Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | anatomiczne | angielski, angielskie | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | czeski | dopełniacz | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | handel, handlowy | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rodzaj nijaki | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | żeglarskie | zoologia

Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 8514 przypisów.

Macedon — Aleksander Wielki, król macedoński. [przypis redakcyjny]

Macedonia — kraj leżący w środkowej części półwyspu bałkańskiego. W czasie, kiedy w Persji panował Kserkses I (Achaszwerosz) królem Macedonii był Aleksander I Macedoński. Macedonia była wówczas państwem zależnym od Persji, co dawało jej jednak wsparcie armii perskiej w konfliktach z Grecją. [przypis edytorski]

Macedonia — tu: antyczna kraina na Półwyspie Bałkańskim. [przypis edytorski]

Macedonia — tu: prawdopodobnie region administracyjny Grecji. [przypis edytorski]

Macedon — tj. Aleksander Macedoński. [przypis edytorski]

Macellarjus — rzeźnik. [przypis redakcyjny]

macewa — płyta nagrobna. [przypis tłumacza]

Machabej — chodzi zbiorczo o Machabeuszy, judejski ród kapłański; jego przedstawiciele wzniecili tzw. powstanie Machabeuszy (167–160 p.n.e.) w buncie przeciw rządzącej z Syrii dynastii Seleucydów, mianowicie Antiochowi IV, z którego rozkazu Jerozolima miała stać się ośrodkiem kultu Zeusa, z ołtarzem w Świątyni Jerozolimskiej i specjalnym aparatem urzędniczym pilnującym składania ofiar hellenistycznemu bóstwu; następnie, po uznaniu przez Syrię niezależności Judei, w l. 147–37 p.n.e. Machabeusze byli dynastią panującą. [przypis edytorski]

Machabejczycy a. Machabeusze — judejski ród kapłański, który w 167 p.n.e. zainicjował powstanie przeciw władzy Seleucydów i stanął na jego czele; po zwycięstwie i uzyskaniu niezależności państwa żydowskiego ród ten, zw. dynastią Machabeuszy rządził do 37 p.n.e. Opisane w Starym Testamencie walki Machabeuszy (dwie Księgi Machabejskie) uchodziły w średniowieczu za źródło wiadomości o sztuce wojennej; tu aluzja do: 1 Mch 5, 17–36 (o tym, jak Juda podzielił wojsko, wysyłając ze swym bratem Symeonem trzy tysiące żołnierzy do Galilei, sam prowadząc osiem tysięcy żołnierzy do Gileadu). [przypis edytorski]

Machabejczycy a. Machabeusze — judejski ród kapłański, który w 167 p.n.e. zainicjował powstanie przeciw władzy Seleucydów i stanął na jego czele; po zwycięstwie niezależnym państwem żydowskim rządziła ich dynastia, zw. dynastią Machabeuszy (do 37 p.n.e.). [przypis edytorski]

machabejski — związany z Machabeuszami, judejskim rodem kapłańskim, który w 167 p.n.e. zainicjował powstanie przeciw władzy Seleucydów i stanął na jego czele; po zwycięstwie niezależnym państwem żydowskim rządziła ich dynastia, zw. dynastią Machabeuszy (do 37 p.n.e.). [przypis edytorski]

Machabeus — tu zapewne Juda Machabeusz, jeden z pięciu synów żydowskiego kapłana, który wraz z nimi w 167 p.n.e. zainicjował powstanie przeciw władzy Seleucydów i stanął na jego czele, po śmierci Judy przywództwo powstania objęli jego bracia; po zwycięstwie niezależnym państwem żydowskim rządziła ich dynastia, zw. dynastią Machabeuszy (do 37 p.n.e.). [przypis edytorski]

Machabeusze — judejski ród kapłański, dynastia panująca w Judei. [przypis edytorski]

Machabeusze — judejski ród kapłański, który w 167 p.n.e. zainicjował powstanie przeciw władzy Seleucydów i stanął na jego czele; po zwycięstwie niezależnym państwem żydowskim rządziła ich dynastia, zw. dynastią Machabeuszy (do 37 p.n.e.). [przypis edytorski]

Machabeusze — żydowsch powstańcy przeciw władzy rzymskiej, w 164 p.n.e. odnowili państwo Izrael. [przypis edytorski]

Machaon — syn Asklepiosa, boga lekarzy. [przypis edytorski]

