Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | czeski | dawne | francuski | łacina, łacińskie | mitologia grecka | niemiecki | potocznie | rosyjski | staropolskie | ukraiński | włoski

Według języka: wszystkie | français | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 392 przypisów.

Ukarana niewdzięczność, Numancja — autorem pierwszej z przytoczonych sztuk jest słynny Lopez de Vega, drugiej sam Cervantes, następnych mniej znani autorzy. [przypis redakcyjny]

ukazały (starop.) — ukazywany, wskazywany; chodziłabyś, palcem ukazała, zamiast: chodziłabyś, ukazywana palcem; rzadkie użycie imiesłowu czynnego w znaczeniu biernym. [przypis redakcyjny]

ukazować się (starop.) — [tu:] stawić się na przegląd. [przypis redakcyjny]

Ukazują im sposoby do pozorniejszych formalności — rządy ościenne potrzebowały pomocy Polaków, biegłych w prawie polskim, którzy by wskazywali im sposób możliwie formalnie poprawnego urzeczywistnienia zamierzeń zaborczych i przygotowywali społeczeństwo polskie z wewnątrz; takimi doradcami i agentami szczególnie dla zaborców użytecznymi byli Podoski (następnie prymas) i Adam Poniński. [przypis redakcyjny]

ukazuje Francuza jednego — Jan III, hrabia z Armaniaku, przybył (1391 r.) z wojskiem do Włoch, ażeby pomagać Florentczykom przeciw księciu mediolańskiemu, Galeazzo Wiskonti [Visconti]. Obiegł on Alessandrię, lecz napadnięty z przodu przez osadę fortecy, z tyłu przez Wiskontego, poniósł sromotną klęskę i nawet sam dostał się, ranny, do niewoli, w której umarł. Niezrozumiałe zupełnie są dwa wiersze (3 i 4) stancy 21, boć „grof z Armeniaku” nie przywiódł do Włoch swego ludu „na zmowie z Wiszkontem”, lecz z Florentczykiem, i nie „grof mści się swoich krzywd surowie”, lecz Galeazzo. [przypis redakcyjny]

układać się — tu: pakować się (do drogi). [przypis redakcyjny]

Układ ten [z Turcją] (…) wobec położenia, w jakim obecna wojna postawi prawdopodobnie Rosję, sądzę, że może wam wystarczyć na to, byście bezpiecznie przeprowadzili swe dzieło — i Mably radzi przede wszystkim starać się o współdziałanie Turcji. Rosjanie porwali się na rzeczy, które przechodzą ich siły. Nie mogą równocześnie walczyć z Polską i z Turcją. Ta wojna na dwa fronty musi ich wyczerpać i w końcu muszą odczuć własną słabość. Dlatego należy starać się przede wszystkim o to, by Turcja wytrwała, i samym nie należy przedwcześnie broni składać. Trzeba wojnę przewlekać jak najdłużej, uzbroić się w cierpliwość i odwagę. „Trzeba rozwinąć działalność wśród Turków i dodając im odwagi wobec ich pierwszych niepowodzeń, nie pozwolić im na przyjęcie haniebnego pokoju… Wasze zbawienie leży w wytrwałości Porty w podtrzymywaniu tej wojny”. [przypis redakcyjny]

układ — tu: podstawa i kierunek polityki. [przypis redakcyjny]

Ukochana sylweta! — Werter ma na myśli sylwetkę Loty, którą sam narysował; por. list z 20 lutego. [przypis redakcyjny]

ukontentować (z łac.) — zadowolić, spełnić jego żądania. [przypis redakcyjny]

ukorzeniu — w wydaniu z r. 1870: upokorzeniu. [przypis redakcyjny]

ukradła ćwierć Wergiliusza — Opowieść Nanny o baronie jest parafrazą przygód Eneasza i Dydony z Eneidy Wergiliusza. [przypis redakcyjny]

ukradł Brandymarta ojcu maluśkiego i na Sylwańskiej pilno fortecy go chował — (Sylwańska forteca: Rocca Sylvana); Bardyn, sługa Monodanta, króla Dammogiru, obrażony przez niego, wykradł mu z zemsty syna Bramadora, którego przezwał Brandymartem, i sprzedał go panu na Rocca Silvana. Później, żałując swego postępku, pozostał przy dziecku jako wychowawca. [przypis redakcyjny]

