Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 478 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | dawne | francuski | łacina, łacińskie | liczba mnoga | mitologia grecka | niemiecki | pogardliwe | regionalne | rosyjski | staropolskie | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | zdrobnienie

Według języka: wszystkie | polski


Znaleziono 845 przypisów.

ratunek upad z sobą bierze — ratunek (nawiązanie do ratowania Eurydyki przez Orfeusza) doprowadza do upadku (klęski). [przypis redakcyjny]

ratunk — ratunek; starop. przyrostek miał formę -unk (z niem. -ung). [przypis redakcyjny]

Ratusz mieścił się w przebudowanym pałacu Jabłonowskiego na placu Teatralnym (zniszczony w czasie powstania warszawskiego). W budynku ratusza znajdowały się biura policyjne. [przypis redakcyjny]

ratuszowa wieża — ratusz ten, mieszczący się od 1817 r. w dawnym pałacu Antoniego Jabłonowskiego, znajdował się naprzeciw Teatru Wielkiego na obecnym placu Teatralnym; został zburzony podczas powstania warszawskiego; obecnie stoi tu pomnik Bohaterów Warszawy. [przypis redakcyjny]

Ratusz — wspaniały pałac renesansowy z XVI w. obok ul. Rivoli, spalony w czasie Komuny Paryskiej (1871), odbudowany w latach 1872–1882. [przypis redakcyjny]

raut — eleganckie przyjęcie dla wielu dostojnych osób. [przypis redakcyjny]

raut (z ang. rout) — większe uroczyste przyjęcie wieczorne bez tańców. [przypis redakcyjny]

Rawena — Rawenna, miasto nad morzem Adriatyckim w środkowych Włoszech (bitwa w r. 1516). [przypis redakcyjny]

raz bratem, drugi raz przyjacielem — „przyjacielem” w liście można było tytułować jedynie mieszczanina, kupca; szlachcicowi należał się tytuł „pana brata”, stąd obraza Paska i dotkliwa odprawa, jaka z jego strony spotkała Żeromskiego. Listy pisywali u zamożniejszej szlachty zwykle osobni pisarze, zwani manualistami, a tylko ostatni zwrot listu dopisywał własnoręcznie korespondent, i tym się tłumaczy tytuł „pana brata”, dany Paskowi zgodnie ze zwyczajem przez samego Żeromskiego przy zakończeniu listu. [przypis redakcyjny]

raz — cios (por. razić, otrzymywać razy). [przypis redakcyjny]

razem (daw.) — dziś: jednocześnie, zarazem. [przypis redakcyjny]

Razem miejmy nadzieję (…) kto kocha, co inny porzucił — Jest to wzięte z Owidiusza, Amores II, 19, 4 i 5 z przestawieniem wierszy. Meijer, zastanowiwszy się nad tym, że są to słowa kochanka do męża swej kochanki, skłaniające go do nieodtrącania jej, sądzi, że są one całkiem nieodpowiednie tutaj na cytatę i usiłuje zrozumienie ich przystosować (w 2 wyd. swego przekładu podaje nową próbę). Baensch (287) podziela zdanie co do nieodpowiedniości, ale uznaje próby Meijera za daremne i nie widzi możności objaśnienia tych wierszy w myśl przykładu dla powyższej zasady. Appuhn (685) odrzuca wykładnię Meijera i podaje swoją, dla Francuza charakterystyczną. Wszystkie te wysiłki są próżne, bo de Spinoza nie liczy się oczywiście wcale z myślami okolicznymi poety, lecz wyjmuje tylko słowa jego dla ich własnej treści, nawołującej do solidarności emocjonalnej ludzi, a przecież i poeta ostatecznie to samo ma na myśli („żelazne” wyraża potępienie). [przypis redakcyjny]

razem niezłożonym — cięciem, przed którym się nie można obronić. [przypis redakcyjny]

razem płynąć po Dunajcu — w Ludzimierzu, gdzie Wanda spędzała lato. [przypis redakcyjny]

razem witam i (…) żegnam — zarazem witam i żegnam. [przypis redakcyjny]

razi — uderza boleśnie, bije, zabija. [przypis redakcyjny]

Raz jeszcze powtarzam: tak stoją rzeczy bynajmniej nie w młodzieńczych tylko utworach Wyspiańskiego. Polski dorobek dziejowy, polska, ukształtowana przez historię i niewolę psychika jako wystarczająca sobie całość — oto co stanowi sensorium naszych artystów, podstawę myślową naszych metafizyków, jądro rozumowań naszych politycznych doktrynerów. Swobodę niewyrzekania się tego stanu rzeczy, bronienie go wszelkimi sofizmatami — ma się na myśli dziś, gdy się mówi u nas o swobodzie tworzenia. Swobodą tą nazywa się możność pozostania wiernym własnej bierności wbrew wymaganiom własnej duszy i myśli. Swobody tworzenia się bronią ci, którzy nigdy żadnego okrucha nowej psychiki nie stworzyli; poprzestali na tworzeniu nowych wykrętów dla własnego bezwładu. [przypis redakcyjny]

raz jeszcze — w poprzednich wyd. BN: „jeszcze raz”. [przypis redakcyjny]

raz maty rodyła (ukr.) — raz matka rodziła; pierwsza część powiedzenia „Raz matka rodziła i raz się umiera”. [przypis redakcyjny]

raz maty rodyła (ukr.) — raz matka rodziła; pierwsza część powiedzenia ”Raz matka rodziła i raz się umiera”. [przypis redakcyjny]

