Przypisy

Herschel, Frederick William (1738–1822) — urodzony w Niemczech angielski astronom, konstruktor teleskopów i kompozytor, znany z wielu odkryć astronomicznych, a szczególnie z odkrycia w 1781 planety Uran, pierwszej nowo odkrytej planety od czasów starożytnych. [przypis edytorski]

Herse — dawny ekskluzywny dom mody założony w 1868 przez Bogusława Hersego w Warszawie. [przypis edytorski]

Herse — ekskluzywny dom mody założony przez Bogusława Hersego w Warszawie. [przypis edytorski]

Hersent, Charles (1580–1665) — fr. kaznodzieja, występował w obronie Kornela Ottona Jansena (1585–1638), który wychodząc od nauki św. Augustyna zapoczątkował ruch pobożnościowy zw. jansenizmem, kładący nacisk na grzeszność i zło w człowieku oraz głoszący konieczność łaski bożej dla wypełniania przez ludzi przykazań i dojścia do zbawienia. [przypis edytorski]

Herse — pot.: ekskluzywny dom mody założony przez Bogusława Hersego w Warszawie. [przypis edytorski]

herste (jid.) — słyszycie, słyszcie. [przypis edytorski]

herst (jid.) — słyszysz, słuchaj. [przypis edytorski]

herst wodzić (daw.) — rej wodzić, przewodzić. [przypis edytorski]

herszt (pot.) — przywódca bandy. [przypis edytorski]

herszt — przywódca bandy. [przypis edytorski]

herszt — przywódca. [przypis edytorski]

hersz tu (ukr. герш-ту, z niem. hörst du: słyszysz) — stylizacja językowa, cytat z języka jidysz, używanego przez Żydów w Europie Środkowej i Wschodniej. [przypis edytorski]

Hertvig, Oscar (1849–1922) — biolog niemiecki, pionier embriologii eksperymentalnej, profesor biologii, histologii i embriologii na uniwersytecie w Berlinie. [przypis edytorski]

Hertz, Heinrich (1857–1894) — niemiecki fizyk, odkrywca fal elektromagnetycznych. [przypis edytorski]

Hertz, Paweł (1918–2001) — pisarz, poeta, redaktor społeczno-literackiego tygodnika „Kuźnica”. [przypis edytorski]

Hertz, Paweł (1918–2001) — poeta, prozaik, epistolograf, eseista i tłumacz. [przypis edytorski]

Herum (niem.) — zawracać! [przypis edytorski]

herva a. herba mate, yerba mate — popularny napój z suszonych i zmielonych liści ostrokrzewu paragwajskiego. [przypis edytorski]

herva cortadera — Cortaderia selloana, trawa pampasowa, kortaderia, obecnie uprawiana w Polsce jako roślina ozdobna. [przypis edytorski]

herva mate, popr.: erva mate (port.) a. yerba mate (hiszp.) — susz ze zmielonych liści i gałązek ostrokrzewu paragwajskiego, z którego przyrządza się napar popularny w krajach Ameryki Płd. [przypis edytorski]

Hervieu, Paul (1857–1915) — francuski pisarz i dramaturg; jeden z intelektualistów najbardziej zaangażowanych w obronę Alfreda Dreyfusa. [przypis edytorski]

Herwegh, Georg (1817–1875) — niemiecki pisarz socjalistyczno-rewolucyjny; jeden z najważniejszych pisarzy niemieckiego proletariatu w XIX w. [przypis edytorski]

herytiera (daw.) — posażna panna, dziedziczka znacznego majątku. [przypis edytorski]

herytiera — dziedziczka. [przypis edytorski]

herytiera (z fr.) — dziedziczka fortuny. [przypis edytorski]

herytiera (z fr.) — dziedziczka. [przypis edytorski]

Herz! choeur! (…) mowa około serc — gra słów oparta na tym, że Herz po niem. znaczy serce, a fr. choeur (chór) wymawia się tak samo jak coeur — serce.DO WERYFIKACJI [przypis edytorski]

