Przypisy

Psychon — popr. Physkon (gr.: brzuchacz), przydomek Ptolemeusza VIII Euergetesa II (ok. 182–116 p.n.e.), władcy Egiptu z dynastii Ptolemeuszy, syna Ptolemeusza V Epifanesa, na którego cześć wydano dekret zapisany na słynnym kamieniu z Rosetty, mający przełomowe znaczenie dla odczytania egipskich hieroglifów. [przypis edytorski]

psychopatologia — nauka o zaburzeniach psychicznych, szczególnie o ich przyczynach oraz metodach rozpoznawania. [przypis edytorski]

psychopatyczna konstytucja — tu: patologiczna konstrukcja psychiczna. [przypis edytorski]

Psylle i Marsy — poskromiciele węży; Goethe czyni ich strażnikami wozu Afrodyty-Galatei. [przypis edytorski]

Psyria — dziś Psara, wysepka w pobliżu Chios. [przypis edytorski]

psy się zdadzą domowemi (starop.) — zdają się psami domowymi; wydają się psami domowymi. [przypis edytorski]

Pszczelin — pierwsza w zaborze rosyjskim szkoła rolnicza, otwarta w 1900 przez Warszawskie Towarzystwo Pszczelniczo-Ogrodnicze (stąd nazwa placówki i gospodarstwa), położona na Mazowszu, ok. 25 km od centrum Warszawy; placówka działała przez ponad 100 lat, pod koniec istnienia jako Zespół Szkół Rolniczych; w 2005 szkołę zlikwidowano, w 2015 budynki szkolne zburzono, na terenie szkoły powstało nowe osiedle miasta Brwinów. [przypis edytorski]

pszczelnik — pasieka. [przypis edytorski]

„Pszczółka” — galicyjskie czasopismo społeczno-polityczne, wydawane razem z „Wieńcem” na przełomie XIX i XX w. [przypis edytorski]

pszczółki głowy — tu: myśli. [przypis edytorski]

pszczoła liguryjska a. pszczoła włoska (biol.) — potoczna nazwa podgatunku Apis mellifera ligustica pszczoły miodnej, pochodząca od nazwy włoskiego regionu Liguria, w którym go po raz pierwszy wyróżniono. [przypis edytorski]

pszczoła — tu: rozpoznawalny element heraldyki wprowadzonej przez Napoleona I w 1808 r.; nowy herb Francji w miejsce królewskich złotych lilii na niebieskim tle miał złote pszczoły na tle czerwonym; taki płaszcz okalał złotego cesarskiego orła trzymającego w szponach błyskawice. [przypis edytorski]

pszczoły Akademii (…) osiądźcie na Muzom odtąd poświęconych ustach — w starożytności Muzy, boginie opiekunki sztuk pięknych i nauki, często wiązano z pszczołami, nazywanymi „ptakami Muz”, przynoszącymi dar słodyczy pieśni i pięknej wymowy na usta poetów; Akademia to starożytna grecka szkoła filozoficzna założona przez Platona w gaju poświęconym herosowi ateńskiemu Akademosowi (stąd nazwa). [przypis edytorski]

pszczoły dokoła Muz — w starożytności Muzy często wiązano z pszczołami, nazywanymi „ptakami Muz”, przynoszącymi dar słodyczy pieśni i pięknej wymowy na usta poetów. [przypis edytorski]

pszczoły hyblejskie — miód hyblejski był w starożytności uważany za najsłodszy. [przypis edytorski]

pszczoli — dziś popr.: pszczeli. [przypis edytorski]

