Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 477 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | dawne | francuski | grecki | łacina, łacińskie | liczba mnoga | mitologia grecka | niemiecki | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | rosyjski | staropolskie | ukraiński | włoski

Według języka: wszystkie | English | lietuvių | polski


Znaleziono 1067 przypisów.

Talmud — zbiór żydowskich zasad religijno-prawnych z I–V w. n. e. obowiązujący prawowiernych Żydów. [przypis redakcyjny]

Talmud (z hebr.: nauczanie) — jedna z najważniejszych ksiąg religijnych żydowskich, która powstawała w ciągu kilku wieków z uzupełnień, objaśnień, komentarzy do Starego Testamentu, różnego rodzaju przepisów itp. W w. XVIII i XIX w związku z dyskusją nad emancypacją intelektualną i obywatelską Żydów powstała obfita literatura, która przedstawiała często Talmud jako źródło żydowskiego szowinizmu, obskurantyzmu i innych ujemnych cech ortodoksyjnych sekt religijnych. W literaturze polskiej problem ten podjął m.in. J. U. Niemcewicz, którego powieść Lejbe i Siora (1821) zawierała obrazy ujemnego wpływu Talmudu na społeczeństwo żydowskie w Polsce. Znajdujemy tam wypowiadane przez przedstawicieli obskurantów żydowskich podobne określenia, jakich w Nie-Boskiej komedii używa Przechrzta (por. np. „(…) te skarby najpierwszej mądrości naszej, owe to Talmudy, owe komentarze nad nimi, owe to kabalistyczne i mistyczne księgi, słowem te wszystkie źródła mistycznej rozkoszy”). [przypis redakcyjny]

tamarynt a. tamarynd — krzew z rodziny daktyli. [przypis redakcyjny]

tamburek — bębenek, na którym naciąga się materiał do haftowania. [przypis redakcyjny]

Tam był Orfeusz i Dijoskoryda (…) komentarz nie ladaDioskoryd pierwszy pisał traktat o roślinach; Awicenes [także: Awicenna; red. WL] — doktor arabski, owoczesnej nauki medycznej koryfeusz; Aweroes — doktor, urodzony z Maurów hiszpańskich, pierwszy komentator i w części dzieł Arystotelesa tłumacz. [przypis redakcyjny]

Tam chcąc uniknąć straszliwego swądu — Swąd ten pochodzi z krwi strumienia płynącego w pierwszym oddziale najbliższego kręgu, w którym karani są ci, co dopuścili się gwałtu przeciw swoim bliźnim lub krewnym. [przypis redakcyjny]

Tam (…) cztery tysiące trzysta i dwa roki czekałem nieba — Starożytni, według obliczeń biblijnych długoletności wieku człowieka, liczyli od narodzenia Adama do śmierci Chrystusa Pana lat 5232. Więc według tego rachunku Adam żył lat 930, a w przedsieni piekła przesiedział 4302 lat. [przypis redakcyjny]

tam, do pępka ziemi — Grecy sądzili, że Delfy są środkiem świata i kamień przechowywany w świątyni delfickiej, tzw. omfalos, uważali za pępek ziemi. [przypis redakcyjny]

Tam duch godniejszy wprowadzi już ciebie — Rozum nad zakreślone sobie od Boga granice nie sięga dalej. W sferach nieskończoności wyręcza go wiara. Dlatego Wergiliusz, któremu obcą była ta wiara, nie może poety aż do Miasta Bożego doprowadzić. Doprowadziwszy go do punktu, poza który już rozum nie sięga, zda swoje przewodnictwo Beatrycze. [przypis redakcyjny]

Tamerlan (1336–1405) — wielki zdobywca mongolski, podbił Azję Środkową, Persję, Indie; znany z okrucieństwa. [przypis redakcyjny]

Tamerlan a. Timur Chromy (1336–1405) — wódz Mongołów, założyciel dynastii Timurydów, zdobywca ogromnych obszarów Iraku, Iranu, Gruzji, Armenii i Indii. [przypis redakcyjny]

Tameś szedł — obok dopisany wariant: szedłeś. [przypis redakcyjny]