Herzenburg — fikcyjne miasteczko w Niemczech. [przypis edytorski]

Herzen — dziś popr.: Hercen, Aleksandr Iwanowicz (1812–1870), rosyjski pisarz, myśliciel i działacz społeczno-polityczny, zwolennik poglądów rewolucyjno-demokratycznych, stworzył doktrynę socjalizmu rosyjskiego, który miał powstać z pominięciem fazy kapitalizmu; popierał ruch rewolucyjny okresu Wiosny Ludów oraz powstanie styczniowe w Polsce; autor książki autobiograficznej Rzeczy minione i rozmyślania. [przypis edytorski]

Herzl, Theodor (1860–1904) — żydowski dziennikarz urodzony w Cesarstwie Austrii (w węgierskim Peszcie), twórca i główny ideolog syjonizmu. [przypis edytorski]

Herzogin von Montansier — Julie Lucine d'Angennes, Herzogin von Montansier (1607–1671), ab 1661 Erzieherin der legitimen Kinder Ludwigs XIV. [przypis edytorski]

Hesjodos, dziś zwykle: Hezjod (VIII–VII p.n.e.) — epik grecki porównywany z Homerem, autor m.in. dydaktycznego poematu o rolnictwie pt. Prace i dni. [przypis edytorski]

hesped (hebr.) — żałobna przemowa pochwalna w tradycji żydowskiej; jedna z micw halachicznych. [przypis edytorski]

Hesperia, błonia Saturna — po zdetronizowaniu przez syna Saturn (Kronos) miał być królem Hesperii (Italii). [przypis edytorski]

Hesperia — Italia a. tereny Europy zach., z Hiszpanią włącznie. [przypis edytorski]

Hesperia — tu: Italia. [przypis edytorski]

hesperus — w mitologi greckiej uosobienie planety Wenus. [przypis edytorski]

Hesperyd drzewo (mit. gr.) — jabłoń rodząca złote jabłka, rosnąca w ogrodzie nimf Hesperyd; jej owoce miał zdobyć Herakles. [przypis edytorski]

Hesperyd ogród (mit. gr.) — ogród pilnowany przez siostry Hesperydy, nimfy zachodzącego słońca, w którym rosła jabłoń rodząca złote jabłka; jej owoce miał zdobyć Herakles. [przypis edytorski]

Hesperyd ogród (mit. gr.) — ogród pilnowany przez siostry Hesperydy, nimfy zachodzącego słońca, w którym rosła jabłoń rodząca złote jabłka; jej owoce miał zdobyć Herakles. [przypis edytorski]

Hesperydy (mit. gr.) — trzy siostry, nimfy, strażniczki jabłoni o złotych jabłkach. [przypis edytorski]

Hesperydy (mit. gr.) — trzy siostry, nimfy zachodzącego słońca, opiekunki i strażniczki jabłoni rodzącej złote jabłka. [przypis edytorski]

Hesperydy (mit. gr.) — właścicielki strzeżonego przez smoka ogrodu, w którym rodziły się złote jabłka. [przypis edytorski]

hesperyjskie jabłka (mit. gr.) — złote jabłka, rosnące w ogrodzie, którego strzegły Hesperydy, córki Atlasa i Hesperii. [przypis edytorski]

Hesse-Darmstadt — Hesja-Darmstadt, dawne niewielkie państwo niemieckie ze stolicą w mieście Darmstadt; powstałe w 1567 wskutek podziału Hesji pomiędzy synów Filipa Wielkodusznego, wchodziło w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego; po likwidacji Cesarstwa w 1806 przekształcone w Wielkie Księstwo Hesji, w 1871 stało się częścią Cesarstwa Niemieckiego. [przypis edytorski]

