Przypisy

Hermesy o uszach szpiczastych — zapewne omyłka autora: ze spiczastymi uszami i capią bródką przedstawiany był grecki bóg Pan, którego ojcem miał być Hermes. [przypis edytorski]

hermetyczne nauki — nauki tajemne. [przypis edytorski]

hermetyczny — dotyczący wiedzy tajemnej. [przypis edytorski]

Herminia Naglerowa (1890–1957) — pisarka i publicystka, z zawodu nauczycielka; w dwudziestoleciu międzywojennym publikowała realistyczną prozę z elementami ekspresjonizmu pod pseudonimem Jan Stycz, działała w Związku Literatów Polskich i PEN-Clubie; po wojnie na emigracji w Londynie, pełniła funkcję wiceprezeski Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. [przypis edytorski]

Hermione — córka Menelausa i Heleny, wnuczka Ledy, żona Pyrrusa, a po jego śmierci Orestesa. [przypis edytorski]

Hermogen a. Hermogenes — właśc. Marcus Tigelius Hermogenes, znany ówcześnie śpiewak. [przypis edytorski]

hermogenianie — wyznawcy poglądów Hermogenesa (II/III w.), gnostyka działającego w Syrii, a następnie w Kartaginie. [przypis edytorski]

Hermon — masyw górski o wys. 2814 m n.p.m., najwyższy szczyt w łańcuchu górskim Antyliban. Obecnie znajduje się na granicy Syrii, Izraela i Libanu. [przypis edytorski]

Hermopolis (z gr.: miasto ośmiu) — w staroż. Egipcie ośrodek kultu boga Thota (księżycowego boga mądrości, stwórcy świata), a także centrum kultu ośmiu bóstw (Ogdoady), które wg wierzeń miały tu zapoczątkować powstanie boga, stwórcy ludzi, byli to: bóstwa wód pierwotnych Nun i jego małżonka Naunet, bóstwa ciemności Kuk i Kauket, niewidzialności Tenemu i Tenemut (późn. Amon i Amaunet) oraz bóstwa uosabiające nieskończoną przestrzeń Huh i Hauhet; bogowie Ogdoady przybrali postać żab, zaś boginie postać węży, jedynie Amon stał się wężem o imieniu Kemofet, tj. „ten, który spełnił swój czas”. W okresie hellenistycznym kult Thota przekształcił się w kult Hermesa. [przypis edytorski]

hermy — słupy stawiane w staroż. Grecji przy drogach, skrzyżowaniach i bramach, zwieńczone głową lub popiersiem boga Hermesa, opiekuna podróżnych; na hermie umieszczano także wyobrażenie fallusa (męskiego członka). [przypis edytorski]

Hernani — bohater głośnego dramatu romantycznego Hernani, czyli honor kastylijski Wiktora Hugo (1802–1885) z 1829 r. [przypis edytorski]

Hernani — dramat romantyczny Wiktora Hugo; premiera w roku 1830 spowodowała ostrą dyskusję, tzw. bitwę o Hernaniego, i stanowi datę przełomową w historii teatru francuskiego. [przypis edytorski]

Hernani — dramat Wiktora Hugo (1829); jego premiera stała się pretekstem do gwałtownego sporu między klasykami a romantykami, określanego jako „bitwa o Hernaniego”. [przypis edytorski]

Hernani — dramat Wiktora Hugo (1829); jego wystawienie w teatrze stało się pretekstem do gwałtownego sporu między klasykami a romantykami, określanego jako „bitwa o Hernaniego”. [przypis edytorski]

Hernani — przełomowy dramat Wiktora Hugo z 1830, stanowiący praktyczną realizację zasad dramatu romantycznego; wzbudził kontrowersje, podzielił ówczesnych starszych i młodszych krytyków i odbiorców (tzw. „bitwa o Hernaniego”). [przypis edytorski]

Hernikowie (łac. Hernici) — staroitalski lud poch. sabińskiego, którego nazwa zoznacza „mieszkańców skał”; zamieszkały w Lacjum, między dzisiejszym jeziorem Ficino a doliną rzeki Sacco. [przypis edytorski]

