Przypisy

Johnson, Samuel (1709–1784) — brytyjski pisarz i leksykograf. Mowa o dziele The life of Samuel Johnson by James Boswell, 2 t. London. Published by J. M. Dent Co. O książce tej pisze mi Brzozowski w liście z 26 stycznia 1911 r.: „Leżąc w łóżku, przeczytałem książkę cudowną: życie dr. Samuela Johnsona, napisane przez Boswella, olbrzymie dzieło, które czyni nas raz na zawsze osobistymi znajomymi człowieka niemal sokratycznego. Biografia nigdy nie dała tak żywego poczucia indywidualności; nie wiem, czy to jest tłumaczone, ale w Angli to jedna z najpopularniejszych książek”. [red. WL]. [przypis edytorski]

Johnstown — miasto w Stanach Zjednoczonych, w zach. części stanu Pensylwania, ośrodek produkcji stali i wydobycia węgla. [przypis edytorski]

John William Draper (1811–1882) — historyk amer., autor głośnej książki Dzieje stosunku wiary do rozumu. [przypis edytorski]

Joie de vivre (fr.) — radość życia. [przypis edytorski]

Joie de vivre — pod tytułem w wydaniu źródłowym podano melodię w zapisie nutowym. [przypis edytorski]

joie, simplicité, miséricorde (fr.) — radość, prostota, miłosierdzie. [przypis edytorski]

Join the army (ang.) — Wstąp do armii. [przypis edytorski]

Join the navy (ang.) — Wstąp do marynarki. [przypis edytorski]

Joinville, Jean de (ok. 1224–1317) — fr. kronikarz, przyjaciel i towarzysz broni Ludwika IX podczas wyprawy krzyżowej, autor biografii Czyny Ludwika Świętego króla Francji. [przypis edytorski]

J. O. — jaśnie oświecony (tytuł). [przypis edytorski]

joj' — trump.: joja. [przypis edytorski]

Jokaj — właśc. Mor Jokai (1825–1904) węg. pisarz późnoromantyczny. [przypis edytorski]

joke (ang.) — żart, dowcip. [przypis edytorski]

jokey-clubista — członek Jockey Clubu, tj. klubu wyścigów konnych. [przypis edytorski]

jołop (pogard.) — człowiek niezbyt bystry. [przypis edytorski]

Jolanta — córka króla węgierskiego Beli IV, siostra Kingi, żony Bolesława Wstydliwego. [przypis edytorski]

Jolaos (mit. gr.) — heros tebański, bratanek i towarzysz Heraklesa; odegrał szczególną rolę w zabiciu Hydry lernejskiej, wielogłowego potwora, którego głowy po odcięciu zaraz odrastały; gdy Herakles walczył z Hydrą i jednocześnie zaatakował go olbrzymi rak, heros wezwał na pomoc Jolaosa; Herakles obcinał kolejne głowy Hydrze, zaś Jolaos przypiekał okaleczone szyje pochodnią, zapobiegając odrastaniu łbów. [przypis edytorski]

jolla — tu: niewielka łódź wiosłowa będąca na wyposażeniu statku. [przypis edytorski]

jomarkas (lenk.) — prekymetis. [przypis edytorski]

Jom Kippur — jedno z najważniejszych religijnych świąt żydowskich, przypada ono na dziesiąty dzień miesiąca tiszri. W trakcie Jom Kippur dokonuje się ostateczne rozliczenie win, za które pokutowało się przez ostatnie 10 dni od Rosz ha-Szana oraz ich wybaczenie. W czasie święta należy zachować post ścisły. [przypis edytorski]

