Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | grecki | hiszpański | łacina, łacińskie | mitologia grecka | włoski

Według języka: wszystkie | polski


Znaleziono 756 przypisów.

Należałoby i ciebie posłuchać… — wymiana słów między Hermogenesem a Antystenesem przerywa Sokratesowi. Teraz mówi Sokrates znowu. Słowa Antystenesa mocno go zaciekawiły. [przypis tłumacza]

należy do całkiem innej historji. W owej historji p. de Charlus raczej pozwolił umrzeć królowej, niżby się miał spóźnić do fryzjera, mającego go upiększyć dla kontrolera tramwajowego — i tej historji nigdy Proust nie napisał. [przypis tłumacza]

należy postawić naprzód przesłanki, a wniosek winien sam nastąpić — patrz wybieg 10. [przypis tłumacza]

należy (…) prosić samych ustawodawców — przytyk do Eubulosa, który przeciwdziałał wojskowym ambicjom. [przypis tłumacza]

należy uchwalić — wojsko greckie jest bardziej demokratyczne niż armia rzymska lub nowożytna, dlatego demokratycznie agituje się za dyscypliną. [przypis tłumacza]

należy uwięzić — nie za karę, lecz dla pewności, że nie ucieknie. Nie wolno aresztować obywatela, który poda trzech poręczycieli, że zjawi się na rozprawie. Wyjątek stanowi, jeśli skarży się o zdradę lub spisek. [przypis tłumacza]

należy wyłącznie poszukiwać środka, zdolnego uczynić ludzi mądrzejszymi, niż dotąd — [Kartezjusz,] Discours de la méthode. [przypis tłumacza]

na Liparze — na północ od Sycylii. [przypis tłumacza]

Nam (…) ante (łac.) — „Cokolwiek swoje kształty porzuca lub zmienia,/ Powoduje natychmiast śmierć dawnego bytu” (Lucretius, De rerum natura, II, 752; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Nam (…) atri (łac.) — „I nie zeszła noc po dniu, ni jutrznia po nocy,/ Iżby nie posłyszały niemowląt kwilenia/ Obok lęków i płaczów, czarnych druhów zgonu!” (Lucretius, De rerum natura, II, 579; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

nam (…) furit — Vergilius, Georgica, III, 98. [przypis tłumacza]

nam (…) habemus — Cicero, Paradoxa stoicorum, V, 2. [przypis tłumacza]

nam id, cuius gratia, una e causarum numero est — gdyż to, dzięki czemu (się coś dzieje), jest jedną z szeregu przyczyn. [przypis tłumacza]

na miejscu — ὑπαντιάζοντας. Nie rozumiem wyrażenia Clementza „gegen die Brüstung drängten”. [przypis tłumacza]

namiestników — ὑπάρχους, praefectos, Vassalen (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Nam istis (…) censeo (łac.) — „Albowiem tych, którzy świegot ptaków rozumieją i lepiej znają wątrobę bydlęcą niż swoją, i z tego prorokują, tych można słyszeć, ale nie trzeba słuchać” (Pacuvius cyt. w: Cicero, De divinatione, I, 57; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Nam (…) metutum — Lucretius, De rerum natura, V, 1139. [przypis tłumacza]

Nam mulier (…) ictum — Lucretius, De rerum natura, IV, 1266. [przypis tłumacza]

na moim stanowisku stanął dotąd z naszych tłumaczów jeden Ostrowski — patrz odpowiednie rozdziały mej pracy O polskich przekładach dramatów Szekspira. [przypis tłumacza]

Nam (…) potesse — Lucyliusz w: Nonius Marcellus, De compendiosa doctrina, V, 8, 97. [przypis tłumacza]

Namque (…) sit — Lucretius, De rerum natura, VI, 704. [przypis tłumacza]

Namque (…) sus (łac.) — „Nos mój woń każda najpierwej przenika:/ Czy obrosłego koźli pot ramiączka,/ Czy w łonie samym sromliwa bolączka,/ Zwęszę wpierw niźli wyżeł na barłogu dzika” (Horatius, Epodes, XII, 4; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Nam (…) reddat — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 81. [przypis tłumacza]

