Przypisy

surma — trąba używana dawniej w wojsku do celów sygnalizacyjnych. [przypis redakcyjny]

surmy — gatunek fujar, czyli piszczałek wojskowych używanych przedtem. [przypis redakcyjny]

surmy — puzony. [przypis redakcyjny]

surogator — sędzia pomocniczy. [przypis redakcyjny]

surowcowy — surowiec: rzemień wyrżnięty ze skóry surowej. [przypis redakcyjny]

surowiec — bicz z surowej skóry. [przypis redakcyjny]

surowiec — niewyprawiona skóra. [przypis redakcyjny]

surowie — dziś: surowo. [przypis redakcyjny]

surowie — surowo. [przypis redakcyjny]

surowy (daw.) — [tu:] srogi. [przypis redakcyjny]

surowym żebractwem — natrętnym, nieustępliwym wyłudzaniem pieniędzy od klienta. Po wierszu tym znajdowało się w brulionie satyry odmienne zakończenie utworu: „Wszystkie władze szczególnym co dała ojczyzna, / W ręku prostych utrata, w dowcipnych spuścizna / Niepłatny płaci sobie, płatny więcej zyska, / Czyliż ojczyzna matka z samego nazwiska? / Czyż kto służy dla próżnej sławy, będzie żebrać? / Biorą, którzy nie służą, służąc czemu nie brać. / Zdobi wziątek dowcipny, podła kradzież szpeci,/ Jeśli matką ojczyzna, niechże żywi dzieci. / Czemu nie brać, gdy wziątek i skrycie, i snadnie, / Kto roztropny korzysta, głupi tylko kradnie. / Taki teraz jest statut zbyt w projekta płodnych, / Nowych obywatelów i statystów modnych. / Król Kazimierz był prostak, Aleksander drugi, / Klecili oni prawa dla kraju usługi. / Sobie służyć to koncept, staropolskie cnoty / Skutkiem były dziczyzny i grubej prostoty.” [przypis redakcyjny]

surowy (starop.) — srogi (bój, rycerz [itp.]). [przypis redakcyjny]

surowy (starop.) — srogi (bój, rycerz). [przypis redakcyjny]

surrogatorami — zastępcami. [przypis redakcyjny]

Sur — starożytny Tyr w Fenicji. [przypis redakcyjny]

susceptantów — pomocników rejenta, urzędników sądowych. [przypis redakcyjny]

suseł — zwierzę z rodzaju gryzoniów. [przypis redakcyjny]

suspicionis (łac.) — podejrzenia. [przypis redakcyjny]

suspicio veneni (łac.) — podejrzenie trucizny. [przypis redakcyjny]

suspicja — podejrzenie. [przypis redakcyjny]

suspicyja — podejrzenie. [przypis redakcyjny]

susque deque (łac.) — za nic. [przypis redakcyjny]

sustaw (ros.) — staw. [przypis redakcyjny]

sustawy — z rosyjskiego: stawy; w tym wypadku stawy barkowe. [przypis redakcyjny]

sustoją — sustoję. [przypis redakcyjny]

suszyć kości (starop.) — zwrot przysłowiowy posiadający genezę biblijną, oznacza tęsknotę („usychanie” z tęsknoty). [przypis redakcyjny]

suta — sypana (mogiła Kraka). [przypis redakcyjny]

Suum cuique decus posteritas rependat (łac.) — niech potomność odmierzy każdemu należny zaszczyt. [przypis redakcyjny]

suum cuique pulchrum (łac.) — swoje dla każdego piękne. [przypis redakcyjny]

suum effectum sortiri (łac.) — swój skutek wziąć. [przypis redakcyjny]

suwać rowy — skakać przez rowy. [przypis redakcyjny]

svetimuos' miškuos' — etimuosna miškuosna. [przypis redakcyjny]

swą pruć (daw.) — być upartym, upierać się. [przypis redakcyjny]

swacha — zasadniczo każda mężatka uczestnicząca w weselu; także kobieta wykonująca pewne funkcje obrzędowe na weselu. [przypis redakcyjny]

swada — tu: umiejętności mówcy a. pisarza. [przypis redakcyjny]

swadziebny (starop.) — weselny. [przypis redakcyjny]

swania, swańka (gwar.) — zasadniczo każda mężatka uczestnicząca w weselu; także kobieta wykonująca pewne funkcje obrzędowe na weselu (w Słowniku gwar Karłowicza Orzeszkowa podana jako źródło tej formy). [przypis redakcyjny]