Jom Kipur — (z hebr. Dzień Pojednania, Dzień Pokuty; z jid. Jonkiper) jedyny nakazany przez Torę post, obchodzony 10. dnia tiszri (wrzesień-październik). W kalendarzu żydowskim nazywany Sobotą Sobót i Szabatem Szabatów. Dzień na rachunek sumienia, wybaczenie i odpuszczenie. [przypis edytorski]

jończycy — tzw. jońscy filozofowie przyrody, działający w okresie presokratejskim i zajmujący się głównie naturą świata: Tales, Anaksymenes, Anaksymander oraz Heraklit, pochodzący z Miletu i Efezu, miast Jonii, krainy na zach. wybrzeżu Azji Mniejszej. [przypis edytorski]

jońska skala a. hypofrygijska (muz.) — siedmiostopniowa skala muzyczna używana w staroż. Grecji, wypracowana przez kulturę jońską; zbudowana w kierunku opadającym, zaczynająca się dolnej kwinty skali podstawowej, frygijskiej; współcześnie używana w muzyce jazzowej. [przypis edytorski]

jońskie muzy — Heraklit z Efezu (ok. 540–480 p.n.e.) i jego następcy z jońskiej szkoły filozofii przyrody; za zasadę pierwotną (arché) wszechświata Heraklit uważał ogień, za cechę bytu zaś zmienność, nieustanne zanikanie i stawanie się (co wyraził sławną formułą „wszystko płynie”). [przypis edytorski]

Jonadab — w Biblii występują dwie różne postaci o tym imieniu, żadna nie jest jednak tożsama z Jonadabem z midrasza Miłość Żydówki. [przypis edytorski]

jonak (starop.) — junak; młodzieniec. [przypis edytorski]

jo naloz (gw.) — ja znalazłem. [przypis edytorski]

Jona (mit. gr.) — siostra Azji, szwagierka Prometeusza. [przypis edytorski]

Jonasz (bibl.) — prorok opisany w Księdze Jonasza; wyrzucony ze statku w czasie burzy morskiej, został połknięty przez wielką rybę, która po trzech dniach wypluła go na brzeg (Jon 1, 11–2, 11). [przypis edytorski]

Jonasz — prorok biblijny, opisany w Księdze Jonasza; otrzymał od Boga zadanie upomnienia grzesznych mieszkańców Niniwy, stolicy Asyrii. Kiedy chciał uniknąć misji, w statek, na którym uciekał, uderzył zesłany przez Boga sztorm, który uspokoił się dopiero, gdy Jonasza wyrzucono za burtę. W morzu Jonasza połknęła ogromna ryba, która po trzech dniach wypluła go na brzeg. Wówczas poszedł do Niniwy i zaczął głosić bliską zagładę miasta. Kiedy pod wpływem jego słów mieszkańcy okazali skruchę, Bóg zmienił zamiar i odstąpił od ukarania Niniwy, na co Jonasz się oburzył. [przypis edytorski]

Jonasz — prorok izraelski, bohater i prawdopodobny autor biblijnej Księgi Jonasza. [przypis edytorski]

Jonasz — prorok, jego historia opisana jest w Księdze Jonasza: został powołany przez Boga do upomnienia mieszkańców Niniwy, stolicy Asyrii, państwa wrogiego Żydom. Jonasz nie chcąc ryzykować życiem wsiadł na statek płynący w przeciwną stronę, do Tarszisz (Jon 1,1–3). Bóg zesłał sztorm, który uspokoił się dopiero, gdy Jonasza wyrzucono za burtę (Jon 1,15). W morzu Jonasza połknęła ryba, w której wnętrznościach spędził trzy doby (Jon 2,1). Następnie ryba wypluła Jonasza na ląd i ten poszedł wypełnić polecenie Boga (Jon 3,3). [przypis edytorski]

Jonasz — prorok opisany w biblijnej Księdze Jonasza; wyrzucony ze statku w czasie burzy morskiej, został połknięty przez wielką rybę, która po trzech dniach wypluła go na brzeg. [przypis edytorski]

Jonasz (rel.) — prorok izraelski, żyjący w VIII wieku p.n.e. [przypis edytorski]

Jonasz — starotestamentowy prorok; kiedy pragnął uniknąć nakazanej mu przez Boga misji w Niniwie, okręt, na którym płynął, uległ katastrofie, a sam Jonasz został połknięty przez ogromną rybę (wieloryba). Ocalony podporządkował się woli Jahwe. [przypis edytorski]

Jonasz (VIII w. p.n.e) — prorok biblijny, główny bohater Księgi Jonasza. [przypis edytorski]

