Przypisy

karniol (miner.) — odmiana chalcedonu. [przypis edytorski]

karność — dyscyplina. [przypis edytorski]

karno — tu prawdop.: zaprzęg. [przypis edytorski]

karny — posłuszny, zdyscyplinowany. [przypis edytorski]

Karol Boromeusz (1538–1584) — włoski kardynał, arcybiskup Mediolanu, święty Kościoła katolickiego; urodził się na zamku w Aronie, na brzegu jeziora Maggiore, 50 km na płn.-wsch. od Mediolanu. [przypis edytorski]

Karol Duży — właśc. Karol Wielki, (ok. 742/747–814), sławny dzięki sukcesom militarnym i dyplomatycznym. Władca mocarstwa rozciągającego się na ziemiach dzisiejszych Niemiec, Francji, Austrii, zachodniej Hiszpanii i północnych Włoch. W r. 800 otrzymał od papieża tytuł cesarza rzymskiego. [przypis edytorski]

Karolek i słońce — tytuł utworu poprawiono zgodnie z wcześniejszym wydaniem Bajek i powiastek z 1916 roku. [przypis edytorski]

Karol Ferdynand d'Artois, książę de Berry (1778–1820) — najmłodszy syn króla Karola X i Marii Teresy Sabaudzkiej; zaatakowany i śmiertelnie raniony, kiedy opuszczał budynek paryskiej opery razem ze swoją żoną; jedną z jego córek była Charlotta Maria Augustyna (1808–1886), która poślubiła Ferdynanda, hrabiego (później księcia) Faucigny-Lucinge. [przypis edytorski]

Karol Ferdynand d'Artois, książę de Berry (1778–1820) — syn przyszłego króla Karola X; 13 lutego 1820 został zaatakowany i śmiertelnie raniony przez bonapartystowskiego robotnika Louvela, kiedy opuszczał budynek paryskiej opery. [przypis edytorski]

Karol Howard, właśc. Charles Howarth (1816–1868) — tkacz z Rochdale, jeden z pomysłodawców tamtejszej kooperatywy Rochdale Society of Equitable Pioneers, która stała się wzorem dla podobnych stowarzyszeń w Wielkiej Brytanii. [przypis edytorski]

Karol Hubert Rostworowski (1877–1938) — dramatopisarz, poeta, muzyk; autor tragedii symbolicznych o tematyce historycznej i religijnej. [przypis edytorski]

Karol I a. Karol I Stuart (1600–1649) — król Anglii i Szkocji w latach 1625–1649. [przypis edytorski]

Karol I Habsburg (1887–1922) — ostatni władca monarchii austro-węgierskiej (21 listopada 1916 – 11 listopada 1918). [przypis edytorski]

Karol I Hohenzollern-Sigmaringen (1839–1914) — król Rumunii w latach 1881–1914. [przypis edytorski]

Karol II (1893–1953) — z domu Hohenzolern-Sigmarignen, najstarszy syn króla Ferdynanda I i Marii Koburg król Rumunii w latach 1930–1940; początkowo, w 1925 r. pozbawiony prawa do tronu na rzecz swego syna, Michała (król Rumunii jako Michał I w l. 1927–1930 i 1940–1947), w 1930 wskutek działań jednej z frakcji politycznych skłoniony do powrotu do kraju i koronowany, a w 1940 r. usunięty z tronu, zmarł na uchodźstwie; odznaczony orderami Orła Białego i Virtuti Militari przez Józef Piłsudski w 1922 r. podczas wizyty naczelnika państwa polskiego w Rumunii. [przypis edytorski]

Karol II Hohenzollern-Sigmaringen (1893–1953) — król Rumunii (1930–1940). [przypis edytorski]

Karol III Hiszpański (1716–1788) — król Hiszpanii (od 1759) z dynastii Burbonów, wcześniej król Neapolu i Sycylii. [przypis edytorski]

Karol II Stuart (1630–1685) — król Anglii i Szkocji (od 1660), objął władzę po śmierci Olivera Cromwella, który jako lord protektor sprawował dyktatorskie rządy w republice; przywrócił na dworze królewskim bale i rozrywki sprzed surowych czasów rewolucji purytańskiej, był mecenasem artystów i naukowców. [przypis edytorski]

