Przypisy

Gaskończyk Henryka omami — Papież Klemens V i cesarz Henryk VII. [przypis redakcyjny]

Gaskoni — mieszkańcy księstwa Gaskonii w płd. Francji (departament Landes). [przypis redakcyjny]

Gaston Boissier (1823–1908) — literat, krytyk i archeolog, pozostawił m.in. wiele studiów z zakresu literatury i kultury starożytnej. [przypis redakcyjny]

Gaston Deschamps (1861–1931) — pisarz, krytyk, dziennikarz i polityk, odbył podróż do Azji Mniejszej, należał do redakcji „Journal des Debats”, a w r. 1893 objął po Anatolu France dział krytyki literackiej w „Le Temps”. [przypis redakcyjny]

gaszek (z niem.) — zalotnik, kawaler. [przypis redakcyjny]

Gaszpar [Gaspar] Obidzi — przyjaciel i wielbiciel Bemba. [przypis redakcyjny]

gas (z węg.) — strach, bieda, zguba. [przypis redakcyjny]

gaudeamus (łac.) — cieszmy się. [przypis redakcyjny]

Gaudete in Domino semper (łac.) — Radujcie się zawsze w Panu. [przypis redakcyjny]

gaudium (łac.) — radość, przyjemność; tu: ucztowanie. [przypis redakcyjny]

Gaur — Gauno, rzeczka w śr. Włoszech, dopływ Metauru. [przypis redakcyjny]

gawędzić — tu: w znaczeniu gwarowym (podkrakowskim): przeszkadzać, zawadzać. [przypis redakcyjny]

gażą — [brał] płacę, żołd. [przypis redakcyjny]

Gaza — miasto w Palestynie na płd. od Askalonu. [przypis redakcyjny]

gazdoń (gw.) — wyraz obelżywy. [przypis redakcyjny]

gazowe — z gazy, tkaniny jedwabnej, wyrabianej niegdyś w syryjskiej Gazie. [przypis redakcyjny]

gaz, pałający węglowodór — gaz ziemny, wydobywający się z głębi ziemi wraz z ropą naftową, służy do opalania i oświetlania; w Baku występuje w dużych ilościach; często zapalając się w powietrzu, tworzy ogniste słupy, zwane „wiecznym ogniem Baku”. [przypis redakcyjny]

gbur (daw.) — chłop. [przypis redakcyjny]

gbur (z niem.) — chłop. [przypis redakcyjny]

gbur (z niem.) — wieśniak. [przypis redakcyjny]

gdy będzie w równowadze, jak osioł Buridana — Przysłowiowy „osioł Buridana” jest to osioł stojący pośrodku między dwiema jednakowymi wiązkami siana lub też pomiędzy obrokiem i wodą jako jednakowymi podnietami, sprawiającymi, że pozostaje nieruchomy i skutkiem tego ginie z głodu. W pismach Buridana, nominalisty XIV wieku, nie ma nic o tym. Wszakże podniósł on sprawę (In Eth. Nic. III, q. 1 i n.), czy można przy jednakowych okolicznościach postępować dowolnie za każdym razem inaczej, i uważał, że nie można tego rozstrzygnąć ani deterministycznie, ani indeterministycznie, gdyż w pierwszym przypadku nie uznałoby się odpowiedzialności moralnej, w drugim zaś przyczynowości. Prawdopodobnie przeciwnicy tego poglądu, chcąc go ośmieszyć, wystawiali powyższy argument, który zresztą znajduje się u Arystotelesa (De coelo II, 13) i jako porównanie u Dantego (Boska komedia, Raj 4, 1–9), tylko bez drastycznego osła. Ale być może (jak sądzi Siebeck, Beiträge, Pr. Giessen, 1891, 18 i n.), że tym przykładem posługiwał się sam Buridan w swych wykładach celem wykazania różnicy pomiędzy podlegającym wyłącznie sile podniet zwierzęciem a człowiekiem, który posiada w rozwadze środek sprowadzający postanowienie. A tego nauczał Buridan, posuwając się do twierdzenia, że „wola jest rozumem, a rozum wolą” (In Eth. Arist. I, 10, q. 1), i tworząc w ten sposób determinizm psychologiczny, taki sam, jaki mamy u de Spinozy. [przypis redakcyjny]

gdybych — gdybym. [przypis redakcyjny]

