Przypisy

refraktor — teleskop skupiający światło z pomocą jednej lub wielu soczewek. [przypis edytorski]

refraktor — teleskop soczewkowy. [przypis edytorski]

refugium (łac.) — miejsce ucieczki, bezpieczne schronienie, azyl. [przypis edytorski]

refugium (z łac.) — schronienie, miejsce ucieczki. [przypis edytorski]

regalia — oznaki i symbole władzy królewskiej (korona, berło itp.); także: dziedziny gospodarki zastrzeżone dla panującego, wynikające z zasady, iż państwo jest prywatną własnością monarchy. [przypis edytorski]

regalia — prawa i przywileje przysługujące wyłącznie panującemu. [przypis edytorski]

regalista — rojalista, zwolennik króla. [przypis edytorski]

regalistka — rojalistka, zwolenniczka króla. [przypis edytorski]

regarde (fr.) — patrz. [przypis edytorski]

regardez Marie, comme elle est sage, comme elle est laborieuse, comme elle est soignée (fr.) — patrzcie na Marię, jaka ona jest mądra, jaka ona jest pracowita, jaka ona jest dobrze wychowana. [przypis edytorski]

regard (fr.) — spojrzenie. [przypis edytorski]

regatywy — przekręcone słowo: negatywy, tzn. odpowiedzi odmownej. [przypis edytorski]

regencja — władza sprawowana w okresie nieobecności króla. [przypis edytorski]

regensom (daw.) — przełożony seminarium duchownego. [przypis edytorski]

regens — przełożony seminarium duchownego. [przypis edytorski]

regent a. rejent — urzędnik w kancelarii wpisujący dekrety w akta. [przypis edytorski]

regent (daw.) — tu: urzędnik kierujący kancelarią. [przypis edytorski]

regent — dostojnik zastępujący króla, kiedy ten nie może rządzić; tu mowa o księciu Filipie Orleańskim (1674–1723), który rządził Francją w latach 1715–1723 w czasie małoletności Ludwika XV. [przypis edytorski]

regentka — kobieta sprawująca władzę w imieniu nieletniego monarchy. [przypis edytorski]

regent — osoba sprawująca władzę podczas niepełnoletności bądź choroby prawowitego władcy. [przypis edytorski]

regent — osoba sprawująca władzę w imieniu króla, gdy ten nie może sam wykonywać swoich obowiązków. [przypis edytorski]

regent — osoba zastępująca nieobecnego lub młodocianego władcę w sprawowaniu obowiązków. Tu przenośnie. [przypis edytorski]

Regent Park — jeden z królewskich parków w Londynie, na północy którego znajduje się zoo. [przypis edytorski]

regent — rejent, notariusz. [przypis edytorski]

Regent Street — główna ulica handlowa w dzielnicy West End w Londynie. [przypis edytorski]

Regent — tu: 140-karatowy diament, uważany za najczystszy i najpiękniejszy na świecie; kupiony za olbrzymią sumę w 1717 przez ówczesnego regenta Francji, księcia orleańskiego, zdobił obręcz korony królewskiej Ludwika XV; obecnie stanowi własność państwa francuskiego, jest przechowywany w Luwrze, w Paryżu. [przypis edytorski]

Reger, Johannes Joseph Max (1873–1916) — niem. kompozytor, dyrygent, pianista i organista, uważany za współczesnego kontynuatora Bacha. [przypis edytorski]

regest (łac. regestum) — średniow.: księga do zapisywania. [przypis edytorski]

regestra (daw.) — dziś: rejestry. [przypis edytorski]

regestra — dziś: regestry; rejestry. [przypis edytorski]

regestrator (daw.) — rejestrator. [przypis edytorski]

regestr (daw.) — rachunek; wleść w regestr: popaść w długi. [przypis edytorski]

regestr (daw.) — rejestr. [przypis edytorski]

regestr (daw.) — rejestr, spis, lista. [przypis edytorski]

regestr (daw.) — rejestr, spis. [przypis edytorski]

regestr (daw.) — rejestr, spis; tu: księga rachunkowa. [przypis edytorski]

regestr (daw.) — spis. [przypis edytorski]

regestrować (daw.) — rejestrować. [przypis edytorski]

regestr — rejestr, spis. [przypis edytorski]

regestr — spis. [przypis edytorski]

Reggio di Calabria (pot. Reggio Calabria) — miasto w płd. Włoszech, nad Cieśniną Mesyńską, stolica prowincji. [przypis edytorski]