Machar, Josef Svatopluk (1864–1942) — czeski poeta i eseista, jedna z centralnych postaci Czeskiej Moderny, jednocześnie czołowy realista w poezji, mistrzowsko wykorzystujący język kolokwialny, charakterystyczny sceptycyzm w jego ujęciu rzeczywistości uważany jest za jeden z trwale pozostawionych przez niego rysów kultury czeskiej. Był aktywny w antyaustriackich kręgach politycznych w Wiedniu, współpracował z Masarykiem, tworząc w 1914 r. ruch oporu Maffie. Do jego ulubionych gatunków należał sonet, jest też twórcą powieści satyrycznej wierszem Magdalena (1893, tłum. polskie Antoniego Langego wyd. 1900) na temat prostytucji i społ. sytuacji kobiet; w wielu wierszach (m.in. Golgotha) daje wyraz krytycznej ocenie cywilizacji chrześcijańskiej, znacznie wyżej stawiając wartości kultury antycznej; pierwszy zbiór poezji Machara z 1887 r. nosił tytuł Confiteor. [przypis edytorski]

macharzyna (starop.) — worek skórzany. [przypis redakcyjny]

Machault, Jean-Baptiste de (1701–1794) — francuski administrator i polityk. [przypis edytorski]

ma chère… elle est verte!… (fr.) — moja droga… ona jest zielona. [przypis edytorski]

ma chère (fr.) — moja droga. [przypis edytorski]

Ma chere mamma! (fr.) — Moja droga mamo. [przypis edytorski]

ma chere palatine (fr.) — moja droga wojewodzina. [przypis edytorski]

Mach, Ernest (1838–1916) — austriacki fizyk i filozof, twórca empiriokrytycyzmu, nurtu filoz. postulującego usunięcie z nauki czynników i pojęć metafizycznych i subiektywnych przez sprowadzenie jej do skrótowego opisu zjawisk danych w bezpośrednim, „czystym” doświadczeniu. [przypis edytorski]

Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk, filozof i historyk nauki. [przypis edytorski]

Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk, filozof i historyk nauki. [przypis edytorski]

Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk i filozof; profesor na uniwersytecie w Grazu, Pradze, Wiedniu; zajmował się mechaniką (zasada Macha), aerodynamiką, termodynamiką i optyką; twórca empiriokrytycyzmu, nurtu filoz. postulującego usunięcie z nauki czynników i pojęć metafizycznych i subiektywnych poprzez sprowadzenie tekstu naukowego do skrótowego opisu zjawisk danych w bezpośrednim, „czystym” doświadczeniu. [przypis edytorski]

Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk i filozof; profesor na uniwersytecie w Grazu, Pradze, Wiedniu; zajmował się mechaniką (zasada Macha), aerodynamiką, termodynamiką i optyką, jest twórcą empiriokrytycyzmu, nurtu filoz. postulującego usunięcie z nauki czynników i pojęć metafizycznych i subiektywnych poprzez sprowadzenie tekstu naukowego do skrótowego opisu zjawisk danych w bezpośrednim, „czystym” doświadczeniu. [przypis edytorski]

Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk i filozof; profesor na uniwersytecie w Grazu, Pradze, Wiedniu; zajmował się mechaniką (zasada Macha), aerodynamiką, termodynamiką i optyką, jest twórcą empiriokrytycyzmu. [przypis edytorski]

Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk i filozof, twórca empiriokrytycyzmu, nurtu filoz. postulującego usunięcie z nauki czynników i pojęć metafizycznych i subiektywnych poprzez sprowadzenie tekstu naukowego do skrótowego opisu zjawisk danych w bezpośrednim, „czystym” doświadczeniu. [przypis edytorski]

Mach, Ernst (1838–1916) — austriacki fizyk i filozof, twórca empiriokrytycyzmu, nurtu filoz. postulującego usunięcie z nauki czynników i pojęć metafizycznych i subiektywnych przez sprowadzenie jej do skrótowego opisu zjawisk danych w bezpośrednim, „czystym” doświadczeniu. [przypis edytorski]

Mach, Ernst (1838–1916) — fizyk, filozof i historyk nauki, jeden z twórców empiriokrytycyzmu. [przypis edytorski]

macher — pośrednik między złodziejami a policją. [przypis edytorski]

