Przypisy

delja — suknia żołnierska wkładana na zbroję. [przypis edytorski]

della celebra puttana in tempo della regina di Polonia — sławnej prostytutki w czasach królowej polskiej. [przypis edytorski]

Dellacruz, z hiszp.: „od krzyża” — być może Juan de la Cruz, tj. Jan od Krzyża (1542–1591), hiszpański mistyk, reformator zakonu karmelitów, autor m.in. Directorium conscientiae (1626), kanonizowany w 1726. [przypis edytorski]

dell'arte — komedia dell'arte, ludowy teatr włoski. [przypis edytorski]

della voluttà (wł.) — rozkosz, przyjemność, zmysłowość. [przypis edytorski]

delle due Torri (wł.) — dwóch wież. [przypis edytorski]

Delliusz, właśc. Quintus Dellius — rzymski dowódca i polityk z I w. p.n.e., kilkukrotnie zmieniał stronę, po której walczył podczas wojny domowej, by w końcu znaleźć się w obozie zwycięskiego Oktawiana Augusta. [przypis edytorski]

Delmet, Paul Julien (1862–1904) — fr. kompozytor i piosenkarz. [przypis edytorski]

de longs cheveux blonds (fr.) — długie blond włosy. [przypis edytorski]

DeLorean — dwuosobowy samochód sportowy produkowany seryjnie przez DeLorean Motor Company w latach 1981–1983; jedyny samochód produkowany przez to przedsiębiorstwo, zw. też: DMC. Nadwozie samochodu miało futurystyczny w l. 80 XX w. kształt klina, karoserię z odpornej na korozję, nielakierowanej stali oraz charakterystyczne, podnoszone do góry drzwi typu skrzydła mewy. [przypis edytorski]

Delos — gr. wyspa na M. Egejskim, miejsce narodzin boga Apolla i ośrodek jego kultu. [przypis edytorski]

Delos — mała wysepka na M. Egejskim, w starożytności uważana za miejsce urodzenia Apollina i jego bliźniaczej siostry Artemidy, stanowiła jeden z głównych ośrodków kultu tego boga. [przypis edytorski]

delożować — eksmitować, usunąć się a. usunąć kogoś z jakiegoś miejsca. [przypis edytorski]

delożowanie — eksmitowanie, usunięcie z pomieszczeń. [przypis edytorski]

Delteil (1894–1978) — pisarz francuski. [przypis edytorski]

deltoidy — z fr. mięśnie naramienne. [przypis edytorski]

Deluc a. De Luc, Jacques-François (1698–1708) — zegarmistrz genewski, członek Rady Dwustu. [przypis edytorski]

de lunatico inquirendo (łac.) — do stwierdzenia niepoczytalności. [przypis edytorski]

Delwig, Anton Antonowicz (1798–1831) — ros. poeta i redaktor, przyjaciel Puszkina z jednej klasy szkolnej. [przypis edytorski]

demagog — działacz głoszący hasła obliczone na łatwy efekt, chcący pozyskać nieświadomych zwolenników. [przypis edytorski]

de Maillet, Benoît (1656–1738) — dyplomata fr. (m.in. w Kairze i Lewancie); badacz historii naturalnej, twórca hipotezy ewolucjonistycznej dotyczącej powstania Ziemi opartej na własnych obserwacjach geologicznych: przekonywał, że Ziemia nie mogła powstać nagle, w ciągu „jednego dnia”, jak w Biblii, ponieważ struktura warstw geologicznych wskazuje na wolne, naturalne procesy (oceniał jego trwanie na dwa miliony lat), był również zwolennikiem koncepcji, że zwierzęta lądowe rozwinęły się ostatecznie ze stworzeń zamieszkujących morza; głosił naturalne pochodzenie człowieka; jego główną pracą było dzieło pt. Telliamed (tytuł stanowi anagram nazwiska autora), powstało w latach 1722–1732 i zostało opublikowane pośmiertnie, w 1748 r. [przypis edytorski]

de Maistre, Joseph (1753–1821) — sabaudzki filozof polityczny, dyplomata, jeden z najwybitniejszych pisarzy politycznych rewolucji francuskiej. Jego poglądy było konserwatywne i teocentryczne: uważał, że rewolucja francuska była wymierzona przeciw porządkowi zgodnemu z wolą Boga, realizowanemu w społeczeństwie przedrewolucyjnym. [przypis edytorski]

de Maistre, Joseph (1753–1821) — sabaudzki filozof polityczny, urzędnik i dyplomata; współtwórca tradycjonalistycznego konserwatyzmu. [przypis edytorski]

de malo gesto officio (łac.) — o nieuczciwość w sprawowaniu urzędu. [przypis edytorski]

