Przypisy

wyszczerzył (…) wzrok — wytrzeszczył [oczy; Red; WL]. [przypis redakcyjny]

wyszczezyły [mu] się — znaczenie wyrazu być może w związku z wyr. „wyszczerzać się”, śmiać się. [przypis redakcyjny]

Wyszła i za nią spieszy (…) spina — por. Wergiliusz, Eneida, IV, 136–140 w tłumaczeniu Franciszka Wężyka. [przypis redakcyjny]

wyszle (daw. dial.) — dziś: wyśle. [przypis redakcyjny]

wyszlij — dziś popr.: wyślij. [przypis redakcyjny]

wyszpocić (daw.) — wykrzywić, przekręcić, zmienić. [przypis redakcyjny]

wyszpocić — wykrzywić, przekręcić, zmienić. [przypis redakcyjny]

wyszwarcowany — uczerniony. [przypis redakcyjny]

wyszypłać — zwykle: wysypłać, wysupłać i wyszypłać; wydać z sypełka, z ciężkim sercem. [przypis redakcyjny]

wytchnieć (daw.) — odechce ci się. [przypis redakcyjny]

wytchnieć — odechce mu się. [przypis redakcyjny]

wytcze — forma stpol., wytka. [przypis redakcyjny]

wyterminować — wysłowić. [przypis redakcyjny]

wytoki — wyłogi. [przypis redakcyjny]

wytrefiona — pięknie ułożona, sfalowana. [przypis redakcyjny]

wytrwać (starop.) — tu: przetrwać, przetrzymać. [przypis redakcyjny]

wytrząsł — w rękopisie: wytrzął. [przypis redakcyjny]

wytrzymać dług — tu: odzyskać należność z dochodów. [przypis redakcyjny]

wytworny — tu: wytworzony, stworzony. [przypis redakcyjny]

wytyczne — składana duchowieństwu danina w snopach, które już przy wiązaniu na polu od razu wskazywano tyką czyli „wytykano”. [przypis redakcyjny]

wyuzdany (starop.) — niepanujący nad sobą [jak koń bez uzdy i wodzy; red. WL]. [przypis redakcyjny]

wyuzdany (starop.) — niepanujący nad sobą (jak koń bez uzdy). [przypis redakcyjny]

wywierać (starop.) — tu: wybuchać. [przypis redakcyjny]

wywiódłeś — wywiodłeś, udowodniłeś. [przypis redakcyjny]

Wywnętrza go — wykorzystuje, wyzyskuje go. [przypis redakcyjny]

Wywód Pankracego o Bogu, „któremu już śmierci nie będzie” (Dieu vivant), „Bogu ludzkości”, wiąże Kleiner z saintsimonistycznymi pomysłami religijnymi. Kleiner powołuje się na słowa kaznodziei saintsimonistycznego, Transona (”Le Globe” 12 IX 1831). A oto co przynosi wykład XIII Doktryny Saint–Simona: „(…) za przykładem Saint–Simona i w jego imieniu przychodzimy ogłosić, że ludzkość ma przed sobą przyszłość religijną; że religia przyszłości będzie większa, potężniejsza od wszystkich religii przeszłości; że będzie, podobnie jak religie, które ją poprzedziły, syntezą wszystkich idei ludzkości i, co więcej, wszystkich jej sposobów istnienia, że nie tylko opanuje ona porządek polityczny, ale że porządek polityczny będzie w swojej całości instytucją religijną; żadnego już bowiem faktu nie będzie się pojmować poza Bogiem, żaden fakt nie będzie się rozwijał poza boskim prawem; dodajmy jeszcze, że religia obejmie cały świat, albowiem prawo boskie jest powszechne” (s. 447). [przypis redakcyjny]

wywrzeć (starop.) — wypuścić. [przypis redakcyjny]

wyźnik — w chapance nazwa damy. [przypis redakcyjny]

wyżeń (daw.) — dziś popr. forma 2 os. lp trybu rozkazującego: wygnaj, wygoń. [przypis redakcyjny]

wyżenąć (daw.) — wygnać. [przypis redakcyjny]

wyżeniem (daw.) — dziś popr.: wygnamy. [przypis redakcyjny]

wyżgać (daw.) — wygonić. [przypis redakcyjny]

wyżnik — dawna nazwa jednej z kart do gry, dama. [przypis redakcyjny]

wyżniki… niżniki — dawne nazwy figur w kartach. [przypis redakcyjny]

