Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 477 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | architektura | białoruski | dawne | francuski | gwara, gwarowe | łacina, łacińskie | mitologia germańska | niemiecki | poetyckie | przestarzałe | regionalne | rosyjski | staropolskie | turecki | ukraiński | włoski

Według języka: wszystkie | polski


Znaleziono 1616 przypisów.

w Polsce także głośno było o Russie — Władysław Smoleński, Przewrót umysłowy w Polsce w wieku XVIII, Kraków-Petersburg 1891, passim. [przypis redakcyjny]

w popularnej Szopce krakowskiej (…) — Po dłuższym okresie zapomnienia Szopka krakowska wznowiona została w r. 1923 w teatrze kukiełkowym Muzeum Przemysłowego w Krakowie dzięki inicjatywie i reżyserskiej współpracy dyrektora Archiwum Aktów Dawnych w Krakowie p. Ludwika Strojka. [przypis redakcyjny]

w porównaniu z Różą… — o Róży Józefa Katerli (Stefana Żeromskiego) wydane zostało w r. 1910, nakładem czasopisma Zjednoczenie, osobne studium Brzozowskiego pt. Skarga to straszna. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

wpośrzód morza sławne miasto — Wenecja. [przypis redakcyjny]

wpośrzód trupów, co już robak wierci — domyślne: co je już robak wierci. [przypis redakcyjny]

w pospolitej sytuacji — [szli] zwykłym krokiem, czyli nie w „figurze natężonej”. [przypis redakcyjny]

w potrzebie (starop.) — w bitwie. [przypis redakcyjny]

w potuł (daw.) — w objęcie. [przypis redakcyjny]

w powieść — do opowieści. [przypis redakcyjny]

wprawa… pole — o psie myśliwskim. [przypis redakcyjny]

wprawdzie — Użyte zamiast: po prawdzie, w istocie; [naprawdę; red. WL]. [przypis redakcyjny]

wprawić w coś — doprowadzić do czegoś, nauczyć czegoś. [przypis redakcyjny]

w predykamencie — w tym uważaniu; predykament (z łac. praedicamentum), wyraz utworzony przez neolatynistów na oznaczenie arystotelesowskiej kategorii, najogólniejszego pojęcia, pod które można podciągać wszelkie szczegóły naszej wiedzy (w filozofii Arystotelesa było ich początkowo 10, następnie 8. [przypis redakcyjny]

w promiennych oczach (…) które bez przerwy na gryfa patrzały — Dlaczego Beatrycze, kiedy poeta już był oczyszczonym od grzechu, bez przerwy patrzała na gryfa, a nie na niego? Łatwo się domyślić, że patrzała na Zbawiciela, błagając go o miłosierdzie i przedłużenie stanu łaski dla swojego byłego kochanka. [przypis redakcyjny]

w Prusiech — dziś popr. forma Ms.: w Prusach; Prusy (hist.) — kraina między Litwą a dolnym biegiem Wisły, na terenach dzisiejszej Warmii, Kujaw i Pomorza. [przypis redakcyjny]

w Prusiech — dziś popr. forma Ms.: w Prusach. [przypis redakcyjny]

w przeciągu tego czasu — dziś popr.: w tym czasie. [przypis redakcyjny]

W przekreślonych po w. 145 wierszach brulionu pozorne zainteresowanie się książkami wyraża autor z dosadniejszą ironią: Jejmość moja uczona; nawet na stoliku, / Nawet na gotowalni swoje księgi mieści. / (I. Krasicki, Satyry i listy, s. 102). [przypis redakcyjny]

w przek (starop.) — w poprzek. [przypis redakcyjny]

Wprzód (…) w piękne spoglądając oczy — Poeta w oczach Beatrycze jak w zwierciadle widzi odbity punkt światła, o którym niżej będzie mowa i obraca się, żeby bezpośrednio mógł go widzieć. [przypis redakcyjny]

W przychylnej postaci — tu: przy pozorach przychylności. [przypis redakcyjny]

w publice — publicznie, podczas uroczystości. [przypis redakcyjny]

w pytlu hrosza neni — w sakiewce nie ma grosza. Czechizm użyty dla efektu komicznego. [przypis redakcyjny]

w r. 1613 widzimy go po raz trzeci we Włoszech, jak świadczy księga nacji polskiej — [por.] St. Windakiewicz, Księgi nacji poi. w Padwie, s. 38. [przypis redakcyjny]

w r. 1618 (…) na łożu, do którego go przykuła uporczywa słabość (…) z tej choroby już się (…) podnieść nie miał — „In lecto aegritudinis decumbens gen. Petrus de Sycyna Kochanowski S. R. M. secr.” wyraża się akt urzędowy, a niżej: „licet corpore aliquantum debilis” (Scab. crac. 1165, p. 1127). [przypis redakcyjny]