Nam (…) res — „Teraz dopiero płynie głos prawdy spod serca,/ Spada maska i jawi kształt; treść istoty” (Lucretius, De rerum natura, III, 57; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Nam (…) semper (łac.) — „Otóż oprócz tych zasad, nie mogę wymyślić/ Ani znaleźć rad innych dla ciebie, bo wszystko/ Wiecznie to samo” (Lucretius, De rerum natura, III, 957; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Nam si tartopere (…) errat — Lucretius, De rerum natura, III, 674. [przypis tłumacza]

Nam (…) undas — Vergilius, Aeneida, VII, 770. [przypis tłumacza]

Nam utilissimus idem ac brevissimus bonarum malarumque rerum delectus, cogitare quid aut nolueris sub alio principe, aut volueris (łac.) — Najzbawienniejszym i najkrótszym rozeznania dobrych od złych części prawidłem jest uważać na to, co byś sam rad widział w panującym, a czego byś nie chciał (Tacyt, Dzieje I, 16; przekł. Naruszewicza). [przypis tłumacza]

Nam (…) venirent (łac.) — „Bo gdy spostrzegł, że wszystko, czego tu potrzeba/ Dla śmiertelnych, natura już przygotowała,/ Że ludzie sławą, mieniem, zaszczytem darzeni,/ Wraz otoczeni dziatwą wzorową i zacną,/ Pomimo wszystko noszą utrapienia w sercu/ I dusze wolne zmuszą służyć troskom czarnym;/ Zrozumiał to i pojął, że naczynie samo/ Jad wytwarza, co psuje całą wnętrza wartość/ I to zewnętrzne szczęście, ba i przyszłość kazi” (Lucretius, De rerum natura, VI, 9; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Nam (…) videtur — Lucretius, De rerum natura, V, 1411. [przypis tłumacza]

na nasad zabierz grab … zepnie z pługiem dyszel w sam raz długi — opis tamtoczesnego pługa dla czytelnika niezrozumiały, tym bardziej że trudno doń i polskich wyrazów dobrać odpowiednich. Jest wprawdzie szczegółowo określony ten pług w dziełach odnoszących się do starożytności, ale bez rysunku opis niewiele więcej by nauczył niż to, co się mieści w tekście niniejszego utworu. [przypis tłumacza]

na nic nie zdały się poprawki — Poprawki te częścią utrwaliły się w tekście, takim jaki dziś posiadamy, częścią w kostiumie, którym Molier starał się (chwilowo) Tartufowi nadać jak najbardziej świecki charakter. [przypis tłumacza]

Nanyue — jap. Nangaku (677–744). Chiński mistrz chan z okresu dynastii Tang. Powszechnie nazywany Nanyue Huairang (jap. Nangaku Ejō). Przyjął święcenia mnisze w wieku 15 lat i przez osiem lat praktykował pod okiem szóstego patriarchy Huinenga (jap. Enō). Po śmierci otrzymał pośmiertny tytuł Dahui (jap. Daie). Jednym z jego głównych uczniów był Mazu Daoyi (jap. Baso Dōichi) [przypis tłumacza]

na Obozowisko Asyryjczyków — κατὰ τὴν Ἀσσυρίων παρεμβολὴν, z czasów Sanheriba [asyryjskiego króla, który w 701 p.n.e. zaatakował królestwo Judy i obległ Jerozolimę], w stronie zachodnio-północnej Bezety. Patrz dalej V, IX, 4, uwaga do słowa „Sennachereim”. [przypis tłumacza]

Na obu bogów — na Dioskurów, czyli Kastora i Polluksa; spartańskie zaklinanie się. [przypis tłumacza]

na obu bogów — na Kastora i Polluksa, lakońskie zaklęcie, wygłoszone w dialekcie lakońskim, a nie attyckim. [przypis tłumacza]

na Olimpu turnicach (….) wodę z Nilu (…) w Okeana gdzieś sadach (…) Staw Meocki (…) łeb śnieżystą Mimanta (…) przyjmcie ofiarę… — Sokrates wzywa Chmury z czterech stron świata: z północy, zachodu, południa i wschodu. Olimp na północnej granicy Tracji, dziś Elembo, szczyt blisko 3000 m wysoki, „niebieski dwór” olimpijskich bogów; sady Okeanosa na zachodzie — to święty gaj Hesperyd i złotych jabłek, gdzie nimfy, osłonione przed ludzkim okiem parawanem Chmur, pląsają święty rej (dziś Gibraltar) — staw Meocki i Mimas, szczyt w Jonii azjatyckiej, więc na wschodzie, Nil na południu. [przypis tłumacza]

