Przypisy

Helsingfors — oryginalna szwedzka nazwa miasta Helsinki; w latach 1809–1917 funkcjonowało autonomiczne Wielkie Księstwo Fińskie, wchodzące w skład imperium rosyjskiego. [przypis edytorski]

Heluan a. Hulwan — miasto położone na wsch. brzegu Nilu, naprzeciwko ruin Memfis, w muhafazie (prowincji) Kair, ok. 20 km na płd. od centrum stolicy Egiptu, obecnie włączone do przedmieść Kairu. [przypis edytorski]

Helvétius, Claude Adrien (1715–1771) — francuski filozof i literat, jeden z Encyklopedystów. [przypis edytorski]

Helweci — Szwajcarzy; od nazwy staroż. celtyckiego plemienia Helwetów, którzy zamieszkiwali tereny dzisiejszej Szwajcarii. [przypis edytorski]

Helweci — Szwajcarzy; od nazwy staroż. plemienia celtyckiego, zamieszkującego obszary między Renem, Menem a Lasem Hercyńskim i migrującego począwszy od V w. p.n.e. na tereny dzisiejszej Szwajcarii; w latach 1798–1803 tam właśnie istniała Republika Helwecka. [przypis edytorski]

Helweci (z łac.) — Szwajcarzy. [przypis edytorski]

Helwecjusz a. Helvétius, Claude Adrien (1715–1771) — francuski filozof i literat, współtwórca Wielkiej encyklopedii francuskiej. [przypis edytorski]

Helwecjusz, właśc. Claude Adrien Helvétius (1715–1771) — francuski filozof, jeden z czołowych przedstawicieli oświecenia. [przypis edytorski]

helwecki — szwajcarski; od nazwy staroż. celtyckiego plemienia Helwetów, którzy zamieszkiwali tereny dzisiejszej Szwajcarii. [przypis edytorski]

helwidianie — zwolennicy poglądów Helwidiusza, autora z przełomu IV i V w., zaprzeczającego dziewictwu Marii po urodzeniu Jezusa. [przypis edytorski]

Helwidiusz — Helvidius Priscus, rzym. stoik i polityk, za sprzeciwianie się tyranii dwukrotnie wygnany, następnie stracony z rozkazu cesarza Wespazjana; jego syn, także Helwidiusz, został stracony przez Domicjana. [przypis edytorski]

Hemar, Marian, pierwotnie M. Hescheles (1901–1972) — polski poeta, satyryk, komediopisarz, autor tekstów piosenek. [przypis edytorski]

hematyt — minerał zawierający duże ilości rudy żelaza. [przypis edytorski]

hemiplegia — porażenie połowiczne; paraliż połowy ciała. [przypis edytorski]

hemisfera — półkula. [przypis edytorski]

hemisfera — powierzchnia połowy kuli; półkula jakiegoś globu. [przypis edytorski]

hemisferium — tu: półkula ziemska a. niebieska; hemisfera. [przypis edytorski]

hemistych — półwers, w poezji nowożytnej: połówka wersu wiersza wyodrębniona przez średniówkę. [przypis edytorski]

hemistych — półwers, w poezji nowożytnej: połówka wersu wyodrębniona przez średniówkę. [przypis edytorski]

hemistych (z gr.) — połówka wersu wiersza, wyodrębniona przez cezurę (średniówkę). [przypis edytorski]

He! Monsieur Riz-pain-sel!… (fr.) — He, pan Ryż-chleb-sól! Tutaj, panie urzędniku w occie! Miłej podróży, panie de Miękki… [przypis edytorski]

hemoroidy — choroba objawiająca się guzami w odbycie. [przypis edytorski]

hemoroidy — choroba odbytnicy. [przypis edytorski]

Henckell, Karl (1864–1929) — poeta niemiecki, rozpoczynający od doświadczeń naturalistycznych (Moderne Dichtercharaktere, 1885), w swych lirykach społecznych, oskarżających kapitalizm, próbował zastosować materiał statystyczny. Pisał też poematy o naturze i miłości. [przypis edytorski]

hen — daleko. [przypis edytorski]

Henek, właśc. Henryk Monderer — członek żydowskiego ruchu oporu; ur. 1921, zginął w czasie wojny. [przypis edytorski]

henneh — henna. [przypis edytorski]

Hennequin, Emil (zm. 1894) — francuski krytyk literacki. [przypis edytorski]

Henner, Jean Jacques (1829–1905) — malarz francuski, naśladowca Tycjana. [przypis edytorski]