Wyższe nad odblask światło bezpośrednie (…) miłość strawiła — Tu poeta porównuje krąg błogosławionych do odbitej tęczy na niebie, która podobna do pierwszej barwą i kształtem, a jednak świeci mniej żywo. Łuk drugi w stosunku takim jest do pierwszego, jak dźwięk echa do głosu, jaki odbija. Echo strawione miłością do Narcyza, równie jak Irys, czyli tęcza, posłanka Junony, znajoma z mitologii starożytnej. [przypis redakcyjny]

wyższe twory — To jest: obdarzone rozumem i wolną wolą. [przypis redakcyjny]

wyzierać — wyglądać; spoglądać, wychylając się skądś. [przypis redakcyjny]

wyziewy, co z wody i ziemi wznosząc się w chmury stają się ciepłemi — Wyżej już objaśniliśmy, że według fizycznej teorii poety, burze tylko przez wybuch wyziewów z ziemi i wody powstają, że te wyziewy przez słońce do chłodnej sfery eteru podniesione stają się deszczem, który spadając na ziemię, karmi wszystkie strumienie i rzeki. [przypis redakcyjny]

wyzobić (daw.) — wyjeść, wydziobać. [przypis redakcyjny]

w żałobie — w smutku, w płaczu. [przypis redakcyjny]

wżdam — jednak, przecież. [przypis redakcyjny]

wżdyć (daw.) — przecież. [przypis redakcyjny]

wżdy (daw.) — przecież. [przypis redakcyjny]

wżdy niech kamienie woła — niech do was i kamień przemówi [starop. to kamienie: rzeczownik r.n.; nawiązanie do Łk 19,40: „Odrzekł: »Powiadam wam: Jeśli ci umilkną, kamienie wołać będą«” oraz Ha 2,11: „Kamień ze ściany zawoła,/ a belka budowy mu zawtóruje”; red. WL]. [przypis redakcyjny]

wżdy — przecież. [przypis redakcyjny]

wżdy (starop.) — jednak. [przypis redakcyjny]

wżdy (starop.) — przecie, oto. [przypis redakcyjny]

wżdy (starop.) — przynajmniej. [przypis redakcyjny]

wżenie — zagna. [przypis redakcyjny]

Wże po nej (z ukr.) — już po niej. [przypis redakcyjny]

Wże prawdu każe (ukr.) — już to prawdę mówi. [przypis redakcyjny]

Wże win dobryj — on jest dobry. [przypis redakcyjny]

wzad — poza siebie; [wzad się oglądam; Red. WL] tj. na niebezpieczeństwo grożące ze strony Wojewody. [przypis redakcyjny]

wzajem ci się ty kobyłki czeszą (starop.) — jeden drugiego ochrania. [przypis redakcyjny]

wzajemne nauczanie — metoda „wzajemnego nauczania”, polegająca na tym, że dzieci uczą siebie nawzajem pod okiem profesora, cieszyła się u progu lat dwudziestych XIX w. pewnym rozgłosem i była przedmiotem publicznej dyskusji. W rozdziale LVI Stendhal deklaruje się jako zwolennik tej metody. [przypis redakcyjny]

w zakonie — w postanowieniu. [przypis redakcyjny]

W Zamościu bawiłem rok z czymś — w Zamościu było więzienie rosyjskie. [przypis redakcyjny]

w zamysłach — w zamyśleniu, w zadumie. [przypis redakcyjny]

W zaniechanej później brulionowej redakcji satyry odczytujemy odmienny fragment zakończenia: Czyta modny literat sprośne w wierszach strofy, / Bluźnią grzecznie a śmiało modne filozofy, / A ciekawość niewieścia, którą wstyd nie tłumi, / Chwali sprośność i bluźni to, co nie rozumie. / Równe stanów i związków najświętszych koleje: / Córka z matki, syn z ojca, mąż z żony się śmieje, / Natrząsa się brat z brata, a kiedy go ściska, / Myśli wtenczas, skąd pochop wziąć na pośmiewiska. (I. Krasicki, Satyry i listy. [przypis redakcyjny]

Wzbijam się wyżej nad te lekkie ciała — Tymi lekkimi ciałami są powietrze i ogień. [przypis redakcyjny]

wzbronienie małżeństwa — poddany musiał otrzymać zezwolenie dziedzica, by zawrzeć małżeństwo; dziedzice bardzo niechętnie udzielali go w wypadku, gdy narzeczeni byli poddanymi różnych panów; zwłaszcza trudnym było pannie otrzymać takie zezwolenie, gdyż wychodząc za mąż za poddanego obcego i przenosząc się do jego wsi, pomniejszała bogactwo dotychczasowego swego pana o jedną siłę roboczą, nie licząc spodziewanych w przyszłości dzieci. [przypis redakcyjny]

w zdarzonej okoliczności — postępowanie Czartoryskich w czasie bezkrólewia 1764 r. [przypis redakcyjny]

wzdzierać tu: — wstrzymywać. [przypis redakcyjny]

w zęby patrzyć (starop.) — [tu:] uważać. [przypis redakcyjny]

wzgardzać coś (daw.) — dziś: wzgardzać czymś. [przypis redakcyjny]

wzgardzać co (starop.) — dziś: wzgardzać czym; wszystkie roskoszy rycerze wzgardzają: rycerze wzgardzają wszystkimi rozkoszami. [przypis redakcyjny]

wzgłąbsz — w głąb. [przypis redakcyjny]

wzgląd nieprawy — niesprawiedliwa opinia. [przypis redakcyjny]

wzgląd wspacznie obróci — przychylność zrozumie opacznie. [przypis redakcyjny]

względem Dunkera — Duncker, pisarz niemiecki, autor Historii starożytności. [przypis redakcyjny]