W r. 1819 wydał Goethe zbiór poezyj wschodnich, tj. tworzonych na wzór poetów perskich, p.t.: West–östlicher Divan i zaopatrzył go w obszerne uwagi. Na czele tych »Noten und Abhandlungen zu besseren Verstandniss des West–östlichen Divans« położył sędziwy poeta czterowiersz: Wer das Dichten will verstehen, / Muss ins Land der Dichtung gehen; / Wer den Dichter will verstehen, / Muss in Dichters Lande gehen. Co znaczy: Kto chce zrozumieć poemat, musi jechać do kraju poematu; kto chce zrozumieć poetę, musi jechać do kraju poety. [przypis redakcyjny]

wracam na Liban, do mojego domu — cytat z Ojca zadżumionych Juliusza Słowackiego. [przypis redakcyjny]

Wraca się Francuz — Francuzi wtargnęli powtórnie do Włoch, lecz ks. Maksymilian zadał im z pomocą Szwajcarów klęskę pod Nowarą. [przypis redakcyjny]

w Raciborskie — z Raciborska pisali się Morsztynowie. [przypis redakcyjny]

W Ramazesa starym grobie — Rhamazes, względnie Rhamezes, król egipski z czasów Homera, który u szczytu sławy popełnił samobójstwo. [Imię Ramzes nosiło jedenastu królów Egiptu, w tym Ramzes II, jeden z najwybitniejszych i najdłużej żyjących władców starożytnego Egiptu. Ramzes II przez niektórych uczonych pierwszej poł. XIX był utożsamiany z opisywanym przez staroż. greckich historyków, Herodota i Diodora Sycylijskiego, legendarnym królem Sezostrisem, który u szczytu potęgi utracił wzrok i z tego powodu popełnił samobójstwo]. Słowacki miał zamiar napisać o nim osobny utwór, ale później nie wrócił do tego pomysłu zrodzonego w czasie podróży na Wschód. Pozostał tylko „plan Rhamezesa”. [przypis redakcyjny]

Wrangel — Szwed, dowódca gwardii przybocznej. Kochowski zwie go legionis legatus, pułkownikiem (Wespazjan Kochowski, Annalium Poloniae ab obitu Vladislai IV Climacteres [Roczników polskich od śmierci Władysława IV Klimaktery], III, 187). [przypis redakcyjny]

w ranym lecie (starop.) — we wczesnym wieku; rany: zob. w. 13; lato*: rok. [przypis redakcyjny]

wraży (z ukr.) — wrogi, nieprzyjacielski. [przypis redakcyjny]

wraz z Krucyfiksem — Gaszyńskim. [przypis redakcyjny]

wraz z wyżywitami — jezuitami. [przypis redakcyjny]

w ręce cudzoziemców — w Delegacji zasiadali przeważnie ludzie zależni od dworów obcych. [przypis redakcyjny]

Wróciłem ojcze mój! — por. przypowieść o synu marnotrawnym (Łk 15:11-32). [przypis redakcyjny]

Wróciłem teraz do zameczku mego, w tym rodzaju — w liście dość nieudolny rysunek piórem zameczku gotyckiego w Opinogórze, postawionego przez jen. Krasińskiego dla syna, a spalonego w czasie wojny światowej. [przypis redakcyjny]

wróg* — tu: zła siła, diabelska siła, los, fatum, być może chodzi nawet o szatana. [przypis redakcyjny]

W równi, która się do tego tak zdała, iakoby się też umyślnie szukała (starop.) — forma osobowa, zamiast: jakoby się jej szukało; porównaj zwroty dzisiejsze: książka się pisze, zamiast: książkę się pisze. [przypis redakcyjny]

Wróżbitów orzekł głos, że w zmarłych grobie drży żądza krwi — starożytni sądzili, że dusza zabitego tak długo nie jest zupełnie oddzielona od świata żyjących, dopóki nie zostanie pomszczona. Dusza zachowuje pamięć, pamięta swą krzywdę, żąda zemsty i nie zazna ukojenia, dopóki krew zabójcy nie zwilży ziemi. Tymczasem wysyła straszne sny, mary senne, które dręczą zabójcę zapowiedzią zemsty. [przypis redakcyjny]

