Przypisy

przewlec — tu: opóźnić. [przypis edytorski]

Przewleczoną przez kamień już odjęto linę — mowa o prymitywnej kotwicy. [przypis edytorski]

przewódca — „ten, który przewodzi innym”; dziś raczej: przywódca. [przypis edytorski]

przewodnia (daw.) — konszachty, porozumienie. [przypis edytorski]

przewodniczące jej położenie — jej zwierzchnia pozycja. [przypis edytorski]

przewodnik (fiz.) — substancja lub ciało fizyczne mające zdolność przewodzenia prądu lub ciepła. [przypis edytorski]

przeworyna — zagroda w stajni dla jednego konia. [przypis edytorski]

Przewoski, Edward (1849–1925) — profesor anatomii na Uniwersytecie Warszawskim, patolog. [przypis edytorski]

przewotować (daw.) — przegłosować. [przypis edytorski]

przewoznik — dziś popr. pisownia: przewoźnik. [przypis edytorski]

przewrót majowy — zbrojny zamach stanu w Polsce dokonany w dniach 12–15 maja 1926 r. w Warszawie przez oddziały dowodzone przez marszałka Józefa Piłsudskiego. W wyniku konfliktu zginęło łącznie 379 osób, a około 1000 osób zostało rannych. Efektem puczu było podanie się do dymisji rządu Wincentego Witosa, złożenie urzędu przez prezydenta Stanisława Wojciechowskiego, ograniczenie prerogatyw parlamentu i swobód demokratycznych oraz przejęcie władzy przez obóz sanacyjny. [przypis edytorski]

przewrót — rewolucja listopadowa w 1918 r., w czasie której zdetronizowano cesarza Wilhelma II Hohenzollerna. [przypis edytorski]

Przewroty we wszechświecie — polskie tłumaczenie książki Rudolfa Falba: Przewroty we wszechświecie, z 3 wyd. niem. przeł. W. P., Warszawa 1890. [przypis edytorski]

przewyżka (daw.) — nadwyżka. [przypis edytorski]

przeyźrzeć (starop. forma) — przejrzeć; tu: zajrzeć. [przypis edytorski]

przeźrały (daw.) — przejrzały; nadmiernie dojrzały. [przypis edytorski]

przeźrały (daw.) — przejrzały. [przypis edytorski]

przeźrocza (daw.) — przezroczysta. [przypis edytorski]

przeźroczność — przezroczystość. [przypis edytorski]

przeźroczy — dziś popr.: przeźroczysty. [przypis edytorski]

przeźroczy — dziś: przezroczysty a. przeźroczysty. [przypis edytorski]

przeźroczy — przezroczysty, przejrzysty. [przypis edytorski]

przeźrzoczyste (starop. forma) — przeźroczyste. [przypis edytorski]

przeżeń — daw. forma od: gonić; znaczenie: przegoń, przepędź. [przypis edytorski]

przeżył był — daw. forma czasu zaprzeszłego; dziś: przeżyłem (wcześniej, dawniej). [przypis edytorski]

przeżyliżeście (daw.) — konstrukcja z partykułą -że między tematem a końcówką czasownika; znaczenie: czyż nie przeżyliście. [przypis edytorski]

przeżywienie — dziś: wyżywienie. [przypis edytorski]

przeżywienie — tu zapewne: żywienie oraz wykonywanie wszelkich czynności potrzebnych do przeżycia. [przypis edytorski]

przezacny — bardzo zacny; bardzo cenny, wielce szanowny. [przypis edytorski]

przez — bez. [przypis edytorski]

przez całą lekcją (daw.) — dziś: przez całą lekcję. [przypis edytorski]

przez cały ów Post Wielki — od 19 lutego do 5 kwietnia 1113 r. [przypis edytorski]

przez cię — dziś popr.: przez ciebie. [przypis edytorski]