Tam gdzie pociąga rozum naszą wolę — Rozum często bodzie nas przypomnieniem popełnionych błędów i grzechów i tym bodźcem pociąga nas do oczyszczenia się ze zmaz grzechowych. Po raz pierwszy na wierzchołku góry czyśćcowej, po zupełnym wyzwoleniu się duszy z więzów grzechowych przez uzupełnioną pokutę i obmyciu tego przypomnienia w rzece Lety to przypomnienie przestaje nas dręczyć. [przypis redakcyjny]

Tam, gdzie prawodawstwo nie należy do narodu, tam nie ma żadnego towarzystwa. Jest tylko pan i stado bydła jego. Nigdzie klima, wszędzie gwałt przeistacza człowieka, zostawia milionom ludzi życie, a sobie jednemu przywłaszcza prawa do tego życia należące . — towarzystwo: ustrój społeczny prawowity, nie może opierać się na gwałcie, który będąc zaprzeczeniem prawa, nie może być źródłem prawa. [przypis redakcyjny]

Tam gdzie (…) wszelkie się „Ubi'' i „Quando'' zaczyna — W tekście oryginału: Ove s'appunta ogni Ubi e ogni Quando, to znaczy: wszelka idea miejsca i czasu, jako w Bogu, jako w idei bezwarunkowego dobra, piękna prawdy [ubi, quando — gdzie, kiedy; red. WL]. [przypis redakcyjny]

ta miłość, czyli błogość, w Piśmie Św. nazywa się chwałą — Jes. 6, 3; Ps. 8, 6 i 113, 4 (chawod). Joh. 11, 40; Rom. 3, 23, Eph. 1, 17, 18 (doksa). [przypis redakcyjny]

tam in prosperis (łac.) — tak w pomyślnych. [przypis redakcyjny]

Tam jest metempsychoza — mowa tu o prelekcjach Mickiewicza w Collège de France. [przypis redakcyjny]

Tam kwitnie Róża — Najświętsza Panna zwana Różą mistyczną (Rosa mystica). [przypis redakcyjny]

tamquam Moisem, servatorem, salvatorem, liberatorem populi de servitute lechica et bono omine (łac.) — jakby Mojżesza, opiekuna, wybawcę, wyzwoliciela ludu z niewoli polskiej i na dobrą wróżbę. [przypis redakcyjny]

Tam śniły mi się sny zachwycające — Tu następują w obrazach przykłady cnót łagodności, przeciwne występkowi gniewu. Że te obrazy przedstawiają się we śnie poety, myśl ta oznacza stan ciemny, jakby marzący, w jaki nas gniew wtrąca. [przypis redakcyjny]

tamtę — dziś popr.: tamtą. [przypis redakcyjny]

tam vile sanguinis pretium (łac.) — tak błaha cena krwi. [przypis redakcyjny]

Tam wstaje (…) purpurową — Por. poemat Hallera Alpen: Dort ragt das hohe Haupt vom edeln Enziane/ Weit übern niedern Chor der Pöbelkräuter hin,/ Ein ganzes Blumenvolk dient unter seiner Fahne,/ Sein blauer Bruder selbst bückt sich und ehret ihn./ Der Blumen helles Gold, in Strahlen umgebogen,/ Thürmt sich am Stengel auf, und krönt sein grau Gewand,/ Der Blätter glattes Weiss, mit tiefem Grün durchzogen,/ Strahlt von dem bunten Blitz von feuchtem Diamant./ Gerechtestes Gesetz! dass Kraft sich Zier vermähle,/ In einem schönen Leib wohnt eine schöne Seele. Hier kriecht ein niedrig Kraut, gleich einem grauen Nebel,/ Dem die Natur sein Blatt im Kreuze hingelegt;/ Die holde Blume zeigt die zwei vorgöldten Schnäbel,/ Die ein von Amethyst gebildter Vogel trägt./ Dort wirft ein glänzend Blatt, in Finger ausgekerbet,/ Auf einen hellen Bach den grünen Wiedersebein;/ Der Blumen zarten Schnee, den matter Purpur färbet,/ Schliest ein gesstreifter Stern in weisee Stahlen ein./ Smaragd und Rosen blühn auch auf zertretner Heide,/ Und Felsen decken sich mit einem Purpukleide. [przypis redakcyjny]

tam w ten czas trafił Orland — Orland przybył z dalekiego wschodu, gdzie walczył w obronie oblężonej (w jej zamku Albraka) Angeliki. [przypis redakcyjny]