Henoch — patriarcha biblijny, który z racji wielkiej przyjaźni z Bogiem miał być za życia wzięty do nieba; przypisywano mu apokryficzną Księgę Henocha. [przypis edytorski]

Henríquez, Enrique (1536–1608) — portugalski jezuita, wykładał filozofię i teologię w Kordobie i Salamance. [przypis edytorski]

Henriada — epicki poemat Woltera z 1728 r., wychwalający króla Henryka IV za edykt nantejski, wprowadzający wolność wyznania i kończący wojny religijne we Francji. [przypis edytorski]

Henri Bergson (1859–1941) — filozof francuski. [przypis edytorski]

Henri d'Artois (1820–1883) — książę Bordeaux, nieproklamowany król Francji w dniach 2–9 sierpnia 1830 jako Henryk V, następnie legitymistyczny pretendent do tronu francuskiego; po proklamowaniu monarchii lipcowej wyjechał z kraju, używając tytułów „Henryk V” i „hrabia de Chambord”. [przypis edytorski]

Henri-Dominique Lacordaire (1802–1861) — dominikanin, fr. publicysta i polityk, zwolennik katolicyzmu liberalnego. [przypis edytorski]

Henriette von England — Henriete Anne Stuart (1644–1670), vermutlich das erste Opfer der Giftaffäre am franz. Hof und in Paris zwischen 1670 und 1680. [przypis edytorski]

Henri Meilhac (1831–1897) — fr. pisarz, członek Akademii Francuskiej, autor sztuk teatralnych i librett operetkowych, współpracował z Ludovikiem Halévym. [przypis edytorski]

Henri Murger (1822–1861) — fr. pisarz i malarz; autor Scen z życia cyganerii. [przypis edytorski]

Henryczek […] śpiewki składać umie — Henryk IV Probus (1257/8–1290) książę wrocławski, pod koniec życia również krakowski, w młodości próbował swych sił jako minnesanger. [przypis edytorski]

Henry, Hubert-Joseph (1846–1898) — francuski oficer wywiadu; jego przełożony, Picquart, był przekonany, że Henry sfałszował dowody, aby ostatecznie udowodnić, że Alfred Dreyfus był zdrajcą na korzyść Niemiec; fałszerstwo udowodniono w 1898, Henry został aresztowany; znaleziono go martwego w celi więziennej. [przypis edytorski]

Henryk Beyle — z włoskiego: mediolańczyk, żył, pisał, kochał. Wielbił Cimarosę, Mozarta i Szekspira. Zmarł przeżywszy lat… dnia… 18… [przypis edytorski]

Henryk Brodaty (ok. 1168–1238) — książę wrocławski, opolski, kaliski, władca Ziemi Lubuskiej i książę krakowski. Założyciel tzw. monarchii Henryków Śląskich. [przypis edytorski]

Henryk Burgundzki (1066–1112) — najmłodszy z wnuków księcia Burgundii, otrzymał tytuł hrabiego Portugalii od króla hiszpańskiej Kastylii i walczył tam z Maurami. [przypis edytorski]

Henryk cesarz czwarty — błąd kronikarza; cesarz Henryk V Salicki (1081–1125), król niemiecki od 1105 r. (właśc. od 1099), cesarz rzymski od 1111 r., syn i następca cesarza Henryka IV. [przypis edytorski]

Henryk Chełmiński, właśc. Heidenryk (biskup chełmiński, zm. 1263) — prowincjał dominikanów, biskup diecezji chełmińskiej. Udzielił chrztu księciu litewskiemu Mendogowi (Mindowsowi) i koronował go. Brał udział w krucjacie na Sambię. Był spowiednikiem mistyczki bł. Juty z Chełmży. [przypis edytorski]

Henryk Czwarty… Nigdy by się nie zniżył o pióropusz biały — król Francji Henryk IV (1553–1610) przed bitwą pod Ivry (1590), w obliczu przeważającego liczebnie nieprzyjaciela, miał powiedzieć do żołnierzy: „…Jeśli stracie znaki, rogi albo flagi, nigdy nie traćcie z oczu mojego białego pióropusza; dostrzeżecie go zawsze na drodze do honoru i zwycięstwa”. [przypis edytorski]

Henryk — Heinrich Kranichfeld (zwany Hanke von Eckersberg). [przypis edytorski]

Henryk — Henryk IV Probus (1257/8–1290) książę wrocławski, pod koniec życia również krakowski. [przypis edytorski]

