Przypisy

szczo (ukr.) — co. [przypis redakcyjny]

szczo z toboju (ukr.) — co z tobą, co ci jest. [przypis redakcyjny]

szczo z toboju (ukr.) — co z tobą. [przypis redakcyjny]

Szczo z toboju (ukr.) — co z tobą. [przypis redakcyjny]

szczuka — szczupak. [przypis redakcyjny]

szczupły prątek (starop.) — cienki pęd. [przypis redakcyjny]

szczwacz (daw.) — członek służby łowieckiej, osoba zajmująca się układaniem chartów i ogarów do polowania. [przypis redakcyjny]

szczyglę — młode szczygła. [przypis redakcyjny]

szczyt (starop.) — tarcza. [przypis redakcyjny]

szech a. szeik — pierwotnie starzec, duchowny, później także naczelnik plemienia arabskiego. [przypis redakcyjny]

Szecherezada — imię sułtanki, która jakoby opowiadała mężowi fantastyczne powieści pomieszczone w zbiorze: Tysiąc i jedna noc. [przypis redakcyjny]

szedł okręt (…) W takim się wódz Wenetów uroczyście pławiał / I na takim zaślubiał adryjackie wody / Wprzód niż mu poniewolne dał Francuz rozwody — Doża („wódz”) wenecki przy objęciu władzy, podług starożytnego zwyczaju, wypływał umyślnie do tego obrzędu zbudowanym okrętem, zwanym Bucentaurus, na Morze Adriatyckie i zaślubiał je rzuceniem pierścienia do wody. Napoleon Bonaparte, zagarnąwszy Wenecją, zniósł dawny rząd i zwyczaje i dał, jak poeta mówi, dożom weneckim „poniewolny rozwód” z morzem, na którym odtąd przestali panować. [przypis redakcyjny]

szedziwe lato (starop.) — sędziwy wiek. [przypis redakcyjny]

szedziwy (daw.) — osiwiały. [przypis redakcyjny]

szedziwy (daw.) — sędziwy. [przypis redakcyjny]

szedziwy (daw.) — sędziwy, siwy. [przypis redakcyjny]

szedziwy — siwy (sędziwy). [przypis redakcyjny]

szedziwy (starop.) — sędziwy. [przypis redakcyjny]

szefelin (starop.) — włócznia, oszczep, rohatyna. [przypis redakcyjny]

Szegedyn — miasto węgierskie blisko granicy z Jugosławią. W nocy z 11 na 12 marca, wskutek wylewu Cisy, prawie cały Szegedyn uległ zniszczeniu, kilkaset ludzi straciło życie. [przypis redakcyjny]

Szeheraz — Szeherazada, bohaterka Księgi tysiąca i jednej nocy, co noc opowiadała sułtanowi inną historię. [przypis redakcyjny]

szeląg — drobna moneta z miedzi wartości 1/3 grosza. [przypis redakcyjny]

szeląg ryski — 1 grosz. [przypis redakcyjny]

Szelames — żargonowe imię Sulamity. [przypis redakcyjny]

szelina (starop.) — bór, gaj. [przypis redakcyjny]

szelina (starop.) — krzaki. [przypis redakcyjny]

szelina (starop.) — krzaki, zarośla. [przypis redakcyjny]

szelina (starop.) — zarośla, krzaki. [przypis redakcyjny]

Szeling —H. Szeling, dworzanin królewski. [przypis redakcyjny]

Szelmą jestem bez uszu — aluzja do zwyczaju obcinania uszu skazańcom. [przypis redakcyjny]

szepczące — w wydaniu z r. 1870: szepczące. [przypis redakcyjny]

szereg czynników (…) które (…) urobiły w nim „charakter nabyty” — zob. ustęp 4, Życiorys Schopenhauera. [przypis redakcyjny]

szereg podobieństw w poszczególnych sytuacjach Wacława i Konrada, (…) liczne reminiscencje stylistyczne — Jedne i drugie [analogie między działami Malczewskiego i Byrona; Red. WL] wykazujemy w komentarzu do poematu. [przypis redakcyjny]

szerm (daw.) — tryb, sposób. [przypis redakcyjny]

szermem (daw.) — sposobem, sprytnie. [przypis redakcyjny]

szermować — robić bronią, wywijać. [przypis redakcyjny]