Przez czarne getta mury — z informacji z archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego wynika, że autorka przebywała w getcie w Będzinie, a wcześniej być może w getcie w Oświęcimiu. Getto w Będzinie podlegało innym zasadom niż tego typu żydowskie dzielnice zamknięte znajdujące się na terenie Generalnej Guberni. W gettach utworzonych na terenach wcielonych do III Rzeszy początkowo panowały znacznie lepsze warunki, nie było głodu, deportacje były rzadsze i mniej liczne. Getto będzińskie przez dłuższy czas nie było nawet ogrodzone. Na jego terenie działały różne organizacje samopomocowe, a więźniowie pracowali w tzw. szopach. Dopiero 1 sierpnia 1943 (czyli rok później niż w Warszawie) rozpoczęła się akcja likwidacyjna, znana jako Akcja Będzińska. Członkowie ruchu oporu w getcie będzińskim w porozumieniu z bojownikami z pobliskiego getta w Sosnowcu wzniecili wówczas bunt. Organizatorami obu zrywów byli Józef i Bolesław Kożuchowie (związani z organizacją Hanoar Hacijoni), Frumka Płotnicka (łączniczka ŻOB na terenie kraju) oraz Cwi Brandes (z Haszomer Hacair, członek kierownictwa ŻOB-u w Będzinie). Przez trzy dni powstańcy bronili się w przygotowanych wcześniej bunkrach, ostatecznie zostali jednak pokonani i zamordowani. Niemal wszyscy Żydzi z Będzina zostali wywiezieni do Auschwitz. [przypis edytorski]

przez (daw.) — bez. [przypis edytorski]

przez (daw., gw.) — tu: bez. [przypis edytorski]

Przez dość długi czas trwaliśmy tam w spokoju — niedługo po rzezi, w 1736, francuski gubernator Luizjany, chcąc zniszczyć ukrywające się u sąsiadów resztki Naczezów, a także osłabić samych Czikasawów, z pomocą indiańskich sprzymierzeńców zaatakował ich od północy i południa. Kolejny atak francuski nastąpił 3 lata później. [przypis edytorski]

przez drogę ćci dość żywota potrzeba (starop.) — przez drogę czci dojść żywota potrzeba; trzeba zapewnić sobie życie (przeżycie) idąc drogą czci. [przypis edytorski]

prze zdrowie cesarskie pełnili — wznosili toasty za zdrowie cesarza. [przypis edytorski]

prze zdrowie — dziś popr.: na zdrowie. [przypis edytorski]

przezdrowie — toast wznoszony za zdrowie. [przypis edytorski]

przez dwie noce — akcja Hamleta rozpoczyna się w przeddzień koronacji i ślubu króla Klaudiusza; duch ojca Hamleta zaczął się zjawiać nocą na trzy dni przed uroczystościami. [przypis edytorski]

przez dzięki a. przezdzięki (starop.) — także: przezdzięcznie, bezdzięcznie, tj. gwałtem, koniecznie, wbrew woli, przymusowo, mimo woli, chcąc nie chcąc. [przypis edytorski]

przez dzięki noclegu proszę (starop.) — o nocleg proszę gwałtem. [przypis edytorski]

przez dzięki (starop.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis edytorski]

przezdzięki (starop.) — niechętnie, wbrew woli, opornie, gwałtem, z trudnością. [przypis edytorski]

przezeń — przez niego. [przypis edytorski]

przezeń — skrócone: przez niego. [przypis edytorski]

przezeń (starop. forma) — przez niego; z jego powodu. [przypis edytorski]

przezeń wszytko stało się jest, a bez niego nigdy się nic nie stało — J 1, 3. [przypis edytorski]

przez galicką chorobę toczon — chory na chorobę weneryczną. [przypis edytorski]

przez (gw.) — bez. [przypis edytorski]

przez (gw.) — przed. [przypis edytorski]

przez (gw.) — tu: bez. [przypis edytorski]

przezierać (gw.) — widzieć na wylot. [przypis edytorski]

przezierać — oglądać. [przypis edytorski]

przezierać — przeglądać; patrzeć na wskroś (na wylot). [przypis edytorski]

przezierać się (daw.) — przeglądać się. [przypis edytorski]

przez kłamu (starop.) — bez kłamstwa, nie kłamiąc. [przypis edytorski]

przez komisarze — dziś popr. forma B.lm: przez komisarzy. [przypis edytorski]

przez kresy — utwór występuje również w tomie poetyckim Józefa Czechowicza Ballada z tamtej strony. [przypis edytorski]

przez kresy — utwór występuje również w tomie poetyckim Józefa Czechowicza Nic więcej. [przypis edytorski]

przez którego więc (starop.) — przez którego to [właśnie]. [przypis edytorski]

przez ługu smyje (starop.) — zmyje bez ługu. [przypis edytorski]

przez matkę od Atlasa wiodące ród dziecię (mit. rzym.) — matką Merkurego była nimfa Maja, córka Atlasa. [przypis edytorski]

przez mię — dziś: przeze mnie. [przypis edytorski]