Gdyby jej zaś (…) sposoby — w rękopisie następuje jedna karta (dwie stronice) niezapisana. [przypis redakcyjny]

gdybym była kobietą — Za czasów Szekspira mężczyźni grali role kobiet. [przypis redakcyjny]

Gdybym tam do nich obrócił me oczy, gdzież jest wymówka takiej winy godna — Tu poeta przypomina przestrogę odźwiernego, ażeby wchodząc w tę bramę, za siebie nie patrzeć. [przypis redakcyjny]

Gdyby nie światłość pisma wam święcąca (…) — Samo Pismo Święte najbardziej upokarza pychę rozumu, kiedy człowiek bez daremnych szperań rozumowych wierzy w to, co nam to pismo objawia. [przypis redakcyjny]

Gdyby on wierzył w to, co jednak wiedział, czytając moje na ziemi poema — Wirgiliusz w trzeciej pieśni Eneidy opowiada, że Eneasz odłamując gałąź od drzewa, posłyszał głos Polidora. [przypis redakcyjny]

Gdyby [poeta] naśladował wiernie grupę we wszystkich szczegółach, czyżby nam zawsze nie dał znakomitego obrazu — w tym miejscu powołuje się Lessing na wiersz J. Sadoleta, uczonego biskupa-poety (1477–1547). Obszerny ten wiersz, zatytułowany, De Laocoontis statua wraz z dopiskiem autora znajduje się w Dodatkach (J). [przypis redakcyjny]

gdyby przeszedł Letę (…) nie zapłaciwszy łzami skruchy myta — Ci tylko od dręczących przypomnień swojego grzechu będą wolnymi, którzy najpierw grzech ten zupełnie uznali i szczerze zań żałowali [myto — opłata celna; red. WL]. [przypis redakcyjny]

gdybyś przypadkiem spotkał Adasia — Adam Potocki. [przypis redakcyjny]

Gdyby świat był urządzony na obraz ruchu, co toczy te koła (…) — Wokoło ziemi, która według ówczesnych pojęć astronomicznych jest punktem środkowym wszechświata, każda sfera obraca się tym wolniej, im jest bliżej ziemi, i przeciwnie, tym szybciej, im jest dalej. Dlatego bieg sfery księżycowej jest najwolniejszy, a Primum Mobile ma bieg najszybszy. Tu zaś panuje porządek przeciwny: kręgi najbliżej krążące stałego punktu, to jest najmniejsze, mają bieg najszybszy, większe zaś kręgi, a zatem dalsze od swego punktu środkowego krążą wolniej. [przypis redakcyjny]

Gdyby świat Chrystus nawrócił bez cudów (…) w tym jednym byłby cud dla ludów — Największym cudem, największym dowodem boskości nauki Jezusa Chrystusa jest jej szybkie rozszerzenie się pomimo prześladowania i oporu władzy świeckiej. [przypis redakcyjny]

Gdybyś w tym krzyku zgadł treść ich pacierza — Tu poeta objaśnia nieobjaśniony na końcu uprzedniej pieśni krzyk świateł błogosławionych, który tak zgłuszył i wstrząsnął poetą. Był to krzyk sprawiedliwej żarliwości, wspólnie strzelistej ich modlitwy, żeby Bóg z takiego zepsucia duchowieństwo upomnieniem lub karą co prędzej podźwignął. [przypis redakcyjny]

gdyby ta zdolność wyobrażania była wolna — Zob. Przyp. do Tw. 35. [przypis redakcyjny]

Gdy ciał naszych budowa niszczejąca z wolna / Niebieskiego brać ognia już nie będzie zdolna — Podług mniemania wielu starożytnych filozofów dusza była istotą ognistą, iskierką niebieskiego płomienia. „Heraclitus physicus dixit animam scintillam stellaris essentiae”, Macrobius, in Som. Scip., lib. I. Zenoni stoico animus ignis videlur, Cicer. Tusc. quaest. lib. I. [przypis redakcyjny]

gdy czemu przypadnie pogoda (starop.) — gdy na co przypadnie pora. [przypis redakcyjny]