Raz maty rodyła (ukr.) — raz matka rodziła. [przypis redakcyjny]

Raz w raz — raz po raz, tu: stale. [przypis redakcyjny]

ręce uzbrajam tą miotełką mojej łaźni — według podania historycznego, zawartego w Kronice tzw. Galla-anonima, Bolesław Chrobry sam karał swoich wielmożów w łaźni rózgami. [przypis redakcyjny]

Réflexions sur la violence, Enquête sur la monarchieEnquête sur la monarchie, dzieło Charles'a Maurrasa, teoretyka francuskiego rojalizmu, duchowego następcy Józefa de Maistre'a. Réflexions sur la violence, dzieło Jerzego Sorela. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

ręka, co przeklęta, była swoja — chodzi tu o zdrajców sprawy narodu w okresie rozbiorów, o sprzedawczyków na żołdzie mocarstw rozbiorowych, zwłaszcza Rosji. [przypis redakcyjny]

rękawiczne (daw.) — odsetki na rękę, rękawicę wypłacone. [przypis redakcyjny]

rękawki — kopca mogilnego. Nazwa wywodzi się od kopca Krakusa. Kopiec ten według legendy lud usypał znosząc ziemię w rękawach. Później nazwa święta ludowego, zapewne pamiątka dawnej uroczystości obchodzonej przez Słowian. [przypis redakcyjny]

rękodajny — dworzanin, którego zadaniem było podawać rękę pani czy panu przy wysiadaniu z powozu, wstawaniu itp. [przypis redakcyjny]

RękopisyZ = rkps bibl. hr. Zamojskich w Warszawie; P = rkps bibl. Poturzyckiej hr. Dzieduszyckich we Lwowie; J = rkps bibl. Jagiellońskiej, w Krakowie; C = rkps bibl. ks. Czartoryskich w Krakowie; D = rkps bibl. hr. Tarnowskich w Dzikowie; S = rkps miejskiej t. z. Szersznikowskiej (Scherschnicksche Stadtbibliothek) w Cieszynie; B = rkps bibl. hr. Baworowskich we Lwowie; W = rkps bibl. uniwersyteckiej w Warszawie. Wszystkim zarządom powyższych bibliotek za chętne użyczenie rękopisów, i to na czas dłuższy, przez co to pierwsze krytyczne wydanie stało się możliwym, składam najszczersze podziękowanie. [przypis redakcyjny]

rêl — przekręcone z ang. railway: kolej. [przypis redakcyjny]

realista — człowiek nazywający rzeczy po imieniu, weredyk. [przypis redakcyjny]

reasumpcją — [daw. forma B.lp r.ż.] ponowne otwarcie. [przypis redakcyjny]

recedere (łac.) — cofnąć, odstąpić. [przypis redakcyjny]

recedo, recedere (łac.) — cofnąć, odstąpić. [przypis redakcyjny]

recedo, recedere (łac.) — cofnąć się, zboczyć, odstąpić. [przypis redakcyjny]

recentem aliorum felicitatem aegris introspiciunt oculis (łac.) — na świeże szczęście innych zazdrosnymi patrzą oczyma. [przypis redakcyjny]

recenzować — tu: wznawiać. [przypis redakcyjny]

recepta (starop.) — [tu:] lekarstwa. [przypis redakcyjny]

recesserunt (…) conformiter (łac.) — odstąpiły od poprzedniej myśli i zgodnie. [przypis redakcyjny]

reces (z łac.) — odłożenie niezałatwionej sprawy do następnego sejmu. [przypis redakcyjny]

recognoverunt (łac.) — zeznali. [przypis redakcyjny]

recontrarium sentiebant (łac.) — przeciwnej był myśli. [przypis redakcyjny]

recordationem (łac. forma B.lp) — pamięć. [przypis redakcyjny]

recordationem passionis Domini (łac.) — pamiątkę męki Pańskiej. [przypis redakcyjny]

recurro supplex (łac.) — uciekam się pokornie. [przypis redakcyjny]

reddant rationem (łac.) — wyliczyli się. [przypis redakcyjny]

reddant rationem (łac.) — zdadzą liczbę. [przypis redakcyjny]

reddet rationem (łac.) — zda rachunek. [przypis redakcyjny]

reddite rationem (łac.) — zdajcie sprawę. [przypis redakcyjny]

redintegrować — przywrócić. [przypis redakcyjny]

reducere in memoriam (łac.) — przywieść na pamięć. [przypis redakcyjny]

redundat (łac.) — spada. [przypis redakcyjny]

reduta — tu: mały fort otoczony rowem, wałami i ostrokołem. [przypis redakcyjny]

reduty — popularne w większych miastach od czasów saskich zabawy maskowe. „Zabawa redut była trojaka: taniec, gra w karty i przypatrywanie się jedni drugim” — czytamy u Kitowicza. (J. Kitowicz, Opis obyczajów, Wrocław 1951, Bibl. Nar. Seria I. Nr 88, s. 584). [przypis redakcyjny]