Jonasz (VIII w. p.n.e.) — prorok Starego Testamentu, opisany w biblijnej Księdze Jonasza, w czasie burzy morskiej został połknięty przez wielką rybę, która po trzech dniach wypluła go na brzeg. [przypis edytorski]

Jonatan (bibl.) — syn króla Saula, przyjaciel skonfliktowanego z nim Dawida. [przypis edytorski]

jon — į jį. [przypis edytorski]

Jonia — staroż. kraina na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej, skolonizowana w XI w. p.n.e. przez Greków, głównie Jonów z Attyki i Peloponezu; do jej najważniejszych miast należały Milet i Efez. [przypis edytorski]

Jonia — staroż. kraina na zachodnim wybrzeżu Azji Mniejszej, skolonizowana w XI w. p.n.e. przez Greków, głównie Jonów z Attyki i Peloponezu; do jej najważniejszych miast należały Milet i Efez; Jonia na południu graniczyła z Karią, w nadbrzeżnej części zasiedloną przez Jonów i Dorów, której głównym miastem był Halikarnas. [przypis edytorski]

joni a. yoni — w hinduizmie określenie żeńskich organów płciowych zarówno w znaczeniu fizycznym, jak i w znaczeniu religijno-duchowym, jako symbol bogini Dewi, źródła życia i całego wszechświata. [przypis edytorski]

Jonson, Ben (1572–1637) — właśc. Benjamin Jonson, angielski dramaturg, poeta i aktor. [przypis edytorski]

Jopa — daw. nazwa Jaffy, miasta w Palestynie. [przypis edytorski]

Jo póde (gw.) — ja pójdę. [przypis edytorski]

joppa — kurtka, kaftan. [przypis edytorski]

Jordan — główna rzeka płynąca przez Ziemię Obiecaną. [przypis edytorski]

Jordan, Michael (1963) — amerykański koszykarz. [przypis edytorski]

Jordan, Pascual (1902–1980) — niemiecki fizyk oraz polityk, współautor ważnej serii prac o mechanice kwantowej. W 1933 r. dołączył do NSDAP, a w 1939 r. został zwerbowany przez Luftwaffe i przez pewien czas pracował jako analityk pogodowy w ośrodku badań nad bronią rakietową. [przypis edytorski]

Jordan — rzeka, obecnie na granicy Izraela i Jordanii, często wspominana w Biblii; tam miał nastąpić m. in. chrzest Chrystusa przez Jana Chrzciciela. [przypis edytorski]

Jordan — rzeka w Azji, na Bliskim Wschodzie, przepływająca przez Liban, Syrię, Izrael, Palestynę oraz Jordanię. [przypis edytorski]

Jordan — rzeka w Azji, na Bliskim Wschodzie, przepływająca przez Liban, Syrię, Izrael, Palestynę oraz Jordanię, wielokrotnie wspominana w Biblii. [przypis edytorski]

Jorge de Montemayor (ok. 1520–1561) — powieściopisarz i poeta portugalski (jego oryginalne nazwisko brzmiało Jorge de Montemor), piszący niemal wyłącznie po hiszpańsku, znany przede wszystkim jako autor romansu pasterskiego Diana (1559). [przypis edytorski]

Jornandes a. Jordanes — żyjący w VI w. n.e. urzędnik rzymski i historyk, znany przede wszystkim jako autor historii Gotów. [przypis edytorski]

Jornand, popr. Jordanes (VI w.) — historyk i kronikarz rzymski, autor kronik: dziejów rzymskich (De summa temporum vel origine actibusque gentis Romanorum) oraz dziejów Gotów (De origine actibusque Getarum, O pochodzeniu i czynach Gotów, ok. 551); jego praca o historii Gotów jest skróconą wersją zaginionego obecnie dzieła Kasjodora i zawiera wzmiankę (sekcja 119) o plemionach Antów, Wenetów i Sklawinów, uważanych za Słowian. [przypis edytorski]

Josefstadt — historyczna, najmniejsza dzielnica Wiednia. [przypis edytorski]

Josek Goj — nowela z tomu Miłość przestępcy (1933). [przypis edytorski]

