Przypisy

Stanisław Zaklika, kasztelan połaniecki, zmarł ok. 1564 r. [przypis redakcyjny]

stanowić (daw.) — zastanowić; zatrzymać. [przypis redakcyjny]

stanowie (starop.) — osoby. [przypis redakcyjny]

stanowiska — tj. na leże zimowe. [przypis redakcyjny]

stanowisko — tu: miejsce przebywania dzikich zwierząt. [przypis redakcyjny]

stanowisko — tu: miejsce, w którym myśliwy oczekuje zwierzyny w czasie polowania. [przypis redakcyjny]

stanowi (starop.) — osobie. [przypis redakcyjny]

stan — państwo. [przypis redakcyjny]

stante abdicatione (łac.) — w razie zrzeczenia się (abdykacji). [przypis redakcyjny]

stan ten (…) przerwał się w roku 1802 — z chwilą przyznania Pierwszemu Konsulowi władzy dożywotniej. [przypis redakcyjny]

Stany Generalne — siedem prowincji holenderskich. [przypis redakcyjny]

Stany Zjednoczone (…) Mirabeau — Stronica ta, pisana 25 lipca 1830, drukowana była 4 sierpnia. [przypis redakcyjny]

Staram się, by książka ta zamykała całą moją dotychczasową pracę; były w niej straszne błędy. Gdyby nie to, że trąci to teatrem, mógłbym tu je wymienić. Tu poprzestaję na podprowadzeniu pod jeden dach niejako wszystkich swoich wysiłków. Od artykułu O monistycznym pojmowaniu dziejów walczę z wszystkimi formami pozahistorycznego dogmatyzmu. We Wstępie do filozofii mówiłem już o narodach jako o organach prawdy; nie umiałem wtedy tej myśli rozwinąć. W książeczce O Dostojewskim usiłuję przeciwstawić w Dostojewskim i Towiańskim dwa dążenia do wytworzenia wiary narodowej. Od czasu artykułów przeciwko Sienkiewiczowi usiłuję wykazać, że nie posiadamy współczesnej świadomości narodowej. Od prologu Warszawa poprzez książeczki o współczesnej powieści i krytyce usiłuję dowieść, że szukać podstaw dla tej świadomości można jedynie w klasowym ruchu proletariatu. Tu jednak pojmowałem ten ruch nazbyt ortodoksalne po Marksowsku. W całym szeregu artykułów usiłowałem wyzwolić się spod władzy dogmatyzmu w tej jego postaci. W Płomieniach, i potwierdzi to każdy, kto chce tę książkę przeczytać bez uprzedzeń, usiłowałem przedstawić, że brak twórczej świadomości narodowej prowadzi do odrywania się jednostek samoistniejszych od narodowej wspólności, do widzenia życia w abstrakcyjnych, uproszczających dogmatach, do niemożności odnalezienia związku z narodem bez zrzeczenia się własnej swobody. Przedstawiłem dzieje Kaniowskiego nie jako błąd, lecz jako cenny, dodatni w danych stosunkach proces myślowy: znaczenie tego procesu wyjaśniało mi się samemu w ciągu pisania. Kto nie chce myśli mojej fałszować, musi wziąć Kaniowskiego ze wszystkimi jego niepewnościami: musi wreszcie brać tylko to, co jest i jak jest. Intencją moją było dać obraz przebiegu psychicznego, w którym procesy intelektualne odgrywały i muszą odgrywać znaczną rolę. Uważam za pewnik, że sztuka może i ma prawo ogarnąć procesy myślowe. Powie mi ktoś, że zadanie sztuki polega na rozbudzaniu wzruszeń, współczucia. O to też chodzi. Pragnę, by mogła ona wzruszać się i przejmować życiem myśli. Jest to sztuka dla myślących — powiedzą oni. — Wyznam, że chodzi mi, chodzić będzie coraz wyłączniej o tę kategorię. [przypis redakcyjny]

stara się Schopenhauer wykazać i wytłumaczyć związek między tymi dwoma światami — por. Wstęp. [przypis redakcyjny]

starca — Papieża Grzegorza XVI. [przypis redakcyjny]

starcze dzieci Nocy — Erynie, jak wszystkie duchy piekielne, są córkami Nocy. [przypis redakcyjny]

stare matadory — tu w znaczeniu: wielkie panie. [przypis redakcyjny]

Staremberk — Rüdiger, Ernest hr. Stahremberg (1635–1701), generał feldmarszałek austr. [przypis redakcyjny]

stare napisy, w których jest wzmianka o kapłanie Westy — Lipsius, De Vesta et Vestali, cap. 18. [przypis redakcyjny]

stare siostry — Parki. [przypis redakcyjny]

stare urywki — nici życia. [przypis redakcyjny]