Gdy inszy milczą, muszę wymknąć się przed swaty — przysłowie: rwać się do działania przed tymi, co powinni. [przypis redakcyjny]

Gdy ja ci tyle obiecuję dobra — Zapowiedziane orędownictwo trzech świętych niewiast, Matki Boskiej, św. Łucji i Beatrycze, rozprasza wszystkie wątpliwości w duszy poety, który na koniec z całą ufnością poddaje się przewodnictwu rozumu oświeconego wiarą. [przypis redakcyjny]

gdy jałmużny sypie — obyczaj rozdawania jałmużny w czasie uroczystości żałobnych był powszechny zarówno na pogrzebach królewskich, jak też szlachty, zwłaszcza bogatszej; jałmużna: darowizna dla ubogich, najczęściej datek pieniężny. [przypis redakcyjny]

Gdy jeleń wszedł w moją puszczę… — zasada feudalna. [przypis redakcyjny]

gdy je matka pieści — w pierwodruku: co matkę pieści. [przypis redakcyjny]

gdy jemu już zadość — gdy mu (sercu) się stało już zadość. [przypis redakcyjny]

gdy jeszcze cesarz był kapralem — Napoleon, którego nazywano małym kapralem. [przypis redakcyjny]

Gdy Jezus trzech was w swym blasku przerażał — Trzej najulubieńsi uczniowie Chrystusa, Piotr, Jakub i Jan obecni byli przy przemienieniu Pańskim na górze Tabor. Pierwszy z nich uosabia wiarę, drugi nadzieję, a trzeci miłość. [przypis redakcyjny]

Gdym chciała ciebie stłumić — ciebie zam. myśl o tobie. [przypis redakcyjny]

Gdy miłość natchnie mego ducha (…) ona mówi, ja tylko to piszę — Dante ze zwykłą sobie treściwością stylu w tych kilku wierszach zamknął główne prawidła estetyki. Poeta mówi tu nie tylko o tej miłości egotycznej, jaka natchnęła poetów miłosnych, lecz i o miłości wyższej, powszechnej i duchowej, z której wynika potęga i urok wszystkich sztuk pięknych, bo w dziełach natchnionych tylko tą miłością duchową widzimy rzeczywisty odblask wiekuistego piękna i wiekuistej prawdy, że Dante nie szedł ubitym torem poetów spółczesnych, ale więcej zwracając się do natury, tworzył w poezji styl nowy, pełen mocy, wdzięku i prawdy, to miejsce najdowodniej nas poucza. [przypis redakcyjny]

gdy mi w Rzymie kazano w owym kapeluszu chodzić — Św. Piotr Damian prawie gwałtem zmuszony był przez Stolicę Apostolską do przyjęcia godności kardynalskiej. Dalej poeta rozwija obraz zbytków i zepsucia, jakie się wtedy objawiały wyjątkowo w wyższej hierarchii duchownej. [przypis redakcyjny]

Gdy mury rozwalono Agenorowego / Węża — Kadmos, wyprawiony przez ojca Agenora, króla fenickiego, na poszukiwanie siostry swej Europy, porwanej przez Zeusa, założył miasto Teby w Beocji; zabiwszy smoka (węża), stróża pobliskiego źródła, posiał na roli jego zęby, z których wyrośli zbrojni mężowie, praojcowie tebańskiej szlachty. Stąd Teby nazywa poeta murami Agenorowego węża. Po zdobyciu Teb przez siedmiu bohaterów, schroniła się córka wróżbity Tejrezjasza, Manto, do Italii, gdzie jej syn, Oknos, założył miasto, które nazwał od imienia swej matki Mantuą. [przypis redakcyjny]

Gdym w stepowej (…) pustyni — Podobnie mówi o sobie Manfred (Byrona): «My joy was in the Wilderness to breath». [przypis redakcyjny]