Pszczyna — miasto w płd. Polsce, w woj. śląskim. [przypis edytorski]

ptacy (daw.) — dawna forma l.m rzeczownika ptak, dziś: ptaki. [przypis edytorski]

ptacy — dziś popr. forma M. lm: ptaki. [przypis edytorski]

ptacy — dziś popr.: ptaki. [przypis edytorski]

ptacy (…) krakali (daw.) — dziś popr. forma: ptaki krakały. [przypis edytorski]

ptacy (…) się żegnali — dziś popr.: ptaki się żegnały. [przypis edytorski]

ptacy swobodni — dziś popr. forma M. lm: ptaki swobodne. [przypis edytorski]

ptak Ateny — sowa. [przypis edytorski]

ptak Benu — święty ptak czczony w Heliopolis. Powstał sam z siebie na początku świata i unosił się ponad prawodami, a następnie spoczął na pierwszym pagórku stałego lądu, który się z tych wód wyłonił. Pierwowzór feniksa. [przypis edytorski]

ptak Jowisza (mit. rzym.) — orzeł; obok gromu był to najważniejszy atrybut boga nieba, burzy i deszczu, najwyższego władca nieba i ziemi, ojca bogów. [przypis edytorski]

ptak Jowisza — orzeł. [przypis edytorski]

Ptak ma swoje gniazdo, liszka swoją jamę, a syn człowieczy nie ma, gdzie by głowę swoją mógł przykłonić! — cytat z Biblii (Łk 9,58 i Mt 8,20). [przypis edytorski]

ptak Minerwy — sowa; Minerwa — mit. rzym. bogini mądrości (odpowiednik Ateny z mit. gr.). [przypis edytorski]

ptakóm — dziś popr. forma C. lm: ptakom. [przypis edytorski]

ptakowie — dziś popr. forma M. lm: ptaki. [przypis edytorski]

ptak (…) palladowy — sowa, ptak Ateny, gr. bogini mądrości. [przypis edytorski]

ptak Rok — legendarny olbrzymi ptak drapieżny z opowieści perskich i arabskich; występuje w jednej z Baśni tysiąca i jednej nocy. [przypis edytorski]

ptak Ruk, Rok, Ruch — olbrzymi ptak, który może przesłonić słońce i zmienić dzień w noc, pojawia się w mitologii perskiej. Występuje w jednej z Baśni tysiąca i jednej nocy — atakuje statek Sindbada Żeglarza. [przypis edytorski]

Ptak się nad nimi ukazał, gdy chcieli się wedrzeć na mury… — Iliada XII 200–207. [przypis edytorski]

ptastwo (daw.) — dziś popr.: ptactwo. [przypis edytorski]

ptastwo (daw.) — ptactwo. [przypis edytorski]

ptastwo — dziś popr.: ptactwo. [przypis edytorski]

ptastwo — dziś: ptactwo. [przypis edytorski]

ptastwo — ptactwo. [przypis edytorski]

ptaszęcymi (…) głosy — dziś: ptaszęcymi głosami. [przypis edytorski]

ptaszętóm — dziś popr. forma C. lm: ptaszętom. [przypis edytorski]

ptaszniczka — lekka, małokalibrowa strzelba myśliwska przeznaczona do polowań na siedzące ptactwo; zwana też cieszynką. [przypis edytorski]

ptasznik — hodowca i/lub sprzedawca ptaków bądź drobnych zwierząt. [przypis edytorski]

ptasznik — myśliwy polujący na ptaki. [przypis edytorski]

Ptasznik z Tyrolu — tytuł operetki Karla Zellera z 1891 roku. [przypis edytorski]

pterodaktyl (biol.) — pierwszy odkryty wymarły gad latający, żyjący w okresie późnej jury (150–145 mln lat temu); daw. przez „pterodaktyle” rozumiano ogólnie wymarłe latające gady. [przypis edytorski]

Ptha, dziś popr. Ptah (mit. egip.) — bóg stwórca czczony w Memfis, patron rzemieślników. [przypis edytorski]

ptifury (z fr.) — małe ciasteczka deserowe, serwowane do kawy a. herbaty. [przypis edytorski]

ptifury (z fr. petits fours: herbatniki, paszteciki) — małe ciasteczka deserowe, serwowane do kawy a. herbaty. [przypis edytorski]