Joseph! arrête! (fr.; wym. [żozef aret]) — Józefie, przestań. [przypis edytorski]

Joseph Ernest Renan (1823–1892) — fr. pisarz, filolog, filozof i historyk, autor krytycznej Historii początków chrześcijaństwa, zwolennik teorii Darwina. [przypis edytorski]

Joseph Gratry (1805–1872) — fr. duchowny i filozof, członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]

Josephus powiada, co zakon ludziom napisał, były królestwa, od Nemrota poczęte, assyryjskie i egiptskie, i inne… — Skarga powołuje się tutaj na II księgę tekstu Józefa Flawiusza pt. Przeciw Apionowi (Contra Apionem), przytaczając za pośrednictwem Bellarmina De controversiis. [przypis edytorski]

Josi ben Joezer — jeden z pierwszych badaczy Tory okresu Zugot (ok. 142 r. p.n.e – ok. 135 r. p.n.e); faryzeusz; miał istotny wpływ na kształtowanie się prawodawstwa żydowskiego (halachy). [przypis edytorski]

Josi ben Pazi a. Juda ben Symeon ben Pazzi — amoraita trzeciej generacji; pod aforyzmami Halachy i Agadami podpisywał się nazwiskami bardziej znanych rabbi. [przypis edytorski]

Josi — tu prawdopodobnie: Josi ben Joezer jeden z pierwszych badaczy Tory okresu Zugot (ok. 142 r. p.n.e – ok. 135 r. p.n.e); faryzeusz; miał istotny wpływ na kształtowanie się prawodawstwa żydowskiego (halachy). [przypis edytorski]

Josi — tu prawdopodobnie: Josi ben Pazi a. Juda ben Symeon ben Pazzi amoraita trzeciej generacji; pod aforyzmami Halachy i Agadami podpisywał się nazwiskami bardziej znanych rabbi. [przypis edytorski]

JO. — skrót od: jaśnie oświecony. [przypis edytorski]

jo (…) som (gw.) — ja sam. [przypis edytorski]

Josziwara a. Yoshiwara — sławna dzielnica „czerwonych latarni” (yūkaku), tj. prostytucji w Edo, daw. osobnym mieście, dziś części Tokio, stolicy Japonii; dzielnica Josziwara została założona w 1617 i stanowiła jedno z trzech znanych tego typu miejsc za szogunatu w XVII w. (obok Shimabary w Kyoto i Shinmachi w Osace); Josziwara oferowała usługi kurtyzan dla wyższych klas (zw. oiran), kształciła też tzw. gejsze; w XVIII w. była zamieszkiwana przez blisko 1800 kobiet, w XIX w. przez 9000 kobiet. [przypis edytorski]

jo ta nikumu nie wadze (gw.) — ja tam nikomu nie przeszkadzam. [przypis edytorski]

Joteyko, Józefa Franciszka (1866–1928) — polska psycholog, pedagog, fizjolog, współorganizatorka pedagogiki specjalnej (z Marią Grzegorzewską) w Warszawie; przewodnicząca belgijskiego Towarzystwa Neurologicznego, wielokrotna laureatką paryskiej Akademii Nauk. [przypis edytorski]

jotis — raitelis. [przypis edytorski]

jo to wim (gw.) — (czy) ja to wiem. [przypis edytorski]

Joubert, Barthélemy Catherine (1769–1799) — francuski generał Armii Italii w okresie Rewolucji. [przypis edytorski]

Joubert, Joseph (1754–1824) — francuski moralista i eseista, znany głównie ze swoich Pensées (Myśli, 1838). [przypis edytorski]

jour fixe (fr.) — przyjęcie. [przypis edytorski]

jour fixe (fr.) — przyjęcie. [przypis edytorski]

jour fixe (fr.) — stały dzień. [przypis edytorski]

jour fix (fr.) — przyjęcie. [przypis edytorski]

„Journal de Comercio” — portugalska gazeta wydawana w Rio de Janeiro od 1827 r. [przypis edytorski]

Journal des débats — dziennik francuski wydawany w latach 1789–1944. [przypis edytorski]

