Przypisy

przyznam się być mówcą — dziś: przyznam, że jestem mówcą. [przypis edytorski]

przyznanie w roku ubiegłym praw wyborczych kobietom w Finlandii — utworzone po wojnie rosyjsko-szwedzkiej Wielkie Księstwo Finlandii było autonomiczną prowincją Imperium Rosyjskiego, w której rosyjskiego monarchę reprezentował generał-gubernator jako namiestnik. W 1906 w Wielkim Księstwie Finlandii dokonano zmian ustrojowych, m.in. wprowadzono w pełni demokratyczny parlament (Eduskunta). 1 czerwca 1906 obywatelki otrzymały zarówno czynne, jak i bierne prawa wyborcze, tj. mogły być wybierane do nowo utworzonego parlamentu. Pełną niepodległość Finlandia uzyskała w roku 1917. [przypis edytorski]

przyzostać (daw., gw.) — pozostać, zostać na jakiś czas. [przypis edytorski]

przyzostać (daw.) — zmierzając gdzieś, zatrzymać się, pozostać w tyle. [przypis edytorski]

przyzostać (daw.) — zostać przy nim. [przypis edytorski]

przyzowę — dziś popr.: przyzwę. [przypis edytorski]

Przyzwalają na to i wielcy a zbożni (Bóg to wie) teologowie — byli niektórzy teologowie, którym z prywatnego zdania zdały się pewne okoliczności pozwalające upomnieniu się krzywdy pojedynkiem, lecz te prywatne zdania publiczną powagą znosi concilium trydentskie [sobór trydencki — Red.WL] sess. 25. c. 19. naznaczając karę klątwy i wiecznej infamii na pojedynkujących, i razem stanowi, ażeby ci, którzy zginą podczas pojedynku, nie byli nigdy chowani na miejscu świętym, przyłączywszy karę klątwy na tych, którzy patrzą lub radzą lub miejsca na swoich gruntach pozwalają. Potem Aleksander VII potępił niektóre propozycje, a Benedykt XIV wszystkie tak, iż żadnej okoliczności i przyczyny nie zostawił, która by pojedynkom bynajmniej sprzyjać mogła, w bulli swojej zaczynającej się: Detestabilem, wydanej roku 1752 d. 10. Nov. — prócz obrony życia, jeżeli innym sposobem zachować kto nie mógłby, i czasu wojny z nieprzyjacielem za pozwoleniem hetmana. [przypis edytorski]

przyzwoita (daw. forma) — w domyśle: przyzwoita (to rzecz); dziś raczej: przyzwoicie (jest), (to) przyzwoite (aby). [przypis edytorski]

przyzwoitość — tutaj rozumiana jest jako powierzchowne przestrzeganie zewnętrznych reguł (np. grzecznościowych), zachowywanie pozorów, konwencja towarzyska. [przypis edytorski]

przyzwoity czemu — tu: należący (przynależący) do czego. [przypis edytorski]

przyzwyczaili nas [matematycy] do używania słowa „analiza” w zastosowaniu do algebry — analiza i algebra to w matematyce nowoczesnej dwa zupełnie różne działy: analiza matematyczna zajmuje się granicami, sumami szeregów, rachunkiem różniczkowym i całkowym, podczas gdy algebra (z ar. al-dżabr) początkowo była teorią rozwiązywania równań liczbowych i ich układów, a następnie stała się szeroką dziedziną matematyki, traktującą o obiektach bardziej abstrakcyjnych niż liczby i różnych działaniach na nich. [przypis edytorski]

psa, którego darowano mi szczenięciem (daw.) — psa, którego darowano mi, kiedy był szczenięciem. [przypis edytorski]

Psalm 10 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 1. [przypis edytorski]

Psalm 112 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 113, zaczynający się od słów: „Alleluja. Chwalcie, słudzy Pańscy, chwalcie imię Pana”. [przypis edytorski]

Psalm 113 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 114. [przypis edytorski]

Psalm 114 — tak w Wulgacie; w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 116 (cz. 1). [przypis edytorski]

Psalm 116 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 117. [przypis edytorski]

Psalm 11 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 12. [przypis edytorski]

Psalm 129 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 130. [przypis edytorski]

Psalm 12 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 13. [przypis edytorski]

Psalm 132 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 133. [przypis edytorski]

Psalm 13 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 14. [przypis edytorski]

Psalm 14 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 15. [przypis edytorski]

Psalm 19— w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 20. [przypis edytorski]

Psalm 20 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 21. [przypis edytorski]

Psalm 22 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 23. [przypis edytorski]

Psalm 30 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 31. [przypis edytorski]

Psalm 31 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 32. [przypis edytorski]

Psalm 35 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 36. [przypis edytorski]

Psalm 36 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 37. [przypis edytorski]

Psalm 37 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 38. [przypis edytorski]