Herod (72–4 p.n.e) — król Judei, namiestnik rzymski. [przypis edytorski]

Herod Agryppa I (10 p.n.e.–44 n.e.) — syn Arystobula I, wnuk Heroda Wielkiego, król Batanei, Gaulanitydy, Trachonu i Paneas od 37, Galilei i Perei od 39, Judei od 41. [przypis edytorski]

Herod Agryppa II (ok. 27–ok. 93 n.e.) — ostatni władca z dynastii herodiańskiej, prawnuk Heroda Wielkiego; wychowany w Rzymie, jako jako obywatel rzymski nosił imię Marek Juliusz Agryppa; panował na terytorium na płn. od Judei jako klient państwa rzymskiego, z prawem nadzoru nad Świątynią Jerozolimską; podczas powstania żydowskiego stanął po stronie Rzymu. [przypis edytorski]

Herod a. Herod Wielki (73/–4 p.n.e.) — w latach 37–4 p.n.e. król Judei, odpowiedzialny za tzw. rzeź niewiniątek. [przypis edytorski]

Herod a. Herod Wielki (73/72–4 p.n.e) — namiestnik Galilei, Celesyrii i Samarii, odpowiedzialny za tzw. „rzeź niewiniątek” (wymordowanie w Betlejem chłopców poniżej drugiego roku życia). [przypis edytorski]

Herod Antypas (ok. 22 p.n.e.–po 39 n.e.) — syn Heroda Wielkiego, od 4 p.n.e. tetrarcha Galilei i Perei; w 39 n.e. pozbawiony władzy przez Kaligulę i skazany na wygnanie. [przypis edytorski]

herodek — tu: herod-baba, energiczna kobieta o stanowczej woli. [przypis edytorski]

Herod — Herod I Wielki (ok. 73–4 p.n.e.), król Judei od 33 p.n.e.; wg Ewangelii wg Mateusza despota odpowiedzialny za tzw. rzeź niewiniątek (wymordowanie nowo narodzonych chłopców z Betlejem i okolic). [przypis edytorski]

Herodiada — żona Heroda Filipa, matka Salome; według Ewangelii doprowadziła do stracenia Chrzciciela. [przypis edytorski]

Herodikos (V w. p.n.e.) — grecki medyk, który jako pierwszy stosował ćwiczenia fizyczne jako metodę terapeutyczną, zalecał masaż i dietę; uważany za jednego z nauczycieli Hippokratesa. [przypis edytorski]

Herod I Wielki (ok. 73–4 p.n.e.) — król Judei od 33 p.n.e.; rządził despotycznie jako sprawny zarządca i budowniczy, zasłynął z kolosalnych projektów budowlanych, jak przebudowa Świątyni Jerozolimskiej, zakładał nowe miasta i wznosił twierdze. [przypis edytorski]

Herod I Wielki (ok. 73–4 p.n.e.) — król Judei od 33 p.n.e.; rządził despotycznie jako sprawny zarządca i budowniczy, zasłynął z kolosalnych projektów budowlanych, jak przebudowa Świątyni Jerozolimskiej, zakładał nowe miasta i wnosił twierdze. [przypis edytorski]

Herod I Wielki (ok. 73–4 p.n.e.) — król Judei od 33 p.n.e.; wg Biblii despota odpowiedzialny za tzw. rzeź niewiniątek (wymordowanie chłopców od drugiego roku życia z Betlejem i okolic). [przypis edytorski]

Herod I Wielki (ok. 73–4 p.n.e.) — od 37 p.n.e. król Judei z łaski Rzymu; rządził despotycznie jako sprawny zarządca i budowniczy, zasłynął z kolosalnych projektów budowlanych, zakładał nowe miasta i wnosił twierdze; wg Ewangelii wg Mateusza odpowiedzialny za tzw. rzeź niewiniątek (wymordowanie nowo narodzonych chłopców z Betlejem i okolic), stał się uosobieniem okrutnego władcy. [przypis edytorski]