Swarożyc — bóstwo pogańskich Słowian, któremu poświęcony był czarny koń. [przypis redakcyjny]

swastyka — znak tajemniczego pochodzenia, wyobrażający dwie skrzyżowane litery „z”. [przypis redakcyjny]

swat — tu: zalotnik. [przypis redakcyjny]

swej pociechy — należnej mu pociechy (pociecha to również określenie dziecka. [przypis redakcyjny]

Swe kolczyste łodygi robaczliwej zdrzeni — przypomina trochę: the salt-surf weeds of bitternes w Manfredzie Byrona (II, 1); zdrzeń (starop.): rdzeń. [przypis redakcyjny]

Sweno — królewicz szwedzki (w oryg. duński). [przypis redakcyjny]

Swera (…)/ Który był jednakiego z stoikami zdania — Spherus z Bosporu, uczeń Zenona z Cytium, należał do sekty stoików, założonej przez swego nauczyciela. [przypis redakcyjny]

swobodę z ojca powziął łona — w A[autografie; Red. WL]. przekreślone: z matki wyssał łona. [przypis redakcyjny]

swobody — tu: zwolnienie od danin, udzielane przez pana nowo osiedlanym chłopom i dzierżawcom. [przypis redakcyjny]

swoją łódkę (…) skierowałeś do łodzi rybaka — Do łodzi św. Piotra, czyli do św. Kościoła Chrystusowego. [przypis redakcyjny]

swoją osobą udaje ścięty łuk mostu w połowie — Obraz dziwnie plastyczny, przedstawiający człowieka, który głęboko zamyślony, głową i wyższą częścią ciała pochylony naprzód postępuje drogą. [przypis redakcyjny]

swoje pognoił snopy — przymówka do Snopa, herbu Wazów. [przypis redakcyjny]

Swynojady (z ukr.) — świniożercy; Tuhaj-Bej jako dobry muzułmanin nie jadł mięsa świń, które uważał za nieczyste, i gardził tymi, którzy je jedzą. [przypis redakcyjny]

swywoli — swawoli. [przypis redakcyjny]

sybarytyzm — skłonność do zbytku i zniewieściałości (od greckiego miasta Sybaris w starożytnej Italii, słynnego z takiego trybu życia swoich mieszkańców). [przypis redakcyjny]

Sybilla — kapłanka wyroczni Apolla w Cumae w Kampanii we Włoszech. Wg legendy Apollo, starając się o jej względy, obiecał dać jej wszystko, czego zapragnie. Sybilla poprosiła o tyle lat życia, ile ziaren piasku zmieści w garści; żyła więc tysiąc lat. Wyrocznie sybillińskie zapisane w trzech księgach uważane były za trafne przepowiednie dotyczące przyszłości świata. [przypis redakcyjny]

Sybilla — prorokini z antycznych legend, miała żyć tysiąc lat. [przypis redakcyjny]

Sybilline lochy — groty pod Neapolem. [przypis redakcyjny]

sycowy a. cycowy (z niem.) — z tkaniny bawełnianej. [przypis redakcyjny]

Sydonia — miasto Sydon w Fenicji. [przypis redakcyjny]

Sygmunt — Zygmunt (Zygmunt I Stary). [przypis redakcyjny]

sygnąć (gwar.) — cisnąć, rzucić. [przypis redakcyjny]

sygnet — pieczęć w pierścieniu. [przypis redakcyjny]

sygnet — pierścień z herbem lub literami na oczku. [przypis redakcyjny]

Syjena (gr. Syene) — miasto w dolnym Egipcie, dziś Asuan; [z pobliskiego kamieniołomu czerpano w starożytności czerwony granit, zw. sjenitem]. [przypis redakcyjny]

sykofant ( gr.) — oszczerca, donosiciel. [przypis redakcyjny]

sykofant — obłudnik; sykofantę bierze: przyjmuje postać obłudnika. [przypis redakcyjny]

sykomorowy… gaj — sykomory to drzewa z rodziny figowych o niezwykle twardym drewnie. [przypis redakcyjny]

sykulska góra — sycylijska, Etna. [przypis redakcyjny]