Hestera, właśc. Estera — bohaterka biblijnej Księgi Estery, dziewczyna żydowska, która została żoną króla perskiego Achaszwerosza, wybraną spośród wielu piękności kraju; narażając życie, wstawiła się za narodem żydowskim u króla, podważając rozkazy najwyższego urzędnika Hamana, który polecił Żydów zgładzić; król zgodził się oszczędzić Żydów, a Haman został powieszony. [przypis edytorski]

Hestia (mit. gr.) — bogini ogniska domowego, opiekunka młodych małżeństw, dzieci i sierot, siostra Zeusa i Hery; nigdy nie opuszczała Olimpu. [przypis edytorski]

Hestia (mit. gr.) — bogini ogniska domowego, opiekunka młodych małżeństw, dzieci i sierot, siostra Zeusa i Hery. [przypis edytorski]

hetera (gr. ἑταίρα: towarzyszka) — kurtyzana w staroż. Grecji; heterami były niezależne społecznie, wykształcone kobiety o wysokiej kulturze; tu: kobieta demoniczna, erotycznie wyemancypowana. [przypis edytorski]

hetera (gr. ἑταίρα: towarzyszka) — kurtyzana w staroż. Grecji; heterami były niezależne społecznie, wykształcone kobiety o wysokiej kulturze. [przypis edytorski]

hetera (gr. ἑταίρα: towarzyszka) — kurtyzana w staroż. Grecji; heterami były niezależne społecznie, wykształcone kobiety o wysokiej kulturze. [przypis edytorski]

hetera (gr. ἑταίρα: towarzyszka) — w staroż. Grecji zawodowa kurtyzana, posiadająca społ. niezależność i wysoką pozycję; heterami były bogate, wykształcone kobiety, związane z ważnymi osobistościami: wodzami, politykami, filozofami; jedną z najbardziej znanych jest towarzyszka Peryklesa, Aspazja. [przypis edytorski]

hetera (gr. hetaíra: towarzyszka) — w staroż. Grecji zawodowe kurtyzany, posiadające społ. niezależność i wysoką pozycję; heterami były bogate, wykształcone kobiety, związane z ważnymi osobistościami: wodzami, politykami, filozofami; jedną z najbardziej znanych jest towarzyszka Peryklesa, Aspazja. [przypis edytorski]

hetera — kurtyzana w staroż. Grecji. [przypis edytorski]

hetera — w staroż. Grecji kurtyzana; hetery były kobietami wykształconymi, wykwintnymi, o wysokiej kulturze. [przypis edytorski]

hetera — wykształcona i wyrafinowana kurtyzana w staroż. Grecji. [przypis edytorski]

hetera (z gr. hetaíra) — w staroż. Grecji kobieta lekkich obyczajów, często odznaczająca się kulturą i wykształceniem. [przypis edytorski]

hetera (z gr.) — kurtyzana. [przypis edytorski]

hetera (z gr.) — nierządnica. [przypis edytorski]

hetera (z gr.) — tu: dama lekkich obyczajów, elegancka kurtyzana. [przypis edytorski]

heterogeniczny — różnorodny, złożony ze składowych o różnej naturze. [przypis edytorski]

heterogeniczny (z gr. heteros: inny, genos: pochodzenie, ród) — różnorodny, niejednolity; tu zapewne: obcy, mający inne pochodzenie, należący do innego rodzaju. [przypis edytorski]

heterogeniczny (z gr. heteros: inny, genos: pochodzenie, ród) — tu: obcy, mający inne pochodzenie, należący do innego rodzaju. [przypis edytorski]

heterogeniczny (z gr.) — inny, należący do innego porządku. [przypis edytorski]

heteronomia (z gr. héteros: inny, nómos: prawo) — podleganie normom, których się nie ustanowiło samemu, np. danymi przez Boga; jej przeciwieństwem jest autonomia, samodzielne ustanawianie systemu wartości i własnych reguł moralnych. [przypis edytorski]

heteryzm (z gr. hetera: towarzyszka; kurtyzana) — tu: korzystanie z prostytucji. [przypis edytorski]

het (gw.) — tam, daleko. [przypis edytorski]