Herod I Wielki (ok. 73–4 p.n.e.) — od 37 p.n.e. król Judei z łaski Rzymu; rządził despotycznie jako sprawny zarządca i budowniczy, zasłynął z kolosalnych projektów budowlanych, jak przebudowa Świątyni Jerozolimskiej, zakładał nowe miasta i wnosił twierdze; wg Ewangelii wg Mateusza odpowiedzialny za tzw. rzeź niewiniątek (wymordowanie nowo narodzonych chłopców z Betlejem i okolic). [przypis edytorski]

Herod — nawiązanie do Biblii i Ewangelii wg Mateusza, w której Herod, król Judei, jest pokazany jako despota odpowiedzialny za tzw. rzeź niewiniątek, czyli zabójstwo nowo narodzonych dzieci zainicjowane po to, by zgładzić Jezusa. [przypis edytorski]

Herodot daje nam pierwsze wieści o Nigrze (…) twierdząc, iż rzeka ta płynie ze wschodu na zachód i wpada w ocean pomiędzy 10 a 20 stopniem szerokości północnej — Herodot przekazuje wiadomość o mieście za pustynią, na zachód od Syrty, zamieszkałym przez ludzi o czarnej skórze, położonym nad „wielką rzeką”, płynącą z zachodu na wschód (!), czyli tak jak płynie Niger, w której widać było krokodyle; niczego nie wie o jej ujściu, przypuszcza natomiast, że rzeka ta stanowi górny odcinek Nilu, którego źródeł nie znano (Dzieje II 32–33); system współrzędnych geograficznych wynalazł dopiero Eratostenes (276–194 p.n.e.), żyjący 200 lat później. [przypis edytorski]

Herodot z Halikarnasu (ok. 484–426 p.n.e.) — historyk grecki. [przypis edytorski]

Herodot z Halikarnasu (ok. 484–ok. 426 p.n.e.) — historyk grecki, autor pierwszego zachowanego greckiego dzieła prozą pt. Dzieje; twierdzi Herodot, że żona, zdjąwszy suknie, wyzbywa się całej swojej skromności: Herodot, Dzieje I 8 (historia Gygesa). [przypis edytorski]

Herodot z Halikarnasu (ok. 484–ok. 426 p.n.e.) — historyk grecki, nazywany „Ojcem historii”, autor pierwszego zachowanego greckiego dzieła prozą pt. Dzieje, opisującego w 9 księgach wojny grecko-perskie oraz zawierającego cenne informacje o geografii, historii, wierzeniach i obyczajach Hellady oraz różnych krajów wchodzących wówczas w skład imperium perskiego, a także ludów ościennych. [przypis edytorski]

Herodot z Halikarnasu (ok. 484–ok. 426 p.n.e.) — historyk grecki, nazywany „ojcem historii”, autor pierwszego zachowanego greckiego dzieła prozą pt. Dzieje, opisującego w 9 księgach wojny grecko-perskie oraz zawierającego cenne informacje o geografii, historii, wierzeniach i obyczajach Hellady oraz różnych krajów wchodzących wówczas w skład imperium perskiego, a także ludów ościennych. [przypis edytorski]

Herod — właśc. Herod I Wielki (ok. 73 p.n.e.–4 n.e.), król Judei; w polskiej tradycji ludowej postać z jasełek (czyli widowiska przedstawiającego narodziny Jezusa Chrystusa), stanowiąca uosobienie okrutnego władcy. [przypis edytorski]

Herod właśc. Herod Wielki 74/73–4 p.n.e. — namiestnik Galilei od 47 r. p.n.e., namiestnik Celesyrii i Samarii od 46 r. p.n.e. Od roku 37 p.n.e. król Judei z łaski Rzymu. Dobry zarządca oraz inicjator wielu budowli. Wg Ewangelii Mateusza Herod Wielki wydał nakaz rozpoczynający tzw. Rzeź Niewiniątek, nie ma jednak innych przekazów, by takie zdarzenie miało miejsce. [przypis edytorski]

Herody — grupy kolędników odgrywające bożonarodzeniowe przedstawienie o przyjściu na świat Jezusa, rzezi niewiniątek i śmierci króla Heroda Wielkiego, nierzadko z wplecionymi zabawnymi wątkami ludowymi. [przypis edytorski]