ukraina (starop.) — pogranicze, kresy państwa. [przypis redakcyjny]

ukraszono — raczej spodziewalibyśmy się: ukradziono. [przypis redakcyjny]

u Księcia — Zapewne u Ks. Adama Czartoryskiego. [przypis redakcyjny]

ukwapliwy (starop.) — skwapliwy, śpieszący się, niecierpliwy. [przypis redakcyjny]

ułaczen — przewodnik, prowadzący konie i pomagający w drodze. [przypis redakcyjny]

ułożyłem prawa, z nich wyrzuciwszy zbyteczne i próżne — Tak w tekście: D'entro alle leggi trassi il troppo e l'vano. Justynian pierwszy z Cezarów księgę praw ułożył, która pod nazwą kodeks Justyniana była pierwszym wzorem i prawidłem prawodawstwa średniowiecznego państw europejskich. [przypis redakcyjny]

ułus — osiedle tatarskie; tatarska jednostka administracyjna, ogół ludności podporządkowanej jednemu z chanów. [przypis redakcyjny]

ułus — tatarska jednostka administracyjna, ogół ludności podporządkowanej jednemu z chanów. [przypis redakcyjny]

Ulania — posełkini od królowej islandzkiej z złotą tarczą do Karola Wielkiego. [przypis redakcyjny]

ularwić się — od larwa: maska; przybrać pozór. [przypis redakcyjny]

ulepek (z łac.: iulapium) — [także:] ulopek, ulipek; lek, syrop gęsty, słodki, zwykle pachnący. [przypis redakcyjny]

ulica Elektoralna — ulica w zachodniej części Warszawy, do II wojny światowej zamieszkiwana przeważnie przez ludność żydowską. [przypis redakcyjny]

ulica Karowa, Dobra, Garbarska, Topiel, Radna, Browarna, Tamka — wymienione w tym rozdziale, są to ulice Powiśla, dzielnicy Warszawy między Krakowskim Przedmieściem a Wisłą, zamieszkiwanej przez biedotę. Położona w bezpośrednim sąsiedztwie śródmieścia, jaskrawo z nim kontrastowała. Przed 1939 r. część Powiśla bardzo się unowocześniła, jednak dopiero w ostatnich latach nowe budownictwo wyparło resztki starych ruder, pamiętających czasy Prusa. [przypis redakcyjny]

ulica Miła — znajdowała się w północno-zachodniej części Warszawy, w dzielnicy żydowskiej, obok Nalewek. [przypis redakcyjny]

ulica Oboźna — ulica w śródmieściu Warszawy, w czasie wojny zupełnie zniszczona, obecnie odbudowana. [przypis redakcyjny]

Ulica Św. Antoniego łączy ulicę Rivoli z placem Bastylii, w dzielnicy przemysłowej. [przypis redakcyjny]

Ulica szeroka, wysadzona drzewami — bulwar Kapucyński. [przypis redakcyjny]

ulica Żelazna — w zachodniej części Warszawy (w czasie wojny poważnie zniszczona). [przypis redakcyjny]

ulice zmieniły się nagle w pełną niebezpieczeństw i przygód dżunglę, a w dżungli polowały na siebie dwa plemiona czerwonoskórych: Polacy i Żydzi — mowa tu o rozruchach antyżydowskich, które wybuchły we Lwowie w listopadzie 1933 roku. [przypis redakcyjny]

Uli (…) nobiles (łac.) — Prawdziwym szlachcicem jest, kogo nie tylko samo urodzenie, lecz i cnota uszlachetnia. [przypis redakcyjny]

Ulisses a. Odyseusz — bohater Iliadyi Odysei Homera, przeklęty przez Posejdona, boga mórz, podróżował przez 10 lat po świecie, nie mogąc trafić do domu. [przypis redakcyjny]

Ulisses a. Odyseusz — bohater Iliady i Odysei Homera, słynny ze sprytu, w czasie wojny trojańskiej i długiej podróży powrotnej wielokrotnie podstępem ratował się z opresji, był też pomysłodawcą konia trojańskiego, dzięki któremu Grecy zwyciężyli Trojańczyków. [przypis redakcyjny]

Ulisses na Frygi — Ulisses nadaje się na głupich Frygów (ale nie na nas!). [przypis redakcyjny]

Ulisses — Odyseusz, bohater Iliady i Odysei Homera, znany ze sprytu. [przypis redakcyjny]

