Przypisy

Tamerlan a. Timur Chromy (1336–1405) — wódz Mongołów, założyciel dynastii Timurydów, zdobywca ogromnych obszarów Iraku, Iranu, Gruzji, Armenii i Indii. [przypis redakcyjny]

Tameś szedł — obok dopisany wariant: szedłeś. [przypis redakcyjny]

Tam gdzie pociąga rozum naszą wolę — Rozum często bodzie nas przypomnieniem popełnionych błędów i grzechów i tym bodźcem pociąga nas do oczyszczenia się ze zmaz grzechowych. Po raz pierwszy na wierzchołku góry czyśćcowej, po zupełnym wyzwoleniu się duszy z więzów grzechowych przez uzupełnioną pokutę i obmyciu tego przypomnienia w rzece Lety to przypomnienie przestaje nas dręczyć. [przypis redakcyjny]

Tam, gdzie prawodawstwo nie należy do narodu, tam nie ma żadnego towarzystwa. Jest tylko pan i stado bydła jego. Nigdzie klima, wszędzie gwałt przeistacza człowieka, zostawia milionom ludzi życie, a sobie jednemu przywłaszcza prawa do tego życia należące . — towarzystwo: ustrój społeczny prawowity, nie może opierać się na gwałcie, który będąc zaprzeczeniem prawa, nie może być źródłem prawa. [przypis redakcyjny]

Tam gdzie (…) wszelkie się „Ubi'' i „Quando'' zaczyna — W tekście oryginału: Ove s'appunta ogni Ubi e ogni Quando, to znaczy: wszelka idea miejsca i czasu, jako w Bogu, jako w idei bezwarunkowego dobra, piękna prawdy [ubi, quando — gdzie, kiedy; red. WL]. [przypis redakcyjny]

ta miłość, czyli błogość, w Piśmie Św. nazywa się chwałą — Jes. 6, 3; Ps. 8, 6 i 113, 4 (chawod). Joh. 11, 40; Rom. 3, 23, Eph. 1, 17, 18 (doksa). [przypis redakcyjny]

tam in prosperis (łac.) — tak w pomyślnych. [przypis redakcyjny]

Tamis — rzeka Tamiza w Anglii. [przypis redakcyjny]

Tam jest metempsychoza — mowa tu o prelekcjach Mickiewicza w Collège de France. [przypis redakcyjny]

Tam kwitnie Róża — Najświętsza Panna zwana Różą mistyczną (Rosa mystica). [przypis redakcyjny]

tamquam Moisem, servatorem, salvatorem, liberatorem populi de servitute lechica et bono omine (łac.) — jakby Mojżesza, opiekuna, wybawcę, wyzwoliciela ludu z niewoli polskiej i na dobrą wróżbę. [przypis redakcyjny]

Tam śniły mi się sny zachwycające — Tu następują w obrazach przykłady cnót łagodności, przeciwne występkowi gniewu. Że te obrazy przedstawiają się we śnie poety, myśl ta oznacza stan ciemny, jakby marzący, w jaki nas gniew wtrąca. [przypis redakcyjny]

tamtę — dziś popr.: tamtą. [przypis redakcyjny]

tam — tu: wtedy. [przypis redakcyjny]

tam vile sanguinis pretium (łac.) — tak błaha cena krwi. [przypis redakcyjny]

tam — w obozie polskim. [przypis redakcyjny]

Tam wstaje (…) purpurową — Por. poemat Hallera Alpen: Dort ragt das hohe Haupt vom edeln Enziane/ Weit übern niedern Chor der Pöbelkräuter hin,/ Ein ganzes Blumenvolk dient unter seiner Fahne,/ Sein blauer Bruder selbst bückt sich und ehret ihn./ Der Blumen helles Gold, in Strahlen umgebogen,/ Thürmt sich am Stengel auf, und krönt sein grau Gewand,/ Der Blätter glattes Weiss, mit tiefem Grün durchzogen,/ Strahlt von dem bunten Blitz von feuchtem Diamant./ Gerechtestes Gesetz! dass Kraft sich Zier vermähle,/ In einem schönen Leib wohnt eine schöne Seele. Hier kriecht ein niedrig Kraut, gleich einem grauen Nebel,/ Dem die Natur sein Blatt im Kreuze hingelegt;/ Die holde Blume zeigt die zwei vorgöldten Schnäbel,/ Die ein von Amethyst gebildter Vogel trägt./ Dort wirft ein glänzend Blatt, in Finger ausgekerbet,/ Auf einen hellen Bach den grünen Wiedersebein;/ Der Blumen zarten Schnee, den matter Purpur färbet,/ Schliest ein gesstreifter Stern in weisee Stahlen ein./ Smaragd und Rosen blühn auch auf zertretner Heide,/ Und Felsen decken sich mit einem Purpukleide. [przypis redakcyjny]

