny dowódca sił zbrojnych. [przypis edytorski]

franctireur (fr. franc-tireur) — żołnierz lekkiej piechoty fr. (nazwa używana w niektórych jednostkach) a. wolny strzelec spoza regularnych oddziałów. [przypis edytorski]

francuska choroba (pot.) — kiła, choroba weneryczna. [przypis edytorski]

francuska czaszka — tu: łysina. [przypis edytorski]

Francuska Gazeta a. La Gazette — czasopismo utworzone w 1631 r. przy wsparciu Richelieugo; jedna z najstarszych gazet we Francji, wydawana do 1915 r. [przypis edytorski]

francuska rewolucja — tu: Wielka Rewolucja Francuska (1789–1799), podczas której doszło do głębokich zmian polityczno-społecznych, obalenia monarchii Burbonów i zaprowadzenia republiki; rewolucja spowodowała powstanie antyfrancuskiej koalicji mocarstw i wojen rewolucyjnej Francji z jej przeciwnikami, podczas których zdobył sobie pozycję Napoleon Bonaparte. [przypis edytorski]

francuskiem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: francuskim. [przypis edytorski]

francuski kołowrotek — branle (bransle, brawl), francuski taniec grupowy składający się z figur wykonywanych przez pary połączone w zamknięty lub otwarty łańcuch; od końca XVI w. popularny na dworach Europy. [przypis edytorski]

francuzczyzna — dziś ubezdźwięcznione: francuszczyzna. [przypis edytorski]

francuzki — dziś popr. pisownia: francuski. [przypis edytorski]

francuzki (starop. forma) — dziś popr. (po ubezdźwięcznieniu): francuski. [przypis edytorski]

Francuzów pamięta… — tj. pamięta przemarsz wojsk fr. ciągnących pod wodzą cesarza Napoleona przez ziemie polskie na wyprawę na Rosję w czerwcu 1812 r. (24 czerwca Wielka Armia przekroczyła Niemen). [przypis edytorski]

Francuzowie poganie — Frankowie, lud germański, który w V w., pokonując inne plemiona, opanował Galię i utworzył własne państwo, w szczytowym okresie, za panowania dynastii Karolingów, będące europejskim imperium (jego rozpad w 843 dał początek Francji, Niemcom i Włochom). Na terenach ob. Francji stopniowo zasymilowali się z ludnością galorzymską i ulegli romanizacji. Pierwszym królem Franków, który przyjął chrześcijaństwo, był Chlodwig (pomiędzy rokiem 496 a 508). [przypis edytorski]

Francuz ten nie mógłby korzystać z dobrodziejstwa króla, o ile by nie oddał temu Włochowi pierwszego roku swego dochodu — mowa o opłacie zwanej annata (z łac. annus: rok), wnoszonej na rzecz skarbu papieskiego w wysokości rocznych dochodów z objętego beneficjum kościelnego; były źródłem ciągłych sporów między papiestwem a większością władców Europy; we Francji zniesiono je dopiero podczas rewolucji w 1789. [przypis edytorski]

Francyją — dziś forma D.lp: Francję. [przypis edytorski]

frandzla (daw.) — frędzla, obszycie z frędzlami. [przypis edytorski]

frank — dawna francuska jednostka monetarna, w 2002 zastąpiona przez euro. [przypis edytorski]

Frank-Dobrucki, Jakub Józef von (1726–1791) — twórca żydowskiej sekty frankistów (nazwanej na jego cześć) w kręgu której był uznawany za proroka, kabalista, rabin sabataistyczny, cadyk, mistyk, filozof, działacz społeczno-polityczny, reformator religijny, astrolog i alchemik; miał prawa do tytułu barona. [przypis edytorski]

Frankenthal — miasto w Niemczech, w Nadrenii-Palatynacie, w roku 1600 przekształcone w fortecę. [przypis edytorski]

Frankfurt nad Menem — miasto w Niemczech, w Hesji. [przypis edytorski]

Frankfurt właśc. Frankfurt am Main — miasto powiatowe w Niemczech, w kraju związkowym Hesja. [przypis edytorski]