Przez mię królowie królują i zakonodawce sprawiedliwie skazują — por. Prz 8, 15. [przypis edytorski]

przeznać (daw.) — poznać dogłębnie. [przypis edytorski]

przeznać (daw.) — poznać. [przypis edytorski]

przeznać (daw.) — rozeznać się, poznać dogłębnie. [przypis edytorski]

przeznać (daw.) — tu: poznać, przejrzeć kogoś. [przypis edytorski]

przeznać — dowiedzieć się. [przypis edytorski]

przeznać — dziś popr.: poznać. [przypis edytorski]

przeznać (gw.) — poznać, przewidzieć. [przypis edytorski]

przeznać — poznać na wylot. [przypis edytorski]

przeznać — poznać, przeniknąć rozumem. [przypis edytorski]

przeznać — rozpoznać, dowiedzieć się. [przypis edytorski]

Przeznaczeniem kobiety jest… — aluzja do wiersza powieściopisarki i poetki Narcyzy Żmichowskiej (1819–1876), zawartego w powieści Poganka. [przypis edytorski]

przeznaczeniem spójną z ręką rycerza i (…) zbrodni — spojoną (zespoloną) siłą przeznaczenia. [przypis edytorski]

przez neutralisty — dziś popr. forma B.lm: neutralistów. [przypis edytorski]

przez nię (starop. forma) — dziś B.lp r.ż.: przez nią. [przypis edytorski]

przez niedziel sześć — przez sześć tygodni. [przypis edytorski]

przez oczy otwarte głód targnie — Melania Fogelbaum napisała ten wiersz, gdy była uwięziona w getcie łódzkim. Getto w Łodzi powstało 8 lutego 1940 roku, z czasem stało się ono najbardziej izolowanym gettem dla ludności żydowskiej w okupowanej Polsce i wielkim obozem pracy przymusowej. Przetrwało prawie 4,5 roku. W getcie tym nie było kanałów, a kamienice sąsiadujące z murem od strony „aryjskiej” zostały wyburzone przez Niemców, co skutecznie uniemożliwiło przemyt niezbędnej żywności i lekarstw. Głodujący łódzcy Żydzi, w tym dzieci, wyrabiali odzież zimową dla armii niemieckiej, dywany i kapelusze, pracując w tzw. resortach (zakładach pracy przymusowej). Jeszcze przed 1942 w getcie łódzkim, głównie z powodu głodu i innych chorób, zmarło ok. 17,5 tys. osób. [przypis edytorski]

przez okazją (daw.) — dziś: przez okazję. [przypis edytorski]

przez otwłoki (starop.) — bez zwłoki; niezwłocznie. [przypis edytorski]

przez paszportu — popr.: bez paszportu. [przypis edytorski]

przezpieczeństwo — bezpieczeństwo. W tekście zastosowano liczne archaizmy, używając jednak niekonsekwentnie różnych form, np. obok formy „przezpieczeństwo”, pojawia się „bezpieczność”, a także współcześnie obowiązująca forma. [przypis edytorski]

przezpiecznie (daw.) — bezpiecznie. [przypis edytorski]

przezpiecznie (daw.) — dziś: bezpiecznie. [przypis edytorski]

przezpiecznie — dziś popr.: bezpiecznie. [przypis edytorski]

przezpiecznie (gw.) — bezpiecznie. [przypis edytorski]

przezpieczniej (daw.) — bezpieczniej. [przypis edytorski]

przezpiecznie (starop.) — bezpiecznie. [przypis edytorski]

przezpieczność — bezpieczność. [przypis edytorski]

przezpieczność (daw.) — bezpieczeństwo. [przypis edytorski]

przezpieczny (daw.) — bezpieczny. [przypis edytorski]

przezpieczny (gw.) — bezpieczny. [przypis edytorski]

przez pół (daw.) — w połowie. [przypis edytorski]

przez pół — dziś: w połowie. [przypis edytorski]

przez pół — na pół, w połowie. [przypis edytorski]