Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | czeski | dawne | drukarstwo, drukowany | filozoficzny | fizyka | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | hinduski | historia, historyczny | hiszpański | holenderski | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | obelżywie | poetyckie | pogardliwe | portugalski | pospolity | potocznie | prawo, prawnicze | przenośnie | przestarzałe | przymiotnik | przysłowiowy | przysłówek | psychologia, psychologiczny | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | rzeczownik | staropolskie | szwedzki | techniczny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | żeglarskie
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 14522 przypisów.
szlaga — kula z drewnianą rękojeścią, bitnia, rodzaj maczugi. [przypis edytorski]
szlaga (z niem. schlagen: bić, uderzać) — rębajło; por. szlagon: prowincjonalny, zasiedziały na wsi, niewykształcony szlachcic, hreczkosiej. [przypis edytorski]
szlag (daw.) — apopleksja, wylew krwi do mózgu. [przypis edytorski]
szlagoński (daw.) — właściwy szlagonowi; szlagon: bezpośredni w sposobie bycia niewykształcony szlachcic wiejski. [przypis edytorski]
szlagon (daw.) — niewykształcony szlachcic, mieszkający na prowincji. [przypis edytorski]
szlagoneria — zacofana, prowincjonalna szlachta. [przypis redakcyjny]
szlagon — niewykształcony szlachcic z prowincji. [przypis edytorski]
szlagon — prowincjonalny, zasiedziały na wsi, niewykształcony szlachcic. [przypis edytorski]
szlaja — prostytutka. [przypis edytorski]
szlaka — dziś popr.: szlaku. [przypis edytorski]
szlaki — dziś popr. forma N. lm: szlakami. [przypis edytorski]
Szlakiem duszy polskiej — szkice literacko-historiozoficzne Stanisława Przybyszewskiego wyd. Poznań 1917 r. po polsku oraz po niem. pt. Von Polens Seele, Jena (Lipsk) 1917. [przypis edytorski]
szlakować (daw.) — śledzić. [przypis edytorski]
szlakować — tropić, śledzić. [przypis edytorski]
szlak węgierski — funkcjonujący od średniowiecza do końca XVIII w. szlak handlowy łączący Polskę z Węgrami. Tym szklakiem przewożono przeważnie wino, srebro, miedź. Jedna z dróg szlaku węgierskiego przebiegała przez Boguchwałę, łącząc się ze szlakiem tatarskim ze Lwowa do Krakowa. [przypis edytorski]
szlamia — dziś: szlam; muł. [przypis edytorski]
szlamy — włosy (od futra). [przypis redakcyjny]
szlanne — tak w źródle; być może: szklanne (daw.), tj. szklane. W oryg. fr. des billes (bez przymiotnika): kulki (do gry), bile; bile wyrabiano ze szkła, z marmuru, z agatu lub z gliny. [przypis edytorski]
Szlarafia (z niem. Schlaraffenland) — baśniowy kraj obfitości i błogiego lenistwa, „kraina pieczonych gołąbków”. [przypis edytorski]
szlara — tu zapewne: coś przypominającego miękkie pióra (dosł.: pióra wokół oczu sowy). [przypis edytorski]
szlarka (daw.) — układające się w falbankę lub harmonijkę obszycie brzegu sukni, gorsetu a. czepka. [przypis edytorski]
szlę (daw.) — dziś popr. forma: ślę. [przypis edytorski]
Szlęzak — dziś popr.: Ślązak. [przypis edytorski]
szle — dziś popr. forma 3.os.lp: śle. [przypis edytorski]
szle — dziś popr.: śle. [przypis edytorski]
szleja — prosta uprząż z rzemiennych lub parcianych pasów. [przypis edytorski]
szleja — rodzaj najprostszej uprzęży. [przypis edytorski]
szleje — uprząż ze sznurków lub wąskich pasków. [przypis edytorski]