Tam wyżej wkrótce twoja Beatryce ukoi żądzę tę i wszystkie inne — Tu potrzeba przypomnieć, że Wirgiliusz symbolicznie rozum, a Beatrycze mądrość bożą przedstawia, do której dojść możemy tylko przez wiarę: sam rozum nie ma takiej siły światła, ażeby nim mógł wszystkie tajemnice pozaświatowe objaśnić. [przypis redakcyjny]

Tam z brzegu góry płomień słupem buchał — W tym siódmym kręgu, jak poznamy z następującej pieśni, w płomieniu, który z otchłani bucha nad kręgi tej góry, czyszczą się dusze zmysłowych rozkoszników, szczególnie tych, którzy się zbrukali grzechem nienaturalnej zmysłowości. [przypis redakcyjny]

Tam złudzonego i obietnicą, i groźbą do podpisu konfederacji przymusza. Po takowych kilku wymuszonych podpisach na koniec przed jednym z nich wykonał na marszałkostwo powtórne krzywoprzysięstwo, z tą jednak różnicą, że nie publicznie, ale skrycie. — 15 kwietnia 1773 r.; do konfederacji przystąpiło 81 posłów. [przypis redakcyjny]

Tam znajdzie pełne ziarno… — może to przeciwstawienie robactwa, rozległego w epoce dopiero co minionej, pełnemu ziarnu w rodzajnym popiele epok dawniejszych należy rozumieć symbolicznie. W takim zaś razie powierzchnia pól, po której błądzi Rozpacz, oznaczałaby teraźniejszość. [przypis redakcyjny]

Tanatos (mit. gr.) — geniusz śmierci. [przypis redakcyjny]

tanatos (mit. gr.) — syn Nocy i Erebu, brat bliźniak Hypnosa, uosobienie śmierci. [przypis redakcyjny]

tandem aliquando (łac.) — raz wreszcie. [przypis redakcyjny]

tandem effecerunt (łac.) — na koniec dokazali. [przypis redakcyjny]

tandem (łac.) — wreszcie. [przypis redakcyjny]

tandem succubuimus (łac.) — w końcu ulegliśmy. [przypis redakcyjny]

tandem viso funere suo intelliget se mortuum esse (łac.) — w końcu zobaczywszy swój pogrzeb zrozumie, że już umarł, jak się wówczas lękali ludzie, jak drżał senat, jak naród był w popłochu, jakie zamieszanie w kraju, w jak ścisłym byliśmy sąsiedztwie ocalenia i upadku; o tym ani mam czas pisać, ani gdybym miał, nie mógłbym. [przypis redakcyjny]

tandeta — tu: rzecz licho zrobiona, starzyzna. [przypis redakcyjny]

Taniec Wielki — daw. nazwa poloneza. [przypis redakcyjny]

tanina — garbnik, środek używany w medycynie i w garbarstwie. [przypis redakcyjny]

Tankred — książę sycylijski, siostrzeniec Roberta Guiskarda ur. 1078, jeden z najwaleczniejszych bohaterów chrześcijańskich, um. w r. 1112. [przypis redakcyjny]

Tankred — profesor akademii padewskiej. [przypis redakcyjny]

tanta aemulatione — przy takim współzawodnictwie. [przypis redakcyjny]

tantae activitatis (łac.) — bardzo dzielnego. [przypis redakcyjny]

Tantaene divis coelestibus ira? — cytat z Wergiliusza [Eneida I 11] przytoczony błędnie; powinno być irae: tak wielki był gniew bogów. [przypis redakcyjny]

tanta festinatione (łac.) — z takim pośpiechem. [przypis redakcyjny]

tantiema — tu: udział w zyskach przedsiębiorstwa, wypłacany jako dodatek do pensji wyższym urzędnikom. [przypis redakcyjny]

tanti honoris insigne (łac.) — odznakę tak wielkiego zaszczytu. [przypis redakcyjny]

tanti spes affulsit voti (łac.) — zajaśniała nadzieja takiego życzenia. [przypis redakcyjny]

tantna (z łac.) — zamożna. [przypis redakcyjny]

tanto postliminio (łac.) — tak wielkim prawem powrotu do własnego kraju. [przypis redakcyjny]

tantum modo (łac.) — tylko. [przypis redakcyjny]

ta panna — żona poety. [przypis redakcyjny]

tapette — franc. wyrażenie gwarowe może oznaczać albo gadułę albo pederastę. [przypis redakcyjny]