Ptolemejowie — dziś popr.: Ptolemeusze, dynastia pochodzenia macedońskiego panująca w staroż. Egipcie w latach 304–30 p.n.e., założona przez jednego z wodzów Aleksandra Wielkiego, Ptolemeusza (gr. Ptolemajos) I Sotera. Nazwa dynastii pochodzi od imienia założyciela oraz kolejnych władców, którzy nosili to samo imię. Pod rządami Ptolemeuszy stolica ich państwa, Aleksandria, stała się największym miastem świata śródziemnomorskiego oraz głównym centrum nauki i kultury hellenistycznej. Po śmierci ostatniej władczyni, Kleopatry VII, Egipt został prowincją rzymską. [przypis edytorski]

Ptolemeusza wdowa — w oryg.: the queen of Ptolemy; Kleopatra pochodziła z dynastii Ptolemeuszów; po wstąpieniu na tron poślubiła swego młodszego brata Ptolemeusza XIII, który odsunął ją od władzy i zmusił do emigracji, lecz zginął, występując przeciw wspierającym Kleopatrę wojskom Juliusza Cezara; następnie poślubiła jako współwładcę drugiego brata, Ptolemeusza XIV, którego po śmierci Cezara rozkazała zamordować, po czym objęła rządy w imieniu małoletniego Cezariona, swojego syna ze związku z Cezarem. [przypis edytorski]

Ptolemeusz Klaudiusz (ok. 100–ok. 168) — grecki astronom i geograf pracujący w Aleksandrii; rozwinął geocentryczny model świata, spisał kompendium wiedzy astronomicznej (Almagest). [przypis edytorski]

Ptolemeusz (Ptolemeusz Klaudiusz) (ok. 100–ok. 168) — gr. astronom i geograf, pracujący w Aleksandrii; rozwinął geocentryczny model świata, spisał kompendium wiedzy astr. (Almagest); opisał zasady tworzenia map, stworzył atlas geogr. ze współrz. ok. 8000 miejsc. [przypis edytorski]

Ptolemeusz (Ptolemeusz Klaudiusz) (ok. 100–ok. 168) — gr. astronom i geograf; rozwinął geocentryczny model świata, spisał kompendium wiedzy astr.; opisał zasady tworzenia map, stworzył atlas geogr. ze współrz. ok. 8000 miejsc. [przypis edytorski]

Ptolemeusz (Ptolemeusz Klaudiusz) (ok. 100–ok. 168) — grecki astronom i geograf pracujący w Aleksandrii; rozwinął geocentryczny model świata, spisał kompendium wiedzy astronomicznej (Almagest). [przypis edytorski]

Ptolemeusz (Ptolemeusz Klaudiusz) (ok. 100–ok. 168) — grecki astronom i geograf pracujący w Aleksandrii; rozwinął geocentryczny model świata, w którym nieruchoma Ziemia znajduje się w centrum wszechświata i stanowi środek dla otaczających ją koncentrycznych, obracających się, kryształowych sfer z umieszczonymi na nich planetami, Słońcem, Księżycem i gwiazdami. [przypis edytorski]

Ptolomeje — dziś popr.: Ptolemeusze, dynastia pochodzenia macedońskiego panująca w staroż. Egipcie w latach 304–30 p.n.e., założona przez jednego z wodzów Aleksandra Wielkiego, Ptolemeusza (gr. Ptolemajos) I Sotera. Nazwa dynastii pochodzi od imienia założyciela oraz kolejnych władców, którzy nosili to samo imię. Pod rządami Ptolemeuszy stolica ich państwa, Aleksandria, stała się największym miastem świata śródziemnomorskiego oraz głównym centrum nauki i kultury hellenistycznej. Po śmierci ostatniej władczyni, Kleopatry VII, Egipt został prowincją rzymską. [przypis edytorski]

