Przypisy

stradiotka (starop.) — jeździeckie szaty krótkie. [przypis redakcyjny]

stradny (daw.) — biedny, nędzny. [przypis redakcyjny]

stradny (daw.) — znużony. [przypis redakcyjny]

straktować — ułożyć się. [przypis redakcyjny]

strapiona myśl — strapiony umysł, duszę. [przypis redakcyjny]

straszną pieśnią Erynij — tj. żądaniem zemsty za poległych bohaterów. [przypis redakcyjny]

straszydłem — potwornością. [przypis redakcyjny]

Stratni — utracjusze, marnotrawcy. [przypis redakcyjny]

stratny — utracjusz, marnotrawca. [przypis redakcyjny]

Straty moje — z powodu oszukańczego bankructwa banku Thurneyssena. [przypis redakcyjny]

strawne — pieniądze na strawę, na utrzymanie. [przypis redakcyjny]

strawne — wypłata służbie na wyżywienie. [przypis redakcyjny]

strawowani — żywieni, stołowani. [przypis redakcyjny]

straża — tu: posterunek, placówka. [przypis redakcyjny]

strażnik — Bidziński, Stefan; miał za żonę Teresę Myszkowską. [przypis redakcyjny]

strażnik — urzędnik wojskowy, czuwający nad strażami obozowymi, utrzymujący karność i porządek w obozie; był nim wymieniony niżej Piotr Mężyński. [przypis redakcyjny]

stręczyć — tu: dostarczać. [przypis redakcyjny]

strefy (daw.) — paski. [przypis redakcyjny]

stricte (łac.) — ściśle. [przypis redakcyjny]

strictius (przysłów.) — ściślej. [przypis redakcyjny]

stride la vampa (wł.) — Ogień trzaska, szaleje. [przypis redakcyjny]

stróny (a. strony; starop.) — struny; przen. poezja. [przypis redakcyjny]

stróż — dozorca. [przypis redakcyjny]

stróż szpichlerzowy — tu: z Nowego Miasta Korczyna. [przypis redakcyjny]

stróż z hejnałem — w Krakowie przedtem na wieży P[anny] Marii przez cały adwent, zacząwszy wnet po północy aż do świtu grano zwykle na dętych instrumentach, i to zwano hejnał. Może tu wzięte za odzywanie się na trąbie co godzina podobnych stróżów. [przypis redakcyjny]

strofować się (daw.) — kłopotać się. [przypis redakcyjny]

Strofy, kończące się temi słowy: „Niechaj truchleją szczęśliwi” (…) — strofa ta brzmi: „Jużeśmy przeszli przez srogie kary,/ Cóż nas zatrwoży, zadziwi?/ Na te huczące ogniem pieczary/ Niechaj truchleją szczęśliwi!”. [przypis redakcyjny]

stroiki — przybrania ludowego stroju krakowskiego. [przypis redakcyjny]

stroną (starop.) — w zamysłach, bokiem. [przypis redakcyjny]

Strona była wówczas obowiązana walczyć za świadka; jeżeli uległa w walce, nie przegrywała procesu — ale jeżeli walka odbywała się przez zapaśników, zwyciężonemu Zapaśnikowi ucinano pięść. [przypis redakcyjny]

strona (starop.) — struna. [przypis redakcyjny]

Stronnictwo Białe przecz wypędzi Czarne. — Skąd cieniom przychodzi władza przewidywania przyszłości? Wyraźnie tekst tego nie objaśnia. O stronnictwach Gwelfów Białych i Czarnych obszernie nadmieniłem w życiu Dantego. Tym mężem ostrzącym w spoczynku żądło węża jest Karol Walezy, który wygnał Gwelfów Białych z Florencji w roku 1301, stronnictwo polityczne, do którego należał Dante. [przypis redakcyjny]

stronnych — postronnych; Stanisław August był w Polsce ówczesnej najbieglejszym w zagadnieniach polityki międzynarodowej. [przypis redakcyjny]

strony (daw.) — struny. [przypis redakcyjny]

strony (starop.) — struny; u Kochanowskiego niekiedy pojawia się również forma z „ó”. [przypis redakcyjny]

strony — struny. [przypis redakcyjny]

stropić (daw.) — zmieszać. [przypis redakcyjny]

stroskanych onych i sędziwych — tj. ojca swego, jen. W. Krasińskiego. [przypis redakcyjny]

strożyć się (starop.) — sztorcem stawać, jeżyć się. [przypis redakcyjny]