Ta piękna dusza (…) tej nędzarza trumny — Św. Franciszek umierając, przez pokorę chrześcijańską zalecił współzakonnikom swoim, żeby jego ciało bez trumny wrzucone zostało do ziemi. [przypis redakcyjny]

Ta pieśń w rękopiśmie — Po wyjściu z druku drugiej edycji Psalmów wiersz, o którym tu mowa, został przedrukowany w Lipsku u Bobrowicza pod tytułem: Do Autora Trzech Psalmów, Juliusza Słowackiego. [przypis redakcyjny]

tarapacić (daw.) — gryźć. [przypis redakcyjny]

taras (daw.) — tu: więzienie (por.: zatarasować). [przypis redakcyjny]

taras (daw.) — [tu:] więzienie; [por. zatarasować]. [przypis redakcyjny]

taras — sklep, więzienie; lepiej z lassa niżeli z tarassa (przysłowie): łatwiej wydostać się z lasu niż z więzienia. [przypis redakcyjny]

taras (starop.) — [tu:] więzienie. [przypis redakcyjny]

tarcza Minerwy roboty Fidiasza — por. Plinius, XXXVI, 4, s. 726: „Scuto eius, inquo Amazonum proelium caelavit intumesente ambitu parmae; eiusdem concava parte Deorum et Gigantum dimicationem”. [przypis redakcyjny]

Tarczyn — miasto między Skierniewicami a Czerskiem. [przypis redakcyjny]

tarda sunt quae in commune consuluntur; privatam gratiam statim mereare, statim recipias (łac.) — powolne jest to, co się dla dobra publicznego robi; na prywatną wdzięczność wnet zasłużysz, wnet ją odbierzesz. [przypis redakcyjny]

Tarent — miasto w płd. Włoszech. [przypis redakcyjny]

Targa kłaczystą brodę — Podobnie w Korsarzu (11, 4) o Seidzie: „he tore his beard”. [przypis redakcyjny]

tarkać (daw.) — głosić, przebąkiwać o pokoju. [przypis redakcyjny]

Tarkankut — jest to najdalej na zachód wysunięty przylądek Krymu. [przypis redakcyjny]

tarń — według prof. Brücknera Malczewski „chyba tarń mylnie napisał zamiast pospolitego cierń albo dawnego tarn”. Linde jednak przytacza przykłady używania w starszej polszczyźnie tarń i tarnie (to) obok cierń i (to) ciernie. [przypis redakcyjny]

Tarnopol — miasto w zachodniej części Ukrainy, ok. 110 km na wschód od Lwowa. [przypis redakcyjny]

tarpejska skała — stroma ściana wzgórza kapitolińskiego w starożytnym Rzymie, skąd strącano zbrodniarzy i zdrajców. [przypis redakcyjny]

Tar — rzeka Taro, lewy dopływ Padu. [przypis redakcyjny]

tartan — szkocki pasiasty pled. [przypis redakcyjny]

tartufole (lm) — trufle. [przypis redakcyjny]

Tarus — rzeka Taro, lewy dopływ Padu. [przypis redakcyjny]

taryfę — cennik; tu: cedułę targową. [przypis redakcyjny]

taśma szczęśliwa — przepaska Wenery rozbudzająca miłość. [przypis redakcyjny]

taśmiana tkanka (starop.) — prosta, gruba tkanina. [przypis redakcyjny]

taśmy galonowe — taśmy ściśle splecione, do naszywania i bramowania. [przypis redakcyjny]

tasak (starop.) — miecz krótki, szeroki; puginał. [przypis redakcyjny]

ta samotna dama, której mi oczy uprzednio zabłysły — Tą damą jest Matylda. (Patrz o niej przypisek w pieśni XXVIII.) Ona duchem zupełnie oczyszczona, ofiaruje się upokorzonemu poecie być przewodniczką jego i pomóc mu z przypomnienia jego winy omyć się w letejskich wodach niepamięci. Ona sama lekka i czysto duchowa ślizga się po wód powierzchni, w których tonie przypomnienie winy i grzechu. Prawda jasna i głęboka! [przypis redakcyjny]