Szermuje szumną kaznodzieja mową, ewangeliczne zagłuszając słowo — Poeta w następnych kilkudziesięciu wierszach może trochę zanadto jaskrawą barwą maluje obraz kaznodziejów, którzy uniesieni chęcią popisu osobistego i zwrócenia na siebie uwagi słuchaczów, nie wykładają tekstu Ewangelii świętej, ale z ambon trzy po trzy plotą. Poeta żyjąc w czasach średniowiecznych, musiał się spotykać z podobnymi kaznodziejami, jeśli ich obraz tu przedstawił. [przypis redakcyjny]

szeroka ulica, ciągnąca się na prawo i lewo — wielkie bulwary: Strasburski („na lewo”) i Sebastopolski („na prawo”), przecinające Paryż z północy na południe, zbudowane za rządów Napoleona III. [przypis redakcyjny]

szerpentyna (daw.) — szabla. [przypis redakcyjny]

sześć i pół stopy wysokości — ok. dwóch metrów; stopa ang. jest jednostka miary wynoszącą w przeliczeniu 30,48 cm. długości. [przypis redakcyjny]

sześć milionów — tyle wyniósł wpływ łączny podatku Ofiary Dziesiątego Grosza (dobra ziemskie) i Dwudziestego Grosza (dobra duchowne) w Koronie (6 milionów 300 tys., z czego dobra ziemskie zapłaciły niespełna 5 milionów ); z Litwy: 2 milionów 800 tys. [przypis redakcyjny]

sześćset sześćdziesiąt sześć — według objawienia św. Jana rozdz. XIII: „Widziałem bestję, występującą z ziemie…” A liczba [jej] jest sześćset sześćdziesiąt sześć. [przypis redakcyjny]

sześć tysięcy — liczba przesadzona; Pasek, nie będąc historykiem, opisuje okoliczności bitwy tak, jak mu się wydawało jako naocznemu świadkowi i uczestnikowi walk; Kochowski pisze o około pięciu tysiącach Szwedów pod Trzemeszną (wraz z taborami), współcześnie natomiast przyjmuje się liczbę ok. tysiąca żołnierzy szwedzkich. [przypis redakcyjny]

sześciu sędziów, w Trybunale szesnastu deputatów zawsze w miejscu znajdować się powinno; z tych w Sądach Powiatowych trzech, w Trybunale ośmiu codziennie, po zgromadzeniu się, na początku sesji los oznaczy, którzy sądzić mają — liczby te uzasadnione w Uwagach, str. 72 przyp.; chodzi o to, by w sądach zasiadali zawsze praktycy; w tym celu trzecia część sędziów ma być wybierana co dwa lata. [przypis redakcyjny]

Szesnaście potem razy kraj odmienił pany — W dawnych wiekach różne ludy nachodziły i zdobywały Ukrainę… Hr. de Lagarde, wydawca i tłumacz Zofijówki, w objaśnieniach swoich wylicza stosownie do tekstu szesnaście takowych napadów (Gety, Feniki, Scytowie, Cymerianie, Saki, Macedony, Bastarny, Roksolanie, Gety powtórnie, Sarmaty, Jazygowie, Scyrowie i Sattageci, Goty, Hunny, Stawianie, Bułgary i Kangly, czyli Pieczyngi). W tak odległej starożytności trudno jest ściśle oznaczyć i narody barbarzyńskie zdobywające kraj po większej części niemieszkalny i epoki ich zdobyczy. Zdaje się także, iż Trembecki położył po prostu zwyczajem poetów liczbę oznaczoną za nieoznaczoną: szesnaście razy — za: kilkanaście razy, wiele razy (sexcenties). [przypis redakcyjny]

szesnastoletnia córka Niny Łuszczewskiej — Deotyma. [przypis redakcyjny]

