Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | architektura | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | czeski | dawne | ekonomiczny | filozoficzny | fizyka | francuski | frazeologia, frazeologiczny | geografia, geograficzny | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | ironicznie | łacina, łacińskie | literacki, literatura | medyczne | mineralogia | mitologia | mitologia germańska | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | nieodmienny | niemiecki | poetyckie | pogardliwe | portugalski | potocznie | przestarzałe | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rodzaj żeński | rzadki | staropolskie | teatralny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski | wojskowy | żartobliwie | zdrobnienie | żeglarskie

Według języka: wszystkie | Deutsch | lietuvių | polski


Znaleziono 7999 przypisów.

kapuza (z łac. caput: głowa) — daw. nakrycie głowy w postaci kaptura a. futrzanej czapki uszanki. [przypis edytorski]

kapuza (z łac. caput: głowa) — futrzana czapka-uszanka a. kaptur. [przypis edytorski]

Kapuzinerkirche (niem., r.ż.) — kościół kapucynów. [przypis edytorski]

Karásek ze Lvovic, Jiří, właśc. Jiří Josef Antonín Karásek (1871–1951) — czeski pisarz, poeta i krytyk; przedstawiciel dekadentyzmu i symbolizmu w literaturze czeskiej; tłumacz na język czeski i wydawca dzieł Stanisława Przybyszewskiego, założyciel galerii sztuki w Pradze. [przypis edytorski]

karaban (daw.) — rodzaj krytego pojazdu. [przypis edytorski]

karabatalion (daw.) — batalion ustawiony w czworobok, w szyku obronnym. [przypis edytorski]

karabela — cienka, zakrzywiona szabla z rękojeścią stylizowaną na głowę ptaka; element ozdobny stroju szlachcica polskiego. [przypis edytorski]

karabela — lekka szabla o otwartym jelcu i rękojeści ukształtowanej na wzór głowy orła (z wypukłością w kształcie „dzioba” na końcu), zwykle ozdobna; broń wywodząca się z Turcji, przyswojona jako tradycyjna szabla szlachty polskiej, charakterystyczna dla sarmatyzmu. [przypis edytorski]

karabela — paradna szabla szlachecka. [przypis edytorski]

karabela — rodzaj szabli o rękojeści uformowanej na kształt głowy orła, noszonej na co dzień przez szlachtę polską; rodzaj broni szczególnie charakterystyczny dla sarmatyzmu. [przypis edytorski]

karabela — rodzaj szabli. [przypis edytorski]

karabela — szabla z rękojeścią w kształcie głowy orła. [przypis edytorski]

karabina — dziś popr. forma D. lp: karabinu. [przypis edytorski]

karabin Enfield — jeden z modeli karabinów produkowanych seryjnie od 1858 w Enfield przez brytyjską firmę Royal Small Arms Factory, używanych również w innych państwach. [przypis edytorski]

karabinierzy — w XVIII i XIX nazwa niektórych jednostek lekkiej kawalerii lub piechoty wyposażonych w karabiny, również nazwa żandarmerii we Włoszech. [przypis edytorski]

karabin iglicowy — odtylcowa broń palna z zamkiem iglicowym, w którym napinana sprężyną długa iglica po naciśnięciu spustu przechodzi przez umieszczony w papierowej osłonie ładunek prochowy do spłonki przy podstawie pocisku, powodując wystrzał; skonstruowany w 1836, zapoczątkował rozwój nowoczesnej broni palnej, z powodu dużej szybkostrzelności i wygodnego ładowania szybko wszedł na wyposażenie armii. [przypis edytorski]

karabiny — dziś popr. forma N. lm: karabinami. [przypis edytorski]

karabon a. karaban — wieloosobowy pojazd konny stosowany do dalekich podróży. [przypis edytorski]

karabon — kryty wóz. [przypis edytorski]

karabon — rodzaj pojazdu konnego. [przypis edytorski]

karać się (daw.) — brać sobie do serca przestrogę. [przypis edytorski]

karać (starop.) — ganić, strofować, upominać. [przypis edytorski]