Gdym zbiegł od Cyrcy — Cyrce, czarownica, która przemieniła współtowarzyszy podróży Ulissesa w wieprze. Sam Ulisses cudownym zielem obronił się od tej przemiany, lecz zakochał się w niej szalenie, a czarownica przytrzymała więźnia kochanka cały rok na swojej wyspie. [przypis redakcyjny]

Gdy od gry w kości grono graczy wstaje (…) szczęśliwego tłum wkoło otacza — To porównanie wiernie wziął poeta z gwarliwego życia ludu włoskiego po domach szulerskich i szynkach. [przypis redakcyjny]

Gdy padną spokoju odzierce, umarli spokój swój odzyszczą znów — zabity wtedy tylko otrzymuje ukojenie, gdy zostaje zabity jego morderca. [przypis redakcyjny]

Gdy pisałem to, nie znałem jeszcze głębokiej, czcigodnej książki Maurycego Blondela l'Action, Paris, Alcan 1893 (w handlu księgarskim wyczerpana). W pierwszych jej rozdziałach tezy tu podtrzymywane wyłożone są z siłą, przypominającą niejednokrotnie Myśli pokrewnego Blondelowi duchem Pascala. [przypis redakcyjny]

Gdy poselstwo paryskie twoje stopy liże — pogardliwy przytyk do zabiegów Ludwika Filipa o uznanie przez Rosję. [przypis redakcyjny]

Gdy poznał Duryndanę Gradas doświadczoną (…) dla której przeszłemi / Czasy wyprawiwszy się z wojski (…) Kastylijskie królestwo podbił (…) / A Francyej (…) rozkazował — król serykański Gradas przeprawił się z ogromnym wojskiem do Europy po to, żeby zdobyć szablę Orlanda, Duryndanę, i rumaka Rynalda, Bajarda. Wylądowawszy w Hiszpanii, pokonał króla Marsylego i wtargnąwszy z nim razem do Francji, obległ Paryż i wziął cesarza Karola do niewoli; pokonany jednak przez Astolfa w pojedynku, musiał ustąpić z Francji (Bojardo, Orlando innamorato Księga I, Pieśń IV–VII). [przypis redakcyjny]

Gdy przychodzicie nie leżeć tu z nami — Cień tu mówiący mniema, że drugi cień z nim rozmawia, i dlatego wskazuje mu inną drogę na przypadek, jeśliby był wolnym od grzechu chciwości i w tym kręgu z tej skazy czyścić się potrzebował. [przypis redakcyjny]

gdy przydzie od nich albo lichwę dać — gdy godziwa, czyli pewna: procent; kiedy nad miarę wielka: wtenczas lichwa; dawna uczynność to sprawiała, że i najlżejszy procent lichwą nazywano. [przypis redakcyjny]

Gdy przyjdzie mi ten świat porzucić — wiersz pisany do Leona Stępowskiego [przyjaciela Wyspiańskiego, aktora krakowskiego — red. WL.] i ogłoszony przez tegoż w „Nowej Reformie” w r. 1903. [„Nowa Reforma” — krakowskie czasopismo sympatyzujące z obozem demokratów. Ukazywało się dwa razy dziennie w latach 1882–1928 — red. WL.]. [przypis redakcyjny]