względna Nirwana — zob. Wstęp. [przypis redakcyjny]

względny (daw.) — mający wzgląd na, uważny. [przypis redakcyjny]

wzgórę — w górę, wzwyż. [przypis redakcyjny]

wziąć przed się (starop.) — rozważyć. [przypis redakcyjny]

wziąć szkody (starop.) — ponieść szkody. [przypis redakcyjny]

wziął dwakroć za dom — tj. dwieście tysięcy rubli. [przypis redakcyjny]

wziąść — dziś popr. forma bezokolicznika: wziąć. [przypis redakcyjny]

wziąść — dziś popr.: wziąć. [przypis redakcyjny]

wziątek — tu: zapłata. [przypis redakcyjny]

wziąwszy lutnią Orfeowę (…) nawiedził podziemne (…) kraje — fragment nawiązuje do mitu gr. o Orfeuszu, poecie trackim (symbolem poezji jest tu lutnia), który potrafił poruszyć za pomocą swej muzyki najbardziej nieubłagane bóstwa, a nawet rzeczy nieożywione. Po śmierci swej żony, Eurydyki, udał się do Hadesu i tak oczarował Plutona, że władca podziemi zgodził się uwolnić Eurydykę ze świata umarłych. Motyw został wykorzystany przez Kochanowskiego również w Trenie XIV i Pieśni XXI, Ks.1. [przypis redakcyjny]

wzięłaś na się postawę i piórka słowicze — takie przemiany są często opisywane w antycznej poezji i mit.; zdarzyło się to Filomeli, żonie Tereusa, króla Tracji. [przypis redakcyjny]

Wzięliśmy chłostę (…) jutro umiłuje — dwuwiersz z Psałterza Kochanowskiego, podany z pamięci, a więc niezupełnie wiernie powtórzony: „Kogo wieczór zafrasuje,/ Tego rano umiłuje”. (Psalm XXX). [przypis redakcyjny]

wzięto czterech najcnotliwszych senatorów — biskupi Sołtyk i Załuski, hetman polny kor. Rzewuski i syn jego, poseł, wywiezieni d. 11 paźdz. 1767 do Rosji. [przypis redakcyjny]

wzięty był Poniński do sądu — uchwała Sejmu o stawieniu Ponińskiego przed sąd i uwięzieniu go 8 czerwca, tegoż dnia postawienie warty w jego mieszkaniu; utworzenie stałego sądu sejmowego na zaprzedańców, zdrajców itd., z prawem stosowania kary gardłowej 15 czerwca 1789 r. [przypis redakcyjny]

wzięty — tu: popularny; por. wyrażenie: mieć wzięcie. [przypis redakcyjny]

wzięty z błonia — tzn. młody (źrebaki do lat trzech lub pięciu przebywały swobodnie w stadninie, na błoniu), jeszcze nieujeżdżony, dziki. [przypis redakcyjny]

wzjeroszeny (z ros.) — wzburzone. [przypis redakcyjny]

W złeś rady uwierzył, żeś z takim domem krwi twej nie sprzymierzył — Dom Amidei. Z tego domu Buondelmonte miał pojąć żonę, ale wiatr stronnictwa politycznego w inną stronę jego serce odwrócił. Poeta życzy mu, żeby jadąc do swoich dóbr w okolicach Florencji, utonął w rzece Emie, która tę drogę przecina. Życzenie poety sprawdziło się w połowie, bo ten sam Buondelmonte zamordowany został na moście pod posągiem Marsa. [przypis redakcyjny]

w złote serce róży wiecznej (…) wzrok mój zwróciły Beatrycze słowa — Beatrycze, jeszcze milcząca, ale mająca zamiar wkrótce przemówić, wskazuje poecie punkt środkowy róży, w którym (jak na dnie kielicha ziemskiej róży kolor żółty) światło się niebieskie objawia. [przypis redakcyjny]

w złym razie — w trudnej sytuacji. [przypis redakcyjny]

wzmagać (daw.) — [tu:] przychodzić do sił. [przypis redakcyjny]

wzmaga — wspomaga. [przypis redakcyjny]

Wzmianka nieścisła; jest to swobodny przekład wiersza nie Goethego, lecz K. E. Heitzensteina, a tylko na temat poddany przez utwór Goethego: Lotte bei Werthers Grabe (Lotta u grobu Wertera). Pieśń ta była bardzo rozpowszechniona w Niemczech. [przypis redakcyjny]

wzmóc się — zyskać na sile. [przypis redakcyjny]

wzmożenie (starop.) — pomnożenie majątku. [przypis redakcyjny]

Wzniosłej radości poczętej z żywota (…) — Z żywota Marii, z której narodził się nasz Zbawiciel Chrystus. [przypis redakcyjny]

wzniosły — wzniesiony; znajdujący się wysoko. [przypis redakcyjny]

w zobki (daw.) — naprędce. [przypis redakcyjny]

wzorki — tu: postać zewnętrzna. [przypis redakcyjny]

wzrok Febowy — promienie słońca. Febus: grecki bóg słońca. [przypis redakcyjny]