Przypisy

fijołkowe — dziś popr.: fiołkowe. [przypis edytorski]

fijoł — tu: wariat. [przypis edytorski]

fikcyjne — w innym wydaniu, w tym samym tłumaczeniu: nieciekawe. [przypis edytorski]

Fik, Ignacy (1904–1942) — krytyk literacki i poeta; publikował w czasopismach: „Nasz Wyraz”, „Sygnały”, „Gazeta Literacka”, „Pion”, „Życie Literackie”; autor prac z zakresu historii literatury (Rodowód społeczny literatury, 1938; Dwadzieścia lat literatury polskiej, 1939) oraz tekstów publicystycznych zaangażowanych zarówno w aktualne spory literackie (np. wokół Ferdydurke Gombrowicza), jak kwestie społeczne. [przypis edytorski]

Fik, Ignacy (1904–1942) — poeta, krytyk literacki i publicysta. [przypis edytorski]

fiksat (daw.) — wariat. [przypis edytorski]

fiksatka (daw.) — wariatka. [przypis edytorski]

fiksatuar (daw.) — brylantyna. [przypis edytorski]

fiksatuarować — smarować włosy fiksatuarem, czyli pomadą. [przypis edytorski]

fiksować kogoś (daw.) — patrzyć uporczywie na kogoś. [przypis edytorski]

fiks (przest., z fr. jour fixe: ustalony dzień) — spotkanie towarzyskie, przyjęcie. [przypis edytorski]

fiks — umówione spotkanie. [przypis edytorski]

Fiłatka i Miroszka współzawodnicy, czyli czterech panów młodych i jedna panna młoda — popularny wodewil rosyjskiego aktora i dramaturga Piotra Grigoriewicza Grigoriewa (1807–1854), wystawiany w petersburskim Teatrze Aleksandryjskim. [przypis edytorski]

Filadelfia — miasto na płn.-wsch. wybrzeżu Stanów Zjednoczonych, w stanie Pensylwania. [przypis edytorski]

Filalet — Filaletes, jakośmy i wyżej przypisali, wykłada się miłownik prawdy. Tak nasz Frycz nazwał swoję jedną oracją (przypis źródła). [przypis edytorski]

Filangeri, Gaetano (1753–1788) — włoski uczony i prawnik, reformator oświeceniowy. [przypis edytorski]

Filangieri, Gaetano (1753–1788) — wł. uczony i prawnik, związany z prowincją Neapolu, minister w Królestwie Neapolu i wielki reformator w duchu Oświecenia; autor La scienza della legislazione (tj. „Wiedza o prawodawstwie”, 1780). [przypis edytorski]

filantropia — dobroczynność; gr. dosł.: miłość do ludzi. [przypis edytorski]

filantropia — dobroczynność. [przypis edytorski]

filantropia — działalność dobroczynna. [przypis edytorski]

filantropijniejszy — dziś popr. bardziej filantropijny. [przypis edytorski]

filantropijny — miłosierny. [przypis edytorski]

filantropowie — dziś popr. M. lm: filantropi. [przypis edytorski]

filantrop (z gr.) — człowiek dobry, życzliwy, pomagający biednym. [przypis edytorski]

filantrop (z gr.) — dobrodziej, wspomagający ubogich. [przypis edytorski]

filantrop (z gr. philánthrōpos: kochający ludzkość) — dobrodziej, wspomagający ubogich. [przypis edytorski]

Fil (daw.) — spolszczona (dziś niepoprawna) pisownia anglosaskiego imienia Phil, skróconej formy imienia Philip. [przypis edytorski]

fil d'écosse (fr.) — fildekos; gatunek materiału wykonanego z przędzy egipskiej. [przypis edytorski]

fil d'Ecosse (fr.) — miękkie, lśniące nici bawełniane przeznaczane na wyrób pończoch. [przypis edytorski]

File (gr. Φιλαί, łac. Philae) — wyspa na Nilu na I katarakcie (dziś na Jeziorze Nasera), w staroż. uważana za jedno z miejsc pochówku Ozyrysa; znajdował się na niej kompleks świątynny poświęcony Izydzie, ostatni aktywny ośrodek religii starożytnego Egiptu, oficjalnie zamknięty z rozkazu cesarza Justyniana w VI w. [przypis edytorski]