hetka (daw.) — marny koń, szkapa; pot.: byle kto. [przypis edytorski]

hetman — dowódca. [przypis edytorski]

hetmanem morskim — zapewne błąd źródła i powinno być: hetmanem zaporoskim. [przypis edytorski]

hetmanić — dowodzić. [przypis edytorski]

hetman, który ani z soli, ani z roli — Stefan Czarniecki (1599–1665), wojewoda kijowski, hetman polny koronny (1665); wybitny wojskowy, brał udział w walkach przeciw najazdom tatarskim, wsławił się szczególnie podczas pacyfikacji powstania Chmielnickiego na Ukrainie oraz w wojnie partyzanckiej przeciw wojskom Karola X Gustawa podczas potopu szwedzkiego, zginął z powodu ran odniesionych podczas walk w wojnie polsko-rosyjskiej. Zdanie: „Jam nie z soli ani roli, ale z tego, co mnie boli, wyrosłem” miał wygłosić, kiedy w 1657 decydowano o przyznaniu mu buławy hetmańskiej, ale wobec sprzeciwu magnaterii, posiadaczy dochodowych żup solnych i wielkich majątków ziemskich, nie otrzymał tej godności. [przypis edytorski]

hetman, który był kiepskim wodzem, którego wylegującego się (…) rozbił był w puch Suworow — w bitwie pod Stołowiczami (23 września 1771) oddział wojsk rosyjskich gen. A. Suworowa rozbił trzykrotnie liczniejsze wojsko konfederatów barskich, dowodzonych przez nieposiadającego wojskowego wykształcenia i doświadczenia hetmana Michała Kazimierza Ogińskiego, wykorzystując niewystawienie przez konfederatów odpowiednich wart na czas snu; w wyniku klęski konfederacja straciła oparcie na Litwie. [przypis edytorski]

hetman — najwyższy dowódca wojskowy w dawnej Polsce i na Litwie. [przypis edytorski]

hetman — najwyższy rangą dowódca wojska w dawnej Polsce. [przypis edytorski]

hetman — tu: dowódca. [przypis edytorski]

hetman — tu: najwyższy dowódca wojskowy w dawnej Polsce i na Litwie. [przypis edytorski]

hetman — w dawnej Polsce głównodowodzący sił zbrojnych. [przypis edytorski]

hetman wielki koronny — Stanisław Potocki herbu Pilawa, zwany Rewera (1579–1667), hetman wielki koronny, wojewoda krakowski, kijowski, podolski i bracławski, uczestnik wielu wojen, uratował króla Jana II Kazimierza pod Zbarażem; przydomek Rewera pochodzi od jego ulubionego powiedzonka re vera (łac.: w rzeczy samej, zaprawdę). [przypis edytorski]

hetmany — dziś popr. forma N.lm: hetmanami. [przypis edytorski]

hetmany — dziś popr. forma N. lm: z hetmanami. [przypis edytorski]

hetmany, senatory i insze panowie (daw.) — dziś: hetmani, senatorowie i inni panowie. [przypis edytorski]

hetmany (starop.) — dziś N.lm: (między) hetmanami. [przypis edytorski]

hetmany (starop. forma) — dziś N.lm: (z) hetmanami. [przypis edytorski]

Heto (białorus.) — to. [przypis edytorski]

hetoż prauda (białorus.) — toż to prawda. [przypis edytorski]

Hettner, Hermann (1821–1882) — niem. historyk literatury, historyk sztuki, dyrektor muzeum w Dreźnie i profesor Akademii Sztuk Pięknych tamże; autor m.in. historii literatury fr. XVIII w. (Geschichte der französischen Literatur im achtzehnten Jahrhundert, 1860). [przypis edytorski]

