Przypisy

majoliki — wyroby z palonej gliny, pokryte emalią o metalicznym połysku. [przypis redakcyjny]

majorat — majętność, wyłączona z działania prawa cywilnego ogólnego (zakaz odstąpienia, zastawu, obdłużenia, zapisu testamentalnego), przechodząca na mocy szczególnego statutu niepodzielnie z ojca na najstarszego syna, zwana także ordynacją; istnieje ich w Polsce kilkadziesiąt dotychczas [tj. istniało w 1926 r. Red. WL]. [przypis redakcyjny]

major, minor, ogólnik, szczególnik — nie zawadzi może przypomnieć, że w logice wyróżniają się zdania (propositiones) zwane przesłanką większą i mniejszą, od tzw. wyrazów (όροι, termini), których w prawidłowym sylogizmie jest trzy: maior: będący orzeczeniem (P) w wyniku (konkluzji); minor: będący podmiotem (S) w wyniku, i medius: pośredniczący w połączeniu „minora” z „maiorem” (M), więc w wyniku zupełnie znikający. Ponieważ maior jest zawsze pojęciem ogólniejszym, a minor szczegółowszym, nazwałem pierwszy ogólnikiem, drugi szczególnikiem; medius może być nazwany pośrednikiem. Bardzo często jednak utożsamia się nazwy przesłanek z nazwami „wyrazów”. U Trentowskiego trzy te „wyrazy” mają nazwy oryginalne i, jak sam przyznaje, dzikie, zaczynające się od tych samych liter, jakie logika przyjęła: tj. Szysz (=S), Piej (=P), Mirz (=M). [przypis redakcyjny]

Majoryka — Majorka, jedna z Wysp Balearskich. [przypis redakcyjny]

majster — tu: magister, mistrz w konwikcie zakonnym. [przypis redakcyjny]

makaronizm — wtręt obcojęczny w mowie polskiej lub piśmie. [przypis redakcyjny]

makata — niewielka tkanina dekoracyjna zawieszana na ścianach lub rozkładana na meblach. [przypis redakcyjny]

Makbet — bohater tragedii Shakespeare'a pod tym samym tytułem. [przypis redakcyjny]

„Makbet” — słynna tragedia Szekspira. Bohaterem jej jest mężny wódz, którego ambicja i żądza władzy wiodą na drogę zbrodni, powodując w końcu katastrofę. Rossi wystąpił w Makbecie 27 czerwca 1878 r. [przypis redakcyjny]

Makiawel — Niccolo Machiavelli (1469–1527), włoski historyk i pisarz polityczny. W swym dziele Książę, dokonując na podstawie panujących stosunków analizy mechanizmu rządzenia, stwierdzał, że polityk nie cofa się przed użyciem podstępu i przemocy dla osiągnięcia zamierzonych przez siebie celów. W opisanej przez Machiavellego praktyce działania doszukiwano się powszechnie dyrektywy postępowania dla władcy. [przypis redakcyjny]

Makistos — góra na wyspie Eubei. [przypis redakcyjny]

Makłacy — zapewne: Morlacy, szczep słowiański mieszkający na wybrzeżu morza Adriatyckiego, w dzisiejszej Dalmacji. [przypis redakcyjny]

Makon (starop.) — prorok Mahomet. [przypis redakcyjny]

Makon — wyraz skrócony z Mahomet, prorok i założyciel islamu. [przypis redakcyjny]

Makon — wyraz skrócony z Mahomet, prorok i założyciel Islamu. [przypis redakcyjny]

Makowiecką, wdową — po Mikołaju Makowieckim, stolniku halickim. [przypis redakcyjny]

Makrobowie — „Długoletni” (gr. μακρός i βίος); naród w głębi Afryki. [przypis redakcyjny]

Makryna — Makryna Mieczysławska. [przypis redakcyjny]

Maks Müller, koryfeusz dawnej szkoły mitologicznej — [por.] Contributions to the science of mythology, London 1897, t. II s. 430–440; „próżno szukalibyśmy w jakiejkolwiek literaturze przesłanek świata duchowego, otwartego nam w Wedach… lecz może należy uczynić nam wyjątek dla Łotwy… tu spotykamy, obok idei nowszych, chrześcijańskich i mohametańskich (!!), równocześnie myśli i zwroty w swej prostocie nie tylko wedyjskie, ale wydające się nam nieraz więcej prostemi, pierwotnemi i zrozumiałemi, niż frazeologia mitologiczna hymnów wedyjskich…”. Żałując, że zbiorów zmarłego Mannhardta dotąd nie ogłoszono, woła M. Müller: „wielki skarb tu ukryty, czyż nikt go nie zdobędzie?”. Jeszcze większych rzeczy spodziewa się on po tradycji litewskiej, skoro i język litewski starożytniejszy niż łotewski. [przypis redakcyjny]