Filemon, Baucyda (mit. rzym.) — para staruszków, którzy ugościli Jowisza i Merkurego, nie poznając w nich bogów; w nagrodę bogowie ocalili ich dom podczas wielkiej powodzi, spełnili też prośbę staruszków, którzy pragnęli równocześnie umrzeć, i zamienili ich w drzewa; z legendy tej Goethe wziął tylko imiona. [przypis edytorski]

Filesjosa i Ksantiklesa za braki w ładunkach okrętowych, których mieli pilnować — por. ks. V, 1. [przypis edytorski]

file (starop.) — chwile. [przypis edytorski]

filet de boeuf (fr.) — filet wołowy. [przypis edytorski]

filharmonia — instytucja organizująca koncerty muzyki poważnej, posiadająca własny skład muzyków; pot. także: budynek, w którym odbywają się koncerty muzyki poważnej. [przypis edytorski]

filho da puta (port.) — skurwysyn. [przypis edytorski]

filiacja (z łac. filiatio: synostwo) — pokrewieństwo, powiązanie pomiędzy dwoma osobami a. rzeczami, z których jedna pochodzi od drugiej. [przypis edytorski]

filiacja (z łac. filiatio: synostwo) — powiązanie pomiędzy osobami oparte na pochodzeniu. [przypis edytorski]

filiacja — związek oparty na pochodzeniu. [przypis edytorski]

Filida a. Filis — konwencjonalne imię kobiece z poezji sielankowej. [przypis edytorski]

filigran — ornament z cienkich drucików. [przypis edytorski]

filigranowy — delikatny, ażurowy; od: filigran: rodzaj ornamentu wykonanego z cienkich drucików. [przypis edytorski]

filigran — rodzaj ornamentu wykonanego z cienkich drucików. [przypis edytorski]

Filint — postać z dramatu Moliera Mizantrop; rzecznik zdrowego rozsądku oraz konformizmu pozwalającego uchronić się przed kłopotami. [przypis edytorski]

filiorum Belial (…) którzy mówią: „Izali nas ten król wybawi?” — parafraza 1 Sm 10, 27. [przypis edytorski]

filiorum Belial (łac.) — synów Beliala. [przypis edytorski]

Filip Auguste, własc. Filip II August (1165–1223) — król Francji w latach 1180-1223. [przypis edytorski]

Filip Égalité — Ludwik Filip II Orleański, książę Orleanu, polityk z czasów rewolucji francuskiej, ojciec przyszłego króla Ludwika Filipa. Wspierał idee rewolucji, po obaleniu monarchii zrezygnował z arystokratycznego tytułu i przyjął nazwisko Égalité, czyli Równość. [przypis edytorski]

Filip i Aleksander — Filip II Macedoński (382–336 p.n.e.), król Macedonii, reformator armii, twórca imperium macedońskiego; w bitwie pod Cheroneą (338) pokonał sprzymierzone armie Ateńczyków i Tebańczyków, w 337 utworzył Związek Koryncki, zrzeszający większość państw Grecji kontynentalnej; przygotowywał wielką, ogólnogrecką wyprawę przeciwko Persji; podjął ją jego syn, Aleksander III Macedoński (356–323 p.n.e), zw. Wielkim, uczeń Arystotelesa; w 331 ostatecznie pokonał pod Gaugamelą ostatniego króla Persji; jego podboje zapoczątkowały epokę hellenistyczną. [przypis edytorski]

Filip i Aleksander — Filip II Macedoński (382–336 p.n.e.), król Macedonii, reformator armii, twórca imperium macedońskiego; w bitwie pod Cheroneą (338) pokonał sprzymierzone armie Ateńczyków i Tebańczyków, w 337 utworzył Związek Koryncki, zrzeszający większość państw Grecji kontynentalnej; przygotowywał wielką, ogólnogrecką wyprawę przeciwko Persji; podjął ją jego syn, Aleksander III Macedoński (356–323 p.n.e), zw. Wielkim, uczeń Arystotelesa; w 331 ostatecznie pokonał pod Gaugamelą ostatniego króla Persji; jego podboje zapoczątkowały epokę hellenistyczną. [przypis edytorski]