Gdyś mi pisał list, na który odpowiadam — list z dn. 20 listopada 1831. Mowa o następującym jego ustępie: „Mój drogi przyjacielu! To pewne, że silnie przeceniasz to, co zrobiłem, to, co mogłem zrobić dla Ciebie. Widziałem Henrykę, zgoda, napisałem do niej, zgoda. Mówiłem jej o Tobie, zgoda. Lecz, niestety, grałem jej na fujarce, a nie tańczyła, żałośnie się jej skarżyłem, a nie płakała. Nie ufa mi, czułem to w Tunbridge i czuję jeszcze. Jakżeby mogło być inaczej? A więc wcale nie jestem zdziwiony, że nie odpowiedziała na mój list; prawdopodobnie bardzo się tem zmartwisz. Lepiej bym zrobił, gdybym jeszcze raz zażądał od niej Spowiedzi, co by ją zmusiło do napisania do mnie. Wczoraj odwiedził mię Walerian. Powiedział mi, że właśnie pisał do Ciebie, by Cię zachęcić do przyjazdu do Anglii; na to zapytałem go czy przeszkody, na które natrafiłeś przed rokiem, już nie istnieją. Zrozumiał, że mówię o H. Zadał mi tysiąc pytań o niej; wypowiedziałem wspaniałą pochwałę na jej cześć. Wreszcie rzekł: »Czemu, u diabła, nie miałby tu przyjechać i ożenić się? Jest majątkowo niezależny, w ciągu lat kilku nie może wracać do Polski, a jeśli jest ładna, rozumna i dobrze urodzona, cóż by Wincenty mógł mieć przeciwko ich związkowi, tem bardziej, że według tego, co wiem, zależy mu na tem, by syn jego ożenił się młodo?«. Oto piękna sytuacja, w jakiej się znajdujesz. Twój najpokorniejszy sługa i pełnomocnik oczekuje tylko Twoich rozkazów, by udać się do starego Willana i prosić o rękę pięknej Henriety. Stary Willan natychmiast zacznie śpiewać: Ceremonia odbędzie się w Tunbridge Wells, naprzód w kościele anglikańskim, a następnie w kaplicy katolickiej. Przebacz mi, przyjacielu, jeśli styl mój razi Cię swoją swawolnością i jeśli robię dobre, a raczej złe dowcipy, roztrząsając temat tak poważny. Lecz zaprawdę, projekt ten tak mi się uśmiecha, że nie mogę powstrzymać się od uśmiechu. Stawka jest znaczna; albo stracisz kochankę, albo zyskasz małżonkę, a wreszcie kości nie są rzucone, mamy czas zrobić albo nie zrobić. Trzeba, żeby się to stało, zobaczymy się wówczas znowu i w wolnych chwilach przeczytamy razem nasze listy i wydamy je, dając im jako rozwiązanie małżeństwo waszej ekscelencji. Jeśli chcesz, Leach i ja będziemy twymi drużbami, albo Leach da Ci ślub jako duchowny; wszystko jedno, ułożymy to później. Jeśli idzie o małżeństwo, przede wszystkiem należy znaleźć żonę. (…) Daj mi znać, czy Ninetta Lombard jest jeszcze w Lugdunie. Boję się okropnie, czy nie znalazła się w Lugdunie podczas tych trzech dni. Lugduńczycy zrozumieli nareszcie, co to polityka. Nie podnoszą już okrzyku: »Śmierć lub wolność«, który nie ma żadnego sensu, lecz krzyczą: »Śmierć lub chleba«. Każdy rozumie, że lud, który nie jadł od roku, jest głodny. Głodny i spragniony krwi. Żegnaj. H. R.”. [przypis redakcyjny]

Gdyśmy już byli w zrębach ciemnej studni — W lochu tej studni zdrajcy rozmaici karani są pogrążeniem ich na wieczność w bryłach piekielnego lodu. Najdalej są oni od Boga, źródła wszelkiego ciepła, światła i życia. Nawet łzy ich marzną, skrucha nie ma tu siły uśmierzającej. Lody powstają z rzeki Kocytu, którą tworzą odpływy gorącego Flegetonu, zlodowaciałe wskutek ruchu skrzydeł Lucyfera. Krąg ten dziewiąty podzielony jest na cztery oddziały: pierwszy, najbliższy nazywa się Kaina, od bratobójcy Kaina tak nazwany, gdzie są karani ci, co zdradzili bliźnich swoich, a szczególnie swoich krewnych. Po nim następuje oddział Antenora, gdzie spotykamy zdrajców ojczyzny, tak nazwany od trojańskiego Antenora, którego obwiniają, że brał udział w kryjomym porwaniu Palladium tegoż miasta. Trzeci oddział nazywa się Ptolomea od Ptolomeusza, króla Egiptu, który zdradził zaufanie wielkiego Pompejusza i prawo gościnności w czasie, kiedy był jego gościem. Oddział zaś czwarty nazywa się Judeki a od Judasza, który zdradził i zaprzedał Chrystusa Pana. [przypis redakcyjny]