Reggio — dziś: Reggio di Calabria, miasto w płd. Włoszech, nad Cieśniną Mesyńską. [przypis edytorski]

regiel — lesiste wzniesienie położone poniżej górnej granicy lasu. [przypis edytorski]

regiel — lesiste wzniesienie w Tatrach, poniżej górnej granicy lasu; zwykle w lm: regle. [przypis edytorski]

regiel, zwykle w lm: regle — lesiste wzniesienia w Tatrach, poniżej górnej granicy lasu. [przypis edytorski]

regimentarz (hist. wojsk.) — zastępca hetmana, określenie używane w XVII–XVIII w.; tu: dowódca znaczniejszej siły zbrojnej. [przypis edytorski]

regimentarz — w daw. wojsku polskim zastępca hetmana. [przypis edytorski]

regimentarz — zastępca hetmana; tymczasowy dowódca; określenie używane w XVII–XVIII w. [przypis edytorski]

regimentarz — zastępca hetmana; tymczasowy dowódca; określenie używane w XVII- XVIII w. [przypis edytorski]

regimentarz — zastępujący hetmana; w 1648 r., po wzięciu hetmanów do niewoli przez Tatarów, regimentarzami zostali Władysław Dominik Zasławski-Ostrogski (1618–1656), Aleksander Koniecpolski (1620–1659) i Mikołaj Ostroróg (1593–1651). [przypis edytorski]

regiment — daw.: pułk. [przypis edytorski]

regiment (hist. wojsk.) — pułk piechoty lub kawalerii. [przypis edytorski]

regiment — oddział wojskowy. [przypis edytorski]

regimentować (daw.) — dowodzić regimentem, wojskiem. [przypis edytorski]

regiment — pułk. [przypis edytorski]

regiment — tu: dowództwo. [przypis edytorski]

regiment — tu: dowództwo, zarząd. [przypis edytorski]

Regina angelorum (łac.) — królowa aniołów; jedno z określeń Matki Boskiej. [przypis edytorski]

Regina coeli (łac.) — królowa niebios. [przypis edytorski]

Reginaldus, Valerius (łac.), właśc. Valère Regnault (1545–1623) — francuski jezuita, teolog, wykładowca filozofii i teologii moralnej w kilku kolegiach jezuickich, m.in. w Paryżu i Bordeaux [przypis edytorski]

Regiomontanus, właśc. Johannes Müller (1436–1476) — niemiecki astronom i matematyk, konstruktor instrumentów astronomicznych; miał skonstruować mechanicznego orła, który poleciał na spotkanie zbliżającego się do miasta cesarza, pokłonił się i powrócił do miasta. [przypis edytorski]

regis iussu et universae plebis consensu (łac.) — z rozkazu króla i za powszechną zgodą ludu. [przypis edytorski]

registracja (daw.) — rejestracja. [przypis edytorski]

registrator (daw.) — urzędnik kancelarii, odpowiedzialny m. in. za przechowywanie dokumentów. [przypis edytorski]

registratura — dziś popr.: rejestr. [przypis edytorski]

registratura — zbiór dokumentów urzędu lub kancelarii. [przypis edytorski]

registratura — zbiór dokumentów urzędu lub kancelarii; także: szafa na takowe. [przypis edytorski]

reglamentacja — wprowadzone czasowo lub na stałe ograniczenie wolnego obrotu pewnymi dobrami lub towarami, spowodowane przeważnie niedostatkiem tych dóbr lub towarów i koniecznością ich racjonowania; reglamentacja prostytucji oznacza karanie administracyjne (prawne) nierejestrowanych prostytutek, przy całkowitej akceptacji samego procederu i związanych z nim zjawisk. [przypis edytorski]

regno all pianto (wł. królestwo płaczu a. czas, kiedy panuje lament) — termin stworzony przez autora na określenie atmosfery fragmentu utworu. [przypis edytorski]

regnum Sueticum (łac.) — królestwo szwedzkie. [przypis edytorski]

regres (z łac.) — cofnięcie się, tu: powrót, zwrócenie się. [przypis edytorski]

reguła trzech (mat.) — reguła, według której z danej proporcji a/b = c/d można obliczyć jeden z wyrazów (tzw. czwartą proporcjonalną), gdy pozostałe trzy są dane; np. b = ad/c. [przypis edytorski]

reguła trzech — reguła w mat. określająca sposób obliczenia czwartego wyrazu proporcji na podstawie znanych trzech pozostałych wyrazów; tj. określająca zasady konstruowania równań z jedną niewiadomą. [przypis edytorski]

reguły, którą Protagoras podał swoim uczniom (…) wynagrodzili jego trudy — Platon, Protagoras, 328b–c. [przypis edytorski]

regula (łac.)— norma, wzorzec. [przypis edytorski]

regulament — regulamin. [przypis edytorski]