Maksymin — Trak olbrzymiego wzrostu, obwołany cesarzem po Aleksandrze Sewerze 235 r. [przypis redakcyjny]

Maksyminus — Julius Verus, sławny siłacz, okrzyknięty przez wojsko po zamordowaniu Sewera cesarzem, w końcu zabity przez własnych żołnierzy. [przypis redakcyjny]

małachaj — czapa futrzana. [przypis redakcyjny]

Małachowski, Jan — służył w wojsku i był rotmistrzem pod Rewerą Potockim; po śmierci żony został księdzem, naprzód kanonikiem krakowskim, potem biskupem chełmskim, od 1666 r. podkanclerzym koronnym, zm. 1697. [przypis redakcyjny]

mała gwiazda — Planeta Merkury. [przypis redakcyjny]

mała nie dostawa (starop.) — mało brakuje. [przypis redakcyjny]

małego jest wątku — jest uboga. [przypis redakcyjny]

małmazja (daw.) — ogólne określenie odnoszące się do słodkiego wina; pierwotnie nazwa ciemnych, aromatycznych win produkowanych w okolicach miasta Malvasia na Peloponezie. [przypis redakcyjny]

małmazja — słodkie wino pochodzące z południa Europy. [przypis redakcyjny]

małmazja — wino spod miasta Napoli di Malvazia w Morei, wino kreteńskie od góry Marmy. [przypis redakcyjny]

mało (…) co (starop.) — zaledwie, trochę. [przypis redakcyjny]

Mało dbam, że ze Wschodu przybyli pasterze… — poeta wspomina tu o nieudowodnionej dostatecznie hipotezie, że państwo egipskie zostało założone przez potomków biblijnego Chama, którzy przybyli ze wschodu. [przypis redakcyjny]

małoduszność — Powyżej nie było mowy o tym wzruszeniu. Zob. inne jego określenie niżej w Przyp. do Tw. 57. Cz. IV. [przypis redakcyjny]

Mało małym nie zginął — Priama przed zemstą Heraklesa uratowała siostra Hezjona. [przypis redakcyjny]

mało przed tym (starop.) — niedawno. [przypis redakcyjny]

mało (starop.) — trochę. [przypis redakcyjny]

mało tobie po Owidiuszu, po Horacjuszu — jako nie wielce oddany w młodości naukom, nie dziw, że w Horacjuszu nie smakował; wreszcie można to uważać jedynie jako radę dla obywateli wiejskich. [przypis redakcyjny]

małowierny [rozum] (starop.) — mało mający wiary. [przypis redakcyjny]

mało — zaledwie, trochę. [przypis redakcyjny]

małpów — popr. forma D. lm: małp. [przypis redakcyjny]

mały Napoleonek pojechał na wojnę do… Natalu… — Natal: port w kraju tejże nazwy w południowo–wschodniej Afryce (posiadłość brytyjska). 27 lutego 1879 Napoleon IV wyjechał do Natalu, ażeby jako ochotnik wziąć udział w walkach Anglików z Zulusami. [przypis redakcyjny]

mały urwis — w oryg. pretty fool, mały głuptas, lepiej odpowiada tekstowi. [przypis redakcyjny]

małżeńską plami łożnicę swego brata — Tyestes uwiódł żonę swego brata, Atreusa. [przypis redakcyjny]

malabarski — pochodzący z Wybrzeża Malabarskiego (Malabaru), czyli południowo-zachodniego wybrzeża Indii nad Morzem Arabskim. [przypis redakcyjny]

malaciam in malitiam (łac.) — łagodność w złość. [przypis redakcyjny]

mala consilia ordinis intermedia (łac.) — złe rady pośredniego stanu; pośrednim stanem między królem a stanem rycerskim (szlachtą) jest senat. [przypis redakcyjny]

Malagiz — Malagigi, brat Wiwiana, syn Bowa, czarodziej. [przypis redakcyjny]