Machiavell etoit un honnete homme et un bon citoyen (fr.) — Machiavelli był prawym człowiekiem i dobrym obywatelem. [przypis edytorski]

Machiavelli, Niccolò (1469–1527) — florencki prawnik i teoretyk polityki; najbardziej znany z dzieła Książę, propagującego dość cyniczny sposób sprawowania władzy oraz maksymę „cel uświęca środki”. [przypis edytorski]

Machiavelli, Niccolò (1469–1527) — florencki prawnik i teoretyk polityki; najbardziej znany z traktatu o skutecznym sprawowaniu władzy pt. Książę, w którym przekonywał, że dla dobra państwa obowiązkiem władcy jest skuteczność, nawet jeśli wymaga podejmowania działań nieetycznych. [przypis edytorski]

Machiavelli, Niccolò (1469–1527) — prawnik, filozof, pisarz społeczny i polityczny, historyk i dyplomata florencki. [przypis edytorski]

Machiavelli, Niccolo (1469–1527) — wł. dyplomata z Florencji, historyk, prawnik i pisarz okresu renesansu, autor traktatu o sprawowaniu władzy i cechach skutecznego politycznie władcy (Książę, 1513), a także maksymy „cel uświęca środki”. [przypis edytorski]

Machiavelli, Niccolo (1469–1527) — wł. dyplomata z Florencji, historyk, prawnik i pisarz okresu renesansu, autor traktatu o sprawowaniu władzy i cechach skutecznego politycznie władcy (Książę, 1513), a także maksymy „cel uświęca środki”; prawidłowa odmiana nazwiska powinna uwzględniać oryginalną końcówkę, np. Machiavelliego, Machiavelliemu, Machiavellim. [przypis edytorski]

Machiavelli, Niccolo (1469–1527) — włoski dyplomata z Florencji, historyk, prawnik i pisarz okresu renesansu, autor traktatu o sprawowaniu władzy i cechach skutecznego politycznie władcy (Książę, 1513). [przypis edytorski]

machiawelizm a. makiawelizm — postawa, którą cechuje przewrotność, cynizm, wyrachowanie i amoralizm; od nazwiska włoskiego historyka, dyplomaty i pisarza, Niccolo Machiavelliego (1469–1527), autora traktatu o sprawowaniu władzy i cechach skutecznego politycznie władcy (Książę, 1513). [przypis edytorski]

machiawelizm, ignorujący społeczno-twórczą siłę sumienia chrześcijańskiego — por. Forster, Etyka a polityka, w opracowaniu Józefa Mirskiego, Lwów, s. 72. [przypis autorski]

machiawelizm — polityka prowadzona w myśl zasady, że cel uświęca środki, koncepcja zalecająca użycie podstępu, szantażu czy manipulacji w dążeniu do politycznej przewagi. [przypis edytorski]

Machiawelli, Niccolò (1469–1527) — florencki historyk, prawnik, filozof i dyplomata; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli renesansowej myśli politycznej, od jego nazwiska ukuto termin makiawelizm (nazwa doktryny politycznej, według której skuteczność jest ważniejsza od moralności, streszczającej się w maksymie „cel uświęca środki”); podstawę stanowiło tu dzieło Książę (1513), traktat o sprawowaniu władzy i cechach skutecznego politycznie władcy. [przypis edytorski]

Machiawel przypisuje utratę wolności we Florencji temu, że lud nie sądził in corpore, jak w Rzymie, zbrodni obrazy majestatu, popełnionych przeciw niemuRozprawa o pierwszej dekadzie Tyt. Liwiusza, 1, 7. [przypis autorski]

Machijawelów wykręty i sztuki — Niccolo Machiavelli (1469–1527), polityk i historyk florencki, „sławny przez swoje polityczne, ale wykrętne i rzetelności przeciwne pisma”. (Zbiór potrzebn. wiad.). Jako teoretyk władzy absolutnej zalecał panującym zręczność, przebiegłość i bezwzględność, nie krępowaną żadnymi normami etycznymi. [przypis redakcyjny]

machikuł — rodzaj ganku w górnej części średniowiecznych murów obronnych, wystającego przed mur, zaopatrzonego w otwory strzelnicze oraz otwory w podłodze, przez które można było lać np. gorącą smołę na przeciwnika szturmującego zamek. [przypis edytorski]