Henryk — Henryk V Brzuchaty (zm. 1296), syn Bolesława Rogatki, książę jaworski i legnicki. [przypis edytorski]

Henryk, hrabia Ryszmond — w tekście występuje jako Ryszmond; w oryg. Henry Tudor, Earl of Richmond. [przypis edytorski]

Henryk III (1551–1589) — właśc. Edward Aleksander, pierwszy elekcyjny król Polski w latach 1573–1574, ostatni (od 1574 r.) król Francji z dynastii Walezjuszów. [przypis edytorski]

Henryk IV (1553–1610) — król Nawarry (od 1572), następnie król Francji (od 1589), pierwszy z dynastii Burbonów, obniżył podatki dla chłopów, zredukował dług publiczny, ogłosił edykt nantejski (1598) gwarantujący wolność wyznania i kończący wojny religijne w kraju. [przypis edytorski]

Henryk IV (1553–1610) — król Nawarry (od 1572), następnie król Francji (od 1589), pierwszy z dynastii Burbonów; protestant, przez państwa katolickiej Świętej Ligi uznany za uzurpatora, w 1593 oficjalnie przeszedł na katolicyzm; ogłosił edykt nantejski (1598) gwarantujący wolność wyznania i kończący wojny religijne w kraju. [przypis edytorski]

Henryk IV (1553–1610) — król Nawarry (od 1572), następnie król Francji (od 1589), pierwszy z dynastii Burbonów. [przypis edytorski]

Henryk IV a. Henryk IV Wielki (1553–1610) — król Francji od 1589 r., pierwszy z dynastii Burbonów. [przypis edytorski]

Henryk IV — Henri IV de France (1553–1610), król Francji w latach (1589–1610). [przypis edytorski]

Henryk IV Lancaster (1367–1413) — król Anglii (od 1399); objął tron w wyniku udanego buntu przeciwko swojemu poprzednikowi; w drugiej połowie swojego panowania cierpiał na nierozpoznaną ciężką chorobę. [przypis edytorski]

Henryk Merzbach (1836–1903) — polski poeta pochodzący z żydowskiej rodziny księgarzy i wydawców. Brał udział w powstaniu styczniowym, był redaktorem konspiracyjnego pisma „Prawda”, a potem przebywał na emigracji w Belgii. [przypis edytorski]

Henryk — najmłodszy syn księcia mazowieckiego Ziemowita III, miał niższe święcenia kapłańskie. Dla małżeństwa z Ryngałłą zrezygnował z godności biskupa płockiego. [przypis edytorski]

Henryk od Boga zesłany — Henri d'Artois, hrabia Chambord (1820–1882), spadkobierca korony fr., przez zwolenników przywrócenia monarchii nazywany Henrykiem V. [przypis edytorski]

Henryk Orleański (1867–1901) — francuski książę, syn Roberta Orleańskiego, księcia Chartres, oraz księżniczki Franciszki Orleańskiej; przekonany o winie Dreyfusa, publicznie pogratulował Esterhazemu po jego uniewinnieniu w lutym 1898. [przypis edytorski]

Henryk Orleański, książę d'Aumale (1822–1897) — francuski generał i polityk, syn króla Ludwika Filipa I, ostatniego monarchy Francji z rodu Burbonów. [przypis edytorski]

Henryk Orleański, książę d'Aumale (1822–1897) — francuski generał i polityk, syn króla Ludwika Filipa I, ostatniego monarchy Francji z rodu Burbonów. [przypis edytorski]

Henryk Orleański, książę d'Aumale (1822–1897) — francuski generał i polityk, syn króla Ludwika Filipa I. [przypis edytorski]

Henryk Pobożny a. Henryk Pius (ok. 1201–1241) — książę śląski, krakowski i wielkopolski. Poległ w bitwie pod Legnicą. [przypis edytorski]

Henryk Rzewuski herbu Krzywda (1791–1866) — pseud. Jarosz Bejła; pisarz i publicysta, przywódca koterii petersburskiej, autor gawędy szlacheckiej Pamiątki Soplicy (1839). [przypis edytorski]

Henryk Sandomierski (ok. 1130–1166) — książę sandomierski, syn Bolesława III Krzywoustego. Uczestniczył w wyprawie krzyżowej w 1154 roku. [przypis edytorski]

Henryk VIII (1491–1577) — król Anglii (od 1509) i Irlandii (od 1542) z dynastii Tudorów; doprowadził do uniezależnienia angielskiego Kościoła od papieża oraz ustanowienia Kościoła anglikańskiego, którego zwierzchnikiem został monarcha Anglii. [przypis edytorski]