Ptolomeów córa — Kleopatra Wielka (69–30 p.n.e.), córka Ptolemeusza XII Auletesa; po śmierci ojca w 51 r. p.n.e. objęła rządy w Egipcie, poślubiwszy, zgodnie z tradycją egipską, swego (dziesięcioletniego wówczas) brata Ptolemeusza XIII; była związana z Juliuszem Cezarem, któremu urodziła syna, Ptolemeusza XV Cezariona, a następnie z Markiem Antoniuszem i miała z nim troje dzieci: bliźnięta Aleksandra Heliosa i Kleopatrę Selene oraz syna Ptolemeusza Filadelfosa. Kiedy po bitwie pod Akcjum w 31 roku p.n.e. armia Oktawiana, pokonawszy połączone wojska Antoniusza i Kleopatry, wkroczyła do Egiptu, a starania o zapewnienie sukcesji tronu potomstwu Kleopatry nie powiodły się, Kleopatra popełniła samobójstwo 12 sierpnia 30 roku p.n.e. [przypis edytorski]

Ptolomeusze — dziś popr.: Ptolemeusze, dynastia pochodzenia macedońskiego panująca w staroż. Egipcie w latach 304–30 p.n.e., założona przez jednego z wodzów Aleksandra Wielkiego, Ptolemeusza (gr. Ptolemajos) I Sotera. Nazwa dynastii pochodzi od imienia założyciela oraz kolejnych władców, którzy nosili to samo imię. Pod rządami Ptolemeuszy stolica ich państwa, Aleksandria, stała się największym miastem świata śródziemnomorskiego oraz głównym centrum nauki i kultury hellenistycznej. [przypis edytorski]

Ptolomeusz — przedstawiciel dynastii pochodzenia macedońskiego, panującej w starożytnym Egipcie w latach 304–30 p.n.e. [przypis edytorski]

ptomainy — aminy z grupy diaminoalkanów: putrescyna (1,4-diaminobutan) i kadaweryna (1,5-diaminopentan); wytwarzane w procesach gnilnych białek, charakteryzujące się nieprzyjemnym zapachem; pot. jady trupie. [przypis edytorski]

p. t. — skrót od pleno titulo, z łac.: z zachowaniem wszystkich należnych tytułów. [przypis edytorski]

ptymetr (daw.; z fr. petit-maître) — fircyk, dandys, elegant. [przypis edytorski]

ptymetr (z fr. petit maître) — zdrobnienie od: mistrz, nauczyciel; tu: sztukmistrz. [przypis edytorski]

publica opera (łac.) — budynki użyteczności publicznej. [przypis edytorski]

publice (łac.) — publicznie. [przypis edytorski]

publici iuris (łac.) — tu: publicznie dostępna. [przypis edytorski]

publicity (ang.) — reklama. [przypis edytorski]

publicum (łac.) — publiczność. [przypis edytorski]

publicznem — daw. forma N. i Msc. lp przymiotników r.n.; dziś tożsama z r.m.: publicznym. [przypis edytorski]

publicznych placów, na których, jak powiedział poeta, obywatel się blaskiem okrywa — por. Homer, Iliada IX 441. [przypis edytorski]

publika — daw.: dobro powszechne, sprawy publiczne; zgromadzenie publiczne, publiczność. [przypis edytorski]

publikaninie (hist.) — w państwie rzymskim dzierżawcy dochodów państwowych w prowincjach, pobierający podatki i opłaty i przekazujący skarbowi państwa zakontraktowaną sumę; różnica pomiędzy zebranymi pieniędzmi a kwotą umówioną ze skarbem stanowiła dochód publikanów, toteż często narzekano na ich chciwość i wyzysk. [przypis edytorski]

Publikola, właśc. Publius Valerius Publicola (zm. 503 p.n.e.) — rzymski arystokrata, polityk i dowódca, uważany za jednego z ojców założycieli republiki; jeden z przywódców powstania przeciwko Tarkwiniuszom, pierwszy konsul republiki (w 509 p.n.e., razem z Lucjuszem Juniuszem Brutusem); urząd konsula pełnił łącznie czterokrotnie; swoim oddaniem sprawie ludu zyskał sobie przydomek Publicola (Przyjaciel ludu). [przypis edytorski]

publikum (z łac.) — publika, publiczność, słuchacze. [przypis edytorski]