RedzioReggio, miasto w księstwie modeńskim. [przypis redakcyjny]

Reed — jeden z bohaterów walki z żółtą febrą. [przypis redakcyjny]

referendaria — urzędy sądowe, zdające królowi za pośrednictwem kanclerza sprawę ze skarg i próśb poddanych. [przypis redakcyjny]

referendarze — dostojnicy, którzy sądzili sprawy poddanych z królewszczyzn przeciw starostom i dzierżawcom, oraz odwrotnie. [przypis redakcyjny]

referować (z łac.) — odwoływać się, zwalać na kogo. [przypis redakcyjny]

Refleksje Wertera przypominają rozmyślania Fausta w części I Fausta. Scena: „Przed bramą miasta”. [przypis redakcyjny]

reflektować — tu: uspokajać, hamować. [przypis redakcyjny]

Reformacja (…) przedstawiała je (…) w przesadzonych rozmiarach — tłumacz luterskiego katechizmu na język litewski twierdzi w r. 1547: „Ja wiem i śmiem to tu powiedzieć, że między stoma nie mógłbym znaleźć jednego, co by jedno słowo przykazania Bożego umiał i choć dwa słowa pacierza pomniał”. Trzy wieki wstecz twierdzono o Polsce niemal to samo, co tu o Litwie pruskiej słyszymy. [przypis redakcyjny]

reformacja — tu: posag. [przypis redakcyjny]

Reforma rolna — uchwalona 10 VII 1919 r. przez sejm większością jednego głosu, pozostawiała w rękach właścicieli majątki do 180 ha (w Poznańskiem, na ziemiach białoruskich i ukraińskich do 400 ha) i zapewniała im odszkodowanie. Parcelację ograniczono do 200 tys. ha rocznie, w praktyce jednak w latach 1918–1921 zrealizowano ją zaledwie w 40%. Oddanie parcelacji w ręce różnych banków i spółek doprowadziło do spekulacji ziemią, w rezultacie przechodziła ona przeważnie w ręce bogatych chłopów. Porozumienie stronnictw prawicowych w roku 1923 ograniczyło parcelację prawie wyłącznie do majątków państwowych i publicznych. Również w ostatniej swej wersji z roku 1925 reforma rolna uwzględniała przede wszystkim interesy zamożnych właścicieli ziemskich, nie zaspokajając zupełnie głodu ziemi wśród małorolnego chłopstwa i proletariatu wiejskiego. [przypis redakcyjny]

reforma wychowawcza Konarskiego — przeprowadzona w szkołach pijarskich w r. 1740–1753 była pierwszą i ważną próbą przebudowy systemu nauczania i wychowania w duchu świeckim i patriotycznym w Polsce. Krzemiński przez wiele lat zbierał materiały do wielkiej monografii o Konarskim, której jednak nie napisał. [przypis redakcyjny]

refugium (łac.) — ucieczka, schronienie. [przypis redakcyjny]

regalista — stronnik króla. [przypis redakcyjny]

regenta kwarcianego — urzędnika sądowego, zajmującego się sprawami wojska kwarcianego czyli zaciężnego z kwarty (tj. czwartej części, a właściwie z piątej) dóbr królewskich. [przypis redakcyjny]

regent — kierownik chórów klasztornych. [przypis redakcyjny]

regentów — zawiadowców kancelarii sądowej. [przypis redakcyjny]

regestrowi — Kozacy pozostający na żołdzie Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

regestrowi perejasławscy — oddział kozacki na służbie Rzeczypospolitej, stacjonujący w Perejasławiu; Perejasław — miasto na środkowej Ukrainie, niedaleko Kijowa, w XVII w. ośrodek kozacki; w 1630 oblegane bez skutku przez polskiego hetmana Koniecpolskiego, w 1649 miejsce rokowań Polaków z Chmielnickim. [przypis redakcyjny]

regestr — spis towarzyszy służących w chorągwi. [przypis redakcyjny]

regimenta — dziś popr. forma M. lm: regimenty. [przypis redakcyjny]

regimentarz — dowódca znaczniejszej siły zbrojnej; tu: Czarniecki. [przypis redakcyjny]

regimentarz — tu: Czarniecki. [przypis redakcyjny]

regimentarz — zastępujący hetmana; w 1648 r., po wzięciu hetmanów do niewoli przez Tatarów, regimentarzami zostali Władysław Dominik Zasławski-Ostrogski (1618–1656), Aleksander Koniecpolski (1620–1659) i Mikołaj Ostroróg (1593–1651). [przypis redakcyjny]

regimentfelczer — cyrulik, felczer pułkowy. [przypis redakcyjny]

regiment — laska służąca za buławę; regimencik: laska z gałką, w której były perfumy. [przypis redakcyjny]

regiment — tu: dowództwo. [przypis redakcyjny]

regna (lm) — królestwa. [przypis redakcyjny]