Karolina Burbon-Sycylijska, księżna Berry (1798–1870) — żona Karola Ferdynanda, księcia Berry, syna króla Karola X; matka Henryka Pogrobowca (1820–1883), ostatniego potomka Ludwika XIV w prostej linii; w czerwcu 1832, podczas rządów Ludwika Filipa z bocznej linii orleańskiej, chcąc przywrócić władzę głównej linii Burbonów i zapewnić tron synowi, wywołała krótkie, nieudane powstanie w Wandei; po klęsce swoich zwolenników przez pięć miesięcy ukrywała się w domu znajomej w Nantes; zdradzona, po otoczeniu przez policję budynku, schroniła się w obszernej kryjówce za kominem, którą zmuszona była opuścić, kiedy nocujący w pokoju żandarmi rozpalili ogień, żeby się ogrzać. [przypis edytorski]

Karolina Percy — jedna z bohaterek poczytnej 4-tomowej powieści Marii Edgeworth pt. Patronage (1814). [przypis edytorski]

Karolina — u Goethego imię bohaterki brzmi: Charlotte, dzięki czemu bardziej zrozumiałe jest zdrobnienie: Lota (w oryg. Lotte). [przypis edytorski]

karolinea — pachira, rodzaj drzew tropikalnych. [przypis edytorski]

Karolingowie — dynastia królów frankijskich wywodząca się od Karola Młota, panująca w latach 753–987. Po śmierci jej najwybitniejszego przedstawiciela, Karola Wielkiego, twórcy imperium frankijskiego, nastąpił powolny rozkład struktur państwa, które po śmierci jego syna zostało w 843 trwale podzielone na trzy części: zachodnią, wschodnią i środkową. [przypis edytorski]

Karol I Stuart (1600–1649) — król Anglii i Szkocji, (1625–1649), następca Jakuba I Stuarta; z powodu wieloletniego konfliktu z parlamentem, chybionej polityki podatkowej i religijnej (obawiano się rekatolizacji Anglii) oraz dążeń absolutystycznych doszło do powstania, a następnie wojny domowej, król został uwięziony, osądzony i ścięty; po jego śmierci władzę w państwie ogłoszonym republiką sprawował jako lord protektor Olivier Cromwell (do 1658 r.), a następnie została przywrócona władza królewska (od 1660 r.), jednak charakter rządów uległ przekształceniu do formy monarchii parlamentarnej; Karol I został uznany przez Kościół Anglii męczennikiem, a data jego egzekucji, 30 stycznia, stanowi święto w kalendarzu liturgicznym. [przypis edytorski]

Karol I Stuart (1600–1649) — król Anglii i Szkocji (od 1625), następca Jakuba I Stuarta; z powodu wieloletniego konfliktu z parlamentem, chybionej polityki podatkowej i religijnej oraz dążeń absolutystycznych doszło do powstania, a następnie wojny domowej (1642–1651, zw. też rewolucją angielską), król został uwięziony, osądzony i ścięty. [przypis edytorski]

Karol I Stuart (1600–1649) — król Anglii i Szkocji (od 1625), następca Jakuba I Stuarta; z powodu wieloletniego konfliktu z parlamentem, chybionej polityki podatkowej i religijnej (obawiano się rekatolizacji Anglii) oraz dążeń absolutystycznych doszło do powstania, a następnie wojny domowej (1642–1651, zw. też rewolucją angielską), król został uwięziony, osądzony i ścięty. [przypis edytorski]

Karol I Stuart (1600–1649) — król Anglii i Szkocji (od 1625), następca Jakuba I Stuarta. Z powodu wieloletniego konfliktu z parlamentem, chybionej polityki podatkowej i religijnej (obawiano się rekatolizacji Anglii) oraz dążeń absolutystycznych doszło do powstania, a następnie wojny domowej (1642–1651, zw. też rewolucją angielską). Król został uwięziony, osądzony przed Najwyższym Trybunałem Sądowym i ścięty. Po jego śmierci władzę w państwie ogłoszonym republiką sprawował jako lord protektor Olivier Cromwell, a następnie została przywrócona władza królewska, jednak charakter rządów uległ przekształceniu do formy monarchii parlamentarnej. [przypis edytorski]