machina arytmetyczna — Pascal był wynalazcą takiej maszyny, na którą w roku 1649 otrzymał patent od króla sformułowany w wielce pochlebnych wyrazach. [przypis tłumacza]

machinacja — intryga, podstęp. [przypis edytorski]

machinacyją — dziś forma B.lp: machinację. [przypis edytorski]

machinalny — nieświadomy, automatyczny. [przypis edytorski]

machiny szybkostrzelne, katapulty i balistymachiny szybkostrzelne: nazwa ogólna; katapulty: καταπέλται, olbrzymie łuki miotające dzidy lub ołowiane kule po linii prostej; balisty: λιθοβόλοι (πετροβόλοι), miotały głazy przez elewację [tj. w górę]. Prócz tego istniały jeszcze skorpiony, która to nazwa różne oznaczała przyrządy; używano jej nieściśle (p. Lübker, Beallexicon, pod „Tormenta”). [przypis tłumacza]

machlarstwo (daw.) — szalbierstwo, oszukaństwo [por. machlojka]. [przypis redakcyjny]

Machlejd — marka piwa; od nazwiska właścicieli znanego warszawskiego browaru. [przypis edytorski]

machlerz (niem. Mäkler) — pośrednik handlowy. [przypis edytorski]

machlerz — oszust. [przypis redakcyjny]

machlul — w Imperium Ottomańskim mahlul oznaczało ziemię nieużytkowaną, opuszczoną, która stawała się ponownie własnością państwa i mogła zostać przekazana w dzierżawę. W Brytyjskim Mandacie Palestyny utrzymano to rozwiązanie. Machlul, o którym mowa, był terenem na płd. od cmentarza Abdel Nabi, wydzierżawionym przez radę miejską Tel Awiwu na pocz. lat 30. XX w. Został chaotycznie zabudowany barakami i namiotami postawionymi przez żydowskich imigrantów i uciekinierów z Jaffy. W latach 60. ludność Machlulu eksmitowano w celu zastąpienia zabudowy przez centrum biznesu i turystyki. [przypis edytorski]

machnąć kozła — fiknąć koziołka, zrobić przewrót do przodu. [przypis edytorski]

machnąć po pętlicach — zadać cios w piersi; pętlice: rodzaj zapięcia kontusza. [przypis redakcyjny]

Machnówka — w XVII w. miasteczko, dziś wieś Komsomolskie w centralnej części Ukrainy, ok. 100 km na zachód od Białej Cerkwi. [przypis redakcyjny]

Machometowy — dziś: Mahometowy, tj. pochodzący od Mahometa. [przypis edytorski]

machorka — gatunek tytoniu, zawierający dużo nikotyny, ale o nieprzyjemnym zapachu. [przypis edytorski]

machorka — tytoń kiepskiej jakości. [przypis edytorski]

machorka (z ros.) — lichy tytoń. [przypis edytorski]

macht ajch fertych, szlachtan, fajer — wyrazy niemieckie, poprawnie: macht euch fertig, schlagt an, Feuer: gotów! [przybij!] pal! [przypis redakcyjny]

„Macht” Bismarcka„Macht von Recht” (niem.): siła przed prawem; hasło leżące u podstaw polityki Bismarcka (1815–1898), twórcy niemieckiego imperializmu, zaciętego wroga klasy robotniczej i germanizatora ziem polskich. [przypis redakcyjny]

Mach, Wilhelm (1916–1965) — prozaik, krytyk literacki, eseista. [przypis edytorski]

machzor — modlitewnik używany w czasie świąt. Zawiera modlitwy przeznaczone na określone święta. [przypis tłumacza]

Maciąg, Włodzimierz (1925–2012) — krytyk literacki, powieściopisarz i historyk literatury. [przypis edytorski]

macica (zniekształcone), własc. maczicza — zmysłowy, żywiołowy taniec podobny do samby, popularny na pocz. XX w., dziś zwany tangiem brazylijskim; tu mowa najprawdopodobniej o popularnej fr. melodii tanecznej La Mattchiche, raczej skocznej niż zmysłowej, której autorem był Charles Borel-Clerc. [przypis edytorski]

macie czoło (daw.) — macie czelność. [przypis edytorski]