Filip II (1527–1598) — król Hiszpanii w okresie jej potęgi, słynny z gorliwego katolicyzmu i zwalczania herezji. Dążył do umocnienia katolicyzmu w podległych Hiszpanii Niderlandach przy zastosowaniu surowych represji wobec opornych. [przypis edytorski]

Filip II (1527–1598) — król Hiszpanii z dynastii Habsburgów. [przypis edytorski]

Filip II (1527–1598) — syn Karola V Habsburga, król Neapolu i Sycylii, władca Niderlandów, król Hiszpanii i Portugalii; wysłana przez niego w 1588 na podbój Anglii wielka flota wojenna (Wielka Armada), została zniszczona przez burzę oraz ataki szybkich, lekkich okrętów angielskich. [przypis edytorski]

Filip II Habsburg (1527–1598) — syn i następca Karola V Habsburga, król Neapolu i Sycylii, Hiszpanii i Portugalii, władca Niderlandów; za jego panowania Hiszpania osiągnęła szczyt potęgi: stanowiła supermocarstwo obejmujące dużą część Europy, kolonie w Ameryce, na wybrzeżach Afryki, Indii i Azji Płd.-Wsch. [przypis edytorski]

Filip II Habsburg (1527–1598) — syn Karola V Habsburga, król Neapolu i Sycylii, władca Niderlandów, król Hiszpanii i Portugalii. [przypis edytorski]

Filip III Śmiały (1245–1285) — król Francji (od 1270) z dynastii Kapetyngów. [przypis edytorski]

Filip II Macedoński (382–336 p.n.e.) — król Macedonii, reformator armii, twórca imperium macedońskiego; ojciec Aleksandra Wielkiego; obległ wspierane przez Ateny miasto Olint na Płw. Chalkidyckim i zniszczył je do fundamentów (348), w bitwie pod Cheroneą (338) pokonał sprzymierzone armie Ateńczyków i Tebańczyków, w 337 utworzył Związek Koryncki, zrzeszający większość państw Grecji kontynentalnej. [przypis edytorski]

Filip II Macedoński (382–336 p.n.e.) — król Macedonii, reformator armii, twórca imperium macedońskiego; w bitwie pod Cheroneą (338) pokonał sprzymierzone armie Ateńczyków i Tebańczyków, w 337 utworzył Związek Koryncki, zrzeszający większość państw Grecji kontynentalnej; przygotowywał wielką, ogólnogrecką wyprawę przeciwko Persji, którą podjął jego syn, Aleksander III Macedoński, zw. Wielkim. [przypis edytorski]

Filipijskie pola — nawiązanie do bitwy pod Filippi (42 r. p.n.e.). [przypis edytorski]

filipika — gwałtowna, ostra mowa wymierzona przeciwko komuś, ostre wystąpienie oskarżycielskie. [przypis edytorski]

filipika — mowa zawierająca oskarżenie. [przypis edytorski]

filipika — ostra mowa oskarżycielska; nazwa od mów Demostenesa (384–322 p.n.e.) skierowanych przeciw Filipowi Macedońskiemu; jako termin nazwa występowała już w czasach rzymskich: w ten sposób nazwał swoje mowy przeciw Markowi Antoniuszowi Cyceron; tu: użycie terminu ironiczne. [przypis edytorski]

filipika — żarliwa mowa oskarżycielska; nazwa od mów Demostenesa (384–322 p.n.e.) skierowanych przeciw Filipowi Macedońskiemu. [przypis edytorski]

filipika — żarliwa mowa oskarżycielska. [przypis edytorski]

Filip IV Piękny (1268–1314) — król Francji i Nawarry (od 1285). [przypis edytorski]

Filip IV Piękny (1268–1314) — król Francji (od 1285); prowadził nieustanne wojny, na które fundusze zdobywał wszelkimi możliwymi sposobami: konfiskował majątki bankierów i bogatej ludności żydowskiej, zamieniał powinności lenne na świadczenia pieniężne, nałożył specjalny podatek na duchowieństwo; żeby uniknąć spłaty zadłużenia wobec zakonu templariuszy, aresztował ich i oskarżył o herezję i czary. [przypis edytorski]

Filip le Bel, własc. Filip IV Piękny (1268–1314) — król Francji w latach 1285-1314. [przypis edytorski]