Karol IV (1748–1819) — król Hiszpanii, z dynastii Burbonów, latach 1788–1808. [przypis edytorski]

Karol IV Luksemburski (1316–1378) — król Czech i Święty Cesarz Rzymski. [przypis edytorski]

Karol I Wielki (742/747–814) — król Franków i Longobardów, cesarz rzymski. [przypis edytorski]

Karol I Wielki (ok. 742–814) — król Franków i Longobardów, cesarz rzymski, stworzył pierwsze europejskie imperium od czasu upadku cesarstwa zachodniorzymskiego. [przypis edytorski]

Karol IX Walezjusz (1550–1574) — król Francji (od 1560); na jego panowanie przypada początek wojen religijnych we Francji po masakrze hugenotów (francuskich protestantów) w Wassy (1562) oraz krwawa rozprawa z hugenotami w Paryżu (tzw. noc św. Bartłomieja, 1572). [przypis edytorski]

Karol IX Walezjusz (1550–1574) — król Francji (od 1560); pozostawał pod silnym pod wpływem matki, Katarzyny Medycejskiej, która sprawowała rządy podczas jego małoletności; na jego panowanie przypada początek wojen religijnych we Francji po masakrze hugenotów (francuskich protestantów) w Wassy (1562) oraz krwawa rozprawa z hugenotami w Paryżu (tzw. noc św. Bartłomieja, 1572). [przypis edytorski]

Karol Młot — (686–741) majordom (odpowiednik marszałka dworu, a w istocie faktyczny władca) państwa Franków. Zwyciężył Saracenów w bitwie pod Poitiers (732), co powstrzymało ich ekspansję na Galię. [przypis edytorski]

Karol Moor — bohater dramatu Schillera Zbójcy: wydziedziczony przez ojca, obejmuje przywództwo bandy zbójców. [przypis edytorski]

Karol Piąty, Karol V Habsburg (1500–1558) — cesarz rzymsko-niemiecki i król Hiszpanii (jako Karol I). [przypis edytorski]

Karol Śmiały (1432–1477) — książę Burgundii, pretendent do korony francuskiej, zginął w bitwie pod Nancy. [przypis edytorski]

Karol Stanisław Radziwiłł, zwany „Panie Kochanku” (1734–1790) — wojewoda wileński, znany z barwnego, hulaszczego trybu życia, popularny wśród drobnej szlachty. [przypis edytorski]

Karol Stary, Andegaweński (1226–1285) — król Neapolu, rozgromił Manfreda, syna cesarza Fryderyka II i króla Obojga Sycylii w bitwie pod Benevento (1206). [przypis edytorski]

Karol V (1500–1558) — cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego (1519–1556), król Hiszpanii jako Karol I (1516–1556), doprowadził do jej rozwoju jako imperium kolonialnego. [przypis edytorski]

Karol V (1500–1558) — cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego (1519–1556), król Hiszpanii jako Karol I (1516–1556), doprowadził do jej zjednoczenia i rozwoju jako imperium kolonialnego; gorliwy katolik, zmagał się z ruchem reformacyjnym w Niemczech; pod koniec życia (1556) abdykował, zmarł w klasztorze w Estremadurze. [przypis edytorski]

Karol V Habsburg (1500–1558) — cesarz niemiecki (1519–1556) oraz król Hiszpanii (1516–1556, jako Karol I Hiszpański). [przypis edytorski]

Karol V Habsburg (1500–1558) — cesarz rzymski narodu niemieckiego i król Hiszpanii (jako Karol I) pod koniec życia przeszedł załamanie nerwowe i abdykował w 1556 r. Ostatnie lata spędził w klasztorze, cierpiał na podagrę. W 1558 r. zorganizował tam próbę generalną jego własnego pogrzebu i podczas tej uroczystości nabawił się udaru słonecznego, co stało się przyczyną jego śmierci. [przypis edytorski]