Publius Syrus, popr.: Publilius Syrus (I w. p.n.e.) — rzymski pisarz, znany jako autor zbioru kilkuset sentencji (Sententiae). [przypis edytorski]

Publius Terentius Afer (ok. 195 p.n.e.– po 159 p.n.e.) — komediopisarz rzymski. [przypis edytorski]

Publius Volumnius — filozof z I w. p.n.e., przyjaciel Brutusa. [przypis edytorski]

Publiusz i Kwintus, którzy nam (…) wodociągami wodę sprowadzili — informacja o członkach rodu wzięta z Plutarcha, ale ci byli potomkami, a nie przodkami Koriolana. Kwintus Marcjusz Rex był pretorem w 144 p.n.e. i na polecenie senatu wyremontował dwa istniejące akwedukty oraz zbudował nowy, większy: Aqua Marcia. [przypis edytorski]

Puccini, Giacomo (1858–1924) — włoski kompozytor muzyki operowej, jeden z wielkich mistrzów tradycyjnej opery. [przypis edytorski]

puc (daw., pot.) — blaga, kłamstwo. [przypis edytorski]

pucer (z niem. putzen: szorować, czyścić) — ordynans na służbie u oficera (w tym wypadku w randze lejtnanta, czyli porucznika). [przypis edytorski]

Puchaczew, dziś popr.: Pugaczow, Jemieljan (1742–1775), doński Kozak, który podając się za cudownie uratowanego cara Piotra III, wszczął powstanie chłopskie (1773–75), które ogarnęło całą południowo-zachodnią część cesarstwa rosyjskiego. [przypis edytorski]

puchar bliźniak — właśc. czara dwuuszna. [przypis edytorski]

puchar (daw.) — dziś popr.: puchar. [przypis edytorski]

puchar letejski (mit.) — Leta była jedną z rzek krainy zmarłych, a jej woda miała przynosić zapomnienie. [przypis edytorski]

puchar zyskać żaden nie ma chęci — dziś popr.: żaden nie ma chęci zyskać pucharu. [przypis edytorski]

puchlina — gromadzenie się zbyt dużej ilości płynu w jamach ciała. [przypis edytorski]

puchlina — nadmierne gromadzenie się wody w jamach ciała. [przypis edytorski]

puchlina — właśc. puchlina wodna, daw. określenie schorzenia polegającego na gromadzeniu się płynów w otrzewnej i ogólnym obrzęku; uważano niegdyś (co znajduje wyraz w tej bajce Krasickiego), że przyczyną choroby jest nadmierne spożywanie wody. [przypis edytorski]

puchlina wodna (med.) — historyczne sformułowanie medyczne odnoszące się do gromadzenia nadmiernej ilości płynu w tkankach. [przypis edytorski]

Puchną nogi i ciało — jest to tzw.obrzęk głodowy, którego przyczyną jest niedożywienie. Spowodowany jest procesem rozkładania białek w organizmie przy braku tłuszczów i węglowodanów. [przypis edytorski]

puchniejącą — dziś: puchnącą. [przypis edytorski]

pucówka (daw., pot.) — awantura. [przypis edytorski]

pucówka (daw., pot.) — ostre napomnienie, nagana. [przypis edytorski]

pucówka (daw., pot.) — ostre napomnienie, nagana; rzadziej: cięgi, chłosta. [przypis edytorski]

pucówka (daw., pot.) — ostre upomnienie; bura. [przypis edytorski]

pucołowaty — tu: gruby, wypchany. [przypis edytorski]

pucolana — drobny popiół lub pył wulkaniczny, składający się głównie z krzemionki; wykorzystywany w budownictwie z powodu zdolności do wiązania wapna. [przypis edytorski]