Starodub — warownia zdobyta w roku 1535 przez Jana Tarnowskiego podczas walk z Moskwą. [przypis redakcyjny]

starosta bratyjański — Aleksander Polanowski, porucznik chorągwi Adama Działyńskiego, starosty bratjańskiego. [przypis redakcyjny]

starosta dobrzyński — Jakub Korytnicki. [przypis redakcyjny]

starosta kaniowski — Stefan Stanisław Czarniecki (zm. 1703 r.), bratanek Stefana Czarnieckiego; brał udział we wszystkich wojnach za panowania Jana Kazimierza, Michała Wiśniowieckiego i Jana III Sobieskiego, wsławił się odwagą m. in. w bitwie pod Chocimiem, walczył pod Wiedniem i pod Parkanami; za swe zasługi wojenne otrzymał starostwa: kaniowskie, lipnickie i brańskie, w 1671 r. został pisarzem polnym koronnym, był marszałkiem sejmu pacyfikacyjnego w 1673 i marszałkiem konfederacji gołąbskiej, zawiązanej w obronie króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego i jego planów wywikłania Rzeczpospolitej z konfliktu z Turkami; politycznie zagorzały przeciwnik Sobieskiego. [przypis redakcyjny]

starosta krasnostawski — Szczęsny Kazimierz Potocki. [przypis redakcyjny]

starosta laodycejski — Laodycea (dziś Latakia) miasto w Syrii (w Małej Azji). [przypis redakcyjny]

starosta osiecki — Franciszek Czarnkowski. [przypis redakcyjny]

starosta śrzedzki — Cerekwicki, Jan, poseł na sejm w r. 1670 i 1683 (Niesiecki, Herbarz polski). [przypis redakcyjny]

starosta — [tu:] dozorca więzienia. [przypis redakcyjny]

starosta ujski — starosta niegrodowy, trzymający Ujście Solne z przyległościami. [przypis redakcyjny]

starostwa — tu: starostwa tzw. niegrodowe; dobra królewskie. [przypis redakcyjny]

starosty kaniowskiego — Stefana Stanisława Czarnieckiego, bratanka wojewody (później hetmana). [przypis redakcyjny]

Starożytnego kochanka Tytona — Poeta przez obraz alegoryczny Tytona i Aurory mówi, że tam, gdzie był, na drugiej półkuli, niedawno północ już przeszła. Przeto słońce krążące około ziemi, według owoczesnych pojęć astronomicznych, będąc przeciwległe z nocą, niewiele jeszcze zboczyło od południka, pod którym leży Jeruzalem; i że jutrzenka pokazywała się z dala na krańcach wschodu z pierwszej półkuli. [przypis redakcyjny]

starożytni poeci dodają Bakchosowi po największej części rogi (…) mówi Spence (…) — Polymetis Dial., IX, p. 129. [przypis redakcyjny]

starożytny epigramatyk — Anticchus (Anthologia, lib. II, c 4). Harduin o Pliniuszu (lib. 35 sec. 36, p. m. 698) przyznaje ten epigramat jakiemuś Pisonowi, ale wpośród epigramatyków greckich, jacy są, nie ma ani jednego tego imienia. [przypis redakcyjny]

starsi… bracia w Darwinie — tj. zwierzęta (żartobliwa aluzja do teorii ewolucji Karola Darwina). [przypis redakcyjny]

starszy Skaliger, Perrault, Terrasson — uczeni i krytycy z XVII wieku. [przypis redakcyjny]

starszyzna — w rękopisie: starzyzna. [przypis redakcyjny]

starwszy — dziś popr.: starłszy (starop. forma imiesłowu). [przypis redakcyjny]

Starwszy — starłszy. [przypis redakcyjny]

Stary Alard — rycerz francuski; powracając z Ziemi Świętej dopomógł Karolowi Walezemu podstępem wojennym odnieść zwycięstwo nad Konradynem. [przypis redakcyjny]

stary Anglik — Lord Aberdeen. [przypis redakcyjny]

stary bohater — Żelazo. [przypis redakcyjny]

Stary bondar ściskał z radości kowalichę (… ) — Wesele chłopskie z owych czasów opisuje naoczny świadek Beauplan. [przypis redakcyjny]

Stary Gandawo, jakże twoje zdrowie — Gaunt, Gandawa znaczy także: wychudły. Co następuje, jest igraszką słów niepodobną do wytłumaczenia. [przypis redakcyjny]

stary — komisarz S., ojciec Loty. [przypis redakcyjny]