Karol V Habsburg (1500–1558) — cesarz Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego (1519–1556), król Hiszpanii jako Karol I (1516–1556), doprowadził do jej rozwoju jako imperium kolonialnego. [przypis edytorski]

Karol V Habsburg (1500–1558) — król Hiszpanii i cesarz rzymsko-niemiecki. [przypis edytorski]

Karol V Habsburg (1500–1558) — od 1516 król Hiszpanii (jako Karol I), od 1519 cesarz rzymsko-niemiecki; abdykował w 1556. [przypis edytorski]

Karol V Habsburg (1500–1558) — syn Filipa I Pięknego i Joanny Szalonej (córki Ferdynanda II Aragońskiego i Izabeli I Kastylijskiej); w 1516 jako Karol I został królem jednocześnie Kastylii i Aragonii, co uznaje się za moment powstania Królestwa Hiszpanii; od 1519 nosił tytuł cesarza rzymsko-niemieckiego jako Karol V; abdykował w 1556. [przypis edytorski]

Karol V Habsburg (1500–1558) — syn Filipa I Pięknego i Joanny Szalonej (córki Ferdynanda II Aragońskiego i Izabeli I Kastylijskiej), od 1516 król Hiszpanii (jako Karol I), od 1519 cesarz rzymsko-niemiecki; abdykował w 1556. [przypis edytorski]

Karol VI a. Karol VI Szalony (1368–1422) — król Francji w latach 1380–1422 z dynastii Walezjuszów. [przypis edytorski]

Karol VII a. Karol Zwycięski (1403–1461) — król Francji w latach 1422–1461 z dynastii Walezjuszów. [przypis edytorski]

Karol VIII Walezjusz (1470–1498) — król Francji od 1483; rościł sobie prawa do Królestwa Neapolu i w 1494 wyprawił się do Włoch w celu jego opanowania, co zapoczątkowało serię wojen włoskich. [przypis edytorski]

Karol VIII Walezjusz (1470–1498) — syn Ludwika XI, król Francji od 1483; został królem w wieku 13 lat, jednak regencję sprawowała jego najstarsza siostra wraz ze swym mężem; objął samodzielne rządy w 1491, po ślubie z Anną Bretońską. [przypis edytorski]

Karol VII Walezjusz (1403–1461) — król Francji od 1422; na mocy traktatu w Troyes (1420) pozbawiony praw do tronu na rzecz króla Anglii Henryka V; po udanej misji Joanny d'Arc i odparciu Anglików spod Orleanu koronował się w Reims (1429), uwolnił terytorium całego kraju i pomyślnie zakończył wojnę stuletnią; reorganizował finanse i armię. [przypis edytorski]

Karol VII Walezjusz (1403–1461) — król Francji od 1422; na mocy traktatu w Troyes (1420) pozbawiony praw do tronu na rzecz króla Anglii Henryka V; po udanej misji Joanny d'Arc i odparciu Anglików spod Orleanu koronował się w Reims (1429), uwolnił terytorium całego kraju i pomyślnie zakończył wojnę stuletnią. [przypis edytorski]

Karol VI — Karol VI Szalony (1368–1422), król Francji, a. Karol VI Habsburg (1685–1740), cesarz rzymsko-niemiecki i król Węgier. [przypis edytorski]

Karol VI Szalony (1368–1422) — król Francji (od 1380) z dynastii Walezjuszów; w 1392 zapadł niespodziewanie na chorobę psychiczną, krajem rządziła skłócona rada regencyjna, co doprowadziło do walk stronnictw i klęsk Francji w wojnie stuletniej. [przypis edytorski]

Karol VI Szalony (1368–1422) — król Francji (od 1380) z dynastii Walezjuszów; w 1392 zapadł niespodziewanie na chorobę psychiczną, krajem rządziła skłócona rada regencyjna. [przypis edytorski]

Karol V Mądry (1338–1380) — król Francji (od 1364) z dynastii Walezjuszów. [przypis edytorski]

Karol V wznosił wówczas pałac — Karol V wyburzył część Alhambry i jej miejscu rozpoczął budowę nowego pałacu królewskiego, jednak po kilku latach osiadł z dworem na stałe w Madrycie i prace porzucono. [przypis edytorski]

