Przypisy

Florencyja — Florencja; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

floren — moneta bita we Florencji od 1256 r. [przypis edytorski]

Florent Carton Dancourt (1661–1725) — francuski dramatopisarz i aktor, mistrz farsy, zasłynął sztuką Le Chevalier à la mode. [przypis edytorski]

florentyn — dziś popr. forma: florentyńczyk; mieszkaniec Florencji. [przypis edytorski]

florentyn — mieszkaniec Florencji; florentyńczyk. [przypis edytorski]

floren — złota moneta z Florencji, często naśladowana przez mennice innych krajów. [przypis edytorski]

flores gratitudinis (łac.) — kwiaty wdzięczności. [przypis edytorski]

flores — ozdobnik w kształcie roślinnym (w charakterze pisma, ornamentach itp.). [przypis edytorski]

floresy (z łac. flores: kwiaty) — ozdoby, ornamenty przedstawiające gałązki, łodygi i kwiaty. [przypis edytorski]

floret — broń szermiercza. [przypis edytorski]

floret — broń szermiercza z elastyczną, wąską, czworograniastą klingą. [przypis edytorski]

Floriańska — historyczna ulica na krakowskim Starym Mieście. [przypis edytorski]

Floriani — właśc. Caffè Florian: najstarsza włoska kawiarnia, działająca od r. 1720; mieści się w budynku Prokuracji Nowej, po płd. stronie Placu św. Marka w Wenecji. [przypis edytorski]

Florianka — być może odniesienie do imienia tytułowej bohaterki moralizującej powiastki Florianka. Jak ona poradziła ludziom w Czarnych Biedach (1884), autorstwa Józefa Hopcasa (1857–1918), reklamującej towarzystwa wzajemnych ubezpieczeń. [przypis edytorski]

Florian z Korytnicy — średniowieczny rycerz polski, kasztelan wiślicki, uczestnik bitwy pod Grunwaldem. [przypis edytorski]

florinas — aukso pinigas, vartotas Vakar. Europoj viduramžiais. [przypis edytorski]

Florusa, właśc. Lucjusz Anneusz Florus (ok. 70–ok. 140 n.e.) — historyk rzymski. [przypis edytorski]

Floryda — stan na południowym wschodzie Stanów Zjednoczonych. [przypis edytorski]

Floryna — patrz: Kawalerskie gospodarstwo. Stracone złudzenia. [przypis edytorski]

Floryzel — postać kobieca z Zimowej opowieści Szekspira, książę Czech, zakochany w skromnej pasterce Predycie. [przypis edytorski]

Flossenbürg — (niem.) Konzentrationslager Flossenbürg, niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny, działający w pobliżu bawarskiego miasta Weiden w latach 1938–1945. [przypis edytorski]

flota niemiecka pcha się przez Bałtyk i łapu-capu zagarnia Kłajpedę Memel — chodzi o zajęcie przez okręty niem. portu bałtyckiego w Kłajpedzie 23.03.1939 r. i tym samym aneksję przygranicznego Okręgu Kłajpedy (lit. Klaipėdos kraštas, niem. Memelland), położonego na prawym brzegu Niemna, w płn.-wsch. części Prus Wschodnich, odłączonego od Rzeszy Niem. na mocy traktatu wersalskiego, a w l. 1923–1938 (po powstaniu lit., do jakiego doszło na tych terenach) stanowiącego autonomiczną część Litwy. Niemcy pod rządami kanclerza Adolfa Hitlera od 1935 r. łamały kolejne postanowienia traktatu wersalskiego: poczynając od przywrócenia poboru do wojska, ogłoszenie remilitaryzacji Niemiec i zajęcie terytorium Saary (z zagłębiem wydobywczym węgla kamiennego oraz okręgiem produkcji żelaza i stali; 1935) oraz Nadrenii (1936), poprzez przyłączenie do Rzeszy Austrii i rejonu Sudetów (1938), aż po militarne zajęcie Czechosłowacji i utworzenie zależnego od Niemiec Protektoratu Czech i Moraw w marcu 1939 r. Kryzys czechosłowacki pokazał, że państwa europejskie raczej wyzyskają sytuację dla własnych interesów (zajęcie Zaolzia przez Polskę oraz części Słowacji i Rusi Zakarpackiej przez Węgry), niż zdobędą się na interwencję w obronie pogwałconych konwencji międzynarodowych. Dlatego Hitler szybko wykonał kolejny krok: oderwanie Okręgu Kłajpedy od Litwy oddało w ręce Niemiec strategiczny punkt na mapie Europy; dokonało się zresztą za formalną zgodą ministra spraw zagr. Litwy Juozasa Urbšysa, uzyskaną pod groźbą zbombardowania Kowna (i właśc. po uprowadzeniu ministra do Berlina). [przypis edytorski]

flota — tu: pieniądze. [przypis edytorski]

flotę mknącąm ujrzał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika (oraz szykiem przestawnym); inaczej: ujrzałem mknącą flotę. [przypis edytorski]