Malamokka — Malamocco, jedna z wysp na lagunach weneckich. [przypis redakcyjny]

malaria — tu: żart. rzeczownik zbiorowy oznaczający malarzy. [przypis redakcyjny]

malarzów (D., lp., rodz. m.) — dziś popr.: malarzy. [przypis redakcyjny]

Malchus — według Ewangelii św. Jana sługa arcykapłana jerozolimskiego, człowiek, któremu święty Piotr obciął ucho podczas aresztowania Jezusa w Wielki Czwartek. [przypis redakcyjny]

Malczeski — tak podpisuje się poeta i tutaj, i na różnych dokumentach z ostatniego okresu życia. Ale jeszcze na podaniu o dymisję z wojska (12 grudnia 1815) widnieje czytelny podpis: Antoni Malczewski; tak też pisane jest jego nazwisko na wszystkich aktach krzemienieckiego liceum, i taka właśnie pisownia jest prawidłowa. Dlatego wprowadziliśmy ją u nas, mimo tego podpisu pod listem do Niemcewicza, i mimo że na karcie tytułowej I wydania z r. 1825 czytamy również: Malczeski. [przypis redakcyjny]

Malczewski naszej literaturze dał (…) pierwszą prawdziwą (…) postać kobiecą i pierwszy też prawdziwie poetyczny (…) miłosny dialog — Zwrócił na to pierwszy uwagę Stanisław Tarnowski w Historii literatury polskiej, IV, 300. [przypis redakcyjny]

Malea — niebezpieczny dla żeglarzy przylądek u wschodniego cypla Peloponezu. [przypis redakcyjny]

male cohaerens corpori suo caput (łac.) — głowa źle przylegająca do ciała. [przypis redakcyjny]

maledetto (wł.) — przeklęty. [przypis redakcyjny]

Maledicatur autem Satanas, creatura Gehennae (łac.) — Zelżony zaś niech będzie szatan, nędzny pomiot piekła. [przypis redakcyjny]

Malega — miasto Malaga w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

male … habuit senatum (łac.) — źle usposobiła senat. [przypis redakcyjny]

maleńki — rymuje się z ręki stosownie do stałej wymowy Mickiewicza: panięka, skączyłem. [przypis redakcyjny]

male olentem (łac.) — cuchnące. [przypis redakcyjny]

malevolentia (łac.) — złość. [przypis redakcyjny]

malevoli (łac.) — źli, źle myślący. [przypis redakcyjny]

malevolis consiliis (łac.) — złośliwymi radami. [przypis redakcyjny]

malevolorum conatus (łac.) — źle myślących usiłowania. [przypis redakcyjny]

Malgiz — Malagigi, brat Wiwiana, syn Bowa, czarodziej. [przypis redakcyjny]

malgré tout (fr.) — mimo wszystko. [przypis redakcyjny]

Malheur à votre mère qui vous a mis au monde (…) vous-même (fr.) — Przekleństwo twej matce, która cię wydała na świat, przekleństwo mnie, który cię spłodziłem, przekleństwo kobiecie, która cię poślubiła, przekleństwo tobie samemu. [przypis redakcyjny]

Malibranowa — Maria Malibran, wielka śpiewaczka francuska pochodzenia hiszpańskiego. [przypis redakcyjny]

maligna — gorączka. [przypis redakcyjny]

malle-pocztą (fr.) — pocztą listową. [przypis redakcyjny]

malo eventu (łac.) — niepomyślnie. [przypis redakcyjny]

malowanki Częstochowskie — banalne, odpustowe reprodukcje „obrazów świętych”; por. określenie „rymy częstochowskie”, wiersze prymitywne. [przypis redakcyjny]

malszonka — żart. zniekształcone: małżonka. [przypis redakcyjny]

Maluczko zasię, a znów mnie ujrzycie — Słowa z Ewangelii św. Jana, rozdz. 16. Dante tą razą rzeczywiście przepowiada jako prorok, że Rzym wkrótce będzie, jak był, stolicą następców świętego Piotra. Albowiem po siedemnastoletnim panowaniu sześciu papieżów w Awinionie, po sporach długoletnich kłócących pokój Kościoła świętego przez wybór papieżów i antypapieżów, kierowany często wpływami zewnętrznymi tej lub owej władzy świeckiej, przywróconym był na końcu dawny jego pokój i porządek. [przypis redakcyjny]

malum supra omne malum (łac.) — nieszczęściem nad wszystkie nieszczęścia. [przypis redakcyjny]

mamałyga — potrawa z mąki kukurydzianej. [przypis redakcyjny]