Karol Wielki (742/747?–814) — król Franków i Longobardów, cesarz rzymski. [przypis edytorski]

Karol Wielki a. Karol I Wielki (ok. 742/747–814) — król Franków i Longobardów, cesarz rzymski od 800 r. [przypis edytorski]

Karol Wielki (ok. 742/747–814) — król Franków i Longobardów, stworzył pierwsze europejskie imperium od czasu upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego, koronował się na cesarza rzymskiego w Rzymie w 800 r. [przypis edytorski]

Karol Wielki (ok. 742–814) — król Franków i Longobardów, koronował się na cesarza rzymskiego w r. 800. [przypis edytorski]

Karol Wielki (ok. 742–814) — król Franków i Longobardów, stworzył pierwsze europejskie imperium od czasu upadku cesarstwa zachodniorzymskiego, koronował się na cesarza rzymskiego w Rzymie w 800. [przypis edytorski]

Karol X Filip (1757–1836) — król Francji (1824–1830), usiłował przywrócić monarchię absolutną; zrekompensował wielkim właścicielom ziemskim koszty obalenia feudalizmu, zwiększył władzę Kościoła katolickiego, zniósł wolność prasy i ograniczył prawa wyborcze; obalony w wyniku rewolucji lipcowej, po której powołano na tron Ludwika Filipa I. [przypis edytorski]

Karol X Filip (1757–1836) — z dynastii Burbonów; król Francji w latach 1824-1830. [przypis edytorski]

Karol X Gustaw Wittelsbach (1622–1660) — król Szwecji w latach 1654–1660. [przypis edytorski]

Karol XII (1682–1718) — król Szwecji, wybitny dowódca wojskowy; objąwszy tron jako nastolatek (1697), wkrótce został zmuszony do podjęcia wojny (tzw. III wojna północna, 1700–1721), podczas której prowadził bardzo zręczne działania i wielokrotnie rozbijał przeważające wojska koalicji Rosji, Saksonii, królestwa Danii i Norwegii oraz Polski. [przypis edytorski]

Karol XII Wittelsbach (1682–1718) — król Szwecji, wybitny dowódca wojskowy; objąwszy tron jako nastolatek (1697), został zmuszony wkrótce do podjęcia wojny (tzw. III wojna północna, 1700–1721), podczas której prowadził bardzo zręczne działania i wielokrotnie rozbijał przeważające wojska koalicji Rosji, Saksonii, Danii i Polski; zginął na polu bitwy. [przypis edytorski]

Karol XII Wittelsbach (1682–1718) — król Szwecji, wybitny dowódca wojskowy. [przypis edytorski]

karonada — rodzaj działa okrętowego o krótkiej lufie i dużym kalibrze, strzelającego ciężkimi pociskami na małą odległość, używanego od 2 poł. XVIII w. do 1 poł. XIX w. [przypis edytorski]

karosz — kary (czarny) koń. [przypis edytorski]

karota (daw.) — zbieranie datków na cele dobroczynne, kwesta. [przypis edytorski]

karota (z fr.) — wyłudzanie, naciąganie na wydatek. [przypis edytorski]

karotować (przestarz.) — zbierać (wyłudzać) datki. [przypis edytorski]

karotować (z fr. carotter) — naciągać, oszukiwać, wycyganić, wyłudzać. [przypis edytorski]

karować (daw.) — karać (w formie wyrażającej powtarzalność). [przypis edytorski]

karpa — pniak i korzenie pozostałe po ścięciu drzewa. [przypis edytorski]

Karpatczycy — Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich (SBSK) — brygada piechoty Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie utworzona na terenie kontrolowanej przez Francję Syrii 12 kwietnia 1940 roku. Po kapitulacji Francji przeszła do Palestyny i dołączył do wojsk brytyjskich. Od sierpnia 1941 r. do marca 1942 r. walczyła w kampanii libijskiej, uczestnicząc m.in. w obronie oblężonego Tobruku. W kwietniu skierowana ponownie do Palestyny, gdzie została 3 maja 1942 r. zreorganizowana w 3 Dywizję Strzelców Karpackich. [przypis edytorski]