Ulisses — Odyseusz, bohater Iliady i Odysei Homera, znany ze sprytu. [przypis redakcyjny]

ullatenus (łac.) — w żaden sposób. [przypis redakcyjny]

ultimarie (łac.) — po raz ostatni. [przypis redakcyjny]

ultimis diebus Octobris excepto legali impedimento (łac.) — w ostatnich dniach października, wyjąwszy prawną jaką przeszkodę. [przypis redakcyjny]

ultimum in linea domus regiae, domus Iagellonicae (łac.) — ostatniego z rodu w domu królewskim krwi jagiellońskiej. [przypis redakcyjny]

ultimus domus Iagiellonicae pullus (łac.) — ostatnie domu Jagiellońskiego pisklę. [przypis redakcyjny]

ultro (łac.) — dobrowolnie. [przypis redakcyjny]

ultro (łac.) — sam, z dobrej woli. [przypis redakcyjny]

umarł 27 grudnia roku 1838 — Lista alfabetyczna oficerów. Z Archiwum Sztabu Głównego Nr 5, s. 27, w Bibliotece Polskiej w Paryżu. [przypis redakcyjny]

Umarłe ciało nazad wnieśli do komnaty — Widocznie poprzednio („ogromne drzwi budynku wywalając z trzaskiem”) Wacław wyniósł zwłoki Marii przed dom. [przypis redakcyjny]

umarłe krzesili (starop.) — wskrzeszali [zmarłych]. [przypis redakcyjny]

umarł hetman polny Sieniawski — w Lubowli na Spiszu. [przypis redakcyjny]

umarł we mnie dawny człowiek, a narodził się nowy — słowa te przypominają napis z Prologu III części Dziadów: Gustavus obit… Natus est Condratus. [przypis redakcyjny]

umarł we Wrocławiu (…) — 31 stycznia 1667. [przypis redakcyjny]

umartwić — tu: uczynić coś martwym, unieruchomić, wlepić, ustalić. [przypis redakcyjny]

umarzły [śnieg] (starop.) — zmarzły. [przypis redakcyjny]

umbraculum (łac.) — rodzaj ekranu, którym przesłania się monstrancję z Najświętszym Sakramentem w czasie kazania. [przypis redakcyjny]

umbrelką — zasłona na lampę. [przypis redakcyjny]

UmbryUmbrowie, mieszkańcy starożytnej Umbrii w środkowej Italii nad Morzem Adriatyckim, na zachód od Etrurii (Toskanii). [przypis redakcyjny]

umiarkowanie [temperantia], trzeźwość [sobrietas], czystość [castitas] — Zob. Przyp. do Tw. 56. [przypis redakcyjny]

umieć alfę z betą — być uczonym; znać język grecki. [przypis redakcyjny]

Umieją… kornet czynić kapeluszem — modą ówczesną kobiety nosiły kornety, rodzaj wysokich czepców, kapelusze natomiast spotykało się tylko u mężczyzn. [przypis redakcyjny]

umieli sprawiać zimno (…) płyn w naczyniu i latem zamrażali — zwracano uwagę, że o podobnych sekretach u Łotwy i Litwinów opowiadają w XVII wieku Fabricius i Praetorius; lecz podobieństwo to całkiem przypadkowe: „płanetnicy” w najgorętszą porę sprowadzają grady i lody wedle ogólnoeuropejskiego przesądu; że zaś w oczach Praetoriusa jakiś Ragniczanin ziółkiem nieznanym kipiątek zamroził, i to zwykła sztuczka czarnoksiężników, wrzuceniem (zimnych) kamieni do zimnej wody war wywołujących i, odwrotnie, wrzątek mrożących; wreszcie długie leżenie zwłok, przed uroczystym pogrzebem, zachowywane nieraz na Litwie i rusi, nie do sztucznego oziębiania ciał się odnosi. [przypis redakcyjny]

umiem żyć, poprzestając na małym — entuzjazm dla życia sielskiego był charakterystyczny dla epoki, w której ogromną rolę odgrywała twórczość Jana Jakuba Rousseau — autora utworu pod tytułem Emil, czyli o wychowaniu, w którym głosił hasła powrotu do natury. [przypis redakcyjny]

umierając (starop. forma imiesłowu) — umierające. [przypis redakcyjny]

umiera jeden z młodszych braci Eremian czy też Hieremiasz (…) 13 października 1604 w Lublinie — [por.] Przyborowski, Wiadomość (…), s. 56. [przypis redakcyjny]

umieszczeniem najprzód czegoś po nim następującego — w oryginale: Histeron proteron. [przypis redakcyjny]

umny — uczony, wykształcony. [przypis redakcyjny]

