Przypisy

dezabilka (daw.) — swobodny strój poranny. [przypis edytorski]

dezabilka linowa z falbanami w robotki — batystowy strój poranny z haftowanymi falbankami. [przypis edytorski]

dezagregacja (z łac.) — rozpad. [przypis edytorski]

dezawuować — pomniejszyć wartość a. zasługi; tu: zdementować, odwołać. [przypis edytorski]

dezertować — dezerterować, uciekać. [przypis edytorski]

dezolacja (daw., z łac. desolatio: spustoszenie) — zniszczenie; rozpacz. [przypis edytorski]

dezolacja (daw., z łac.) — zniszczenie; rozpacz. [przypis edytorski]

dezolować (daw., z łac.) — niszczyć, rujnować; tu: dręczyć. [przypis edytorski]

dezyderat — postulat. [przypis edytorski]

dezyderat — rzeczowe żądanie, zwykle skierowane do wyższych instancji; postulat, petycja. [przypis edytorski]

dezyderium (daw., z łac.) — dziś: dezyderat, rzeczowe żądanie, życzenie. [przypis edytorski]

Dezyderos — tytuł anonimowego nabożnego dziełka przeznaczonego dla zakonników, przeł. z hiszp. w 1589 r. pt. Desiderosus, albo ścieżka do miłości bożej i do doskonałości żywota chrześcijańskiego, dialog dziwnie nabożny i ucieszny, miał w XVII i XVIII w. liczne przedruki. [przypis edytorski]

dezynfekcja — odkażanie, niszczenie drobnoustrojów chorobotwórczych na przedmiotach i powierzchniach użytkowych. [przypis edytorski]

dezynteria — popr.: dyzenteria, czerwonka, ostra choroba zakaźna jelit, której objawem jest uporczywa biegunka i obecność krwi oraz śluzu w stolcu; nieleczona prowadzi do śmierci. [przypis edytorski]

dezynwoltura — nadmiernie swobodne, lekceważące zachowanie. [przypis edytorski]

dezynwoltura — swobodne, nieco lekceważące podejście do jakiejś kwestii. [przypis edytorski]

d'Haussonville, Joseph (1809–1884) — francuski polityk i historyk; członek Akademii Francuskiej (1869), od 1836 mąż Luizy d'Haussonville (1818–1882), córki księcia Achille Charles'a de Broglie. [przypis edytorski]

d'Houdetot księżna, właśc. Elisabeth Françoise Sophie Lalive de Bellegarde (1730–1813) — znana z trwającego 50 lat związku z Saint-Lambertem; w pani d'Houdetot kochał się Rousseau, co opisuje w jednym z rozdziałów Wyznań. [przypis edytorski]

Díaz del Castillo, Bernal (ok. 1496–1584) — hiszpański konkwistador i kronikarz, uczestniczył m.in. w podboju Meksyku. [przypis edytorski]

Díaz, José (1895–1942) — hiszpański związkowiec i polityk komunistyczny, generalny sekretarz Komunistycznej Partii Hiszpanii podczas wojny domowej. [przypis edytorski]

„Diabeł” — ilustrowany dwutygodnik humorystyczny, wydawany w Krakowie w latach 1869–1922. [przypis edytorski]

diabeł Lesage'a — postać diabła wykreowana przez Alaina René Lesage'a (1668–1747) w powieści Diabeł kulawy. [przypis edytorski]

diabeł lubieżności (…) kartoflanym palcem łechce ich — ziemniaki uważano w czasach elżbietańskich za jedzenie podniecające zmysły. [przypis edytorski]

Diabeł (…) on anioł sprośny (…) wiedząc onego człowieka w onej łasce Pańskiej i bojąc się, aby mu w niebie nie posiadł onego miejsca jego (…) srogą zazdrością wzruszony starał się pilnie (…) zwieść z onego posłuszeństwa jego — ślad legendy średniowiecznej opartej na biblijnych opowieściach, że szatan doprowadził człowieka do grzechu pierworodnego z zazdrości, chcąc nie dopuścić do tego, aby człowiek zajął przy Bogu miejsce po zbuntowanych aniołach strąconych w otchłań piekielną; ślady tej legendy znaleźć można w literaturze m.in. u J. Miltona w Raju utraconym czy u Z. Krasińskiego w Irydionie. [przypis edytorski]

diabeł — po niemiecku nazwisko „Kurtz” oznacza „krótki”; w polskich opowieściach ludowych jako imię diabła pojawia się słowo „Kusy”, mające to samo znaczenie. [przypis edytorski]

Diabelska Wyspa a. Wyspa Diabelska (fr. Île du Diable) — wyspa o powierzchni 14 ha i wysokości 40 m. n.p.m., położona w archipelagu Îles du Salut, należącym do Gujany Francuskiej w Ameryce Południowej; w latach 1852–1953 znajdowała się tam kolonia karna, utworzona przez Napoleona III Bonaparte, w której umieszczano gł. więźniów politycznych i groźnych przestępców; w latach 1894–1899 na Wyspie Diabelskiej przebywał Alfred Dreyfus, kapitan armii francuskiej, niesłusznie skazany za rzekomą zdradę na rzecz Niemiec. [przypis edytorski]