Wróżki, Diabli, nie oszusty w puchary — [domyślnie; Red. WL] uderzą w puchary, [wzniosą toast]; nie oszusty: w przeciwieństwie do weneckich zapustów w Polsce maskowanie się ma jedynie żart na celu, nie zaś użycie sekretne zakazanej swobody (por. w. 692–3). [przypis redakcyjny]

wróżyć (daw.) — próbować. [przypis redakcyjny]

wróżyć opak — myśleć, że jest na odwrót. [przypis redakcyjny]

wrocławski — tj. włocławski, biskup kujawski. [przypis redakcyjny]

wrogi (daw.) — losy, wróżby. [przypis redakcyjny]

w roku 1797 (…) pod Lodi, Arcole — Lapsus: zwycięskie bitwy Bonapartego rozegrały się w maju i listopadzie 1796 r. [przypis redakcyjny]

w rosole — w przykrości, nieszczęściu. [przypis redakcyjny]

wrota kościane — w mit. gr. i rzym. istnieją dwie bramy poprzez które sny wychodzą z podziemia; złudne sny przechodzą przez bramę z kości słoniowej, a sny prawdziwe przez bramę z rogu. [przypis redakcyjny]

wrota nieszczesne — były one nieszczęsne, gdyż ci którzy przez nie przechodzili byli nieszczęśliwi, gdyż pozbawieni największego dobra: życia. [przypis redakcyjny]

wrotny (daw.) — [sługa] zawierający [tj. zamykający] i otwierający wrota. [przypis redakcyjny]

wrotny (daw.) — zawierający i otwierający wrota. [przypis redakcyjny]

wrotny (starop.) — sługa zawierający wrota, bramę miejską. [przypis redakcyjny]

W roty sen rogowymi — starożytni Grecy, opierając się na podobieństwie dźwiękowym w języku greckim wyrazów: róg i spełniać oraz kość słoniowa i łudzić, wierzyli, że sny spełniające się wychodzą z krainy snów bramą rogową, a złudne bramą z kości słoniowej. [przypis redakcyjny]

w rozprawie — tu: w sporze, w niezgodzie. [przypis redakcyjny]

w rukopasznom boju (ros.) — w walce wręcz, na bagnety. [przypis redakcyjny]

wrychle (daw.) — rychło; szybko. [przypis redakcyjny]

wrzeciądz (daw.) — zamek; urządzenie do zamykania bramy w postaci żelaznej sztaby lub drąga obracającego się na sworzniu. [przypis redakcyjny]

w rzeczy (daw.) — niby, rzekomo. [przypis redakcyjny]

w rzeczy — niby (Jana Zapolyę 1541 r.). [przypis redakcyjny]

w rzeczywistości był nasz Kochanowski już śmiertelnie chory, gdyż w niecały miesiąc potem (2 sierpnia) wedle napisu na nagrobku już nie żył — mówię „wedle napisu na nagrobku”, gdyż akt krakowskiego urzędu ławniczego z dnia 7 sierpnia 1620 r. nie dodaje do nazwiska Kochanowskiego „olim”; jedno więc z dwojga: albo pisarz aktu zapomniał dodać owo słówko, albo też kamieniarz, mając podaną niewyraźną liczbę, zamiast IX, wyrył na kamieniu II. [przypis redakcyjny]

wrzepić się — wcisnąć się. [przypis redakcyjny]

wrzepić się — wkraść się, wcisnąć. [przypis redakcyjny]

wrzody (starop.) — choroby. [przypis redakcyjny]

wrzody (starop.) — [tu:] choroby. [przypis redakcyjny]

w Rzymie — czytaj: w Mediolanie. [przypis redakcyjny]

wścibstwo — w oryg. cot–quean, babski król, mężczyzna mieszający się do domowego gospodarstwa. [przypis redakcyjny]

w ścisłym rzecz trzymając karbie — w ścisłym porządku, obrachunku. [przypis redakcyjny]

W ślad za nim przyjdzie pasterz od Zachodu — Bezpośrednim następcą Bonifacego VIII był bogobojny Benedykt XI, który krótko panował; po nim wstąpił na stolicę apostolską Klemens V, rodem Francuz, który wybrany papieżem za wpływem Filipa Pięknego, króla Francji, stolicę papieską przeniósł z Rzymu do Awinionu. Z nim poczyna się najhaniebniejszy okres rządów papieskich. Odwaga, śmiałość z którą poeta w tej pieśni się odzywa, tym bardziej uderza, iż Klemens V w czasie napisania jej żył jeszcze. [przypis redakcyjny]