Gdyśmy wpłynęli do morskiego gardła — Cieśnina Gibraltar, która prowadzi pomiędzy słupami Herkulesowymi. Septa, wybrzeże Mauretanii, kraju północnej Afryki. [przypis redakcyjny]

Gdyśmy zbili z Rozwanem Mijała z imprezy — w r. 1600 zwyciężył Zamoyski Michała i Rozwana paszę. [przypis redakcyjny]

Gdy światło (…) wybłyskasz z ich środka — Wszystkie światła błogosławione składające figurę orła, objawiają się teraz rozpromienione miłością i radością, jak gwiazdy po zachodzie słońca. [przypis redakcyjny]

(…) gdy się do naszej powieści zabierzesz (…) — z tych słów i z dalszego toku korespondencji wynika, że Narcyza zaproponowała Wandzie oryginalne współpracownictwo: posyła jej na wpół autobiograficzny szkic ze swego życia pod tytułem „Autobiografia zastanawiającej się nad sobą kobiety”, z tym, że Wanda ma tę kanwę zahaftować, a następnie przesłać Narcyzie swą pracę do ostatecznego wykończenia. Wanda posłusznie napisała w istocie tę powieść (znalazłem jej rękopis w papierach mojej matki), ale w trakcie pisania zwątpiła o swoich silach i zrzekła się tego zaszczytnego współpracownictwa. Narcyza wykonała swój plan sama, ale znacznie później (1876) i tylko częściowo, gdyż śmierć przerwała jej pracę. Utwór ten, ostatni, jaki wyszedł spod jej pióra, ukazał się w „Wieku” pod tytułem Czy to powieść? i znalazł się w pięciotomowym wydaniu jej dzieł (1885). [przypis redakcyjny]

gdy siędzie na wadze (…) ma władze — gdy żal i rozum umieścimy na szalach wagi, rozum nie przeważy. [przypis redakcyjny]

Gdy się przy swym jako kot opiera na ledzie — przysłowie o niepewnym bycie. [przypis redakcyjny]

gdy się stanie widzialnym (…) blask waszych promieni — „Kiedy po zmartwychwstaniu powszechnym na Sąd Ostateczny będziecie na nowo w swoje ciało obleczeni”. Poeta przypuszcza: gdy błogosławionym z ich ciałem wszystkie jego organy przywrócone będą, że światło, które tu teraz ich dusze otacza, dla ich oczu może być zanadto rażącym. [przypis redakcyjny]

Gdy [słońce] z rakiem w towarzystwie koło swe obchodzi — [por.] „Gdy słońce Raka zagrzewa” (Pieśń świętojańska o Sobótce Kochanowskiego). Podczas letniego przesilenia dnia z nocą wchodzi słońce w konstelację Raka. [przypis redakcyjny]

Gdy sobie przypomnisz, jakimi byliśmy oba — Widać z tego wiersza, że Foreze był nieodstępnym towarzyszem Danta na wielu ucztach i biesiadach. [przypis redakcyjny]

gdy stojące za znakiem Ryby wyiskrza się słońce — Słońce na początku wiosny stoi pod Rybą, znakiem zodiakowym, a potem wstępuje w konstelacje Barana. [przypis redakcyjny]

Gdy tam mój jeden cień na ziemię padał (…) Oczyma za się obracałem z trwogi — Dante, któremu ciemności piekła nie pozwalały dostrzec i rozróżnić cienia Wergiliusza, teraz mając słońce za sobą, po raz pierwszy przestraszony spostrzega, że tylko swoim ciałem jeden cień ściele po ziemi, i mniema, że jest opuszczonym od swojego przewodnika, którego cienia nie widzi. [przypis redakcyjny]

Gdy ten albo się zgłodzi, albo ubezpieczy (…), Mści się niebo nad każdym sprawiedliwym sądem (…) — r. 1488, katastrofa armady hiszpańskiej, przez Drake'a, Howarda i innych admirałów Elżbiety angielskiej. [przypis redakcyjny]

gdy te więźnia nie oskarżały — wyd. lwow. ma: oskarżyły. [przypis redakcyjny]