Karpat — góra, a raczej długo ciągnących gór kontynuacja, nazwana od słowa carpo, że tam zbierają i zbierają różne profity obywatele, i minerały, albo od miasta Carpis starożytnych Bastarnów. (…) Na samym wierzchołku gór jest źródło, a raczej jezioro, Oculus Maris zwane, gdzie sztuki statków morskich często wypływają, znać, że z morzem ma komunikacją. — Benedykt Chmielowski, Nowe Ateny, t II, s. 323. [przypis edytorski]

Karpatów — dziś popr.: Karpat. [przypis edytorski]

„Karpaty” — Batalion „Karpaty” wchodził w skład Pułku AK „Baszta”. Dowodzony przez mjr Józefa Hofmana ps. „Majster” otrzymał zadanie opanowania 1 sierpnia toru wyścigów konnych na Służewcu. Natarcie nie powiodło się, a ocaleli żołnierze wycofali się do Lasów Kabackich. [przypis edytorski]

Karpaty — łańcuch górski w środkowej Europie. [przypis edytorski]

karpę dzijem (zniekszt. łac. carpe diem) — chwytaj dzień; formuła streszczająca postawę epikureizmu wobec teraźniejszości, pochodząca z Pieśni Horacego (I, 11, 8). [przypis edytorski]

karpieli i brukwi — w oryg.: Swedish turnip and ruta-baga, obie te nazwy określają tę samą roślinę uprawną, Brassica napus, mającą również w języku polskim dwie nazwy. [przypis edytorski]

Karpiński, Franciszek (1741–1825) — polski poeta epoki oświecenia, główny przedstawiciel nurtu sentymentalnego w polskiej liryce; autor m.in. pamiętnika pt. Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem (1844). [przypis edytorski]

karpina — drewno z pniaków i korzeni. [przypis edytorski]

karpiówka — rodzaj dachówki ceramicznej. [przypis edytorski]

KARP — Koło Adwokatów Rzeczypospolitej Polskiej. [przypis edytorski]

karpokraci i alogowie — starożytne grupy religijne z II w. n.e.: karpokracjanie: wyznawcy poglądów teologa gnostyckiego Karpokratesa, nieuznający boskiej natury Jezusa; alogowie a. alogianie: heterodoksyjna grupa chrześcijańska odrzucająca Ewangelię wg Jana i Apokalipsę, nieuznająca ich za księgi apostoła. [przypis edytorski]

karpokracjanie — wyznawcy poglądów teologa gnostyckiego Karpokratesa (II wiek n.e.); Klemens Aleksandryjski pisze o ich rozpasaniu, ale tego rodzaju zarzuty o niemoralność były wówczas powszechnie stosowane. [przypis edytorski]

karpologia — dział botaniki zajmujący się badaniem owoców i nasion. [przypis edytorski]

Karpowicz, Tymoteusz (1921–2005) — poeta, prozaik i dramaturg, przedstawiciel tzw. poezji lingwistycznej, autor m. in. poematu Odwrócone światło (1972). [przypis edytorski]

Karpowicz, Tymoteusz (1921–2005) — poeta, prozaik i dramaturg, przedstawiciel tzw. poezji lingwistycznej, autor m.in. poematu Odwrócone światło (1972). [przypis edytorski]

Karr, Alphonse (1808–1890) — fr. pisarz, dziennikarz; wydawca miesięcznika satyrycznego Les Guêpes (fr.: Osy). [przypis edytorski]

karruka — rodzaj wozu. [przypis edytorski]

karštinė — karštligė, drugys. [przypis edytorski]

karštojo' — trump.: karštojoj. [przypis edytorski]

Karsch, Ferdinand (1853–1936) — niemiecki entomolog i arachnolog (badacz owadów i pajęczaków) oraz antropolog; opublikował wiele prac na temat seksualności, w szczególności homoseksualizmu w królestwie zwierząt oraz u tzw. prymitywnych ludów. [przypis edytorski]

karski — dziś popr.: karyjski, odnoszący się do Karyjczyków, ludu mieszkającego w Karii, płd.-zach. części Azji Mniejszej; tu użyte na określenie stylu obcego i w złym guście. [przypis edytorski]