Regulares, Grupos de Regulares — hiszpańskie jednostki wojskowe sformowane w Afryce Północnej z miejscowej ludności i hiszpańskich oficerów. [przypis edytorski]

Regulus — Marek Atyliusz Regulus, żyjący w III w. p.n.e. rzym. konsul i przywódca wojskowy w czasach I wojny punickiej, bohater rzym., stawiany za wzór patriotyzmu i cnoty, przede wszystkim wierności danemu słowu; doprowadziwszy do zwycięstwa Rzymian nad Kartagińczykami dostał się do niewoli, następnie uwzględniony w wymianie jeńców podczas układów pokojowych, obiecał wrócić do niewoli, jeśli układy nie przyniosą skutku, zaś dotarłszy do Rzymu, odradzał zawarcie traktatu, ponieważ korzystniejsze dla jego ojczyzny było wznowić wojnę; zgodnie z danym słowem powrócił do Kartaginy, gdzie miał być uwięziony w skrzyni, którą nabijano gwoździami; jego dzieje opisane zostały przez Appiana, Senekę, Tertuliana, Diodora i in., nie wszystkie jednak źródła potwierdzają legendę męczeńskiej śmierci Regulusa. [przypis edytorski]

Regulusowie — ród rzymski, do którego należał m.in. Marek Atyliusz Regulus, konsul z 267 i 256 p.n.e., dowódca w czasach I wojny punickiej, wzór patriotyzmu i wierności danemu słowu; wzięty do niewoli przez Kartagińczyków został zwolniony na dane przez siebie słowo, że w Rzymie wynegocjuje dla nich pokój albo powróci do niewoli; dotarłszy do Rzymu, odradzał zawarcie traktatu, przekonując rodaków, że korzystniejsze będzie kontynuowanie wojny ze słabnącym przeciwnikiem; zgodnie z danym słowem powrócił do Kartaginy, gdzie zginął zamęczony. Jego dwaj synowie zginęli w obronie ojczyzny: Marek, konsul roku 227, poległy w bitwie z Hannibalem pod Kannami, oraz Gajusz, konsul roku 225, poległy w zwycięskiej bitwie z Galami pod Telamonem. [przypis edytorski]

Regulus, właśc. Marcus Atilius Regulus (III w. p.n.e.) — konsul i przywódca wojskowy w czasach I wojny punickiej, bohater rzym., stawiany za wzór patriotyzmu i cnoty, przede wszystkim wierności danemu słowu; doprowadziwszy do zwycięstwa Rzymian nad Kartagińczykami dostał się do niewoli, następnie uwzględniony w wymianie jeńców podczas układów pokojowych, obiecał wrócić do niewoli, jeśli układy nie przyniosą skutku, zaś dotarłszy do Rzymu, odradzał zawarcie traktatu, ponieważ korzystniejsze dla jego ojczyzny było wznowić wojnę. Zgodnie z danym słowem powrócił do Kartaginy, gdzie miał być więziony w skrzyni, którą nabijano gwoździami, głodzony oraz pozbawiany snu (w tym celu podobno odcięto mu powieki), a w końcu został ukrzyżowany. Dzieje Regulusa opisane zostały przez Appiana, Senekę, Tertuliana, Diodora i in., nie wszystkie jednak źródła potwierdzają legendę męczeńskiej śmierci Regulusa. [przypis edytorski]

Regulus, właśc. Marcus Atilius Regulus (III w. p.n.e.) — rzym. konsul i dowódca w czasach I wojny punickiej, wzór patriotyzmu i wierności danemu słowu; wzięty do niewoli przez Kartagińczyków został zwolniony na dane przez siebie słowo, że w Rzymie wynegocjuje dla nich pokój albo powróci do niewoli; dotarłszy do Rzymu, odradzał zawarcie traktatu, przekonując rodaków, że korzystniejsze będzie kontynuowanie wojny ze słabnącym przeciwnikiem; zgodnie z danym słowem powrócił do Kartaginy, gdzie zginął zamęczony. [przypis edytorski]