tam w ten czas trafił Orland — Orland przybył z dalekiego wschodu, gdzie walczył w obronie oblężonej (w jej zamku Albraka) Angeliki. [przypis redakcyjny]

Tam wyżej wkrótce twoja Beatryce ukoi żądzę tę i wszystkie inne — Tu potrzeba przypomnieć, że Wirgiliusz symbolicznie rozum, a Beatrycze mądrość bożą przedstawia, do której dojść możemy tylko przez wiarę: sam rozum nie ma takiej siły światła, ażeby nim mógł wszystkie tajemnice pozaświatowe objaśnić. [przypis redakcyjny]

Tam z brzegu góry płomień słupem buchał — W tym siódmym kręgu, jak poznamy z następującej pieśni, w płomieniu, który z otchłani bucha nad kręgi tej góry, czyszczą się dusze zmysłowych rozkoszników, szczególnie tych, którzy się zbrukali grzechem nienaturalnej zmysłowości. [przypis redakcyjny]

Tam złudzonego i obietnicą, i groźbą do podpisu konfederacji przymusza. Po takowych kilku wymuszonych podpisach na koniec przed jednym z nich wykonał na marszałkostwo powtórne krzywoprzysięstwo, z tą jednak różnicą, że nie publicznie, ale skrycie. — 15 kwietnia 1773 r.; do konfederacji przystąpiło 81 posłów. [przypis redakcyjny]

Tam znajdzie pełne ziarno… — może to przeciwstawienie robactwa, rozległego w epoce dopiero co minionej, pełnemu ziarnu w rodzajnym popiele epok dawniejszych należy rozumieć symbolicznie. W takim zaś razie powierzchnia pól, po której błądzi Rozpacz, oznaczałaby teraźniejszość. [przypis redakcyjny]

Tanar — prawy dopływ Padu. [przypis redakcyjny]

Tanatos (mit. gr.) — geniusz śmierci. [przypis redakcyjny]

tanatos (mit. gr.) — syn Nocy i Erebu, brat bliźniak Hypnosa, uosobienie śmierci. [przypis redakcyjny]

tandem aliquando (łac.) — raz wreszcie. [przypis redakcyjny]

tandem effecerunt (łac.) — na koniec dokazali. [przypis redakcyjny]

tandem (łac.) — wreszcie. [przypis redakcyjny]

tandem succubuimus (łac.) — w końcu ulegliśmy. [przypis redakcyjny]

tandem viso funere suo intelliget se mortuum esse (łac.) — w końcu zobaczywszy swój pogrzeb zrozumie, że już umarł, jak się wówczas lękali ludzie, jak drżał senat, jak naród był w popłochu, jakie zamieszanie w kraju, w jak ścisłym byliśmy sąsiedztwie ocalenia i upadku; o tym ani mam czas pisać, ani gdybym miał, nie mógłbym. [przypis redakcyjny]

tandeta — tu: rzecz licho zrobiona, starzyzna. [przypis redakcyjny]

Taniec Wielki — daw. nazwa poloneza. [przypis redakcyjny]

tanina — garbnik, środek używany w medycynie i w garbarstwie. [przypis redakcyjny]

Tankred — książę sycylijski, siostrzeniec Roberta Guiskarda ur. 1078, jeden z najwaleczniejszych bohaterów chrześcijańskich, um. w r. 1112. [przypis redakcyjny]

Tankred — profesor akademii padewskiej. [przypis redakcyjny]

tanta aemulatione — przy takim współzawodnictwie. [przypis redakcyjny]

tantae activitatis (łac.) — bardzo dzielnego. [przypis redakcyjny]