„Journal des Debats” — gazeta francuska utworzona w 1789, początkowo jako główne źródło informacji o debatach Zgromadzenia Narodowego; w późniejszym okresie nosiła tytuł „Journal des débats politiques et littéraires” (Dziennik debat polityczno-literackich) i była najpoczytniejszą gazetą w kraju. [przypis edytorski]

Journal des Modes (fr.) — Żurnal mód. [przypis edytorski]

journal d'une femme de chambre (fr.) — dziennik pokojówki. [przypis edytorski]

„Journale amusant” (fr.) — dosł. dziennik humorystyczny; tytuł francuskiego tygodnika satyrycznego, ukazującego się w latach 1856–1933, założony przez karykaturzystę, dziennikarza i wydawcę Charlesa Philipona, skupiający się głównie na teatrze i modzie. [przypis edytorski]

Jouy, właśc. Victor-Joseph Étienne (1764–1846) — fr. dramaturg (najsłynniejsza jego tragedia, Sylla wystawiona w 1821 r. zawdzięczała swój triumf grze aktorskiej Talmy, który oparł koncepcję swej roli na zachowaniach Napoleona), autor librett do oper, m.in. La Vestale („Westalka” 1804) i Fernand Cortez (1809) Spontiniego; Les Abencérages („Abenceragowie” 1813) Cherubiniego czy Moïse et Pharaon („Mojżesz i Faraon” 1827) Rossiniego; od 1811 do 1814 r. publikował cotygodniowe satyryczne szkice o życiu codziennym Paryżan w „Gazette de France” pod wspólnym tytułem L'Ermite de la Chaussée d'Antin, ou observations sur les moeurs et les usages français au commencement du xixe siècle („Pustelnik z Chaussée d'Antin albo obserwacje obyczajów francuskich początku wieku XIX”). Wcześniejszą karierę wojskową porzucił dla literackiej, poślubił córkę powieściopisarki Lady Mary Hamilton. Znany jako Étienne de Jouy. [przypis edytorski]

jovialis (łac. śrdw.) — człowiek skłonny do żartów. [przypis edytorski]

Jovis Liberator (łac.) — Jowisz Wyzwoliciel. [przypis edytorski]

jowialność — pogodne usposobienie, dobroduszność. [przypis edytorski]

jowialny — dobrodusznie żartobliwy. [przypis edytorski]

jowialny — mający pogodne usposobienie i nieco rubaszne poczucie humoru. [przypis edytorski]

jowialny — pogodny, dobroduszny. [przypis edytorski]

jowialny — pogodny, o nieco rubasznym poczuciu humoru. [przypis edytorski]

jowialny — pogodny, żartobliwy. [przypis edytorski]

jowialny — świadczący o pogodnym usposobieniu i rubasznym poczuciu humoru. [przypis edytorski]

Jowialski — bohater komedii Aleksandra Fredry (1793–1876) pt. Pan Jowialski; symboliczny stary gawędziarz, zamęczający otoczenie powtarzaniem tych samych historii. [przypis edytorski]

Jowisza — anachronizm: tłumacz umieścił tu imię boga z mitologii rzymskiej w starożytnym eposie greckim; ponieważ wyraz znajduje się wygłosie i jest związany rymem, trudno skorygować ten błąd. [przypis edytorski]

Jowisz a. Jupiter (mit. rzym.) — najważniejszy bóg Rzymian, pan dziennego nieba, blasku słonecznego i pioruna; odpowiednik Zeusa z mit. gr. [przypis edytorski]

Jowisz a. Jupiter (mit. rzym.) — najwyższe bóstwo rzymskiego panteonu, bóg nieba i burzy, odpowiednik greckiego Zeusa. [przypis edytorski]

Jowisz a. Jupiter (mit. rzym.) — najwyższe bóstwo rzymskiego panteonu, bóg nieba i burzy, odpowiednik gr. Zeusa. [przypis edytorski]

Jowisz a. Jupiter (mit. rzym.) — najwyższy bóg, bóstwo światłości, piorunów i błyskawic, odpowiednik greckiego Zeusa. [przypis edytorski]