Psalm 38 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 39. [przypis edytorski]

Psalm 40 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 41. [przypis edytorski]

Psalm 43 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 44. [przypis edytorski]

Psalm 67 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 68. [przypis edytorski]

Psalm 71 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 72. [przypis edytorski]

Psalm 73 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 74. [przypis edytorski]

Psalm 77 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 78. [przypis edytorski]

Psalm 87 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 88. [przypis edytorski]

Psalm 90 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 91. [przypis edytorski]

Psalm 94— w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 95. [przypis edytorski]

Psalm 97 — w dzisiejszej numeracji np. wg. Biblii Tysiąclecia: Psalm 98. [przypis edytorski]

psalmodia a. psalmodiowanie — śpiewanie i intonowanie psalmów. [przypis edytorski]

psalmodia — śpiewanie i intonowanie psalmów. [przypis edytorski]

psalmodia — śpiewanie i intonowanie psalmów. [przypis edytorski]

Psalmy przyszłości — utwory poetyckie napisane przez Zygmunta Krasińskiego; pierwsze trzy zostały wydane w 1845 i skrytykowane przez Juliusza Słowackiego w poemacie Odpowiedź na „Psalmy przyszłości”, opublikowanym w 1848; w pierwszym psalmie z kolejnej grupy Krasiński odpowiedział na krytykę Słowackiego. [przypis edytorski]

psalterion a. psalterium — dawny instrument muzyczny strunowy szarpany lub uderzany; także: chordofon. [przypis edytorski]

psalterion (z gr.) — dawny strunowy instrument muzyczny. [przypis edytorski]

Psametyk a. Psametych — imię trzech władców z XXVI dynastii starożytnego Egiptu, panujących pomiędzy 664 a 525 p.n.e. [przypis edytorski]

Psar — jedno z letnisk, gdzie Towarzystwo Kolonii Letnich organizowało wypoczynek dla dzieci. [przypis edytorski]

Pseudodiphterithis (łac.) — pseudo dyfteryt, czyli rzekoma błonica, choroba podobna do błonicy. [przypis edytorski]

pseudofauna — naśladownictwo organizmów zwierzęcych. [przypis edytorski]

pseudowegetacja — tu: naśladownictwo roślin. [przypis edytorski]

psiarnie — daw. forma Ms.lp r.ż.; dziś: o psiarni. [przypis edytorski]

psi (daw., gw.) — psy. [przypis edytorski]

Psie Pole — miejsce rzekomego wielkiego zwycięstwa wojsk polskich nad niemieckimi w roku 1109; ranga tej bitwy była kwestionowana w badaniach historycznych. [przypis edytorski]

psi (starop. forma) — daw. forma M.lm, dziś: psy. [przypis edytorski]

psi (starop. forma) — dziś popr. M.lm: psy. [przypis edytorski]

Psków — miasto na Rusi, uzależnione przez Księstwo Moskiewskie, w 1581 bezskutecznie oblegane przez Stefana Batorego. [przypis edytorski]

Psków — miasto w zach. Rosji, nad rz. Wielika. [przypis edytorski]

psóm — dziś popr. forma C. lm: psom. [przypis edytorski]

psów, których zapomniano spuścić — dziś popr.: psy, które zapomniano spuścić. [przypis edytorski]

psom będziesz pokarmem haniebnym — grecka tradycja zobowiązywała rodzinę zmarłego do urządzenia mu odpowiedniego pochówku. W przeciwnym razie jego duch błąkał się po ziemi i nie mógł zaznać spokoju. [przypis edytorski]

psować (daw., gw.) — psuć. [przypis edytorski]

psować (daw.) — psuć. [przypis edytorski]

psować — dziś popr.: psuć. [przypis edytorski]

psować — dziś: psuć. [przypis edytorski]

psować, popsować (daw.) — psuć, popsuć. [przypis edytorski]

psować (starop. forma) — psuć; tu: marnować. [przypis edytorski]

psować (starop.) — psuć, niszczyć. [przypis edytorski]

psować (starop.) — psuć. [przypis edytorski]

psować wiary Bożej i chwały jego nie dopuszcza, jako to Nabuchodonozor król czynił: takim się też Pan Bóg opieka i krzywdy mu i upadku nie dopuści, i wyrwie z trudności wszelakiej — nawiązanie do popularnej opowieści z Dn 3, o niezłomności trzech młodzieńców wobec bałwochwalczych żądań króla, cudownie chronionych wśród płomieni pieca. [przypis edytorski]

psowały (starop. forma) — dziś popr.: psuły. [przypis edytorski]

psowanie — dziś popr.: psucie. [przypis edytorski]

pstrą — w innym wydaniu: łaciatą. [przypis edytorski]

pstrociny (starop.) — ozdoby. [przypis edytorski]