na Olimp z ziemi o drogach szerokich — z Hezjoda, Erga [tytuł polski: Prace i dnie], 197. [przypis tłumacza]

napadł na Czarnków (Carnkou). — „Koło Santoka tylko trzymali Polanie za Notecią stanowisko. Ale Welun, Czarnków, Uście, Nakło, były powznoszone nad Notecią warownie, zapewniające Pomorzanom panowanie po obu stronach Noteci. — Te twierdze, zdobyć albo obalić było potrzeba, aby się w głąb kraju wedrzeć i w nim panowanie zapewnić. Krzywousty wszystkie do tego siły obrócił, zwierzchników tych grodów, mianowicie Gniewomira w Czarnkowie, Światopola w Nakle chrzcił, z nimi się powinowacił” (Polska śr. w, T. 2 str. 365). [przypis tłumacza]

napad na tyły wojsk maszerujących w górę bynajmniej nie mógł grozić — ścigający Greków Persowie uważali położenie ich za beznadziejne. Ich zdaniem, wyjście z kraju Karduchów było wykluczone. Każdy z perskich wodzów wrócił więc do swej prowincji. [przypis tłumacza]

Na Partów ruszym, słyszysz, Wentydiuszu? — patrz Wstęp. [przypis tłumacza]

napełnili Megarę i Teby zbiegami — Spartanie zakazali przyjmowania zbiegów i polecili wydać ich w ręce „trzydziestu”, co Ksenofont pomija milczeniem. Miasta greckie rozkaz ten zupełnie zignorowały, a Teby nawet wyznaczyły karę jednego talentu, jeśli ktoś odmówi pomocy prześladowanym wygnańcom, i popierały ich zbrojenia. [przypis tłumacza]

napierśnik — hebr. efod, אפוד. [przypis tłumacza]

napisał w złodziejskim narzeczu szajki szereg ballad o treści zaczerpniętej z życia włóczęgów. [przypis tłumacza]

napisaliśmy przeciw niemu kilka tysięcy grubych ksiąg (…) i tyleż broszurek —- Wolter ma na myśli jansenistów. [przypis tłumacza]

napisali to — Jezuici. [przypis tłumacza]

napisana w 1669 tragedia „Brytanikus” — pomiędzy Andromaką a Brytanikiem wystawił jeszcze Racine doskonałą komedię pt. Pieniacze, o temacie zaczerpniętym z własnych doświadczeń sądowych. [przypis tłumacza]

Napisane jest, iż Bóg nie objawił swoich praw poganom, i że pozwolił im błądzić — Ps 147, 20; Dz 14, 16. [przypis tłumacza]

napisane jest przeciwnie, że prawda boża trwa wiecznie — Ps 116, 2. [przypis tłumacza]

Napisane jest, że jest czas pokoju i czas wojny — Koh 3, 8. [przypis tłumacza]

napis wyryty na podstawie uchwały państwowej — natchnienie „z woli ludu” nie zawsze dopisuje. Napisy takie, układane przez poetów państwowo upoważnionych, są często nieudolne w formie i banalne w treści. Epigram kończy się często sentencją. [przypis tłumacza]

na pociski z dachów domów — miotane przez dzieci i kobiety. [przypis tłumacza]

na podstawie pierwszej lepszej pogłoski — kłamliwość ateńskich biuletynów wojennych zbijał doświadczony generał Fokion ironicznym pytaniem: „Kiedyż przestaniemy zwyciężać?”. [przypis tłumacza]

napoić teologalnie — Często używane u Rabelais'go wyrażenie „napoić teologalnie”, zostało w późniejszych wydaniach przez autora przez ostrożność skreślone. [przypis tłumacza]

napoić teologalnie — Fakultet teologiczny Sorbony za czasów Rabelais'go słynął ze swej sprawności w wysuszaniu butelek. [przypis tłumacza]

napojami czarodziejskimi — φαρμάκοις, veneficiis. [przypis tłumacza]

na polach… Wołkowych (in campis Curculionieis) — nazwa zmyślona, od słowa curculio, „wołek, robak toczący zboże”, zawiera zapewne jakiś ukryty żart, lepiej zrozumiały dla Rzymian ówczesnych, przeważnie rolników, walczących wiele z tą plagą ziarna. [przypis tłumacza]