Flotow, Wilhelm Hans von (1838–1915) — generał armii pruskiej w Gdańsku. [przypis edytorski]

Flottenverein — Niemiecki Związek Floty, stowarzyszenie istniejące od 1898 roku. [przypis edytorski]

flotylla — grupa statków tego samego typu płynących razem. [przypis edytorski]

flower — karabinek małokalibrowy na tzw. naboje Floberta, przeznaczony do ćwiczeń i polowań na drobne ptactwo. [przypis edytorski]

fluid — energia psychiczna. [przypis edytorski]

fluid — tajemnicza substancja bądź energia psychiczna. [przypis edytorski]

fluid — według spirytystów: energia psychiczna. [przypis edytorski]

fluid — wg spirytystów substancja emanująca z ludzi i duchów. [przypis edytorski]

fluid (z łac.) — czar, prąd czy energia płynąca z człowieka. [przypis edytorski]

fluid (z łac. fluidus: płynny) — wg spirytystów substancja emanująca z ludzi i duchów. [przypis edytorski]

Flukowski, Stefan (1902–1972) — pisarz i poeta, związany z grupą literacką Kwadryga, przedstawiciel surrealizmu. [przypis edytorski]

Flukowski, Stefan (1902–1972) — pisarz, poeta, tłumacz literatury francuskiej. [przypis edytorski]

Flukowski, Stefan (1902–1972) — poeta, prozaik i dramatopisarz, przed wojną związany z grupą „Kwadryga”, tworzący pod wpływem Awangardy Krakowskiej i surrealizmu. [przypis edytorski]

fluks (daw.) — stan zapalny; reumatyzm. [przypis edytorski]

fluksja (daw.) — obrzęk twarzy powstały wskutek procesów zapalnych zębów. [przypis edytorski]

fluksja (daw.) — opuchlizna twarzy spowodowana przez zapalenie zębów a. okostnej. [przypis edytorski]

fluksja (daw.; z łac. fluxio: upływ) — zapalenie dziąseł lub okostnej, często połączone ze zbieraniem się ropy; tu zniekształcona forma: flukcja. [przypis edytorski]

fluksja — obrzęk twarzy spowodowany przez zapalenie zębów. [przypis edytorski]

fluks — tu: karty jednego koloru ułożone kolejno; strit. [przypis edytorski]

flukta — fale, przypływy (por. fluktuacja); tu: napór fal. [przypis edytorski]

flukta — wzburzone odmęty morskie; z łac. fluctus — prąd, burza, niepokój. [przypis edytorski]

flukta (z łac.) — fale, wody, toń. [przypis edytorski]

flukta (z łac.) — tu: wody. [przypis edytorski]

fluktuacja — zmiana nasilenia przebiegu, przypadkowe odchylenie wartości. [przypis edytorski]

fórta — dziś popr. pisownia: furta. [przypis edytorski]

fórtka — dziś popr. pisownia: furtka. [przypis edytorski]

Focha, Pershinga, Haiga — dowódcy sił Sprzymierzonych podczas I wojny; Ferdinand Foch: szef Sztabu Generalnego armii francuskiej, John Pershing: głównodowodzący Amerykańskich Sił Ekspedycyjnych w Europie, Douglas Haig: dowódca Brytyjskich Sił Ekspedycyjnych. [przypis edytorski]

Foch, Ferdinand (1851–1929) — dowódca francuski okresu I wojny światowej. [przypis edytorski]

Focjon, on zacny pan, gdy siedział na sądzie (…) musisz na jednym przestać — Żywoty równoległe. Fokion 30 (por. też Plutarch, Żywoty równoległe. Agis 2 oraz Jak odróżnić pochlebcę od przyjaciela 23); w żadnym z tych źródeł nie ma jednak mowy o sądzeniu, ale ogólnie o zrobieniu czegoś, co byłoby sprzeczne z uczciwością. [przypis edytorski]

Focjon — wódz, skazany na śmierć, wypił puchar trucizny, poleciwszy wcześniej swemu synowi, aby nigdy nie myślał o zemście. [przypis edytorski]

Focjon (z łac.), właśc. Fokion zw. Dobrym (402–318 p.n.e.) — ateński wódz i polityk, uczeń Platona, słynny z uczciwości przywódca stronnictwa promacedońskiego, przeciwnik Demostenesa; skazany przez Ateńczyków za zdradę. [przypis edytorski]

Focjon (z łac.), właśc. Fokion, zw. Dobrym (402–318 p.n.e.) — ateński wódz i polityk, ugodowy wobec Macedończyków, skazany przez Ateńczyków na śmierć za zdradę; oponent Demostenesa, który nazwał go siekierą swoich przemówień. [przypis edytorski]