Hetyci — lud, który przywędrował do Anatolii (dziś Turcja) ok. 2000 r. p.n.e. Hetyci założyli tam państwo, które w XIV–XIII w. p.n.e. osiągnęło szczyt potęgi, stało się drugim imperium Bliskiego Wschodu i rywalizowało z Egiptem o dominację w Syrii. Około roku 1190 p.n.e. najazdy tzw. Ludów Morza, których inwazję udało się odeprzeć Egiptowi, spowodowały nagły upadek państwa hetyckiego. Powstały liczne państewka późnohetyckie w południowo-wschodniej Anatolii i północnej Syrii, które przetrwały do VIII w. p.n.e. Kiedy B. Prus tworzył swoją powieść, wiedza o Hetytach była uboga: uważano, że ich państwo znajdowało się na terenach północnej Syrii i wiedziano, że faraon Ramzes II podpisał traktat pokojowo-sojuszniczy z władcą Hetytów, poślubiając jego córkę. [przypis edytorski]

hetycka uroda — taka jak u kobiet z ludu Hetytów. Hetyci to staroż. lud indoeuropejski, który przywędrował do Anatolii (dziś Turcja) i założył tam państwo, które w XIV–XIII w. p.n.e. osiągnęło szczyt potęgi i rywalizowało z Egiptem o dominację w Syrii. Ok. 1190 p.n.e. najazdy tzw. Ludów Morza spowodowały nagły upadek imperium hetyckiego. Do poł. XIX w. Hetyci byli znani tylko z nielicznych wzmianek w Biblii, jako lud żyjący w pobliżu Kanaanu. Odkrycie ruin ich stolicy, archiwów państwowych oraz odszyfrowanie języka i pisma hetyckiego (1915) przyczyniły się do spopularyzowania informacji o Hetytach oraz pojawienia się hetytologii jako osobnej dziedziny historycznej. Żadna z zachowanych płaskorzeźb hetyckich nie wsławiła się ukazaniem szczególnej urody postaci kobiecych, autor wydaje się jej domniemywać na podstawie biblijnej historii o Batszebie, żonie „Uriasza Hetyty”, uwiedzionej pod nieobecność męża przez króla Dawida, który potem wysłał Uriasza na pewną śmierć (2Sm 11,2–27). [przypis edytorski]

„Hetzer” — Jagdpanzer 38(t), potocznie zwany „Hetzerem”, był produkowany przez Niemców w latach 1944-1945. Powstało ponad 2800 egzemplarzy tego udanego pojazdu. Dzięki niskiej sylwetce, silnej armacie kaliber 75 mm i pochyłemu pancerzowi doskonale nadawał się do ostrzeliwania z zasadzek nieprzyjacielskich czołgów. [przypis edytorski]

Heublein — właśc. Heublein Inc.; amerykański producent i dystrybutor napojów alkoholowych i żywności; spółka istniała do 1998 roku. [przypis edytorski]

heu, heu, me miserum (łac.) — ach, ach, biada mi. [przypis edytorski]

heure de confidence (fr.) — godzina poufności, chwila zwierzeń. [przypis edytorski]

Heureka — Eureka, legendarny okrzyk Archimedesa, oznaczający „znalazłem” i wyrażający radość z odkrycia. [przypis edytorski]

heures de confidence (fr.) — godziny zaufania. [przypis edytorski]

heurystyczny (z gr.) — oparty na heurystyce, tj. umiejętności wykrywania nowych prawd przez znajdywanie związków między faktami i stawianie hipotez. [przypis edytorski]

Heweliusz, Jan (1611–1687) — niem. astronom i konstruktor działający w Gdańsku. [przypis edytorski]

hewra (z hebr., gw. miejska) — towarzystwo, paczka; banda, zgraja; pierwotnie: pobożne bractwo. [przypis edytorski]

Heyl, Paul Renno (1872–1961) — amerykański wynalazca i fizyk, pracował nad ponownym wyznaczeniem stałej grawitacji Newtona za pomocą równowagi skrętnej. [przypis edytorski]

Heyman, Ernst (1870–1946) — profesor uczelni we Wrocławiu i Królewcu, potem w Berlinie. [przypis edytorski]