Tantaene divis coelestibus ira? — cytat z Wergiliusza [Eneida I 11] przytoczony błędnie; powinno być irae: tak wielki był gniew bogów. [przypis redakcyjny]

tanta festinatione (łac.) — z takim pośpiechem. [przypis redakcyjny]

tantiema — tu: udział w zyskach przedsiębiorstwa, wypłacany jako dodatek do pensji wyższym urzędnikom. [przypis redakcyjny]

tanti honoris insigne (łac.) — odznakę tak wielkiego zaszczytu. [przypis redakcyjny]

tanti spes affulsit voti (łac.) — zajaśniała nadzieja takiego życzenia. [przypis redakcyjny]

tantna (z łac.) — zamożna. [przypis redakcyjny]

tanto postliminio (łac.) — tak wielkim prawem powrotu do własnego kraju. [przypis redakcyjny]

tantum modo (łac.) — tylko. [przypis redakcyjny]

ta panna — żona poety. [przypis redakcyjny]

tapczanów — ław do spania. [przypis redakcyjny]

tapette — franc. wyrażenie gwarowe może oznaczać albo gadułę albo pederastę. [przypis redakcyjny]

Ta piękna dusza (…) tej nędzarza trumny — Św. Franciszek umierając, przez pokorę chrześcijańską zalecił współzakonnikom swoim, żeby jego ciało bez trumny wrzucone zostało do ziemi. [przypis redakcyjny]

Ta pieśń w rękopiśmie — Po wyjściu z druku drugiej edycji Psalmów wiersz, o którym tu mowa, został przedrukowany w Lipsku u Bobrowicza pod tytułem: Do Autora Trzech Psalmów, Juliusza Słowackiego. [przypis redakcyjny]

tapo — žodį „tapo” Anykštėnai taria „topo”(o pusilgė, ne tokia, kaip žodyje „susopo”). [przypis redakcyjny]

Taprobana — wyspa Cejlon. [przypis redakcyjny]

taraban — wielki bęben. [przypis redakcyjny]

taraban — wielki bęben turecki. [przypis redakcyjny]

Tarakon — dziś Aragonia. [przypis redakcyjny]

tarapacić (daw.) — gryźć. [przypis redakcyjny]

taras (daw.) — tu: więzienie (por.: zatarasować). [przypis redakcyjny]

taras (daw.) — [tu:] więzienie; [por. zatarasować]. [przypis redakcyjny]

taras (daw.) — [tu:] więzienie. [przypis redakcyjny]

taras — sklep, więzienie; lepiej z lassa niżeli z tarassa (przysłowie): łatwiej wydostać się z lasu niż z więzienia. [przypis redakcyjny]

taras (starop.) — [tu:] więzienie. [przypis redakcyjny]

taras — tu: więzienie. [przypis redakcyjny]

tarcice — deski nieobrobione. [przypis redakcyjny]

tarcza Minerwy roboty Fidiasza — por. Plinius, XXXVI, 4, s. 726: „Scuto eius, inquo Amazonum proelium caelavit intumesente ambitu parmae; eiusdem concava parte Deorum et Gigantum dimicationem”. [przypis redakcyjny]

Tarczyn — miasto między Skierniewicami a Czerskiem. [przypis redakcyjny]

tarda sunt quae in commune consuluntur; privatam gratiam statim mereare, statim recipias (łac.) — powolne jest to, co się dla dobra publicznego robi; na prywatną wdzięczność wnet zasłużysz, wnet ją odbierzesz. [przypis redakcyjny]

Tarent — miasto w płd. Włoszech. [przypis redakcyjny]

Targa kłaczystą brodę — Podobnie w Korsarzu (11, 4) o Seidzie: „he tore his beard”. [przypis redakcyjny]

tarkać (daw.) — głosić, przebąkiwać o pokoju. [przypis redakcyjny]

Tarkankut — jest to najdalej na zachód wysunięty przylądek Krymu. [przypis redakcyjny]

tarń — według prof. Brücknera Malczewski „chyba tarń mylnie napisał zamiast pospolitego cierń albo dawnego tarn”. Linde jednak przytacza przykłady używania w starszej polszczyźnie tarń i tarnie (to) obok cierń i (to) ciernie. [przypis redakcyjny]