Herod z Chalkis (10 p.n.e.–48 p.n.e.) — brat Heroda Agryppy I, wnuk Heroda Wielkiego, od 41 król niewielkiego królestwa Chalkis, między Damaszkiem a Bejrutem (Berytos). [przypis edytorski]

Herofilos (ok. 335–280 p.n.e.) — gr. lekarz, uważany za pierwszego anatoma: jako pierwszy wykonywał systematyczne sekcje zwłok w celach naukowych; współzałożyciel szkoły medycznej w Aleksandryjskim Muzejonie. [przypis edytorski]

heroiczniejszy — dziś: bardziej heroiczny. [przypis edytorski]

Heroidy — fikcyjne wierszowane listy miłosne, pisane przez Owidiusza; wypowiadały się w nich bohaterki mitologiczne. [przypis edytorski]

heroika — poematy heroiczne (o czynach bohaterów). [przypis edytorski]

heroina — bohaterka. [przypis edytorski]

heroina — bohaterka, zwł. romansu. [przypis edytorski]

heroina (daw., z gr.) — bohaterka, główna postać sztuki; tu: odtwórczyni głównej roli. [przypis edytorski]

heroina (z gr.) — bohaterka. [przypis edytorski]

heroj — bohater, heros. [przypis edytorski]

heroj — bohater. [przypis edytorski]

heroj (daw.) — bohater. [przypis edytorski]

heroje (daw.) — M. lm od wyrazu heroj: heros, bohater. [przypis edytorski]

heroj (z ukr.) — bohater. [przypis edytorski]

Heroldem całe wojsko mieć — mieć całe wojsko za herolda. [przypis edytorski]

heroldia — instytucja zajmująca się sprawdzaniem dowodów szlachectwa i prowadzeniem ksiąg szlachty. [przypis edytorski]

heroldia — po powstaniu listopadowym dekretem carskim powołano, na wzór analogicznej instytucji rosyjskiej, Heroldię Królestwa Polskiego (1836–1861), która zajmowała się sprawdzaniem dowodów szlachectwa i prowadzeniem ksiąg szlachty; po rozwiązaniu instytucji jej dokumenty trafiły do Petersburga. [przypis edytorski]

heroldia — urząd, który działał w Królestwie Polskim i zajmował się zatwierdzaniem dowodów szlachectwa. [przypis edytorski]

herold — średniowieczny urzędnik, ogłaszający w imieniu władcy ważne zarządzenia lub wydarzenia. [przypis edytorski]

herold — urzędnik dworski, mistrz ceremonii. [przypis edytorski]

Heron z Aleksandrii (ok. 10–ok. 70) — gr. matematyk, fizyk i wynalazca; konstruktor m.in. fontanny Herona: urządzenia hydraulicznego złożonego z trzech zbiorników umieszczonych na różnych wysokościach oraz łączących je rurek, w którym dzięki wypieraniu wody i powietrza z dwu niższych zbiorników na najwyższym przez rurkę wytryskuje woda. [przypis edytorski]

heros balafré (fr.) — bohater z blizną. [przypis edytorski]

Herostrates — szewc, który w 356 p.n.e spalił wielką świątynię Artemidy w Efezie dla zapewnienia sobie nieśmiertelnej sławy. [przypis edytorski]

Herostrates — szewc, który w 356 r. p.n.e spalił wielką świątynię Artemidy w Efezie dla zapewnienia sobie nieśmiertelnej sławy. [przypis edytorski]

Herostrat, właśc. Herostrates — szewc, który w 356 p.n.e spalił wielką świątynię Artemidy w Efezie dla zapewnienia sobie nieśmiertelnej sławy. [przypis edytorski]

„Herr Doktor, diese ewige Literaturschreiberei werd ich nicht dulden!” (niem.) — Panie doktorze, ta cała pisanina nie będzie tolerowana. [przypis edytorski]

Herr Doktor! schon ist sechse (niem.) — panie doktorze, już szósta. [przypis edytorski]

Herrengasse — historyczna ulica w centrum Wiednia. [przypis edytorski]

Herrenvolk (niem.) — rasa panów. [przypis edytorski]