Demande aux lys, s'ils aiment la rosée (fr.) — zapytaj lilii, czy lubią rosę. [przypis edytorski]

de Mangro — Wincenty Lutosławski. [przypis edytorski]

Demant — Diamanten. [przypis edytorski]

Demaratos — król Sparty, który po pozbawieniu go tronu w 491 p.n.e. uciekł do Persów, towarzyszył Kserksesowi I jako doradca wojskowy w wyprawie na Grecję i otrzymał w nagrodę Teutranię jako lenno. [przypis edytorski]

Demarczyk, Ewa (ur. 1941) — piosenkarka, związana z Piwnicą pod Baranami, często śpiewająca utwory polskich poetów. [przypis edytorski]

demarsze (fr. démarche: wystąpienie) — oficjalna propozycja lub protest wystosowany przez jedno państwo w stosunku do innego. [przypis edytorski]

demegoria (gr.) — mowa uzasadniająca, doradcza; rodzaj przemówień mający zastosowanie przede wszystkim w polityce. [przypis edytorski]

de mendacio ineruditionis tuae confundere — Syr 4, 30 wg Wulgaty. [przypis edytorski]

dementia praecox (daw. med.) — otępienie wczesne, schorzenie psychiczne polegające na przedwczesnym osłabieniu funkcji intelektualnych, utracie spójności myśli i uczuć oraz częściowym lub całkowitym zerwaniu kontaktu z rzeczywistością; pojęcie historyczne, wprowadzone do medycyny pod koniec XIX w., obecnie nieużywane, zastąpione terminem schizofrenia. [przypis edytorski]

dementi (fr.) — oficjalne zaprzeczenie prawdziwości jakiejś informacji. [przypis edytorski]

dementi — oficjalne zaprzeczenie lub sprostowanie informacji. [przypis edytorski]

dementi — oficjalne zaprzeczenie prawdziwości jakiejś informacji. [przypis edytorski]

dementować (z fr. démentir) — oficjalnie zaprzeczać prawdziwości jakiejś informacji. [przypis edytorski]

demesza (daw.) — szabla; od nazwy miasta Damaszek, skąd pochodziła ceniona słynna z twardości i elastyczności stal damasceńska, o charakterystycznych wzorach na powierzchni. [przypis edytorski]

Demeter — bogini zbóż, pól uprawnych i rolnictwa, siostra Zeusa. [przypis edytorski]

Demeter (mit. gr.) — bogini płodności, rolnictwa i urodzaju. Tu nawiązanie do mitu o porwaniu jej córki, Kory-Persefony, przez Hadesa, boga krainy umarłych. Z wyroku Zeusa Persefona spędza pół roku z matką, a pół z mężem, i każdej jesieni przyroda zamiera z powodu smutku swojej bogini, rozstającej się z córką. [przypis edytorski]

Demeter (mit. gr.) — bogini rolnictwa i urodzaju. [przypis edytorski]

Demeter (mit. gr.) — bogini urodzaju. [przypis edytorski]

Demeter (mit. gr.) — bogini urodzaju, rolnictwa i płodności, matka Persefony, żony Hadesa; greckie słowo mētēr oznacza matkę. [przypis edytorski]

Demeter (mit. gr.) — bogini urodzaju, rolnictwa i płodności, matka Persefony, żony Hadesa. [przypis edytorski]

Demeter (mit. gr.) — bogini urodzaju, rolnictwa i płodności. [przypis edytorski]

Demeter (mit. gr.) — bogini urodzaju, rolnictwa i płodności; w Rzymie jej odpowiednikiem była Ceres. [przypis edytorski]

Demeter (mit. gr.) — bogini urodzaju, rolnictwa i płodności; w Rzymie jej odpowiednikiem była Ceres. [przypis edytorski]

Demeter (mit. gr.) — bogini zbóż, pól uprawnych i rolnictwa, matka Persefony, żony Hadesa. [przypis edytorski]

Demeter (mit. gr.) — bogini zbóż, pól uprawnych i rolnictwa, siostra Zeusa. [przypis edytorski]

Demetrius Platończyk — być może osoba wzmiankowana przez Lukiana (O tym, by nie wierzyć łatwo oszczerstwu), żyjąca w Aleksandrii w czasach Ptolemeusza XII (I w. p.n.e.). [przypis edytorski]