Umrzyk (…) odbyć to chowanie — fragment bajki La Fontaine'a Proboszcz i nieboszczyk, przekład St. Komara. [przypis redakcyjny]

umyka pierza — przez umknięcie ocala pierze, umyka z pierzem, tj. ratuje się. [przypis redakcyjny]

umysł ludzki jest częścią nieskończonego rozumu bóstwa — Por. List 32 (dawniej 15) § 7–9. [przypis redakcyjny]

umysł — tu: właściwość duchowa, charakter. [przypis redakcyjny]

um (z ros.) — rozum, rozsądek. [przypis redakcyjny]

U najwyższej wisiała wieże na kopiji/ Tak rzymski Emiliusz, choć z okrutnym żalem — w rękopisie Chodkiewiczowskim brzmią: U najwyższej widziana wisieć na kopiji/ Wieży: tak Emiliusz rzymski, z wielkim żalem… [przypis redakcyjny]

un amore appassionato (wł.) — namiętna miłość. [przypis redakcyjny]

unanimi voto (łac.) — jednomyślnie. [przypis redakcyjny]

Una omnes fecere pedem (łac.) — wszyscy razem napięli żagiel. (Wergiliusz, Eneida, ks. V, w. 830). [przypis redakcyjny]

(…) u nas okna zawsze były zamknięte — Należy tu wspomnieć, że w Hiszpanii w owym czasie nie znano jeszcze szyb. [przypis redakcyjny]

un assasin (franc.) — morderca. [przypis redakcyjny]

un conte de Fée (fr.) — baśń o wróżce. [przypis redakcyjny]

une femme superbe (fr.) — pyszna kobieta. [przypis redakcyjny]

une fille sans naissance… (fr.) — dziewczyna bez urodzenia i ogłady, takie kompletne nic. [przypis redakcyjny]

„Une page d'amour” (fr.) — Kartka miłości, powieść Zoli, wówczas nowość wydawnicza. W dalszym ciągu Prus wspomina o bohaterce powieści Helenie Grandjean, w której kocha się pan Rambaud. [przypis redakcyjny]

unglückliche Fratze mit vielen Konsonanten (niem.) — zwrot niedający się dosłownie przetłumaczyć, określający w dosadnym, humorystycznym skrócie wrażenie, jakie wywierały na obcokrajowcach melancholiczna fizjonomia Krzywosąda (die Fratze: grymas) oraz twarde brzmienie jego rodowitego języka (mit vielen Konsonanten: z wieloma spółgłoskami). [przypis redakcyjny]

unguentum (łac.) — maść. [przypis redakcyjny]

unia podlaska — mowa o oporze ludności grecko-katolickiego (unickiego) wyznania na Podlasiu przeciw prawosławiu, narzucanemu jej przemocą przez rząd carski od roku 1875. Prześladowania unitów trwały aż do ukazu tolerancyjnego w roku 1905. [przypis redakcyjny]

u nich — poeta pisze tak zamiast po prostu: tam (w tych krajach), myśląc widocznie o mieszkających tam ludziach. [przypis redakcyjny]

u nich — tj. u związkowych. [przypis redakcyjny]

u niego [Iuniusa], nie u Longina czytał WinkelmannDe Pictura Vet., lib. I, cap. 4, p. 38. [przypis redakcyjny]

universitates (łac.) — wszechnice, uniwersytety. [przypis redakcyjny]

universum (łac.) — wszechświat. [przypis redakcyjny]

Univira — niewiasta, która jednego tylko miała męża. [przypis redakcyjny]

uniwersał — ogłaszany publicznie list królewski; tu: chodzi o odezwy wydane w Tucholi, nakazujące gromadzić się koło Łukowa na Podlasiu. [przypis redakcyjny]

uniwersał — podane do wiadomości powszechnej (łac. universalis) zarządzenie najwyższej władzy wykonawczej; tu: zwołanie sejmiku wyborczego po raz drugi; pierwszy, jak bardzo wiele innych w r. 1773, nie doszedł; wzdragano się obsyłać Sejm, który miał zatwierdzić rozbiór. [przypis redakcyjny]