Frank, Hans (1900–1946) — niemiecki zbrodniarz wojenny, odpowiedzialny za realizację planów eksterminacji narodu żydowskiego, w procesie norymberskim skazany na karę śmierci, w latach 1939–1945 generalny gubernator pozostających pod okupacją ziem polskich. [przypis edytorski]

Frank, Hans (1900–1946) — z zawodu adwokat, 1939 r. gubernator generalny w okupowanej Polsce. Skazany i stracony w Norymberdze. [przypis edytorski]

Franki — Francuzów, tj. Gallów. [przypis edytorski]

Frank, Leonhard (1882–1961) — pisarz niemiecki nurtu ekspresjonistycznego, pacyfista; w latach 1933–1950 na emigracji w Szwajcarii, następnie w Stanach Zjednoczonych. [przypis edytorski]

Franklin, Benjamin (1706–1790) — amer. polityk, jeden z ojców-założycieli Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej; urodził się w Bostonie, mając 17 lat wyemigrował do Filadelfii, gdzie pracował początkowo jako drukarz, włączając się w życie społeczne kraju, by wreszcie rozpocząć karierę polityczną; jednocześnie oddawał się badaniom naukowym, m.in. przeprowadzał doświadczenia z latawcami, badając działanie ładunków elektrycznych; jest uważany za wynalazcę piorunochronu. [przypis edytorski]

Franklin, Benjamin (1706–1790) — amerykański polityk i publicysta, jeden z autorów Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych. Był też malarzem i naukowcem, wynalazcą m.in. piorunochronu. [przypis edytorski]

Franklin, Benjamin (1706–1790) — amerykański polityk, uczony, filozof i wolnomularz, jeden z autorów Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych; autor autobiografii Żywot własny. [przypis edytorski]

Franklin, Benjamin (1706–1790) — amerykański polityk, uczony, filozof i wolnomularz, jeden z autorów Deklaracji niepodległości Stanów Zjednoczonych i tzw. ojców założycieli. [przypis edytorski]

Franklin, Benjamin (1706–1790) — filozof i polityk amerykański. [przypis edytorski]

Franklin, Benjamin (1706–1790) — jeden z ojców założycieli Stanów Zjednoczonych. [przypis edytorski]

Franklin, John (1786–1847) — brytyjski admirał, badacz Arktyki, zginął w trakcie nieudanej ekspedycji badawczej. [przypis edytorski]

franko-romansista — literat, piszący powieści w stylu francuskim. [przypis edytorski]

Frankowie — lud germański, który w V w. opanował większość Galii i utworzył własne państwo, w szczytowym okresie, za panowania dynastii Karolingów, będące europejskim imperium (jego rozpad w 843 dał początek Francji, Niemcom i Włochom). Na terenach ob. Francji stopniowo zasymilowali się z ludnością galorzymską i ulegli romanizacji. [przypis edytorski]

Frankowie — tu: Francuzi. [przypis edytorski]

franko, właśc. porto-franko (z wł.) — bez opłacania kosztów pocztowych przesyłki przez odbiorcę. [przypis edytorski]

frank — pieniądz szwajcarski. [przypis edytorski]

frank — tu: dawna nieoficjalna nazwa liwra (fr. livre: funt), dawnej przedrewolucyjnej francuskiej monety i jednostki obrachunkowej, równej 1/3 écu (talara), dzielącej się na 20 sou. [przypis edytorski]