karaceńska zbroja — zbroja z metalowych łusek na podkładzie ze skóry lub grubego materiału; przypominała pancerz robaka zwanego prusakiem lub: karaczanem (karakanem), stąd nazwa. [przypis edytorski]

karacena — rodzaj skórzanej zbroi z żelaznymi łuskami. [przypis edytorski]

karacena — rozdzaj zbroi z łusek naszytych na skórę. [przypis edytorski]

karacena — zbroja z łusek metalowych na podkładzie ze skóry a. grubego płótna, używana w starożytności i w średniowieczu. [przypis edytorski]

karacena — zbroja z łusek naszytych na grubą tkaninę a skórę. [przypis edytorski]

karacena (z wł. corazzina: zbroja na skórze) — zbroja łuskowa, składająca się ze skórzanego kaftana pokrytego metalowymi, nachodzącymi na siebie płytkami w kształcie łusek; produkowana od XVI do XVIII w., charakterystyczna dla polskiej kultury sarmackiej. [przypis edytorski]

karacena (z wł. corazzina) — zbroja z łusek metalowych naszywanych na skórzanym podkładzie. [przypis edytorski]

karafioł — prawdopodobnie: kalafior. [przypis edytorski]

Karagan, właśc. Do Khaharan — masyw górski w paśmie gór Elburs w Iranie. [przypis edytorski]

karagöz — tradycyjny turecki teatr cieni, w którym występuje dwóch protagonistów: prostak Karagöz i wykształcony Hacıvat, oraz stały zestaw stereotypowych postaci; spopularyzowany w czasach Imperium Osmańskiego, rozprzestrzenił się na większości terenów objętych jego panowaniem, gł. w Turcji i Grecji. [przypis edytorski]

karaici a. karaimi — grupa etniczna i religijna, wyznająca karaimizm, tj. odłam judaizmu powstały w 767 r. n.e. w oparciu o nauki rabina Anana ben Dawida z Basry, odrzucający Talmud oraz interpretujący w sposób bardziej rygorystyczny Biblię. [przypis edytorski]

karaim — wyznawca karaimizmu, religii monoteistycznej wywodzącej się z judaizmu, posiadającej wspólne wątki z islamem i chrześcijaństwem, która wyodrębniła się ok. VIII w. na terenie Mezopotamii, a następnie rozszerzyła się na tereny Bizancjum, Egiptu i Imperium osmańskiego; gł. kodyfikatorem karaimizmu był Anan, syn Dawida z Basry (ur. ok. 754 r.), który uważając się za reformatora judaizmu, przeciwstawił się naukom talmudycznym, postulował powrót do trzymania się ścisłych zapisów Tory (Pięcioksięgu Starego Testamentu) oraz ascetyczny tryb życia. [przypis edytorski]

Karając plemię ludzkie zbrodniami zatrute, Bóg wyrzuci tę ziemię, jak on swą redutę — zniekształcone zakończenie Reduty Ordona A. Mickiewicza. [przypis edytorski]

karający — dziś popr.: karzący. [przypis edytorski]

Karakalla (188–217) – cesarz rzymski z dynastii Sewerów. Termy Karakalli to najlepiej zachowane rzymskie termy, znajdujące się w okręgu XII, na południowy zachód od via Appia. [przypis edytorski]

Karakalla, właśc. Marcus Aurelius Antoninus Bassianus (188–217) — cesarz rzymski (od 211); nadał prawa obywatelskie prawie całej wolnej ludności imperium. [przypis edytorski]

Karakaszów — (daw.forma dzierżawcza) Karakaszowy. [przypis edytorski]

karaka — typ dużego trzymasztowego statku żaglowego, rozwinięty w krajach śródziemnomorskich w XIV–XV w., poprzednik galeonu. [przypis edytorski]

Karakilise — ob. Ağrı, stolica prowincji w Turcji, niedaleko od granicy z Iranem; używana w czasach osmańskich nazwa, oznaczająca „czarny kościół”, pochodziła od średniowiecznego kościoła ormiańskiego. [przypis edytorski]

Kara-Kitaj — państwo istniejące na terenie Turkiestanu od ok. 1130 do 1218 r., chanat Zachodniej dynastii Liao, założony przez lud Kitanów, w 1211 r. podbity przez Najmanów, a w 1218 r. wcielony do imperium mongolskiego. [przypis edytorski]