Gdy tu powrócą z Jozefatu dusze z ciałami, które na ziemi rzuciły — Według proroctwa Joel, rozdz. 3, w. 2, na dolinie Jozafatu odbywać się będzie sąd ostateczny. [przypis redakcyjny]

Gdy Turków za Bałkanem twoje straszą spiże — aluzja do wojny rosyjsko-tureckiej w r. 1829, zakończonej pokojem adrianopolskim 14 września 1829; [spiż: stop miedzi z cyną, cynkiem i ołowiem, używany do wyrobu broni siecznej, dzwonów i armat;red. WL] spiże, tu przen.: armaty. [przypis redakcyjny]

Gdy więc swych będzie kresów dzisiejszych dochodzić, / Ciż sami znowu wtedy będziemy się rodzić — Ziemia trzecim biegiem, o którym wspomnieliśmy wyżej, ma opisywać wielki period, czyli wielki rok filozofów. Dla jaśniejszego zrozumienia tych mniemań, z dawnej filozofii wyjętych, posłużyć może Lukrecjusz, De rerum natura, lib. III. Lagrange, tłumacz francuski Lukrecjusza, taki z tej okoliczności dodaje przypisek: „Nauka o wielkim roku, czyli periodzie, bałamutna i niebezpieczna, z astrologii zapewne biorąca początek, najodleglejszej zasięga starożytności. Skaziły się nią mniej lub więcej wszystkie sekty filozofów. Chaldeowie roznieśli naprzód to mniemanie po Azji, skąd następnie przedarło się do Egiptu; od Greków chwytali je Rzymianie, lubili druidowie i kapłani celtyccy, szukający chciwie nowych sposobów oślepienia i ujarzmienia ludu. Rozumiano przez ten wielki period zupełną rewolucją świata, czyli powrót ziemi, gwiazd i wszystkich ciał niebieskich na też same miejsca, do tychże samych punktów, z których pierwej wyruszyły. Nie oznaczono wprawdzie ze ścisłością, jak długiego czasu potrzebował świat do odbycia takowych obiegów: niektórzy rachowali tylko pięć tysięcy lat, inni tysiące i miliony wieków; wszakże zgadzano się powszechnie, iż po upłynieniu wielkiego periodu, z nowym rokiem i świat cały miał się odnowić, czyli nie tylko odrodzić z tymi, jakie posiadał niegdyś, własnościami i działać podług tychże samych jak dawniej praw, ale tymże samym porządkiem, pod tymże samym kształtem i w podobnych okolicznościach. Ciż sami ludzie mieli na powrót przyjść na ziemię, pędzić życie przeszłemu zupełnie podobne i zająć w społeczeństwie też same miejsce, jakie dawniej zajmowali. Rok periodyczny dzielił się na pory; i tak zima jego był potop, latem pożar ziemi” etc., etc. Lucrece: De la nature des choses, traduit par La Grange, tome premier, pag[e] 341. [przypis redakcyjny]

Gdy wierzyć Muzie (…) elizejskim lesie — Tym błogosławionym, który tu mówi, jak dowiemy się niżej, jest Kaciagwida, prapradziad poety. Jego miłość i radość przez porównanie podobne są z miłością i radością Anchizesa, gdy spostrzegł żyjącego swojego syna Eneasza na Polach Elizejskich (Patrz: Eneida, księga IV, w. 680). [przypis redakcyjny]

gdy wilgotna mgła pierzchnie ku słońcu (…) na ziemię deszczem opada na końcu — Poeta według fizyki Arystotelesa przypuszcza, że mgła podnosząc się do chłodnej sfery powietrza, zgęszcza się i spada na ziemię deszczem i śniegiem. [przypis redakcyjny]