Filip le Long , własc. Filip V Wysoki (a. Długi) (1293–1322) — król Francji w latach 1316–1322. [przypis edytorski]

Filip Macedończyk — tu: Filip V Macedoński (238–179 p.n.e.), król Macedonii walczący z Rzymianami, w odróżnieniu od Filipa II Macedońskiego, ojca Aleksandra Wielkiego, żyjącego półtora stulecia wcześniej. [przypis edytorski]

Filip Macedoński i Aleksander — Filip II Macedoński (382–336 p.n.e.), król Macedonii, reformator armii, twórca imperium macedońskiego; w bitwie pod Cheroneą (338) pokonał sprzymierzone armie Ateńczyków i Tebańczyków, w 337 utworzył Związek Koryncki, zrzeszający większość państw Grecji kontynentalnej; przygotowywał wielką, ogólnogrecką wyprawę przeciwko Persji; podjął ją jego syn, Aleksander III Macedoński (356–323 p.n.e), zw. Wielkim, uczeń Arystotelesa; w 331 ostatecznie pokonał pod Gaugamelą ostatniego króla Persji; jego podboje zapoczątkowały epokę hellenistyczną. [przypis edytorski]

Filip, ociec jego, wielki król macedoński, gdy mu przyniesiono nowinę, iż mu się był ten syn Aleksander urodził, tedy powiedział: „iżem rad synowi, alem temu radszy, iż Arystoteles żyw” — parafraza listu Filipa do Arystotelesa przytoczonego przez Aulusa Gelliusa (Noce attyckie IX 3, 5). [przypis edytorski]

Filippi — miasto w Macedonii. [przypis edytorski]

Filippi — miasto w Macedonii, w okolicach którego w 42 p.n.e. rozegrały się dwie bitwy rzymskiej wojny domowej. W drugiej z nich Marek Antoniusz i Oktawian August pokonali armię republikańską, dowodzoną przez Brutusa i Kasjusza, czyli przywódców spisku przeciw Cezarowi. Zwolennicy republiki ponieśli klęskę, a ich obydwaj dowódcy popełnili samobójstwo. [przypis edytorski]

Filippi — miasto w Macedonii, w okolicach którego w 42 p.n.e. rozegrały się dwie bitwy rzymskiej wojny domowej. W drugiej z nich Marek Antoniusz i Oktawian August pokonalili armię republikańską, dowodzoną przez Brutusa i Kasjusza, czyli przywódców spisku przeciw Cezarowi. Zwolennicy republiki ponieśli klęskę, a ich obydwaj dowódcy popełnili samobójstwo. [przypis edytorski]

Filippo, książę mediolański — Filip Maria Visconti (1392–1447), ostatni książę Mediolanu z rodu Viscontich. [przypis edytorski]

Filippo Minutolo — arcybiskup neapolitański, zmarły 24 października 1301. [przypis edytorski]

Filip V Antygonida, zw. Macedońskim (238–179 p.n.e.) — król Macedonii (od 221 p.n.e.); sprzymierzeniec Hannibala, bezskutecznie walczył ze wzrastającą potęgą republiki rzymskiej; pokonany w bitwie pod Kynoskefalaj (197 p.n.e.), musiał zrzec się kontroli nad Grecją, zrezygnować z floty, zapłacić kontrybucję i przekazać zakładników. [przypis edytorski]

Filip V Hiszpański (1683–1746) — król Hiszpanii z dynastii Burbonów (od 1724), wnuk króla Francji Ludwika XIV, zwanego Królem-Słońce, i Marii Teresy Habsburg, córki króla Hiszpanii Filipa IV; podczas wojny o sukcesję hiszpańską Aragonia, Katalonia, Walencja i Murcja uznały za swego króla ostatniego męskiego przedstawiciela Habsburgów, Karola III; w wydanych przez Filipa Dekretach de Nueva Planta (1707–1716) zlikwidowano dotychczasową odrębność instytucji i systemów prawnych królestw wchodzących w skład Hiszpanii, w szczególności zniesiono aragońskie i katalońskie Kortezy (zgromadzenia przedstawicielskie), wprowadzono jednolite kastylijskie prawa i język kastylijski jako język urzędowy. [przypis edytorski]

Filip VI Walezjusz (1293–1350) — pierwszy król Francji z dynastii Walezjuszów (od 1328). [przypis edytorski]