Demetriusz I Poliorketes (337–283 p.n.e.) — syn Antygona I Jednookiego, wybitny wódz macedoński, król Macedonii (294–286), pierwszy z dynastii Antygonidów; słynny z wielu zwycięstw, m.in. w 307 zdobył Ateny, witany jako oswobodziciel; w 305–304 prowadził oblężenie Rodos z użyciem nowych maszyn oblężniczych, zyskując przydomek Poliorketes (gr: oblegający miasta); w 285 pokonany przez Seleukosa, zmarł w niewoli. [przypis edytorski]

Demetriusz z Faleronu (ok. 350–283 p.n.e.) — grecki mówca, mąż stanu i filozof, uczeń Arystotelesa i Teofrasta z Eresos; zwolennik Macedonii, w l. 317–307 p.n.e. rządził Atenami z nadania macedońskiego władcy Kassandra. [przypis edytorski]

Dem Geiste der Finsterniss gewidmet — poświęcone duchowi ciemności. [przypis edytorski]

demimond (daw.) — półświatek. [przypis edytorski]

deminutivum — zdrobnienie, pomniejszenie. [przypis edytorski]

demi-place (fr.) — bilet ulgowy. [przypis edytorski]

demi-sec (fr.) — półwytrawne (o winie). [przypis edytorski]

de missa ad mensam (łac.) — od mszy do stołu. [przypis edytorski]

demiurg — w niektórych systemach religijnych a. filozoficznych twórca świata, który nie jest jednak tożsamy z najwyższym bogiem. Ponieważ demiurg nie jest ani wszechwiedzący, ani wszechmocny, a dokonany przez niego akt kreacji był aktem samowolnym, stworzony przez niego świat jest niedoskonały i pełen zła. [przypis edytorski]

demiurg — w niektórych systemach religijnych twórca świata, który nie jest jednak tożsamy z najwyższym bogiem. Ponieważ demiurg nie jest ani wszechwiedzący, ani wszechmocny, a dokonany przez niego akt kreacji był aktem samowolnym, stworzony przez niego świat jest niedoskonały i pełen zła. [przypis edytorski]

demiurg — w niektórych systemach religijnych twórca świata, który nie jest jednak tożsamy z najwyższym bogiem. Ponieważ demiurg nie jest ani wszechwiedzący, ani wszechmocny a dokonany przez niego akt kreacji był aktem samowolnym, stworzony przez niego świat jest niedoskonały i pełen zła. [przypis edytorski]

demiurg — w niektórych systemach religijnych twórca świata, który nie jest jednak tożsamy z najwyższym bogiem. Ponieważ demiurg nie jest ani wszechwiedzący, ani wszechmocny, a akt kreacji był aktem samowolnym, stworzony przez niego świat jest niedoskonały i pełen zła. [przypis edytorski]

demiurg (z gr.) — twórca, boski budowniczy świata. [przypis edytorski]

demiurg (z gr.) — w niektórych systemach filozoficzno-religijnych: stwórca świata materialnego, który nie jest jednak tożsamy z najwyższym bogiem; postać demiurga pełniła ważną rolę w gnostycyzmie, hermetyzmie i tradycji ezoterycznej. [przypis edytorski]

demi-vièrge (fr.) — pół-dziewica. [przypis edytorski]

demi-vierge (fr.) — półdziewica, młoda kobieta, nie utrzymująca stosunków seksualnych z mężczyznami, ale nie dbająca o pozory, o tzw. reputację. [przypis edytorski]

Democratic Vistas — Democratic Vistas, jeden rozdział z prozaicznych pism Walta Whitmana, poety północnoamerykańskiego, wydanych pod zbiorowym tytułem Specimen days and collect. Stanowi on ciekawy komentarz do twórczości Whitmana, w którym kreśli on ideał demokratycznej przyszłości Stanów Zjednoczonych. [red. WL]. [przypis edytorski]

de modis significandi non erat scientia (łac.) — [księga] o rodzajach znaczących nie była wiedzą. [przypis edytorski]

Demogorgon (mit. gr.) — mitologiczny byt, opisany przez Boccaccia (1313–1375) jako ojciec wszystkich bogów, mający jednak cechy podobne do księcia ciemności. [przypis edytorski]

demoiselle (fr.) — panna. [przypis edytorski]

demokracją i arystokracją — dziś popr. forma B. lp: demokrację i arystokrację. [przypis edytorski]

Demokracja przemysłowa — tyt. oryg. Industrial Democracy, 1897. [przypis edytorski]

Demokryt z Abdery (ok. 460–ok. 370 p.n.e.) — filozof grecki, jako pierwszy wprowadził hipotezę istnienia atomów. [przypis edytorski]