pstrocizna — dziś: pstrokacizna. [przypis edytorski]

psubrat (pot.) — nicpoń, łajdak; dosł.: brat psa. [przypis edytorski]

psuć (tu daw.) — zużywać. [przypis edytorski]

psuć — tu: zużywać. [przypis edytorski]

psunabudesowy — przymiotnik utworzony od określenia rzeczy mało wartej, według którego nadaje się ona tylko psu na budę. W oryginale czeskim w tym miejscu: usmolený. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — bogini, uosobienie duszy ludzkiej, wg jednego z mitów zakochana w bogu miłości Erosie. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — personifikacja duszy ludzkiej. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — piękna kochanka Erosa, boga miłości, który odwiedzał ją co noc pod osłoną ciemności, ale nie chciał jej pokazać swojej twarzy. Psyche wiedziona ciekawością zapaliła świecę, bóg obudził się i zagniewany jej nieposłuszeństwem odleciał. Psyche wytrwale szukała ukochanego po całym świecie, wreszcie bogowie uczynili ją nieśmiertelną i żoną Erosa. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — piękna kochanka Erosa, boga miłości, który odwiedzał ją co noc pod osłoną ciemności, ale nie chciał jej pokazać swojej twarzy. Psyche wiedziona ciekawością zapaliła świecę, bóg obudził się i zagniewany jej nieposłuszeństwem odleciał. Psyche wytrwale szukała ukochanego po całym świecie, wreszcie bogowie uczynili ją nieśmiertelną i żoną Erosa. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — piękna kochanka Erosa, boga miłości, który odwiedzał ją co noc pod osłoną ciemności, ale zabraniał jej na siebie patrzeć. Psyche wiedziona ciekawością zapaliła świecę, bóg obudził się i zagniewany jej nieposłuszeństwem odleciał. Psyche wytrwale szukała ukochanego po całym świecie, wreszcie bogowie uczynili ją nieśmiertelną i żoną Erosa. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — piękna kochanka Erosa, boga miłości, wyobrażana w malarstwie w postaci dziewczyny o skrzydłach motyla; również: personifikacja duszy, psychiki, stanu wewnętrznego. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — ukochana Erosa, boga miłości, wyobrażana w postaci dziewczyny o skrzydłach motyla; oznaczała też duszę ludzką. [przypis edytorski]

Psyche (mit. gr.) — urodziwa kochanka Erosa, przekonała do siebie zazdrosną Afrodytę swoim łagodnym charakterem. [przypis edytorski]

Psyche (z gr.) — dusza, tchnienie. [przypis edytorski]

Psyche (z gr.: tchnienie, dusza) — dziś ndm.; w mit. gr. piękna kochanka Erosa, boga miłości, wyobrażana w malarstwie w postaci dziewczyny o skrzydłach motyla; również: personifikacja duszy, psychiki, stanu wewnętrznego. [przypis edytorski]

psychologia fizjologiczna — gałąź psychologii badającej fizjologiczne (tj. fizyczne i chemiczne) czynniki wpływające na kondycję psychiczną człowieka. [przypis edytorski]

psychologia postaci — nurt w psychologii, zakładający całościowe (holistyczne) spojrzenie na zjawiska psychiczne, badający percepcję, sposób grupowania elementów przez umysł, relacje między „figurą” a jej „tłem”; szkołą terapeutyczną związaną z psychologią postaci jest niem. Gestalt. [przypis edytorski]

psychologie inconnue (fr.) — psychologia nieznana. [przypis edytorski]

psychologista — zwolennik psychologizmu, poglądu zakładającego, że czynniki psychologiczne mają determinujący i najważniejszy charakter, albo wręcz stanowią osnowę zjawisk. [przypis edytorski]

psychologizm (filoz.) — pogląd zakładający, że czynniki psychologiczne mają determinujący i najważniejszy charakter, albo wręcz stanowią osnowę zjawisk. [przypis edytorski]

psychologizm — pogląd w różnych dziedzinach wiedzy (pedagogika, teoria literatury, religioznawstwo, filozofia), zakładający determinujący wpływ czynników psychologicznych. [przypis edytorski]

psychometria (z gr.) — obecność śladów psychicznych osoby w zamieszkiwanej przez nią przestrzeni. [przypis edytorski]

Psychon — popr. Physkon (gr.: brzuchacz), przydomek Ptolemeusza VIII Euergetesa II (ok. 182–116 p.n.e.), władcy Egiptu z dynastii Ptolemeuszy, syna Ptolemeusza V Epifanesa, na którego cześć wydano dekret zapisany na słynnym kamieniu z Rosetty, mający przełomowe znaczenie dla odczytania egipskich hieroglifów. [przypis edytorski]

psychopatologia — nauka o zaburzeniach psychicznych, szczególnie o ich przyczynach oraz metodach rozpoznawania. [przypis edytorski]