szlem (daw.) — hełm. [przypis edytorski]
szlemil — niedołęga. [przypis redakcyjny]
szlemy — ślemy. [przypis edytorski]
szlichtada (daw.) — kulig; zabawa polegająca na przejażdżce saniami, odwiedzaniu wszystkich sąsiadów i przyłączaniu ich do orszaku. [przypis edytorski]
szlichtada (daw., z niem. Schlitten: sanie) — kulig; zabawa polegająca na przejażdżce saniami, odwiedzaniu wszystkich sąsiadów i przyłączaniu ich do orszaku. [przypis edytorski]
szlichtada (daw., z niem. Schlitten: sanie) — rodzaj kuligu, rozrywka polegająca na przejażdżce kilkoma saniami, odwiedzaniu wszystkich domów w sąsiedztwie i przyłączaniu sąsiadów do orszaku. [przypis edytorski]
szli czterej pokornej postaci — Święci apostołowie Jakub, Piotr, Jan i Juda, brat Jakubowy. [przypis redakcyjny]
szli do rewerendy — szli na księży, przywdziewali suknię duchowną. [przypis redakcyjny]
szlifa — naramiennik; pasek materiału naszyty na ramieniu kurtki mundurowej z umieszczoną na nim odznaką stopnia wojskowego. [przypis edytorski]
szlifa — naramiennik; pasek materiału naszyty na ramieniu kurtki mundurowej z umieszczoną na nim odznaką stopnia w wojsku lub marynarce; dawniej bogato zdobiony element munduru. [przypis edytorski]
szlifa — pętla lub kokarda. [przypis redakcyjny]
szlif — dziś popr. forma D.lm: szlifów; szlify oficerskie — epolety, naramienniki munduru z oznaczeniami stopnia wojskowego; także: stopień oficerski. [przypis edytorski]
szlifibruk (daw.) — próżniak, włóczęga miejski. [przypis edytorski]
…szli, gniewem dysząc, Achaje — Iliada III 8. [przypis edytorski]
szlijcie — dziś popr.: ślijcie, tj. posyłajcie. [przypis edytorski]
szlij — dziś: ślij. [przypis edytorski]
szlij — ślij. [przypis edytorski]
szli [nieprzyjaciele] na lewe skrzydło — Grecy nie wykonali zwykłego „w tył zwrot”, lecz wykonali obrót [całości formacji] tak, by linia pierwsza była znowu linią pierwszą, a ostatnia ostatnią. Przy zwyczajnym zwrocie w tył ostatni szereg stałby się pierwszym, a pierwszy ostatnim. Przy takiej zmianie frontu, przy której każdy żołnierz zachowuje swoje pierwotne stanowisko [względem nieprzyjaciela], pozostają nadal dawne nazwy skrzydeł. Zawsze ci sami żołnierze są w pierwszej linii, drugiej, itd. To samo skrzydło jest zawsze „prawe”, bez względu na dokonany obrót. [Ksenofont przez „lewe skrzydło” Greków rozumie to, co w pierwotnej formacji, przed pierwszym starciem w bitwie, było oddalonym od Eufratu lewym skrzydłem, a teraz, kiedy formacja znajduje się po przeciwnej stronie pola bitwy, stało się prawym skrzydłem; red. WL]. [przypis tłumacza]
szli odbieżał — porzucił uprząż. [przypis edytorski]
szli plutonami — obok siebie (w linii bojowej) cztery plutony. [przypis tłumacza]
szli po miecze do boku (starop.) — sięgnęli do boku po miecze. [przypis edytorski]
szli renowie — dziś popr. forma: szły reny. [przypis edytorski]
szli rówieśni (…) do muzycznych (…) szkół — obowiązkowe wychowanie młodzieży zaczynało się w dziesiątym roku życia; żacy (μειράκια) uczyli się pisać, czytać i deklamować wiersze (przeważnie Homera) u bakałarza (γραμματιστής). Nauka ta trwała 3 lata. Od trzynastego do szesnastego roku życia trwał wyższy kurs, który obejmował naukę gry na cytrze i śpiewu znanych lub poznawanych poematów, przy wtórze cytry u nauczyciela muzyki (κιθαριστής); równocześnie kształcono ciało u nauczyciela gimnastyki (παιδοτρίβης) w zapaśnictwie, na boiskach (παλαίστρα). Pierwszy stopień wychowania, γράμματα, pomija poeta, jako niezmieniony: postęp nie dotarł widać do ateńskich żaczków. [przypis tłumacza]