— Napomknąwszy słów parę wyżej o Naruszewiczu, z wzmiaki o nim przez innego badacza uczynionej, w tem miejscu raz jeszcze dać mu głos bezpośrednio potrzebujemy. Wszakże różnicę tę z góry położyć miedzy nim a Gallem należy, iż gdy ostatni milczy uparcie o obrządku słowiańskim w Polsce; jeszcze się wahamy, azaliż czynił to systematycznie? Może z ciągu rzeczy mówić mu o tym nie wypadło? może nareszcie, przy tej supremacyi duchowieństwa rzymskokatolickiego, do jakiej przyszło już wtenczas, pod Krzywoustym, tępicielcm pomorskiej słowiańszczyzny, pod królem-pokutnikiem, który dziełami słabości ducha, uwieńcza żywot bohaterski, Gallowi o tym przebąknąć słowa nie wolno było? — Naruszewicz, na przeciwległym, rzec można, krańcu naszych szranków dziejopisarskich, pierwotny krytyk dziejowy, tak jak tamten pierwotny kronikarz, z całą świadomością zmian w losach dwóch obrządków, co do zdania o chrzcie Mieszka, nic dwuznacznego nam nie przedstawia. — Ale nie zapomina i o najważniejszym motiwum, o którym podobnież słowianiści zapominaćby nie powinni, a mianowicie, iż „przykłady krwią spólną a sąsiedztwem i potrzebą złączonych współrodaków (Czechów i Morawców), może nie były tak dzielne na umyśle Mieczysława, jako przyczyny, dla których się oni nawracali. — Nieuśmierzona w Niemcach chciwość wyplenienia słowackiego rodu, wieczne z nimi zatargi i boje, pod pozorem gorliwości, wkraczania dalsze Saksonów w ich dzierżawy, ustanowienia margrabstw na ruinach słowiańskich, zdawały się niejako strzymywać z zapalczywością broni teutońskich na widok sławionych po krajach barbarzyńskich krzyżów i świątnic (ks. I. §. 12).” To, co mówi następnie historyk o względach niepłodności dotychczasowej mimo wielożeństwa, mniej przekonywającym jest może już dowodem, o konieczności poddania się Mieczysława, dyktowanym sobie warunkom przez łacińską propagandę.

Dozwolimy tu jeszcze głosu niemieckiemu krytykowi naszej daty, któregośmy monografię o Mieszku I. wyżej nieco, z tytułu przywiedli. Oto są jego słowa, w przedmiocie siedmiu nałożnic Mieszka, według podania Galla: przepolszczamy je tu, ile możności, z wiernością żądaną. Mówi na str. 54: „Opowieść Marcina Galla o siedmiu żonach Mieszka, bez względu na ich liczbę brzmiącą (sagenhaft) podaniowo, jest wiarogodną. Wielożeńswo ma także miejsce u Wendów pogańskich; u nich także żony pogańskie przez chrześcijańskich missyonarzy za nałożnice są uważane, ponieważ wedle wyobrażeń wieku, nie było małżeństwa u pogan. Nie podzielałbym więc krytycznych wątpliwości nowego badacza (Stasińskiego), który zalicza opowieść, o skłonieniu Mieszka przez żonę do przyjęcia chrześcijaństwa, w poczet owych baśni, które wszystko znaczące w historyi pod cud podciągają. Nic „cudownego nie widzę ja w obecnym ustroju powieści. Pobudka do nawrócenia się, dana przez żonę, ponawia się dość często; przypomnę tylko małżonkę Klodoweusza Chrotechildę, małżonkę Gejzy i Gizelę, młodszą współcześniczkę Dąbrówki, która męża swego Waica, późniejszego króla Stefana, skłoniła, przed zaślubieniem nawet jeszcze do zostania chrześcijaninem i przyrzeczenia, aż naród swój do przyjęcia wiary prawdziwej przywiedzie. Niehistorycznym jest tylko u Marcina Galla, iż Dąbrówka przyjęcie chrześcijaństwa za warunek mężowi położyła. Że mniemanie takie jest mylnym, naucza rozważanie drugiej gromady źródeł. Na czele tych stoją Annales Cracovienses vetusli, najdawniejsze i najprostsze z pojawionych dotąd w druku roczników Polski, prawie współcześnie z kroniką Marcina Galla (r. 1122), w teraźniejszym swym kształcie spisane, skądinąd wszakże treścią i brzmieniem od tego źródła zupełnie różne.” — Następują u Zeissberga przytoczenia miejsc znaczących z tych roczników, dowodzących, iż chrzest polskiego książęcia, dział się skutkiem zawartego małżeństwa a nie położonego uprzednio warunku. Ma się rozumieć, iż wzmianki w tych rocznikach podobnież żadnej, o słowiańskim obrządku się nie spotyka.