Regulus, właśc. Marek Atyliusz Regulus (III w. p.n.e.) — rzymski konsul i dowódca w czasach I wojny punickiej, wzór patriotyzmu i wierności danemu słowu; wzięty do niewoli przez Kartagińczyków został zwolniony na dane przez siebie słowo, że w Rzymie wynegocjuje dla nich pokój albo powróci do niewoli; dotarłszy do Rzymu, odradzał zawarcie traktatu, przekonując rodaków, że korzystniejsze będzie kontynuowanie wojny ze słabnącym przeciwnikiem; zgodnie z danym słowem powrócił do Kartaginy, gdzie zginął zamęczony. [przypis edytorski]

regyklos — vaizdai. [przypis edytorski]

Re Harmachis (gr.), Re Horachte — „Re [jako] Horus Horyzontów”, połączenie jednego z naczelnych egipskich bogów, bóstwa słońca w pełni dnia, Re, z Horachte, czyli Horusem w jego solarnym (słonecznym) aspekcie. Używane na określenie przejawu boga-słońca podróżującego po niebie. W czasach reformy Echnatona imię Re Horachte występuje jako element oficjalnego opisowego tytułu jedynego boga Atona, często skracanego do określenia Ra-Horus-Aton. [przypis edytorski]

Reichsbanner Schwarz-Rot-Gold — organizacja weteranów I wojny światowej, popierająca demokratyczne wartości związane z Republiką Weimarską. [przypis edytorski]

Reichsdeutsche — „Niemiec Rzeszy”, oficjalny termin używany w Republice Weimarskiej i III Rzeszy w odniesieniu do obywatela niemieckiego zamieszkałego w Rzeszy. [przypis edytorski]

reichsdeutsch (z niem.) — obywatel Rzeszy, rdzenny Niemiec. [przypis edytorski]

Reichstag — nazwa parlamentu niemieckiego; także: potoczna nazwa wzniesionego w 1894 budynku będącego siedzibą Reichstagu (właśc. Reichstagsgebäude). [przypis edytorski]

Reichswehra — niemieckie siły zbrojne Republiki Weimarskiej i III Rzeszy, istniejące w latach 1921–1935. [przypis edytorski]

Reichswehra — siły zbrojne Republiki Weimarskiej i III Rzeszy, istniejące w latach 1921–1935; następnie Reichswehrę rozwiązano, tworząc Wehrmacht. [przypis edytorski]

reifikacja — traktowanie pojęcia abstrakcyjnego jak rzeczy materialnej; w socjologii: traktowanie procesu społecznego tak, jakby pochodził z zewnątrz i nie był efektem działań społecznych, np. traktowanie normy społecznej jak prawa natury. [przypis edytorski]

Reimarus, Hermann Samuel (1694–1768) — niemiecki filozof, deista, prekursor badań nad kwestią Jezusa historycznego; w swoich esejach, częściowo opublikowanych po jego śmierci przez G. Lessinga, kwestionował historyczność objawienia i cudów biblijnych. [przypis edytorski]

Reims (geogr.) — miasto w płn.-wsch. części Francji, słynne z katedry Notre-Dame de Reims. [przypis edytorski]

Reims — miasto w płn.-wsch. Francji, ok. 160 km od Paryża. [przypis edytorski]

Reinach, Joseph (1856–1921) — francuski polityk, dziennikarz i pisarz niemiecko-żydowskiego pochodzenia; prowadził kampanię prasową w obronie Dreyfusa. [przypis edytorski]

Reinach, Joseph (1856–1921) — francuski polityk, dziennikarz i pisarz niemiecko-żydowskiego pochodzenia; prowadził kampanię prasową w obronie Alfreda Dreyfusa. [przypis edytorski]

rein arische paradizie (zniekszt. niem.) — czystym aryjskim raju. [przypis edytorski]

reine Fingermusik (niem.) — czysta muzyka palców. [przypis edytorski]

Reineke — por. Reineke Fuchs (1794) Johanna Wolfganga Goethego; epos satyryczny w polskim tłumaczeniu Leopolda Staffa pt. Lis przechera. [przypis edytorski]

Reinhardt, Max, właśc. Goldmann (1873–1943) — pochodził z Wiednia, wybitny niemiecki reżyser i aktor. Po przewrocie hitlerowskim wyjechał do Paryża, od 1938 r. w Stanach Zjednoczonych. [przypis edytorski]