W ślad za starcami szło znów zwierząt czworo — Pod figurą czworga zwierząt poeta wyobraża czterech ewangelistów, a w następującym ich obrazie liść zielony wieńczący ich czoła symbolem jest ich nadziei albo niezmiennej młodości ich nauki, która nigdy [się] nie zestarzeje. Sześcioro skrzydeł oznacza ich lot przez przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, a pierze pełne oczu mądrość ewangelistów wszystko pojmującą i wszystko widzącą. [przypis redakcyjny]

W śnie był widziany przez chrzestnych rodziców (…) owoc świecący jak płomię — Chrzestnym rodzicom św. Dominika przyśniło się, że nowochrzczeniec miał jedną gwiazdę na czole, a drugą na grzbiecie, co było znakiem wróżącym, że nowo narodzony światłem wiary oświecać będzie kraje wschodu i zachodu. [przypis redakcyjny]

W średnich wiekach republikańscy Lombardowie byli dzielni jak Francuzi i osiągnęli tyle, że cesarze niemieccy zrównali z ziemią ich miasto — w 1162 r. Fryderyk Barbarossa zburzył po długim oblężeniu Mediolan. [przypis redakcyjny]

Wśród góry stoi starzec, jak jej mara — Obraz starca stojącego we środku góry Idy, w głównych rysach przypomina wykład widzenia Nabuchodonozora przez Proroka Daniela w rozdz. 1, w. 32. Tu poeta pod figurą starca wyobraża czas z rozmaitymi jego wiekami, jako to: wiek złoty, srebrny, miedziany i żelazny, z postępującym ich moralnym zepsuciem. Podług wyobrażenia poety figura przedstawiająca czas, stoi na wyspie Krecie, położonej na Morzu Śródziemnym, między trzema wtedy znajomymi częściami świata. Tam Rea, żona Saturna, kiedy Saturn (Kronos, co z greckiego znaczy czas) pożerał wszystkie swoje dzieci, będąc brzemienną, chroniła się do groty w górze Ida i porodziła syna Jowisza; a bojąc się, ażeby Saturn nie odkrył jej schronienia i nie pożarł jej dziecka, gdy dziecko zapłakało, kazała zawsze hałaśliwą muzyką płacz dziecka zagłuszać. Dlaczego poeta oddalił się od wzoru Daniela proroka, a przychylił się do mitu pogańskiego, sama jego piękna alegoria najlepiej objaśnia. Czas, największa potęga ziemska, ukryta przed nami, którą nieustannie czujemy, a widzieć nigdy nie możemy, stoi ukryty we wnętrznościach góry. Cała jego budowa ma swoje symboliczne znaczenie, którego czytelnik łatwo się domyśli. [przypis redakcyjny]

Wśród gwiazd stanąłem, co idą w ślad Byka — poeta wstąpił na ósmą sferę, gdzie są gwiazdy stałe. Gwiazdy zwane Bliźnięta w znak zodiakowy Byka wstępują. Poeta urodził się w dzień, gdy słońce stało w tym znaku zodiakowym. Dlatego według swojego systemu wpływowi tych gwiazd dary i kierunek swojego ducha przypisuje. [przypis redakcyjny]

wśród Lykii skał — Apollina i siostrę jego Artemidę czczono także w Lykii w Azji Mniejszej. Artemida i nimfy z jej orszaku przebiegały z żarzącymi się pochodniami w ręku dzikie ostępy gór i lasów. [przypis redakcyjny]

Wśród natłoku zdań (…) wystarczające. — zdanie w oryginale brzmi: Among a multitude of opinions upon this delicate point — some acute, some learned, some sufficiently the reverse — I am able to select nothing which ought to be considered satisfactory. Należałoby je raczej przetłumaczyć: „Wśród natłoku zdań, dotyczących tej drażliwej okoliczności, po części kąśliwych, po części nader uczonych, po części zasię nie dość — żadne atoli, według moich postrzeżeń, nie może ujść za wystarczające”. [przypis redakcyjny]

wśród pieśni (…) z Serafinami (…) których zakrywa aż skrzydeł sześcioro — Błogosławieni śpiewają chórem z Serafinami, którzy według Izajasza rozdz. 6 w. 2 mają po sześć skrzydeł, gdzie prorok tak mówi: „dwiema zakrywali oblicze Boga, dwiema nogi jego, a dwiema latali”. [przypis redakcyjny]

wśród podziemnych pól (…) zasiada razem władny król — wśród zmarłych każdy zajmuje się tym, czym zajmował się za życia. [przypis redakcyjny]

Wśród serdecznych przyjaciół… — zdanie to weszło do repertuaru przysłów. [przypis redakcyjny]