Mambryn — król saraceński, który prowadził wojnę z chrześcijanami, zabity przez Rynalda. [przypis redakcyjny]

Mammea — Mamma Beatrice, córka Mikołaja da Correggio. [przypis redakcyjny]

Mamuga — miasto między Antiochią a Damaszkiem w Syrii. [przypis redakcyjny]

Mamy do przejścia jeszcze dłuższe wschody — Tu napomyka Wergiliusz o wschodach, jakimi trudniej będzie poecie wchodzić na górę czyśćcową. Sens tych słów wyraźnie mówi: że daleko więcej trudności jest do zwalczenia przy pozbyciu się grzechu jak przy jego uznaniu. [przypis redakcyjny]

mamy jedną tylko istotę i (…) jest ona bezwzględnie nieskończona, jak już zaznaczyliśmy w Przyp. do Tw. 10 — Por. List 50 § 1–3. [przypis redakcyjny]

Mamy już dwie koalicje — ta ocena ówczesnej sytuacji politycznej przez Rzeckiego opiera się częściowo na przesłankach rzeczywistych. Po kongresie berlińskim gwałtownie pogorszyły się stosunki rosyjsko–niemieckie, gdyż rząd rosyjski uważał stanowisko Niemiec za przyczynę swych niepowodzeń dyplomatycznych na kongresie. Z drugiej strony doszło do zbliżenia dyplomatycznego Austrii i Anglii (prasa donosiła o „nie pisanym przymierzu” obu państw) oraz Rosji i Turcji, zrażonej imperialistyczną polityką Anglii w Egipcie. Przy trwającym nadal antagonizmie angielsko-rosyjskim i francusko-niemieckim zaostrzyły się w związku z sytuacją na Bałkanach stosunki rosyjsko-austriackie. Latem 1879 r. groźba wojny była poważną. Wówczas jednak bismarckowskie Niemcy związały się z dotychczasowym wrogiem, Austro–Węgrami, przymierzem skierowanym przeciw Rosji i Francji (7 października). Przymierze to (rozszerzone w 1882 r. przez przystąpienie doń Włoch) zmieniło układ sił w Europie i odsunęło wybuch wojny. [przypis redakcyjny]

mamy za najważniejsze to, co jest przyjemne w teraźniejszości — Wyrażenie swobodnie zapożyczone od Terencjusza, Heautontim. 961. [przypis redakcyjny]

manasberskie — rodzaj wina reńskiego. [przypis redakcyjny]

mandat — pozew do sądu. [przypis redakcyjny]

mandat — pozew sądowy. [przypis redakcyjny]

mandat (starop.) — [tu:] rozkaz. [przypis redakcyjny]

Mandrykard — syn Agrykana, król tatarski, jeden z główniejszych bohaterów saraceńskich. [przypis redakcyjny]

Mandziana — zapewne południowe Chiny z stolicą Kwinsaj (Nanking). [przypis redakcyjny]

maneant posteritati pro testimoniis vitae meae (łac.) — pozostały dla potomstwa jako świadectwa życia mego. [przypis redakcyjny]

manebimus adhuc (łac.) — zostaniemy jeszcze. [przypis redakcyjny]

manela — metalowa ozdoba: naramiennik lub bransoleta. [przypis redakcyjny]

manela — obrączka. [przypis redakcyjny]

manele (daw.) — naramiennice. [przypis redakcyjny]

manele (daw.) — [tu:] naramiennice. [przypis redakcyjny]

manele — tu: ozdoby na rękę, bransolety. [przypis redakcyjny]

manele (z wł.) — bransoletka; tu: kajdany. [przypis redakcyjny]

mane, tekel, fares (z aramejskiego) — policzono, zważono, rozdzielono; takie słowa miały się pojawić na ścianie w czasie świętokradczej uczty króla babilońskiego Baltazara, było to proroctwo śmierci Baltazara i upadku Babilonu (Dn 5, 1-31). [przypis redakcyjny]

maneż — ujeżdżalnia. [przypis redakcyjny]

Manfred — syn naturalny cesarza Fryderyka II, król Neapolu. [przypis redakcyjny]