Focjusz I Wielki (810–891) — patriarcha Konstantynopola w latach 858–867 oraz 877–886, teolog; prowadził spór o podłożu teologicznym i politycznym z papieżem Mikołajem I, negującym ważność jego wyboru na patriarchę; w 867 skrytykował rozprzestrzeniający się na Zachodzie dodatek do wyznania wiary (filioque), na synodzie w Konstantynopolu ekskomunikował Mikołaja, co spowodowało rozdział Kościoła Wschodniego i Zachodniego (tzw. schizma Focjusza, w teologii prawosławnej znana jako schizma Mikołaja); przez nowego cesarza pozbawiony urzędu i wygnany z miasta, po śmierci swojego następcy w 877 powrócił na tron patriarszy. [przypis edytorski]

Focjusz (ok. 820–891) — patriarcha Konstantynopola, autor dzieła Biblioteka, zawierającego omówienia 279 prac z różnych dziedzin, z których większość nie zachowała się do naszych czasów. [przypis edytorski]

Focjusz, Olimpiodoros, Fabricius i Vossius — Focjusz (ok. 820–891): patriarcha Konstantynopola, autor dzieła Biblioteka, zawierającego omówienia 279 prac z różnych dziedzin, z których większość nie zachowała się do naszych czasów; Olimpiodor Młodszy (ok. 500–ok. 570): filozof neoplatoński ze szkoły aleksandryjskiej, komentator Arystotelesa; Wolfgang Fabricius Capito (1478–1541): niemiecki reformator religijny, autor m.in. Institutionum Hebraicarum libri duo lub też Teodor Fabricius (1501–1559): niemiecki teolog protestancki, autor Tabulae duae, de nominibus Hebraeorum una, altera de verbis; Gerardus Joannes Vossius, właśc. Gerrit Janszoon Vos (1577–1649): niderlandzki uczony i humanista, autor licznych dzieł. [przypis edytorski]

Focke, Wilhelm Olbers (1834–1922) — niemiecki lekarz i botanik; w 1881 opublikował ważną pracę Die Pflanzen-Mischlinge, Ein Beitrag zur Biologie der Gewächse (Mieszańce roślin, przyczynek do biologii roślin), w której m.in. wprowadził termin ksenia na określenie zmiany w nasionach rośliny, która jest recesywna w stosunku do niektórych genów, oraz jako jeden z nielicznych współczesnych wspominał o odkryciach Mendla dotyczących krzyżowania roślin. [przypis edytorski]

Focyda a. Fokida — kraina w środkowej Grecji nad Zatoką Koryncką; należą do niej Delfy, w których znajduje się świątynia Apollina. [przypis edytorski]

foedus, foederis (łac.) — przymierze, związek; por. federacja. [przypis edytorski]

Foe kue ki — dziś zapisywane: Foguoji; Uwagi o buddyjskich królestwach, relacja chińskiego buddyjskiego mnicha i tłumacza, Faxiana, z jego podróży do Indii, Nepalu, Pakistanu i in. krajów buddyjskich, dokonanej w 399–412. Tekst Faxiana jest najważniejszym źródłem informacji o historii i kulturze Indii oraz o buddyzmie w IV i V w. [przypis edytorski]

Foerster, Friedrich Wilhelm (1869–1966) — niemiecki pedagog i socjolog, autor koncepcji wychowania do wolności wyboru. Znany krytyk niemieckiego militaryzmu i nacjonalizmu; od 1919 r. na emigracji. [przypis edytorski]

Foerster, Friedrich Wilhelm (1869–1966) — niemiecki pedagog i socjolog, głosiciel potrzeby moralnego-religijnego odrodzenia ludzkości na gruncie chrześcijaństwa. [przypis edytorski]

foetor judaicus (łac.) — smród żydowski. W średniowieczu wierzono, że Żydzi wydzielają odór, który miał być karą za zbrodnię, której dopuścili się na Jezusie, i mogą się go pozbyć tylko przez chrzest. Przekonanie o charakterystycznym odrażającym zapachu Żydów przez kolejne stulecia uprawomocniało ich wykluczanie i antysemityzm. Tu i dalej jako ponawiany przez autora epitet pod adresem wad religii żydowskiej i religii od niej pochodzących. [przypis edytorski]

Fogazzaro, Antonio (1842–1911) — pisarz włoski; zwolennik liberalnego katolicyzmu; autor m.in. zbioru artykułów Ascensioni umane (1899). [przypis edytorski]

Foges, Arthur (1868–1920) — wiedeński lekarz specjalizujący się w medycynie reprodukcyjnej; w 1897 przeprowadził serię eksperymentów z kastrowaniem kogutów, wykazujących, że po operacji ich zachowania były odmienne, ale niepodobne do zachowań kur. [przypis edytorski]