szliśmy drogą romansów — postępowaliśmy jak bohaterowie romansów. [przypis redakcyjny]
szliśmy (…) miejscem w skale wolnym — Miejsce wolne do przejścia, to jest, niezajęte przez duchy w tym kręgu pokutujące. [przypis redakcyjny]
Szliśmy w milczeniu (…) jeden za drugim, jak dwa mnichy z celi — Obyczajem było w średnich wiekach wszystkich zakonników, a szczególnie franciszkanów, w znak głębokiej pokory iść jeden za drugim i z głową w dół spuszczoną; tak szli obaj poeci rozmyślający nad wypadkiem, jakiego naocznymi byli świadkami. [przypis redakcyjny]
Szlisselburg — tu: Twierdza Szlisselburska, położona na wyspie u wypływu rzeki Newy z jeziora Ładoga; od 1730 do 1917 pełniła funkcję carskiego więzienia politycznego. [przypis edytorski]
Szlisselburg — tu: Twierdza Szlisselburska, położona na wyspie u wypływu rzeki Newy z jeziora Ładoga; od 1730 do 1917 pełniła funkcję carskiego więzienia politycznego. [przypis edytorski]
szlom a. szłom (daw.) — rodzaj hełmu otwartego; szyszak. [przypis edytorski]
szlombra — rodzaj sukni kobiecej. [przypis redakcyjny]
szlub (daw.) — dziś: ślub. [przypis edytorski]
szlub — dziś popr.: ślub. [przypis edytorski]
szlubem tylko więzania kazano mi się sprawić — prawo pozwalało szlachcicowi w razie przestępstwa złożyć ślubowanie na rycerską cześć, że się na wezwanie sądu stawi, a tymczasem zostawał na wolności. [przypis redakcyjny]
szlubny — tak zawsze pisze Malczewski; dziś: ślubny. [przypis redakcyjny]
szlus (pot., z niem) — koniec. [przypis edytorski]
szlus (pot., z niem.) — koniec. [przypis edytorski]
szlus (z niem. schluss) — koniec. [przypis edytorski]
szlus (z niem. Schluss) — koniec. [przypis edytorski]
szmacianka — piłka zrobiona ze zwiniętych szmat. [przypis edytorski]
szmaciarz — czyli zajmujący się zbieraniem zniszczonych materiałów do recyklingu. [przypis edytorski]
szmaga — mały statek kupiecki. [przypis redakcyjny]
Szma Israel (hebr.) — dosł. „Słuchaj, Izraelu”, jedna z najważniejszych modlitw w judaizmie. [przypis edytorski]
Szma Israel — Słuchaj Izraelu, modlitwa, wyznanie wiary w jedynego Boga. [przypis tłumacza]
Szma Israel (Szma Isroel) — modlitwa, wyznanie wiary w jedynego Boga. [przypis tłumacza]
Szma Izrael — dosł.: „słuchaj Izraelu!”. Są to pierwsze słowa modlitwy odmawianej dwa razy dziennie podczas nabożeństw porannych i popołudniowych. Tę najstarszą z żydowskich modlitw recytowali już kapłani w Świątyni Jerozolimskiej. W diasporze stała się ona niejako hasłem narodu żydowskiego. Z tym wyznaniem na ustach szli na śmierć żydowscy męczennicy wszystkich czasów. [przypis tłumacza]
Szma Izrael (hebr.: Słuchaj, Izraelu) — pierwsze słowa, a zarazem nazwa jednej z najważniejszych modlitw żydowskich, pełniącej jednocześnie funkcję wyznania wiary w jedynego Boga. [przypis edytorski]