Henryk Walezy (1551–1589) — pierwszy elekcyjny król Polski (1573–1575), następnie król Francji. [przypis edytorski]

Henryk wrocławski, właśc. Henryk VI Dobry (a. Wrocławski; 1294–1335) — książę wrocławski w latach 1311–1335. [przypis edytorski]

Henryk z Bolzano (1250–1315) — zw. też Henrykiem z Treviso; drobny rzemieślnik, żył w skrajnym ubóstwie i bogobojności; został pochowany w katedrze w Treviso, gdzie rozwinął się jego kult. [przypis edytorski]

Henry rifle — wielostrzałowy karabin powtarzalny Henry M1860, konstrukcji amerykańskiej, z czasów wojny secesyjnej; protoplasta serii sławnych karabinów Winchestera. [przypis edytorski]

Henry Thomas Buckle (1821–1862) — historyk i socjolog ang. [przypis edytorski]

Hera Armeńczyka, przez którego usta wykładał boski Platon w jednym z dialogów swoich… — w ks. X dialogu Państwo Platona Sokrates przekazuje opowieść o życiu pozagrobowym, pochodzącą podobno od „Era, syna Armeniosa”, który „rodem był z Pamfilii” (w płd. części Azji Mniejszej) i po śmierci w bitwie cudem powrócił do życia; Słowacki nie znał tego dialogu z oryginału, ale z francuskiego przekładu, dlatego przez pomyłkę uznał, że chodzi o „Hera Armeńczyka”, tj. z Armenii w górach Kaukaz. [przypis edytorski]

Heraclitus of Ephesus (c. 535–475 BC) — pre-Socratic Greek philosopher, often called „weeping Heraclitus”. [przypis edytorski]

Heraklea Pontica (a. Herakleja Pontyjska) — miasto portowe w Bitynii, w Azji Mniejszej. Obecnie Eregeli w Turcji. [przypis edytorski]

Heraklea Pontyjska (hist.) — kolonia grecka, zał. w 558 p.n.e. na płd. wybrzeżu M. Czarnego, na pograniczu Bitynii i Paflagonii, ok. 450 ok na zach. od Synopy; ważne centrum handlu czarnomorskiego; ob. Karadeniz Eregli w Turcji. [przypis edytorski]

Herakles Farnezyjski — starożytna marmurowa rzeźba z III w. przedstawiająca odpoczywającego greckiego herosa i siłacza Heraklesa (w mit. rzym. Herkulesa), będąca kopią brązowego oryginału dłuta Lizypa z IV w. p.n.e.; odkryta w XVI w., przez jakiś czas była własnością włoskiego rodu Farnese, obecnie w zbiorach Narodowego Muzeum Archeologicznego w Neapolu. [przypis edytorski]

Herakles (mit. gr.) — heros grecki słynny z ogromnej siły i wykonania 12 trudnych i niebezpiecznych zadań. [przypis edytorski]

Herakles (mit. gr.) — heros grecki słynny z ogromnej siły i wykonania 12 trudnych i niebezpiecznych zadań; występował często w rzeźbie i malarstwie staroż. [przypis edytorski]

Herakles (mit. gr.) — heros grecki; syn Zeusa i Alkmeny, mąż Dejaniry; słynny z 12 prac. [przypis edytorski]

Herakles (mit. gr.) — heros grecki; syn Zeusa i Alkmeny, mąż Dejaniry; słynny z 12 prac. [przypis edytorski]

Herakles (mit. gr.) — heros grecki, syn Zeusa i Alkmeny, słynny z ogromnej siły i wykonania 12 trudnych i niebezpiecznych zadań. Jego żona Dejanira, zazdrosna o męża, podarowała mu szatę nasyconą krwią centaura Nessosa, zabitego niegdyś przez Heraklesa. Krew centaura, rzekomo mająca zapewniać wierność, była palącą trucizną. Szata wżarła się w ciało herosa, który aby skrócić swoje męczarnie, zbudował stos pogrzebowy i rzucił się w płomienie. [przypis edytorski]

Herakles (mit. gr.) — powszechnie czczony heros grecki, syn władcy bogów Zeusa i śmiertelniczki, słynny z ogromnej siły i wykonania 12 trudnych i niebezpiecznych zadań. [przypis edytorski]

Herakles (mit. gr.) — syn Zeusa i Alkmeny, obdarzony niezwykłą siłą. Tyranem nie był. [przypis edytorski]