Demokryt z Abdery (ok. 460–ok. 370 p.n.e.) — filozof grecki, najwszechstronniejszy uczony starożytny przed Arystotelesem, autor kilkudziesięciu dzieł z różnych dziedzin, współtwórca (razem ze swoim nauczycielem Leukipposem) pierwszej atomistycznej teorii budowy świata. [przypis edytorski]

Demokryt z Abdery (ok. 460 p.n.e.–ok. 370 p.n.e.) — filozof grecki, jako pierwszy wprowadził hipotezę istnienia atomów. [przypis edytorski]

Demokryt, zjadłszy przy stole figi, które smakowały miodem (…) — Plutarch, Zagadnienia biesiadne, I, 10; wg innego odczytania Demokryt jadł nie figi, lecz ogórka. [przypis edytorski]

demon Maxwella — eksperyment myślowy Jamesa Clerka Maxwella (1831–1879), szkockiego matematyka i fizyka. Polegał na wyobrażeniu sobie istoty zdolnej manipulować cząstkami i przepuszczającej szybsze spośród nich do jednej połowy naczynia z gazem, a wolniejsze do drugiej. Takie działanie pozornie przeczy drugiej zasadzie termodynamiki. Paradoks da się rozwiązać stwierdzeniem, że sam pomiar prędkości cząstek wymaga wydatkowania energii. [przypis edytorski]

demonstracja — tu: pokaz. [przypis edytorski]

Demon — wiersz Puszkina z 1823. [przypis edytorski]

Demon — wiersz Puszkina z 1823; tytułowa postać sączy w duszę narratora zwątpienie i negację. [przypis edytorski]

demony — tu ogólnie: bóstwa. [przypis edytorski]

Demon ziemi — sztuka Benjamina Franklina Wedekinda z 1895 roku. [przypis edytorski]

demon — zły duch, wrogi człowiekowi. [przypis edytorski]

demoral. — tu: demoralizują. [przypis edytorski]

de morte prologus (łac.) — wstęp o śmierci. [przypis edytorski]

de mortuis nihil nisi verum (łac.) — o zmarłych nic, tylko prawdę. [przypis edytorski]

demos, dziś częściej: dem — jednostka administracyjna staroż. państwa ateńskiego, odpowiednik gminy. [przypis edytorski]

demos (gr.) — lud, ogół pełnoprawnych obywateli. [przypis edytorski]

demos (gr.) — lud. [przypis edytorski]

Demosten a. Demostenes (384–322 p.n.e.) — grecki mówca i polityk, patriota ateński, przeciwny dominacji Filipa Macedońskiego, a potem jego syna Aleksandra, nad państwami-miastami greckimi. Wypowiedź Adama dotyczy opowieści przytaczanej przez Plutarcha, według której Demostenes dał się kiedyś przekupić wysłannikom Aleksandra Macedońskiego i zrezygnował z zagrzewania rodaków do walki przeciw wielkiemu wodzowi, tłumacząc się bólem gardła. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — grecki mówca i polityk, patriota ateński, głośny zwłaszcza dzięki swym mowom przeciw królowi macedońskiemu Filipowi (tzw. filipiki). [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — grecki mówca i polityk. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — mówca i polityk grecki, przeciwnik dominacji dynastii macedońskiej. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — mówca i polityk grecki, przeciwnik macedońskiej dominacji w świecie greckim, głośny zwłaszcza dzięki swym mowom przeciw królowi macedońskiemu Filipowi (tzw. filipiki); uczestnik bitwy pod Cheroneą (338 p.n.e.), zakończonej klęską, w wyniku której prawie cała Grecja została podporządkowana Macedonii. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — mówca i polityk grecki. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — polityk i mówca grecki. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — słynny mówca grecki, głośny zwłaszcza dzięki swym mowom przeciw królowi macedońskiemu Filipowi (tzw. filipiki). [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — słynny mówca gr., głośny zwłaszcza dzięki swym mowom przeciw królowi macedońskiemu Filipowi (tzw. filipiki). Wg Plutarcha za młodu mówił niewyraźnie i miał wadę wymowy, czego pozbył się, ćwicząc recytację z kamykami w ustach. [przypis edytorski]

Demostenes (384–322 p.n.e.) — słynny mówca gr., głośny zwłaszcza dzięki swym mowom przeciw królowi macedońskiemu Filipowi (tzw. filipiki). [przypis edytorski]

Demostenes (384–322) — polityk i mówca grecki. [przypis edytorski]