Frank Wedekind — niemiecki pisarz i autor, ur. 24 lipca 1864 r. w Hanowerze, zm. 9 marca 1918 r. w Monachium. [przypis edytorski]

frant — (daw.) człowiek miły, zabawny, ale do tego cechujący sie przebiegłością. [przypis edytorski]

frant (daw.) — człowiek z pozoru sympatyczny, ale przebiegły, chytry. [przypis edytorski]

frant (daw.) — człowiek z pozoru sympatyczny, ale przesadnie sprytny, podstępny (także: komediant, błazen). [przypis edytorski]

frant (daw.) — przebiegły człowiek. [przypis edytorski]

frant (daw.) — spryciarz, cwaniak. [przypis edytorski]

frant (daw.) — spryciarz. [przypis edytorski]

frant (daw.) — spryciarz. [przypis edytorski]

frant (daw.) — spryciarz, zwykle obdarzony też poczuciem humoru. [przypis edytorski]

frant (daw.) — spryciarz, zwykle obdarzony też poczuciem humoru. [przypis edytorski]

frant — dowcipniś; człowiek przebiegły, cwany. [przypis edytorski]

frantik (ros.) — elegant. [przypis edytorski]

frant — ktoś wesoły i sympatyczny, ale jednocześnie bystry i przebiegły. [przypis edytorski]

frant — osoba rozmiłowana w eleganckich strojach i hulaszczym życiu; birbant, hulaka. [przypis edytorski]

frant — osoba rozmiłowana w eleganckich strojach i hulaszczym życiu; birbant, hulaka; także: człowiek niepoważny, komediant. [przypis edytorski]

frantostwo — spryt, podstęp. [przypis edytorski]

frant — spryciarz; żartowniś. [przypis edytorski]

frant (z czes.) — żartowniś. [przypis edytorski]

Franz-Josefs-Kai — historyczne nabrzeże Dunaju w centrum Wiednia. [przypis edytorski]

Franz Moor — bohater dramatu Zbójcy Friedricha Schillera: młodszy syn hrabiego, zakompleksiony, wyrachowany i skłonny do okrucieństwa, fałszywymi oskarżeniami doprowadził do wydziedziczenia brata, a następnie uwięził ojca i przejął władzę. [przypis edytorski]

frape — wł. frappe, kawa z lodem. [przypis edytorski]

Frari — Bazylika Santa Maria Gloriosa dei Frari, kościół umiejscowiony przy Calle del Magazzen w Wenecji. [przypis edytorski]

frascati — białe wino z regionu Lacjum we Włoszech. [przypis edytorski]

Frascati (café Frascati) — lokal przy bulwarze Montmartre w Paryżu, mieścił elegancką restaurację i dom hazardu. [przypis edytorski]

Frascati — historyczna nazwa (pochodząca od sławnego z zieleni włoskiego miasteczka pod Rzymem) obszaru w Warszawie, usytuowanego na wschód od placu Trzech Krzyży, na tarasie, który dochodzi aż do skarpy wiślanej; także: ulica tej nazwy wytyczona ok. 1779 r., wiodąca od ul. Wiejskiej do ogrodu wokół rezydencji księcia podkomorzego Kazimierza Poniatowskiego; również w XVIII w. powstał przy alei Frascati Biały Pałacyk; Frascati wielokrotnie zmieniało właścicieli, mieszkał tam m.in. Nikołaj Nowosilcow oraz Braniccy. Pierwotnie była to nazwa ogrodu rozrywkowego założonego na początku XIX w. przez francuskiego restauratora Szymona Chovota, który odkupił od Kazimierza Poniatowskiego teren ogrodów tzw. „Na Górze”, stanowiących ciąg zieleni wraz z sąsiednim parkiem „Na Książęcem” (por. dziś ul. Książęca). [przypis edytorski]

Frascati — miejscowość we Włoszech. [przypis edytorski]

Frasik, Józef Andrzej (1910–1983) — poeta i prozaik. [przypis edytorski]

fraskatanka — prawdopodobnie chodzi o pochodzący z XIX w. portret autorstwa Luigiego Rubia (1797/1808?–1882), zatytułowany Theodora la Frascatana. [przypis edytorski]

frasobliwie (daw., gw.) — martwiąc się. [przypis edytorski]

frasobliwie (daw., gw.) — w zmartwieniu. [przypis edytorski]

frasobliwie (daw.) — smutno. [przypis edytorski]

frasobliwy (daw.) — smutny. [przypis edytorski]

frasobliwy (daw.) — zmartwiony, skłonny do zmartwień. [przypis edytorski]

frasować (daw.) — martwić. [przypis edytorski]