Tarnopol — miasto w zach. części Ukrainy, ok. 110 km na wschód od Lwowa. [przypis redakcyjny]

Tarnopol — miasto w zachodniej części Ukrainy, ok. 110 km na wschód od Lwowa. [przypis redakcyjny]

tarnosolis — płatki farbowane. [przypis redakcyjny]

tarpejska skała — stroma ściana wzgórza kapitolińskiego w starożytnym Rzymie, skąd strącano zbrodniarzy i zdrajców. [przypis redakcyjny]

Tarrakona — dziś Aragonia. [przypis redakcyjny]

Tar — rzeka Taro, lewy dopływ Padu. [przypis redakcyjny]

tartan — szkocki pasiasty pled. [przypis redakcyjny]

tartofle — trufle. [przypis redakcyjny]

tartufole (lm) — trufle. [przypis redakcyjny]

Tarus — rzeka Taro, lewy dopływ Padu. [przypis redakcyjny]

taryfa (z wł.) — wykaz. [przypis redakcyjny]

taryfę — cennik; tu: cedułę targową. [przypis redakcyjny]

taśma szczęśliwa — przepaska Wenery rozbudzająca miłość. [przypis redakcyjny]

taśmiana tkanka (starop.) — prosta, gruba tkanina. [przypis redakcyjny]

Taśmina, ukr. Tiasmyn — rzeka na środkowej Ukrainie, prawy dopływ Dniepru. [przypis redakcyjny]

taśmy galonowe — taśmy ściśle splecione, do naszywania i bramowania. [przypis redakcyjny]

tasak (starop.) — miecz krótki, szeroki; puginał. [przypis redakcyjny]

ta samotna dama, której mi oczy uprzednio zabłysły — Tą damą jest Matylda. (Patrz o niej przypisek w pieśni XXVIII.) Ona duchem zupełnie oczyszczona, ofiaruje się upokorzonemu poecie być przewodniczką jego i pomóc mu z przypomnienia jego winy omyć się w letejskich wodach niepamięci. Ona sama lekka i czysto duchowa ślizga się po wód powierzchni, w których tonie przypomnienie winy i grzechu. Prawda jasna i głęboka! [przypis redakcyjny]

Tass — Bernardo Tasso, ojciec Torkwata (1493–1569), także poeta, autor epopeicznego poematu w stu pieśniach pt. Amadigi. [przypis redakcyjny]

Tasso, Torquato (1544–1599) — poeta włoski, autor Jerozolimy wyzwolonej, 8 lat spędził w szpitalu więziennym. [przypis redakcyjny]

taszur — kij bambusowy z krótkim rzemykiem do poganiania konia. [przypis redakcyjny]

Tatar — dziś popr. forma D. lm: Tatarów. [przypis redakcyjny]

Tatarów krymskich, nohajskich, białogrodzkich i budziackich — nazwy Tatarów koczujących na stepach pomiędzy Wołgą a Dunajem: Orda nogajska od Wołgi po Krym; białogrodzka od Krymu po Dniestr, nad którym leżało miasto Białogród (też: Akerman); budziacka od Dniestru po Dunaj w płd. Besarabii, zw. Budziakiem (z tur. budżak: węgieł, kąt). [przypis redakcyjny]

Tatarowie, którym wolno żenić się z córkami — To prawo jest u nich bardzo stare. Atylla, powiada Priskus w swojej Ambasadzie, zatrzymał się w pochodzie, aby zaślubić Eskę, swoją córkę: rzecz dozwolona (mówi) wedle praw Scytów. [przypis redakcyjny]

tatarska chorągiew — Tatarów osiadłych na Litwie. [przypis redakcyjny]

tatarski brzeg — tak nazywano lewy brzeg Dniepru, prawy zwano ruskim. [przypis redakcyjny]

tatarskie ziele — tatarak. [przypis redakcyjny]

Tatary — dziś popr. forma M. lm: Tatarzy. [przypis redakcyjny]

Tatarzy budziaccy — Tatarzy zamieszkujący w Budziaku; Budziak — kraina hist. nad Morzem Czarnym, pomiędzy Dniestrem a Dunajem. [przypis redakcyjny]