[przypis tłumacza]

naprzeciwko świątyni — od północnej strony. [przypis tłumacza]

na przekąskę (…) trójkątnego bękarta — ciasto hamanowe, hamantasz, ma kształt trójkąta. [przypis tłumacza]

Na przeszkodzie stoi ci Dzeus Łaskawy. Czy ofiarowałeś mu już — w czasie, kiedy się ta rozmowa odbywała, składano w Atenach powszechnie ofiary Dzeusowi Łaskawemu; obchodzono wtedy na cześć tego boga święto Diasja, dnia 23 miesiąca antesterion (mniej więcej od połowy lutego do połowy marca). [przypis tłumacza]

Naprzód złoty ród ludzi mówiących bogowie stworzyli, mieszkający na Olimpie… — od w. 109 do 200 najbardziej poetyczna część utworu Hezjoda, opis głośnych w mitologii pięciu wieków (okresów) ludzkości, opis często i powszechnie dotąd niemal przysłowiowo powtarzany (wiek złoty, wiek żelazny). Nade wszystko zwraca tu uwagę wiek piąty, współczesny poecie, który w opisie tym wybucha całym pesymizmem swej duszy, zgorzkniałej przygodami życia własnego i obserwacją faktów. [przypis tłumacza]

nara — drewniany pomost do spania pod ścianami. [przypis tłumacza]

na rafie więźniein salebra haeret, to jest: nie może do skutku przyjść, bo rafy są one kamienie na rzekach, na których więzną szkuty, komiegi etc. (przyp. tłum.). [przypis tłumacza]

Narbata — Νάρβατα, miejscowość dziś nieznana. [przypis tłumacza]

Na rękopisie inną ręką zaznaczono, że to spisał własnoręcznie Sarbiewski — zob. wydanie Sarbiewskiego w Starej Wsi 1892, str. L, pod Memorabilia. [przypis tłumacza]

Nareszcie stanął przed wejściem i ujrzał przy świetle księżyca kolosalnego orła… — majętność Glorup należy do znakomitej rodziny duńskiej, hrabiów Moltke. [przypis tłumacza]

naród — Montaigne ma na myśli Francję. [przypis tłumacza]

Naród o wiele mniej myli się w swym wyborze niż książę — w XVIII w. bardzo rozpowszechniona była wiara w zdolność narodu do wybierania sobie na kierowników ludzi znakomitych. [przypis tłumacza]

naród — w roli demokracji, gdyż chodzi o wybór naczelników, więc o funkcję wykonawczą. [przypis tłumacza]

narodziny-śmierć — termin ten określa wieczny kołowrót nieustannego cyklu narodzin i śmierci (sanskr. saṃsāra, chiń. lunhui, jap. rinne). [przypis tłumacza]

Narras (…) taces — Horatius, Odae III, 19, 3. [przypis tłumacza]

Narratur (…) virtus — Horatius, Odae, III, 21, 11. [przypis tłumacza]

Narthakion — góra w południowej Tesalii. Na północnym stoku tej góry leży miasto Farsalos nad rzeką Enipeus. Nad tą samą rzeką jest również miasto Narthakion. [przypis tłumacza]

Na ruinę Lizbony — poemat Woltera, napisany pod wrażeniem trzęsienia ziemi w Lizbonie, którego ofiarą padło kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców. [przypis tłumacza]

„Na śmierć! Śmierć mordercy!” (…) Więc oni krzyczeli po francusku, ci Dalmatyńcy — por. Balzac, Kawalerskie gospodarstwo. [przypis tłumacza]

na śmierć zaś ludzi innej myśli patrzyli jak na śmierć cudzoziemców — τὸ δ᾽ ἐναντίον πλῆθος ὥσπερ βάρβαρον ἥδοντο δαπανώμενον (N), ὸ δ᾽ ἐναντίου πλῆθος ὥσπερ ὑπερβάλλοντος βάρους ἥδοντο δαπανωμωνων (D), contrariam vero multitudinem ut supervacaneum onus consumi gaudebant (tak samo Clementz i Henkel). [przypis tłumacza]

nasamprzód trzeba zbadać zdolności umysłowe (…) zbadać granicę między mniemaniem a wiedząLocke w Przedmowie i pierwszych trzech paragrafach swego Essay concerning human understanding, ogłoszonego dopiero w 1690 r. [przypis tłumacza]