Filip, wielki macedoński król (…) przeciwko prawdzie wymówki nie masz — por. Plutarch, Żywoty równoległe. Demetrios, gdzie bohaterem jest Demetrios I Poliorketes (337–283 p.n.e.) z dynastii Antygonidów, a nie Filip II (ojciec Aleksandra Wielkiego, wspominany tam w zdaniu poprzedzającym anegdotę, jako jego przeciwieństwo). [przypis edytorski]

Filip Wielki — zapewne chodzi o Filipa III Śmiałego (1245–1285), króla Francji (od 1270) z dynastii Kapetyngów, który doprowadził do rozejmu z emirem Tunisu i zakończenia ostatniej, rozpoczętej przez jego ojca VII wyprawy krzyżowej, znacznie powiększył swoje państwo, a zmarł na febrę w czasie krucjaty przeciw Aragonii, do której wezwał go papież Marcin IV. [przypis edytorski]

Filip zerwał pokój przez zajęcie statków — w 340 p.n.e. Filip zagarnął 180 statków ateńskich, które transportowały zboże znad M. Czarnego i przybiły do brzegu w małym porcie Hieron niedaleko Bosforu, oczekując na eskortę. Statki rozebrał, wykorzystując drewno do budowy maszyn oblężniczych przeciwko Bizancjum, zaś zajęty ładunek sprzedał za 700 talentów, opłacając 6-miesięczny żołd swojej armii. Następnie wysłał do Aten list, w którym utrzymywał, że zajęte statki zaopatrywały jego wrogów. [przypis edytorski]

Filis (Filida) — konwencjonalne imię kobiece z poezji sielankowej. [przypis edytorski]

filister — człowiek bez wyższych potrzeb, ograniczony, mieszczuch. [przypis edytorski]

filister — człowiek ograniczony, moralnie zakłamany i pozbawiony aspiracji; (daw.) członek korporacji akademickiej niebędący studentem. [przypis edytorski]

filister — człowiek ograniczony, pozbawiony aspiracji, o fałszywej moralności. [przypis edytorski]

filister — człowiek o niskich aspiracjach, ograniczony; mieszczuch. [przypis edytorski]

filister — człowiek zakłamany, o ograniczonych horyzontach, zwracający szczególną uwagę na dostatek materialny i unikanie skandalów; mieszczanin (pierwotnie słowo to oznaczało absolwenta studiów wyższych, który nie działa już w korporacji studenckiej, a jest jedynie jej członkiem wspierającym). [przypis edytorski]

filisteria (rzad.) — filisterstwo, sposób myślenia cechujący filistrów; filister (pogardl.) : mieszczuch o ograniczonych horyzontach, prozaiczny materialista pozbawiony wyższych aspiracji. [przypis edytorski]

filister — mieszczuch, kołtun; prozaiczny materialista pozbawiony wyższych aspiracji; człowiek ograniczony, małostkowy. [przypis edytorski]

filister — pogardliwie: mieszczanin. [przypis edytorski]

filister (pogardl.) — mieszczanin. [przypis edytorski]

filister (pogardl.) — mieszczuch, człowiek ograniczony i pozbawiony wyższych aspiracji. [przypis edytorski]

filister (pogardl.) — mieszczuch o ograniczonych horyzontach, małostkowy materialista pozbawiony wyższych aspiracji. [przypis edytorski]

filister (pogardl.) — mieszczuch o ograniczonych horyzontach, małostkowy materialista pozbawiony wyższych aspiracji. [przypis edytorski]

filister (pogardl.) — mieszczuch o ograniczonych horyzontach, prozaiczny materialista. [przypis edytorski]

filister (pogardl.) — mieszczuch o ograniczonych horyzontach. [przypis edytorski]

filister (pogardl.) — mieszczuch. [przypis edytorski]

filisterska ciekawość — tu: pusta ciekawość, gapiostwo; od: filister (z niem. Philister), dosł. absolwent uniwersytetu, członek korporacji studenckiej, przen.: mieszczuch, kołtun, człowiek małostkowy i ograniczony, pozbawiony wyższych aspiracji. [przypis edytorski]

filisterski — cechujący filistrów, tj. mieszczuchów o ograniczonych horyzontach. [przypis edytorski]