Herr Gendarm, ich hatte die feste Absicht abzureisen (niem.) — panie żandarmie, mam silne postanowienie wyjechać. [przypis edytorski]

Herr Gott (niem.) — Panie Boże. [przypis edytorski]

Herr Gott! (niem.) — Panie Boże. [przypis edytorski]

Herr Gott! (niem.) — wykrzyknik: „Panie Boże!” a. „Na Boga!”. [przypis edytorski]

Herr Inspektor (niem.) — pan inspektor. [przypis edytorski]

Herriot, Édouard (1872–1957) — francuski polityk i pisarz, przewodniczący Partii Radykalnej, trzykrotnie premier Francji (1924–1925, 1926 i 1932). [przypis edytorski]

Herr Jesu! (niem.) — Panie Jezu. [przypis edytorski]

Herr Jesus! Mein Gott! (niem.) — Panie Jezu! Mój Boże! [przypis edytorski]

Herr Jesus (niem.) — Panie Jezu. [przypis edytorski]

Herr Jesus! (niem.) — Panie Jezu [przypis edytorski]

Herr Johann Trax (niem.) — Pan Johann Trax. [przypis edytorski]

Herr Meister (niem.) — panie mistrzu. [przypis edytorski]

herrnhuci (z niem. Herrnhut: Straż Pańska) a. bracia morawscy — ewangelicka wspólnota kościelna ukształtowana w XVIII w. przez uciekinierów religijnych, którzy schronili się w Saksonii, kontynuująca doktrynę i tradycje braci czeskich (ruchu wyłonionego z husytyzmu). [przypis edytorski]

herrnhuterowski — od Herrnhut, miasta położonego w niem. Saksonii, azylu dla braci morawskich (wspólnota kościelna nawiązująca do doktryny braci czeskich, ruchu wyłonionego z husytyzmu). [przypis edytorski]

Herr (niem.) — pan. [przypis edytorski]

Herr Offizier, bitte (niem.) — panie oficerze, proszę. [przypis edytorski]

Herr Offizier, wie weit ist es nach Treblinka (niem.) — panie oficerze, jak daleko jest do Treblinki. [przypis edytorski]

Herr Wachtmeister (niem.) — pan posterunkowy. [przypis edytorski]

Herr Zugführer (niem.) — pan kierownik (pociągu) a. dowódca (plutonu). [przypis edytorski]

Herschel, Frederick William (1738–1822) — urodzony w Niemczech angielski astronom, konstruktor teleskopów i kompozytor, znany z wielu odkryć astronomicznych, a szczególnie z odkrycia w 1781 planety Uran, pierwszej nowo odkrytej planety od czasów starożytnych. [przypis edytorski]

Herse — dawny ekskluzywny dom mody założony w 1868 przez Bogusława Hersego w Warszawie. [przypis edytorski]

Herse — ekskluzywny dom mody założony przez Bogusława Hersego w Warszawie. [przypis edytorski]

Hersent, Charles (1580–1665) — fr. kaznodzieja, występował w obronie Kornela Ottona Jansena (1585–1638), który wychodząc od nauki św. Augustyna zapoczątkował ruch pobożnościowy zw. jansenizmem, kładący nacisk na grzeszność i zło w człowieku oraz głoszący konieczność łaski bożej dla wypełniania przez ludzi przykazań i dojścia do zbawienia. [przypis edytorski]

Herse — pot.: ekskluzywny dom mody założony przez Bogusława Hersego w Warszawie. [przypis edytorski]

herste (jid.) — słyszycie, słyszcie. [przypis edytorski]

herst (jid.) — słyszysz, słuchaj. [przypis edytorski]

herst wodzić (daw.) — rej wodzić, przewodzić. [przypis edytorski]

herszt (pot.) — przywódca bandy. [przypis edytorski]

herszt — przywódca bandy. [przypis edytorski]

herszt — przywódca. [przypis edytorski]

hersz tu (ukr. герш-ту, z niem. hörst du: słyszysz) — stylizacja językowa, cytat z języka jidysz, używanego przez Żydów w Europie Środkowej i Wschodniej. [przypis edytorski]