Starym i nowym ludem zamieszkałe — To jest: błogosławionymi duszami tych, którzy zasłużyli na niebo, jedni jako wyznawcy Starego, a drudzy Nowego Zakonu. [przypis redakcyjny]

stary Will — Szekspir. [przypis redakcyjny]

starzec jeden — Katon, rodem z Utyki, który z natchnienia wolnej woli przebił sam siebie, widząc zagrożoną przez Cezara swobodę rzeczypospolitej rzymskiej. Niejednemu z czytelników może wyda się dziwactwem, że Dante poganina i jeszcze samobójcę robi strażnikiem czyśćca. Dante ze szczególną był czcią dla starożytnych i obywatelskich cnót Katona. Któż w końcu godniejszym był trzymać straż nad tą świętą Górą, jak szlachetny Katon, którego życie bez skazy najwydatniej odbijało w sobie cztery cnoty kardynalne, o jakich nadmieniliśmy wyżej. [przypis redakcyjny]

Starzec — rzeka na Ukrainie, nad którą rozegrała się bitwa pomiędzy zbuntowanymi Kozakami a wojskami Mikołaja Potockiego i Jeremiego Wiśniowieckiego, którzy dzięki temu zwycięstwu stłumili powstanie Ostranicy (1638). [przypis redakcyjny]

Starzewski, Rudolf (1870–1920) — dziennikarz, od 1905 redaktor konserwatywnego „Czasu”; zginął śmiercią samobójczą, czego jednym z powodów mogła być miłość do żony Tadeusza Boya-Żeleńskiego. [przypis redakcyjny]

Staś — dr Stanisław Markiewicz, wówczas młody lekarz, później zasłużony obywatel, twórca kanalizacji Warszawy i kolonii wakacyjnych dla dzieci. [przypis redakcyjny]

Staś — Król Stanisław August. [przypis redakcyjny]

stateczność (a. statek*) — wierność, stałość. [przypis redakcyjny]

stateczność — rozwaga, stałość, rozsądek. [przypis redakcyjny]

stateczność (starop.) — wierność, stałość. [przypis redakcyjny]

stateczny (starop.) — stały, zrównoważony. [przypis redakcyjny]

statek — stałość. [przypis redakcyjny]

statek (starop.) — powaga, stateczność. [przypis redakcyjny]

Statius i Flaccus żyli w czasie, w którym poezja rzymska była już w upadku (…) — [patrz:] Polymetis Dial., VII p. 74. [przypis redakcyjny]

statkami — naczyniami. [przypis redakcyjny]

statki śrubowe — poruszane przez obrót śruby zanurzonej w wodzie, a wprawianej w ruch przez maszynę parową. [przypis redakcyjny]

stat sua cuique dies et ineluctabile fatum (łac.) — każdego czeka jego dzień i nieuniknione przeznaczenie. [przypis redakcyjny]

statuiti (łac.) — nakładacie. [przypis redakcyjny]

statum (…) Reipublicae (łac.) — okoliczności życia mojego, nie sprawy Rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

statura (z łac.) — wzrost. [przypis redakcyjny]

status caelestis terrenos status (łac.) — polityka niebieska politykę ziemską. [przypis redakcyjny]

status imperii Ottomanici (łac.) — rozum polityczny państwa otomańskiego. [przypis redakcyjny]

status minister (łac.) — ministrem. [przypis redakcyjny]

status — polityka. [przypis redakcyjny]

status quo ante (łac.) — poprzedni stan rzeczy. [przypis redakcyjny]

statuta — [tu:] księga praw. [przypis redakcyjny]

statysta (daw.) — mąż stanu, polityk, strateg. [przypis redakcyjny]

statysta (daw.) — polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba niebędąca aktorem, a występująca w filmie lub sztuce teatralnej w roli podrzędnej). [przypis redakcyjny]

stawał (…) w sądach — występował w sądzie jako adwokat. [przypis redakcyjny]

stawa się (przestarz.) — dziś: staje się. [przypis redakcyjny]

stawia Schopenhauer określenie religijnego postępowania bez religii, bez wiary w Boga — por. Windelband, op. cit., s. 364, który widzi w tym paradoksalność. [przypis redakcyjny]

stawić pole (starop.) — stanąć do bitwy. [przypis redakcyjny]

stawić sie — przyjść dobrowolnie; Persefonie ostatniej sie stawić: stanąć przed Persefoną (śmiercią). [przypis redakcyjny]