Sylas — Silas Marner, powieść George Elliost (1861). [przypis redakcyjny]

Sylen — stary, opasły satyr, nauczyciel, wychowawca i towarzysz Bachusa. [przypis redakcyjny]

Sylen — wychowawca i nieodstępny towarzysz Bachusa, starzec rzadko kiedy trzeźwy. [przypis redakcyjny]

Syleny (mit. gr.) — demony przyrody (zbliżone do satyrów); należą do orszaku Dionizosa; przypisywano im zamiłowanie w pieśniach i grze na flecie. [przypis redakcyjny]

Sylfida — Delfina Potocka. [przypis redakcyjny]

sylfida — dziewczyna zamieniona po śmierci w żeńską odmianę sylfa (czyli ducha powietrza wg w średniowiecznych legend); przen. pełna wdzięku i gracji kobieta, często: tancerka. Postać ta stała się bardzo popularna w okresie romantyzmu po paryskiej premierze w 1832 r. baletu Sylfida z librettem Adolphe'a Nourrita na podst. opowiadania Ch. Norgiera Trilby ou le Lutin d'Agail (Chochlik z Agryll), muzyką Jeana Schneitzhöffera i choreografią Filippo Taglioniego. [przypis redakcyjny]

syllogizm — wniosek. [przypis redakcyjny]

sylogizm — wniosek. [przypis redakcyjny]

sylogizm — wnioskowanie pośrednie polegające na wyprowadzeniu nowego sądu, zw. wnioskiem, z dwóch innych sądów, zw. przesłankami. [przypis redakcyjny]

sylogizm — wnioskowanie (wyprowadzenie nowego sądu, zwanego wnioskiem, z dwóch innych sądów, zwanych przesłankami). [przypis redakcyjny]

Sylwester — papież św. Sylwester I, któremu cesarz Konstantyn miał darować Rzym i okolicę. [przypis redakcyjny]

symara — rodzaj długiej sukni; płótno, w które na Wschodzie owijają ciała zmarłych. [przypis redakcyjny]

Symbirsk — dzisiejszy Uljanowsk nad Wołgą. [przypis redakcyjny]

symbola amicitiae (łac.) — znaki przyjaźni. [przypis redakcyjny]

symbolum (łac.) — godło. [przypis redakcyjny]

symetrią — porządek, równomierność, [przypis redakcyjny]

symetria — tu: równość, podobieństwo. [przypis redakcyjny]

symfonalik (starop.) — narzędzie muzyczne. [przypis redakcyjny]

symfonia (z gr.) — najwspanialsza forma muzyczna instrumentalna. [przypis redakcyjny]

symplistyczność — uproszczenie. [przypis redakcyjny]

symulacja — udawanie. [przypis redakcyjny]

synagoga — tu: gmina, wspólnota (nie dom zebrań pobożnych!). [przypis redakcyjny]

Synaj — góra w Arabii, na półwyspie utworzonym przez dwie odnogi Morza Czerwonego. [przypis redakcyjny]

syn Alkmeny (…) niewoli dźwigał jarzmo — Herakles, syn Alkmeny, pełnił służbę niewolniczą u królowej lidyjskiej Omfale jako odkupienie za zabójstwo. [przypis redakcyjny]

syna pięknej Kalijopy — Orfeusza, który brał udział w wyprawie argonautów do Kolchidy po złote runo, „po kożuch barani”. [przypis redakcyjny]

Synap — król etiopski, ojciec Kloryndy. [przypis redakcyjny]

Synap — król Nubii (Abisynii); zob. Pretojan. [przypis redakcyjny]

syna swojego — Arindala. [przypis redakcyjny]

synekura (łac. sine cura: bez troski, bez starania) — dobrze płatne stanowisko nie wymagające pracy. [przypis redakcyjny]

syn Galafrona — Argala; Galafron, król Kataju w Chinach, ojciec Angeliki i Argali. [przypis redakcyjny]

synie (starop. forma) — zamiast: [o] synu (por. pieśń VI, zwr. 105). [przypis redakcyjny]

synie — synu. [przypis redakcyjny]

syn Julci — Kazimierz Tetmajer. [przypis redakcyjny]

syn Mai — Hermes, syn Zeusa i nimfy Mai. [przypis redakcyjny]