Fogg, Mieczysław — właśc. Mieczysław Fogiel (1901–1990), polski wokalista i producent muzyczny, którego kariera trwała ponad 60 lat. Uczestnik Powstania warszawskiego, wcześniej w czasie wojny zdołał uratować kilku żydowskich przyjaciół. [przypis edytorski]

Fogo — jedna z wysp Zielonego Przylądka, znajduje się tam najwyższy szczyt archipelagu, wulkan Pico del Fogo. [przypis edytorski]

Fojbe (gr.: promienna; mit. gr.) — córka Gai (Ziemi) i Uranosa (Nieba), bogini proroctw, matka Leto (Latony), której dziećmi byli Apollo i Artemida. Znana też pod zlatynizowanym imieniem Febe (łac. Phoebe). [przypis edytorski]

Fojbos — Apollo. [przypis edytorski]

Fojbos (gr.: promienny; mit. gr.) — przydomek Apolla, bardziej znany w zlatynizowanej formie „Feb”. [przypis edytorski]

Fojbos (mit. gr.) — przydomek Apolla, boga słońca, sztuki, wróżbiarstwa i gwałtownej śmierci, przewodnika dziewięciu muz; bardziej znany w zlatynizowanej formie „Feb”. [przypis edytorski]

Fojniks (mit. gr.) — syn Amyntora, król Dopolów, opiekun i doradca Achillesa. [przypis edytorski]

Fojniks — opiekun i doradca Achillesa, przyjęty na dwór Peleusa jako uciekinier przed gniewem ojca. [przypis edytorski]

Fojniks — wyruszył do walki razem z Patroklesem. [przypis edytorski]

fojsa — rodzaj narzędzia rolniczego przypominającego kosę w połączeniu z siekierą. [przypis edytorski]

Fokas (ok. 570–610) — wojskowy, później cesarz wschodniorzymski (602–610); przejął władzę w wyniku jako buntu wojskowego, na jego rozkaz zabito poprzedniego cesarza, Maurycjusza, oraz jego krewnych. [przypis edytorski]

fok — główny żagiel na przednim maszcie; na jednostkach jednomasztowych: trójkątny żagiel przedni. [przypis edytorski]

Fokida — kraina w środkowej Grecji nad Zatoką Koryncką, na zachód od Beocji. [przypis edytorski]

Fokijczyk (hist.) — mieszkaniec Fokidy (Focydy), krainy w środkowej Grecji nad Zat. Koryncką, znanej z sanktuarium Apollina w Delfach, u podnóży Parnasu. [przypis edytorski]

Fokion zw. Dobrym (402–318 p.n.e.) — ateński wódz i polityk, uczeń Platona, przywódca stronnictwa promacedońskiego, przeciwnik Demostenesa; skazany przez Ateńczyków za zdradę. [przypis edytorski]

Fokion, zw. Dobrym (402–318 p.n.e.) — ateński wódz i polityk, uczeń Platona, słynny z uczciwości przywódca stronnictwa promacedońskiego, przeciwnik Demostenesa. [przypis edytorski]

Fokker — samolot z wytwórni lotniczej założonej przez Holendra Antona Fokkera (1890–1939). [przypis edytorski]

fok, kliwer i spinaker — trójkątne żagle rozpinane przed przednim masztem. [przypis edytorski]

fokmaszt — przedni maszt żaglowca. [przypis edytorski]

foków — dziś popr. forma D.lm: fok. [przypis edytorski]

fok — przedni żagiel. [przypis edytorski]

foksal (z ang. Fox Hall: nazwa domu handlowego) — sala, hala; dworzec. [przypis edytorski]

foksfaty — zniekształcone: fosfaty, tu: nawozy sztuczne. [przypis edytorski]

foksik — foksterier, jedna z ras psów. [przypis edytorski]

fokus — tu: sztuczka magiczna; por. hokus-pokus. [przypis edytorski]

Fokylides z Miletu (VI w. p.n.e.) — poeta grecki, autor dystychów elegijnych i heksametrów ze zwięzłymi wskazówkami moralnymi. [przypis edytorski]

fokżagiel — a. fok, pierwszy od dołu żagiel na przednim maszcie. [przypis edytorski]

fołdrować (daw.) — nastawać. [przypis edytorski]

folblut (z niem.) — koń pełnej krwi angielskiej. [przypis edytorski]

folblut (z niem.) — rasowy, pełnokrwisty. [przypis edytorski]

folga (daw.) — folia, bardzo cienka blacha z metali nieżelaznych. [przypis edytorski]

folga (daw.) — luz, puste miejsce a. podkładka blaszana mocująca kamienie szlachetne w wyrobach jubilerskich. [przypis edytorski]