szmalcownictwo — w żargonie okupacyjnym zjawisko szantażowania, okradania i denuncjowania nazistowskim władzom ukrywających się Żydów. Istniało we wszystkich większych miastach, w których znajdowały się getta, ponieważ tam najczęściej można było wyłapywać osoby uciekające z zamkniętych dzielnic, zwłaszcza w okresie deportacji i likwidacji gett (czyli od połowy 1942). Szmalcownicy działali zwykle w grupach, czatując przy znanych miejscach ucieczek z getta (np. w Warszawie przy wyjściach z kanałów). Swoje ofiary okradali pod groźbą wydania na śmierć. Niejednokrotnie donosili na uciekających przez Zagładą Żydów i Żydówki nawet pomimo otrzymania pieniędzy czy innych kosztowności. Szantażowali i denuncjowali także osoby pomagające ukrywającym się. Niektórzy szmalcownicy podszywali się pod pomagających, obiecując wskazanie kryjówki, a następnie okradali ich i wydawali lub samodzielnie mordowali, dochodziło również do gwałtów na Żydówkach. Wśród znanych przypadków szmalcownictwa najczęściej pojawiają się w tej roli mężczyźni w wieku 25-40 lat, pochodzący ze wszystkich klas: urzędnicy, handlarze, inteligenci, artyści, robotnicy, uczniowie szkół średnich. Skala szmalcownictwa nie została nadal jednoznacznie ustalona przez badaczy, ponieważ przypadki szmalcownictwa nie były w wystarczającym stopniu dokumentowane w czasie Zagłady ani po wojnie, a ofiary szmalcowników w większości nie przeżyły. [przypis edytorski]
szmalc — tu: emalia. [przypis redakcyjny]
szmalec (gw.) — smalec. [przypis edytorski]
szmarag (daw.) — szmaragd. [przypis redakcyjny]
szmaragd — kamień szlachetny o zielonej barwie. [przypis edytorski]
szmaragi (daw. forma oboczna) — szmaragdy. [przypis redakcyjny]
szmarakiem złoto sie dwoi — dzięki szmaragdowi oprawionemu w złoto podwaja ono swą piękność lub wartość (podobnie ciało zyskuje dzięki pięknej duszy; zob. w. 8). [przypis redakcyjny]
szmat — dziś popr. forma M.lp: szmata. [przypis edytorski]
szmat — dziś w r.ż.: szmata. [przypis edytorski]
szmatek — kawałek. [przypis edytorski]
szmatek — tu: kawałek. [przypis edytorski]
szmatok (ros.) — kawałek. [przypis edytorski]
szmat — pewien obszar, kawał. [przypis edytorski]
szmat purpurowy — przen.: nazbyt ozdobny fragment, niepasujący do nastroju i wymowy całości. W jęz. ang. funkcjonują nawet pochodzące od tego sformułowania idiomatyczne wyrażenia purple patch oraz purple prose. [przypis edytorski]
szmekier (z niem.) — daw. pracownik służb celnych, poszukujący towarów pochodzących z przemytu. [przypis edytorski]
Szmeks — (Schmeks, Smeukek, Šmeks) Smokowiec, w roku 1875 przemianowany na Stary Smokowiec, obecnie część miasta Wysokie Tatry. [przypis redakcyjny]
szmelcem — emalią. [przypis redakcyjny]
szmelc — ochronna powłoka na powierzchni metalu. [przypis edytorski]
szmelc — ochronna warstwa na powierzchni metalu. [przypis redakcyjny]
szmelcowanie — metoda konserwacji metalu, polega na kilkakrotnym pokryciu go olejem jadalnym i każdorazowo wypaleniu. Powstaje wówczas twarda, szklista powłoka. [przypis edytorski]
szmelcowany — błyszczący, pokryty złotem. [przypis edytorski]
szmelcowany (daw.) — o metalu: pokryty gładką, szklistą powłoką zabezpieczającą przed korozją. [przypis edytorski]
szmelcowany — natarty kilkakrotnie tłuszczem (olejem, smalcem itp.); w ten sposób tradycyjnie zabezpieczano metal: zbroje, broń i in. [przypis edytorski]
szmelcowany — szmelcowanie to metoda konserwacji metalu, polega na kilkakrotnym pokryciu go olejem jadalnym i każdorazowo wypaleniu. Powstaje wówczas twarda, szklista powłoka. [przypis edytorski]
szmelcowany (z niem.) — pokryty szmelcem, powłoką, glazurą, dawaną na gorąco. [przypis redakcyjny]
szmelc (z niem.) — odpadki metalowe; złom. [przypis edytorski]