Szewczenko — poeta ukraiński, cieszący się wielką czcią wśród swego narodu. [przypis redakcyjny]

szezlong — rodzaj wyściełanej sofy. [przypis redakcyjny]

szkapa (daw.) — r.m. [tj. ten szkapa]. [przypis redakcyjny]

szkapa — r.m. [tj. ten szkapa]. [przypis redakcyjny]

szkapa — tu w rodzaju męskim: ten szkapa, nie ta szkapa. [przypis redakcyjny]

szkaplerz — szeroki pas z tyłu i z przodu habitu zakonnego. [przypis redakcyjny]

szkaplerzyk (właśc. kaplerz) — święty obrazek, malowany na blasze i noszony na szyi przez rycerzy w XVII w.; rodzaj medalika. [przypis redakcyjny]

szkaradą — [tu przymiotnik:] szkaradną. [przypis redakcyjny]

szkarady — dziś popr.: szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkarady — dziś: szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkarady (starop.) — szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkarady — szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkarady — [tu:] szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkarady — [tu:] (tylko w rymie) szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkarady — (tylko w rymie) szkaradny. [przypis redakcyjny]

szkaradzie — szkaradnie. [przypis redakcyjny]

szkarłatna powłoka — tu: rafy. [przypis redakcyjny]

Szkice o obojętności religijnej — dzieło księdza Félicité-Robert de Lamennais'ego (1782–1854). [przypis redakcyjny]

Szkic przyszłego postępu — dokładniej: Szkic obrazu postępu ducha ludzkiego (1794), podstawowe dzieło Condorceta. [przypis redakcyjny]

Szkłów — miasto nad Dnieprem, na płn. od Mohylewa. [przypis redakcyjny]

szklnić się — lśnić. [przypis redakcyjny]

szkód staradawnych — mowa o dawniejszej wyprawie greckiej pod wodzą Heraklesa, zakończonej zburzeniem Troi i porwaniem Hezjony. [przypis redakcyjny]

szkoda głowy psować (starop.) — szkoda zawracać sobie tym głowę. [przypis redakcyjny]

szkodować — ponosić straty. [przypis redakcyjny]

szkodzić kogo (starop.) — atakować, bić kogo; wyrządzać szkodę komu. [przypis redakcyjny]

szkodzili (…) chrześciany (starop. forma) — dziś popr. z C.lm: szkodzili chrześcijanom. [przypis redakcyjny]

szkojca (daw.) — szkodnik. [przypis redakcyjny]

szkoła bolońska — kierunek w malarstwie wł., powstały w Bolonii pod koniec XVI w.; twórcy jego dążyli do zjednoczenia w dziele sztuki właściwości najlepszych mistrzów renesansu, szczególnie Rafaela i Tycjana; w rezultacie tych założeń malarstwo ich nie wnosiło do sztuki oryginalnych wartości; jednym z najwybitniejszych przedstawicieli szkoły bolońskiej był Gwido Reni (1575–1642). [przypis redakcyjny]

Szkoła Główna — wyższa uczelnia, założona w Warszawie w r. 1862, z polskim językiem wykładowym. Kształcili się w niej najwybitniejsi przedstawiciele pozytywizmu polskiego (Prus, Świętochowski, Sienkiewicz, Dygasiński, Chmielowski i in.). W roku 1869 została zamieniona przez władze carskie na uniwersytet z rosyjskim językiem wykładowym. [przypis redakcyjny]

Szkoła Medyczna — wyższa uczelnia w dzielnicy łacińskiej, z bogatą biblioteką i muzeum anatomii porównawczej. Mieści się w gmachu z XVII w. [przypis redakcyjny]

Szkoła Przygotowawcza — kurs wstępny do Szkoły Głównej, otwarty w 1861 r. [przypis redakcyjny]

Szkoła Sztuk Pięknych — pałac z połowy XIX w. (obok Instytutu Francuskiego), zawiera cenne zbiory sztuki. [przypis redakcyjny]