Strozza — Ercole Strozzi, poeta ferarski, opiewał Lukrecję Borgię i jej brata Cezara, zamordowany skrycie w r. 1508, mając lat 37. [przypis redakcyjny]

structura huius universi (łac.) — budowa tego świata. [przypis redakcyjny]

struga Helikońska — struga płynąca z góry Muzom świętej [z Hippokrene, źródła na stokach masywu Helikon — red. WL.]. [przypis redakcyjny]

struga — własc. strug (ros.), barka, galar rzeczny. [przypis redakcyjny]

struktura — budowa. [przypis redakcyjny]

struktur — budowli. [przypis redakcyjny]

Strwiąż — rzeka, lewy dopływ Dniestru, w ziemi Przemyskiej, przepływająca przez wieś rodzinną Tarłówny; zwykły szyk wyrazów byłby: Długi Strwiąż, co płynie na krótkim kresie…; wpływ składni łacińskiej. [przypis redakcyjny]

strychować (daw.) — strzelać. [przypis redakcyjny]

strychować — z boku razić. [przypis redakcyjny]

strychował — górował. [przypis redakcyjny]

strygoński biskup — kardynał Hipolit d'Este, statysta, wojownik, niepospolity matematyk, mecenas Ariosta. [przypis redakcyjny]

Strygonia — Ostrzyhom (łac. Strigonium, niem. Gran), miasto na prawym brzegu Dunaju, naprzeciw ujścia rz. Gran do Dunaju. Określenie kierunku „ku Strygoniej” o tyle nieściśle, że miasto leży na prawym brzegu, a Polacy ciągnęli lewym brzegiem Dunaju. [przypis redakcyjny]

stryja twego — chodzi o Menelausa, który pomścił porwanie Heleny przez Parysa. [przypis redakcyjny]

stryj rodzony — Jan Aleksander z Mirowa Myszkowski. [przypis redakcyjny]

stryju, (…) którego żonę (…) „Matką” nazywałam (…) — Tekla Żmichowska. [przypis redakcyjny]

Strymon — rzeka w Macedonii; wicher wiał od Strymonu, tj. od północy, unie­możliwiając w ten sposób wojskom greckim wyruszenie właśnie na północ, tj. na Troję. [przypis redakcyjny]

strząpie — strzępy, ta sama fabuła co wyżej w. 7–10. [przypis redakcyjny]

strzała bogów — piorun. [przypis redakcyjny]

Strzały do pierwszej krwi — tj. do pierwszej rany, odniesionej przez któregoś z uczestników pojedynku. [przypis redakcyjny]

strzechsten (z niem. Streichstein) — kamień probierczy. [przypis redakcyjny]

strzelba (daw.) — [tu:] strzelanie. [przypis redakcyjny]

strzelba — tu: broń palna. [przypis redakcyjny]

strzelców-książęcia — mistrza strzelców. [przypis redakcyjny]

strzele — strzały (liczba podwójna). [przypis redakcyjny]

strzelić — tu: posłać wiadomość. [przypis redakcyjny]

Strzelił ponad prawym okiem — por. list z 12 sierpnia 1771 r. [przypis redakcyjny]

Strzemiennego! — toast pożegnalny (stp. przy wsiadaniu na koń). [przypis redakcyjny]

strzeżwa — strzeżmy się. [przypis redakcyjny]

Strzeż (…) wyszczekać — uważaj, żebyś nie wywołał. [przypis redakcyjny]

strzoki — strefy odmiennego koloru u sukien. [przypis redakcyjny]

strzyc — tu: skubać. [przypis redakcyjny]

strzyga — upiorzyca. [przypis redakcyjny]

Strzyma cię (…) Jedlina i pas — utrzyma cię jedlina i przepaska (odwołanie do znanych z antyku sposobów popełniania samobójstwa przez kobiety). [przypis redakcyjny]

Studencik — młody góral, który bywał we dworze u Tetmajerów. [przypis redakcyjny]

studere (łac.) — starać się. [przypis redakcyjny]

studia etnograficzne — zainteresowania Szumana zbliżają się raczej do antropologii. [przypis redakcyjny]

studiosissimus eoque bellandi ignarus, in bellis tamen infaustis vilam multiformi consumpsit fortuna (łac.) — jako wielce dbały o pokój i przez to nieznając się na rzemiośle wojennym, wśród wojen przecież nieszczęśliwych przepędził życie z nader zmiennym szczęściem. [przypis redakcyjny]

studiowanie kanonów — krytyczne badanie autentyczności poszczególnych ksiąg Pisma Św., czyli ksiąg kanonicznych. [przypis redakcyjny]

studium Chmielowskiego — Autorki polskie XIX wieku. [przypis redakcyjny]

studium (łac.) — staranie. [przypis redakcyjny]

studium o Żeromskim — studium O Stefanie Żeromskim wydał Brzozowski w r. 1904 w osobnej książce jako przedruk z warszawskiego „Głosu”. (Warszawa. 1905. Nakład G. Centnerszwera i Sp.). [red. WL]. [przypis redakcyjny]