Diabelska Wyspa — francuska kolonia karna u wybrzeży Ameryki Południowej, w Gujanie Francuskiej. [przypis edytorski]

diabelskie góry — najprawdopodobniej chodzi o kolejkę w wesołym miasteczku. [przypis edytorski]

diabelskiem — daw. forma dla r.ż. i r.n.; dziś: diabelskim. [przypis edytorski]

diabetes mellitus (łac.) — cukrzyca, choroba polegająca na podwyższeniu poziomu glukozy we krwi, co powoduje stopniowe uszkadzanie licznych organów. [przypis edytorski]

diabłowi — dziś popr. forma C. lp: diabłu. [przypis edytorski]

diable (daw. forma) — diablo, diabelnie. [przypis edytorski]

diable — dziś: diabelnie. [przypis edytorski]

Diable m'emporte — Niech mię diabeł porwie.DO WERYFIKACJI [przypis edytorski]

Diable! quelle corvée! (fr.) — do diabła! co za pańszczyzna! (w znaczeniu: ciężki obowiązek).DO WERYFIKACJI [przypis edytorski]

diacki — diakoński. [przypis edytorski]

diaczek — zdrbn. od: diak; śpiewak cerkiewny. [przypis edytorski]

diaczek — zdrobnienie od: diak; śpiewak cerkiewny. [przypis edytorski]

diadema (daw. forma) — dziś: diadem. [przypis edytorski]

diademat (z gr., łac. diadema: przepaska, przewiązka) — dziś: diadem; ozdoba głowy, opaska z kosztownej tkaniny, srebra a. złota, ozdobiona szlachetnymi kamieniami, oznaka władzy cesarskiej, królewskiej a. kapłańskiej. [przypis edytorski]

diadia (z ros.) — wujku. [przypis edytorski]

diadieńka (ros.) — wujaszku. [przypis edytorski]

diad'ku (ukr. дядько: wujek) — wujku. [przypis edytorski]

Diadorius Boudleaux Bryant (1920–1987) oraz Felice Bryant (ur. jako Matilda Genevieve Scaduto) (1925–2003) — małżeństwo amerykańskich autorów i wykonawców piosenek, w latach 50. i 60. XX wieku napisali muzykę i teksty do wielu znanych piosenek pop i country, szczególnie do przebojów duetu Everly Brothers. [przypis edytorski]

diadzieńka (z ros.) — wujaszku. [przypis edytorski]

diafragma (daw.; łac. diaphragma) — przepona; główny mięsień oddechowy u ssaków, oddzielający jamę brzuszną od jamy klatki piersiowej. [przypis edytorski]

diafragma — tu: przesłona fotograficzna. [przypis edytorski]

diagonal — rodzaj tkaniny bawełnianej, półwełnianej a. wełnianej o splocie skośnym z bardzo dużym nachyleniem prążków. [przypis edytorski]

Diagoras z Melos (V w. p.n.e.) — grecki poeta i sofista, znany jako pierwszy ateista; oskarżony w Atenach o bezbożność, zmarł w Koryncie. [przypis edytorski]

diakon — pierwszy z trzech stopni stanu duchownego w katolicyzmie, wystarczający do uroczystego udzielania chrztów, prowadzenia ceremonii małżeństwa, pogrzebów itp.; dawniej najniższym urzędem kościelnym był subdiakonat, nieuprawniający do udzielania sakramentów (obecnie większość funkcji subdiakonów wykonują osoby świeckie: ministranci i lektorzy). [przypis edytorski]

diak — pomocnik księdza w kościele prawosławnym, śpiewak liturgiczny i nauczyciel. [przypis edytorski]

diak — pomocnik księdza w kościele prawosławnym, śpiewak liturgiczny i nauczyciel w szkółce parafialnej. [przypis edytorski]

diak — tu: prawosławny kleryk. [przypis edytorski]

dialektycznie — o rozumowaniu i dyskusji: według zasad rozumowego dochodzenia do prawdy, w szczególności przez wskazywanie sprzeczności w sądach i argumentacji przeciwnika. [przypis edytorski]

dialektyczny — rozwijający się w procesie przezwyciężania przeciwieństw. [przypis edytorski]

dialektyka (filoz.) — koncepcja, w której rzeczywistość jest zmienna i stanowi proces rozwijający się przez przeciwieństwa. [przypis edytorski]

dialektyka — sztuka dyskutowania, zwłaszcza umiejętności rozumowego dochodzenia do prawdy przez ujawnianie i przezwyciężanie sprzeczności w rozumowaniu przeciwnika. [przypis edytorski]

dialektyka — tu: sztuka dyskusji, skoncentrowana na poprawności argumentacji w wypowiedziach i czysto rozumowym dochodzeniu do prawdy. [przypis edytorski]

dialektyk (daw.) — człowiek biegły w sztuce dyskutowania. [przypis edytorski]

dialektyk — tu: biegły w sztuce dyskutowania. [przypis edytorski]