„Macie im tak powiedzieć: «Ci, którzy nie służą Bogu Niebios i Ziemi — powinni zniknąć z ziemi i niebios»” — prawdopodobnie chodzi o fragment (Jr 10,11): Tak macie mówić do nich: „Bogowie, którzy nie uczynili nieba i ziemi, znikną z ziemi i spod tego nieba”. [przypis edytorski]

Maciej Korbowa — bohater tytułowy sztuki Witkacego Maciej Korbowa i Bellatrix. Tragedia w pięciu aktach z prologiem (1918 r.). [przypis edytorski]

maciejówka — czapka męska z okrągłym daszkiem. [przypis edytorski]

maciejówka — męska okrągła czapka z sukna, ze skórzanym daszkiem, popularna w końcu XIX w. wśród polskiej ludności wiejskiej. [przypis edytorski]

Maciejowica — właść. Maciejowice, wieś znana z bitwy między wojskiem polskim pod wodzą T. Kościuszki a wojskami rosyjskimi w 1794r., podczas insurekcji kościuszkowskiej. [przypis edytorski]

Maciejowice — miejsce bitwy stoczonej 10 października 1794, w której wojska Tadeusza Kościuszki przegrały z wojskami rosyjskimi, a sam Kościuszko ranny dostał się do niewoli. [przypis edytorski]

Maciejowski, Ignacy (1835–1901) — polski powieściopisarz, nowelista, dramaturg i krytyk literacki okresu przejściowego między pozytywizmem a Młodą Polską, przedstawiciel realizmu krytycznego w prozie modernistycznej; używał pseudonimów „Sewer” oraz „Gryf”. [przypis edytorski]

Maciejowski zapewnia, że jest to naśladowanie „Herkulesa” MiaskowskiegoPiśmiennictwo, tom III, str. 746. [przypis tłumacza]

Maciej z Linköping — kanonik, tłumacz objawień św. Brygidy na łacinę. [przypis edytorski]

Maciek — tu: chłop, mieszkaniec wsi. [przypis edytorski]

macie oczy, a nie widzicie; macie uszy, a nie słyszycie — Mk 8, 18. [przypis edytorski]

macierza (daw.) — tu: matka. [przypis edytorski]

macierz (daw.) — matka. [przypis edytorski]

macierze — dziś popr. forma D.lp: macierzy; matki. [przypis edytorski]

macierze (starop. forma) — dziś D.lp: macierzy; tj. matki. [przypis edytorski]

macierze (starop. forma) — dziś D.lp r.ż.: macierzy; tzn. matki; wielka macierz: ziemia. [przypis edytorski]

macierze (starop. forma) — dziś D.lp r.ż.: (z) macierzy; tzn. (z) matki. [przypis edytorski]

macierz ma, Temis i Gaia (mit. gr.) — Temida była córką Gai; tu: obie zostały utożsamione. [przypis edytorski]

Macierz — Polska Macierz Szkolna, także: Macierz Polska a. Macierz Szkolna, społeczna organizacja kulturalno-oświatowa działająca na terenie Królestwa Polskiego w l. 1905–1907, której idea narodziła się wśród inteligencji warszawskiej zajmującej się pracą oświatową; celem organizacji było krzewienie i wspieranie oświaty w duchu chrześcijańskim i narodowym poprzez zakładanie i prowadzenie instytucji wychowawczo-oświatowych; ochronek, szkół powszechnych, seminariów nauczycielskich, szkół średnich (w tym progimnazjów i gimnazjów) i szkół wyższych, organizowanie czytelni, bibliotek, uniwersytetów ludowych, urządzania odczytów, wykładów, pogadanek, przedstawień publicznych, wydawania i rozpowszechniania książek (przez własne wydawnictwa oraz sieć drukarni i księgarni); działała legalnie, na mocy prawa zezwalającego na prowadzenie szkół prywatnych, w 1907 r. stała się największą organizacją oświatową w Królestwie, liczyła ponad 900 kół zrzeszających 110 tys. członków, prowadziła 681 szkół początkowych (dla 63 tys. osób), 317 ochronek (dla 14 tys. dzieci) oraz 505 bibliotek, Uniwersytet Ludowy PMS zgromadził na swych wykładach ponad 8 tys. osób; 14 grudnia 1907 rosyjski generał-gubernator warszawski zawiesił działalność Polskiej Macierzy Szkolnej; reaktywowana, funkcjonowała następnie na terenie całego kraju w l. 1916–1939. [przypis edytorski]