Szkoła Sztuk Pięknych — średnia uczelnia artystyczna w Warszawie, istniała w latach 1844–1866. [przypis redakcyjny]

Szkoła Wojskowa — pałac z połowy XVIII w., obok Pola Marsowego, pierwotnie szkoła wojskowa dla szlachty, później koszary. [przypis redakcyjny]

szkotowy — wełniany, podobny do kamlotowego. [przypis redakcyjny]

szkuty — łodzie. [przypis redakcyjny]

szłapią — truchtem. [przypis redakcyjny]

szłapia — kłus. [przypis redakcyjny]

szło o rzecz — szło o wielką, ważną sprawę. [przypis redakcyjny]

Szły drugie, pierwsze wymijając, cienie — Cienie biegły w przeciwnym kierunku, podług przedmiotu swoich występnych pociągów, jakim był albo człowiek płci tejże samej albo zwierzę. Że cienie szły wielką gromadą, jest dowodem, że i za czasów Dantego, w tych rycerskich i bogobojnych wiekach średnich, ludzie od głębokiego zepsucia obyczajów nie wszyscy byli wolni. [przypis redakcyjny]

szłyk — czapka futrzana, zwężana ku górze. [przypis redakcyjny]

szłyk (daw.) — rodzaj wysokiej czapki. [przypis redakcyjny]

szłyk (daw.) — wysoka czapka. [przypis redakcyjny]

szłyk — wysoka futrzana czapka, szpiczasto zakończona; znaczenie wersu: kto powinien się pierwszy kłaniać (aluzja do niezdecydowania w rokowaniach pokojowych). [przypis redakcyjny]

szły w liczbie na kopy — dawny zwyczaj liczenia groszy na kopy datował się od czasów Wacława, króla polskiego i czeskiego (pocz. XIV w.), kiedy to z grzywny srebra (103 g.) bito 60 sztuk groszy. [przypis redakcyjny]

szlachcic chodaczkowy — ubogi szlachcic. [przypis redakcyjny]

Szlachci dumny urzędnik — wzorem dworu królewskiego marszałek na dworze pańskim był mistrzem ceremonii biesiad i przyjęć. „Marszałek dworu musiał być koniecznie posesjonatem i jakim urzędnikiem powiatowym lub wojewódzkim; on zastępował gospodarza domu, pod jego dependencją byli dworzanie, w ścisłym bardzo dozorze pokojówce, paziowie, cała barwa (tak wówczas zwano liberią) i kuchnie”. (J. D. Ochocki, Pamiętniki, s. 94); szlachcic — upiększać, wywyższać. [przypis redakcyjny]

Szlachetnie urodzony wcześnie zaczął (…) spoczywającego w tej chwili Jima — Fragment ten stanowi streszczenie sporządzone własnymi słowami przez tłumaczkę, p. Emilię Więcławską wydarzeń zapisanych w rozdziałach: 37–44 i na początku 45; streszczenie zawiera kilka nieścisłości (m.in. na statku Brown pozostawił dwóch swoich ludzi: Chińczyka i kuternogę), a interpretacja niektórych wydarzeń i motywów kierujących bohaterami pozostaje dyskusyjna. [przypis redakcyjny]

szlachetność [generositas], wytrwałość [animositas] — Zob. Przyp. do Tw. 59. [przypis redakcyjny]

szlachetność — tutaj: urodzenie szlacheckie. [przypis redakcyjny]

szlachta polska jest nikczemna, podła, niewarta wolności, bo nie ma czułości nad tym ludem, który w niewoli trzyma. To są słowa wielkiego mocarza — tj. Fryderyka II. [przypis redakcyjny]

szlachtuz (z niem. Schlachthaus) — rzeźnia. [przypis redakcyjny]

szlafmyca — czapka nocna. [przypis redakcyjny]

szlafmyca (z niem.) — czapka nocna bez daszka, duchenka. [przypis redakcyjny]