Dialog — chodzi o krytyczne wobec wolnomularstwa dialogi Ernst i Falk. Rozmowy dla wolnomularzy (1778–80). [przypis edytorski]

dialogi Platona — Platon pisał swoje rozprawy filozoficzne w formie dialogów, dzięki temu mógł przestawić proces stopniowego dochodzenia do wiedzy. Platon utrwalił w nich postać i poglądy Sokratesa, który sam nie spisywał swoich poglądów. Najbardziej znane dialogi Platona to: Obrona Sokratesa, Uczta i Państwo. [przypis edytorski]

dialog (z gr. diálogos: rozmowa) — gatunek literacki, mający formę rozmowy między dwoma lub więcej osobami, wywodzący się ze starożytnej Grecji. Celem dialogu bywało często dotarcie do prawdy i jej przekazanie. [przypis edytorski]

diamenty — dziś N.lm: diamentami. [przypis edytorski]

Diamenty korony — fr. Les diamants de la couronne, opera komiczna francuskiego kompozytora Daniela Aubera z librettem Eugène'a Scribe'a, z 1841. [przypis edytorski]

diamenty — rytm wiersza sugeruje wymowę czterosylabową: dy-ja-men-ty. [przypis edytorski]

diametralnie — biegunowo, skrajnie. [przypis edytorski]

diamine! (wł.) — do licha! [przypis edytorski]

Diana de Poitiers (1499–1566) — dama dworu Klaudii de Valois, Ludwiki Sabaudzkiej i Eleonory Austriackiej; faworyta króla Francji Henryka II Walezjusza, który nadał jej tytuł księżny de Valentinois i obdarował posiadłością w Chenonceau, należącej do najpiękniejszych zamków nad Loarą. [przypis edytorski]

Diana — dziewicza bogini łowów, odpowiednik gr. Artemidy. [przypis edytorski]

Diana Efeska — Artemida Efeska; miasto Efez było w starożytności jednym z najstarszych i największych ośrodków kultu bogini płodności, anatolijskiej Kybele, utożsamionej z grecką Artemidą. Słynęło ze wspaniałej świątyni Artemidy Efeskiej (Artemizjon), uznanej później przez Greków za jeden z siedmiu cudów świata. [przypis edytorski]

Diana (mit. rz.) — bogini łowów i przyrody. [przypis edytorski]

Diana (mit. rz.) — bogini łowów, przyrody i księżyca. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — bogini łowów i księżyca, odpowiednik gr. Artemidy. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — bogini łowów i przyrody. [przypis edytorski]

Diana (mit.rzym.) — bogini łowów, księżyca i płodności, opiekunka zwierząt i przyrody. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — bogini łowów, lasów, gór i księżyca, opiekunka kobiet, utożsamiana z gr. Artemidą. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — bogini łowów, lasów, gór i księżyca, opiekunka kobiet, utożsamiana z gr. Artemidą. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — bogini łowów, odpowiednik gr. Artemidy. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — bogini łowów, przyrody, płodności i księżyca, córka Jowisza i Latony. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — bogini płodności, przyrody, łowów, księżyca; początkowo czczona w gajach. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini (jej greckim odpowiednikiem była Artemida), patronka polowań, związana z kultem księżyca. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini księżyca i łowów. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów i księżyca, odpowiednik gr. Artemidy; do jej orszaku należały nimfy, czyli boginki uosabiające siły przyrody. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów i księżyca, odpowiednik gr. Artemidy. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów i księżyca, odpowiednik greckiej Artemidy. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów i księżyca, opiekunka kobiet, odpowiednik gr. Artemidy. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów i księżyca. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów, lasów, gór i księżyca, opiekunka kobiet; odpowiednik Artemidy w mit. gr. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów, odpowiednik gr. Artemidy. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów, przyrody i księżyca, odpowiednik gr. Artemidy. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów, przyrody, płodności i księżyca; utożsamiana z gr. Artemidą. [przypis edytorski]

Diana (mit. rzym.)— tu przywołana jako bogini księżyca. [przypis edytorski]

Diana — rzymska bogini łowów, fauny i flory, płodności i Księżyca. [przypis edytorski]

diapazon — rozpiętość. [przypis edytorski]

diapazon — skala, rozpiętość głosu. [przypis edytorski]

diapazon — skala, rozpiętość głosu. [przypis edytorski]

diapazon (z gr.) — rozpiętość, skala (zwykle: instrumentu lub głosu). [przypis edytorski]

diapazon (z gr.) — skala, rozpiętość. [przypis edytorski]