Nascentes (…) pendet (łac.) — „Z chwilą narodzin zaczynamy umierać i początek zahacza się o koniec” (Manilius, Astronomica, IV, 16; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

na senat… (in senatum) — czysto rzymskie pojęcia o „senacie”, który niby stanowią w domu Periplektomenusa: on sam, Palestrio, Pleusikles i Filokomazjum. W najpełniejszej liczbie (frequens senatus), co było do ważności uchwał rzymskiego senatu rzeczą konieczną. [przypis tłumacza]

Nashe, Tomasz (1567–1601?) — pisał również dramaty i jest autorem jednej z pierwszych angielskich powieści. [przypis tłumacza]

nasi — katolicy. [przypis tłumacza]

nasi (książę), chacham (mędrzec), Aw Beit-Din (przewodniczący Izby Sądowej) — trzy tytuły w kolejności ich znaczenia zarezerwowane dla najważniejszych członków sanhedrynu. [przypis tłumacza]

nasi — najwyższy tytuł, jakim obdarzano przywódcę duchowego Żydów. Nasi odpowiada tytułowi „książę”. [przypis tłumacza]

na stanowczym odrzuceniu wszelkiego związku między istnieniem Boga a moralnością — Już Bayle uważał za możliwe istnienie państwa złożonego z samych ateuszów. [przypis tłumacza]

Następca jego Albinus — rok 63 n.e. [przypis tłumacza]

Następnego roku — rok 404/403. Attycki rok zaczyna się w lecie (w lipcu), miesiącem Hekatombaion. [przypis tłumacza]

Następnego roku — rok 406/05, dwudziesty szósty rok wojny. [przypis tłumacza]

Następnie — po Apaturiach, nie podczas świąt. [przypis tłumacza]

następnie — tak tłumaczę εχου, u Dindorfa w nawiasie ἐξ οὗ; Pape (I, 750b pod. 4): eine Zeitfolge. [przypis tłumacza]

Następnie wyrecytowawszy Modlitwę Czystości mimo pozostawania w tym świecie — chin. Chu shijie fan jie, jap. Sho sekai bon no ge. Kwiat losotu zakorzeniony jest w błotnistej wodzie ale jego piękne kwiaty kwitną ponad i nie ulegają zabrudzeniu. Kwiat lotosu jest zatem symbolem bodhisattwy, który po to aby pomagać żyjącym istotom, pozostaje w „błocie” świata narodzin i śmierci nie wchodząc w stan nirwany, ale którego umysł pozostaje czysty, ponieważ urzeczywistnił on pustkę wszystkich zjawisk przez co nie lgnie do nich. Przebywanie w tym świecie, podobnym do pustej przestrzeni,/ przypomina kwiat lotosu w błotnistej wodzie./ Całkowicie czysty umysł przekracza go./ Czynimy pełny pokłon przed Najczcigodniejszym. [przypis tłumacza]

następnik — w oryginale: Korollarium. [przypis tłumacza]

na str. 184 — Wydanie Montaigne'a, którym się Pascal posługiwał. (I, 40.). [przypis tłumacza]

Nasutus (…) nihil — Martialis, Epigrammata II, 13. [przypis tłumacza]

na swoim tronie — Plutarch ma tu: βήμα [gr.: trybuna, mównica]. [przypis tłumacza]

na swoje urodziny — Persowie obchodzili uroczyście swoje urodziny; urodziny króla święciło się w całym państwie. [przypis tłumacza]

Nasza religia jest tak boska, iż druga religia boska była tylko jej podstawą — W jednych wydaniach n'en a quele fondement, w innych n'en a été etc. [przypis tłumacza]

na szczycie cmentarza Père-Lachaise (…) opuszczonego przez córki i zięciów — [por.] Ojciec Goriot. [przypis tłumacza]

nasz dostawca budulcowy (materiarius) — dostawcą „materiału budulcowego” do wybudowania całego niby okrętu-podstępu jest oczywiście żołnierz, na którym wszystko ma się skrupić. [przypis tłumacza]

naszym uprzejmym sąsiadom — Francuzom. [przypis tłumacza]