stawić — składać, układać. [przypis redakcyjny]

stawiska okazyja — dwumiesięczne oblężenie (od 14 lipca do 20 września 1664) i zdobycie Stawiszcza nad Tykiczem k. Kijowa na Ukrainie przez wojska Czarnieckiego, który od odniesionej wówczas rany wkrótce zmarł, uhonorowany na łożu śmierci godnością hetmana. [przypis redakcyjny]

stawszczyzny, pojemszczyzny, suchomielszczyzny, oczkowe i rogowe — nazwy poszczególnych danin, podatków. [przypis redakcyjny]

stępa a. kil — belka spodnia okrętu. [przypis redakcyjny]

stępać (starop.) — wedle muzyki, w takt stąpać. [przypis redakcyjny]

stępica — potrzask dla chwytania zwierza. [przypis redakcyjny]

stępice — żelazo na lisy. [przypis redakcyjny]

stępory (niem. Stampfer) — tłok, ubijak do tłuczenia w stępie. [przypis redakcyjny]

Stefan Batory — książę siedmiogrodzki, ożenił się w 1576 r. z księżniczką Anną Jagiellonką dla uzyskania tronu polskiego. [przypis redakcyjny]

Stefan George (1868–1933) — poeta i filozof; tworzył poezję melodyjną, symboliczną, odwoływał się do koncepcji Nietzschego i Schopenhauera, czerpał z tradycji romantycznej oraz kultury staroż. Grecji; hołdował ideom czystej poezji i sztuki dla sztuki, poszukując jednocześnie wyrazu „ducha narodu niemieckiego”; w pewnym okresie niezwykle wpływowy artystycznie i znany, na przełomie wieków skupił wokół siebie grupę młodych twórców i estetów, wyłącznie mężczyzn (tzw. George Kreis); bliski przyjaciel Wacława Liedera; obaj poeci tłumaczyli wzajemnie swoje wiersze. [przypis redakcyjny]

Stefania — Dzwonkowska, siostra Władysława Dzwonkowskiego. [przypis redakcyjny]

Stefan na Czarncy i Tykocinie — konstytucją sejmową r. 1661 otrzymał Czarniecki za zasługi wojenne Tykocin z przyległościami na wieczne czasy na własność. [przypis redakcyjny]

Stellata — zameczek nad Padem. [przypis redakcyjny]

stema — setką, stoma; domyślnie: plagami. [przypis redakcyjny]

stempel — pręt do wpychania i przybijania naboju w lufie. [przypis redakcyjny]

stempel — pręt metalowy do czyszczenia i nabijania strzelb dawnego typu, ładowanych od końca lufy. Z wymienionych tu narzędzi pracy, które w rękach zrewolucjonizowanego tłumu zamieniły się w broń, rozpoznać można „skład socjalny” rewolucjonistów. Są tu więc kowale, stolarze czy cieśle, szewcy, rzeźnicy, zaś właściciel stempla może być to dworski strzelec. [przypis redakcyjny]

stentor — człowiek o potężnym głosie. Nazwa pochodzi od jednego z bohaterów wojny trojańskiej, Stentora, odznaczanego się silnym, tubalnym głosem. [przypis redakcyjny]

Stentor — herold w Iliadzie, słynny z donośnego głosu. [przypis redakcyjny]

Stepy akermańskie otwierają cykl Sonetów krymskich, choć do nich właściwie nie należą. Nie jest to bowiem produkt wrażeń i spostrzeżeń z wycieczki po Krymie, ale powstał znacznie wcześniej, pod wpływem podróży poety do Akermanu. Zawieziony tam przez K. Marchockiego, obywatela z Podola, poznanego u Sobańskich, napisał Mickiewicz w jego stepowym futorze w Lubomile ów sonet naddniestrzański, nie myśląc jeszcze wówczas zgoła ani o podróży krymskiej, ani o cyklu utworów opisowo–lirycznych nazwanych Sonetami krymskimi (Dubiecki). Dopiero gdy te były już gotowe i do druku porządkowane według pewnego systemu logicznego, topograficznego i chronologicznego, sonet o podróży do Akermanu stał się fikcyjnym wstępem do całości, będącej syntezą wspomnień czarnomorskich. [przypis redakcyjny]

Stepy akermańskie rozciągają się na płd. zachód w odległości kilku kilometrów od Odessy, przy ujściu Dniestru do Morza Czarnego. Nazwa pochodzi od miasta Akerman, stolicy b. guberni bessarabskiej, na prawej stronie limanu Dniestru. [przypis redakcyjny]