Studnia była w dawnych czasach ulubionym punktem zbornym dla całej wsi, czy osady. W Biblii spotykamy często sceny odgrywające się u studni. Tu gromadzą się patriarchowie na naradę, tu Eliezer stara się pozyskać Rebekę za żonę dla Izaaka, tu Jakub spotyka się z Rachelą. Przy studni wreszcie Jezus rozmawia z Samarytanką. W literaturze niemieckiej mamy dwie sławne sceny „u studni” w Hermanie i Dorocie i w I części Fausta. [przypis redakcyjny]

studnia zwana Okrąglakiem — właściwie szczątki fundamentów świątyni Opatrzności założonych 3 maja 1792 r. Świątynia ta nie została zbudowana; miejsce to było jednak terenem spotkań młodzieży patriotycznej w rocznice uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Fundamenty i tablica pamiątkowa zachowały się do dziś w Ogrodzie Botanicznym. [przypis redakcyjny]

studnie artezyjskie — studnie stosowane już w starożytności; dostarczają wody z głębokich warstw ziemi. W Europie wiercono je po raz pierwszy w XII w. w Artois we Francji, stąd nazwa. [przypis redakcyjny]

Studzianna — wieś w województwie kieleckim. [przypis redakcyjny]

stulta (łac.) — głupia. [przypis redakcyjny]

stultum (łac.) — głupie. [przypis redakcyjny]

stultus (łac.) — głupi. [przypis redakcyjny]

stupajka — brutalny a tępy niższy urzędnik lub wojskowy (wyraz nie znany słownikom rosyjskim, utworzony od ros. stupaj — odejdź). [przypis redakcyjny]

stupebant (łac.) — zdumiewali się. [przypis redakcyjny]

stu posłańców wieczności powstało — Aniołowie, którzy dotąd niewidzialni strzegli wóz święty: teraz, gdy Beatrycze jako symbol teologii, czyli mądrości bożej, jest wezwana, podnoszą się z wozu i sypią na cześć jej kwiaty. [przypis redakcyjny]

sturbowany — znużony. [przypis redakcyjny]

stus — cios, uderzenie. W strofie tej jest mowa prawdopodobnie o bitwie pod Orszą z roku 1514. [przypis redakcyjny]

Stwarza nowy rząd rzeczy — daje pogląd na siły, które rządzą światem. Po w. 134 znajdował się w brulionie, następnie zarzucony przez autora fragment: „Tli się ogień szkodliwy, zajęty w iskierce, / Powabne jego słowa wkradają się w serce, / W bluźnierskich żartach, grzeczną mądrość kiedy mieści, / Doktor płochych umysłów, apostoł niewieści, / Wszystko, co jest, on pojął, co było, on wiedział. / Rzekł słowo, a choć reszty ani dopowiedział, / Rozśmiał się lub zasępił — misternie a sztucznie, / Umieją to tłumaczyć omamione ucznie.” (I. Krasicki, Satyry i listy, s. 95–96). [przypis redakcyjny]

Stwórcy, który mówi (…) pokażę tobie — Patrz Mojżesza księgę 2, rozdz. 33. [przypis redakcyjny]

Stworzenie wszędy świeże — Roboty i ozdoby „świeże”, nowo „stworzone”, dokonane. [przypis redakcyjny]

stworzyli samochcąc getto — Swoboda osiedlania się Żydów w poszczególnych dzielnicach Warszawy była ograniczona przez zmieniające się zarządzenia władz miejskich, nie można więc mówić o tworzeniu getta z własnej chęci. Patrz: Artur Eisenbach, Z dziejów ludności żydowskiej w Polsce w XVIII i XIX w., wyd. 1983; E. Ringelblum, Żydzi w Warszawie od czasów najdawniejszych do roku 1527, Warszawa 1932. [przypis redakcyjny]

Stygia regna, inamabilis unda — Królestwo Styksu, wstrętna fala. [przypis redakcyjny]

stygijskie (…) odnogi — rzeki podziemnej Styksu, podziemie samo. [przypis redakcyjny]

stygmatoplastia (z gr.) — odciski w glinie lub w wosku pozostawione przez widma pojawiające się na seansach spirytystycznych. [przypis redakcyjny]

Styg — Styks, jedna z rzek, które według wyobrażeń starożytnych Greków opływały świat podziemny. [przypis redakcyjny]