Gdy w Madyjanie grzmiał miecz Gedeona (…) — Gdy Gedeon ciągnął z wojskiem na Madianitów, rozkazał jemu Pan Bóg, ażeby tych tylko brał z sobą na wojnę, którzy ręką ze źródła Harod wodę czerpać będą: tych zaś, którzy przyklękną nad źródłem dla wygodniejszego czerpania wody, ażeby za sobą zostawił. Z całego wojska trzystu tylko to próbę umiarkowania wytrzymało. I tych trzystu zwyciężyło niepoliczone wojsko Madianitów (Księga Sędziów, rozdz. 7). [przypis redakcyjny]

gdy wyznanie grzechu się wymyka (…) kamień młyński (…) tępi ostrze szpady — To jest, tępi miecz gniewu albo zemsty bożej za grzechy nasze, jeśli je dobrowolnie z żalem i skruchą wyznajem na spowiedzi. [przypis redakcyjny]

gdyż — tu: skoro. [przypis redakcyjny]

Gdy zań trzej z trzema zwiedli pojedynek — Horacjusze i Kuracjusze [trzej bracia Horacjusze i trzej bracia Kuracjusze, którzy pojedynkiem między sobą rozstrzygnęli wojnę między Rzymem a miastem Alba Longa; red. WL]. [przypis redakcyjny]

gdy z gorących oczów — Stan psychiczny Wojewody objawia się fizycznie gorączką: myśl się żarzy, mękę chciałby zgasić, duszno mu, otwiera okno. [przypis redakcyjny]

Gdy zstąpił z nieba ten, który Disowi Wziął wielką zdobycz — Wzmianka tu jest o trzęsieniu ziemi przy śmierci krzyżowej Chrystusa Pana i zstąpieniu jego do piekła. [przypis redakcyjny]

Gdy zszedł tatarskich śladów kręcone obłędy… — zszedł: napotkał; obłędy: labirynty; kręte linie zwodniczych śladów, porobione rozmyślnie dla zmylenia pogoni. [przypis redakcyjny]

gdzie Bóg rządzi bez wpływów pośrednich, (…) ustaje moc praw przyrodzonych — Gdzie się kończy moc praw przyrodzonych, tam się kończy i przestrzeń ze wszystkimi swymi warunkami. [przypis redakcyjny]

gdzieby (daw.) — gdyby. [przypis redakcyjny]

Gdzie był ostatni klasztor Złych Tłumoków — Ostatni oddział kręgu ósmego poeta nazywa klasztorem Złych Tłumoków, prawdopodobnie bez głębszej myśli, bo duchy są tam jak wszędzie w piekle zamknięte jak mnichy za furtą klasztorną. [przypis redakcyjny]

gdziebym — [tu:] jeżeli bym. [przypis redakcyjny]

gdzieby pan każdy miał — król każdy powinien mieć. [przypis redakcyjny]

gdzieby (starop.) — jakżeby, niepodobna by. [przypis redakcyjny]

gdzieby (starop.) — [tu:] gdyby. [przypis redakcyjny]

gdzieby — [tu:] jeżeli by. [przypis redakcyjny]

gdzieby — [tu:] jeżeliby. [przypis redakcyjny]

gdzie — gdy. [przypis redakcyjny]

Gdzie jeden z wodzów wzięty, drugiego w Stambole, Do dzisia dnia na wieży ożog w gębę kole — Koniecpolski w niewoli, a głowa Żółkiewskiego na żerdzi. [przypis redakcyjny]

Gdzie kot we łbie przemieszkiwa — zwrot przysłowiowy: gdy ktoś jest niespełna rozumu. [przypis redakcyjny]

gdzie… Litwa i Polska mają sejmy mieć społeczne — uchwałą sejmu lubelskiego z r. 1569 wyznaczono Warszawę na stałe miejsce zebrań sejmu „obojga narodów”, tzn. Polski i Litwy. [przypis redakcyjny]

Gdzie Padus srogi zniża rozdwojone rogi — tj. rzeka traci swą siłę, gdyż się rozszczepiła na dwie odnogi. [przypis redakcyjny]

Gdzie Pius IX? Zniknął (…) — Pius IX. opuścił potajemnie zrewolucjonizowany Rzym i przeniósł się do Gaety. [przypis redakcyjny]