Herakles zstąpił do podziemia po psa Cerbera — jednym z 12 zadań greckiego herosa Heraklesa było sprowadzenie wielogłowego psa Cerbera, pilnującego wejścia do krainy zmarłych. [przypis edytorski]

Heraklides z Pontu (IV w. p.n.e.) — grecki filozof akademicki, „astronom-platończyk”, twórca hipotezy heliocentrycznej (według której Ziemia obraca się wokół własnej osi i Słońca). [przypis edytorski]

Heraklidzi — potomkowie mitycznego herosa Heraklesa; w szczególności królowie Dorów, którzy podbili Peloponez. [przypis edytorski]

Heraklit — joński filozof przyrody, znany z koncepcji zmiany jako centralnego elementu świata wyrażonej w sformułowaniu ta panta rhei: wszystko płynie. [przypis edytorski]

Heraklit (…) odparł — Diogenes Laertios, Heraklit z Efezu [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IX, 3. [przypis edytorski]

Heraklit z Efezu (ok. 540–480 p.n.e.) — filozof grecki, zaliczany do jońskiej szkoły filozofii przyrody. [przypis edytorski]

Heraklit z Efezu (ok. 540–480 p.n.e.) — filozof grecki, zaliczany do jońskiej szkoły filozofii przyrody; za zasadę pierwotną (arché) wszechświata uważał ogień, za cechę bytu zaś zmienność, nieustanne zanikanie i stawanie się (co wyraził sławną formułą „wszystko płynie”). [przypis edytorski]

Heraklit z Efezu (ok. 540–480 p.n.e.) — filozof gr., zaliczany do jońskiej szkoły filozofii przyrody; za zasadę pierwotną (arche) wszechświata uważał ogień, za cechę bytu zaś zmienność, nieustanne zanikanie i stawanie się (co wyraził w sławnym zdaniu „wszystko płynie”). [przypis edytorski]

Heraklit z Efezu (ok. 540–ok. 480 p.n.e.) – filozof grecki, zaliczany do jońskiej szkoły filozofii przyrody; za zasadę pierwotną (arché) wszechświata uważał ogień, za cechę bytu zaś zmienność, nieustanne zanikanie i stawanie się (co wyraził w sławnym zdaniu „wszystko płynie”). [przypis edytorski]

Heraklit z Efezu (ok. 540–ok. 480 p.n.e.) — filozof grecki, zaliczany do jońskiej szkoły filozofii przyrody; za zasadę pierwotną (arché) wszechświata uważał ogień, za cechę bytu zaś zmienność, nieustanne zanikanie i stawanie się (co wyraził w sławnym zdaniu „wszystko płynie”). [przypis edytorski]

Heraklit z Efezu (ok. 540–ok. 480 p.n.e.) — filozof grecki, zaliczany do jońskiej szkoły filozofii przyrody; za zasadę pierwotną (arché) wszechświata uważał ogień, za cechę bytu zaś zmienność, nieustanne zanikanie i stawanie się (co wyraził w sławnym zdaniu „wszystko płynie”); gasną o wiele bardziej niż słońce u Heraklita, bo nie zapalają się na nowo: według Heraklita słońce codziennie się odnawia. [przypis edytorski]

Heraklit z Efezu (ok. 540–ok. 480 p.n.e.) — filozof grecki, zaliczany do jońskiej szkoły filozofii przyrody; za zasadę pierwotną (arché) wszechświata uważał ogień, za cechę bytu zaś zmienność, nieustanne zanikanie i stawanie się (co wyraził w sławnym zdaniu „wszystko płynie”); Heraklita z jego przeciwieństwami, które się przyciągać mają: zapewne omyłka tłumacza i powinno być: Empedoklesa. [przypis edytorski]

„Herald” — ang. „The Herald”, najstarszy dziennik brytyjski wydawany od 1783 r. w Glasgow. [przypis edytorski]

heraldia, popr.: heroldia — po powstaniu listopadowym dekretem carskim powołano, na wzór analogicznej instytucji rosyjskiej, Heroldię Królestwa Polskiego (1836–1861), która zajmowała się sprawdzaniem dowodów szlachectwa i prowadzeniem ksiąg szlachty; po rozwiązaniu instytucji jej dokumenty trafiły do Petersburga. [przypis edytorski]

Hera (mit. gr.) — bogini niebios i macierzyństwa, żona i siostra Zeusa. [przypis edytorski]