Karakorum — stolica imperium mongolskiego w XIII w., położona w dolinie rzeki Orchon w północnej części ówczesnej Mongolii (dziś w centrum kraju), początkowo baza wojskowa Czyngis-chana, rozbudowana przez chana Ugedeja. W 1264 r. chan Kubilaj przeniósł stolicę imperium do dzisiejszego Pekinu. [przypis edytorski]

Karakozow, Dmitrij Władimirowicz (1840–1866) — rosyjski rewolucjonista, w 1866 jako pierwszy podjął próbę zamachu na Aleksandra II. [przypis edytorski]

karambol — jednoczesne uderzenie bilą w dwie inne. [przypis edytorski]

karambol — odmiana bilarda. [przypis edytorski]

karambol — odmiana bilardu. [przypis edytorski]

karamy — dziś popr.: karzemy. [przypis edytorski]

Karamzin, Nikołaj Michajłowicz (1766–1826) — ros. pisarz i historyk; przedstawiciel sentymentalizmu w literaturze ros., twórca powieści historycznych (np. Marta Borecka, albo Podbicie Nowogrodu, 1802), autor krajoznawczo-refleksyjnych Listów podróżnika rosyjskiego (1791–1792) oraz apologetycznej Historii państwa rosyjskiego (12 tomów wyd. 1816–1829). [przypis edytorski]

Karamzin, Nikołaj Michajłowicz (1766–1826) — ros. pisarz, publicysta i historyk, reformator rosyjskiego języka literackiego; najważniejszy autor rosyjskiego sentymentalizmu, twórca powieści historycznych oraz apologetycznej Historii państwa rosyjskiego (12 tomów wyd. 1816–1829). [przypis edytorski]

Karamzin, Nikołaj Michajłowicz (1776–1826) — ros. pisarz i krytyk, reformator rosyjskiego języka literackiego. [przypis edytorski]

Karamzin, Nikołaj Michajłowicz (1776–1826) — rosyjski pisarz i krytyk, reformator rosyjskiego języka literackiego; najważniejszy autor rosyjskiego sentymentalizmu. [przypis edytorski]

karanie… na gardle — karanie śmiercią. [przypis edytorski]

kararyjski — zwykle o marmurze: wydobywany we Włoszech w okolicach Carrary, idealnie biały. [przypis edytorski]

Karasek, Krzysztof (ur. 1937) — poeta, eseista i krytyk literacki. [przypis edytorski]

karat — jednostka masy stosowana w jubilerstwie. [przypis edytorski]

karaulnik (z ros.) — wartownik, stróż. [przypis edytorski]

karawana — grupa osób (najczęściej pielgrzymów a. kupców) podróżujących przez pustynię, najczęściej poruszająca się na wielbłądach, osłach i innych wytrzymałych na długotrwały brak wody zwierzętach. [przypis edytorski]

karawaniarz — człowiek kierujący karawanem, pojazdem przewożącym ciało zmarłego w orszaku pogrzebowym. [przypis edytorski]

karawan — pojazd używany do przewożenia trumien. [przypis edytorski]

karawanseraj — zajazd dla podróżnych, z pomieszczeniami do odpoczynku i magazynem do przechowania towarów, budowany w krajach arabskich, Persji i Azji Środkowej. [przypis edytorski]

karawela — rodzaj statku żaglowego. [przypis edytorski]

karawela — typ jednopokładowego żaglowca z XV–XVI w. [przypis edytorski]

karazja — męska sukmana. [przypis edytorski]

karazjowy (daw.) — z grubego, taniego sukna. [przypis edytorski]

kara (z niem. Karren) — dwukołowy wózek. [przypis edytorski]

karazyje — karazja, grube wełniane sukno, z którego szyto chłopskie sukmany, jak również odzież żołnierską. [przypis edytorski]

karbassowa tkanina — delikatna, lniana tkania, wytwarzana w rzymskich prowincjach na Płw. Iberyjskim, na terenie dzisiejszej Hiszpanii. [przypis edytorski]

karbidówka (pot.) — lampa karbidowa, w której źródłem światła jest palący się acetylen. [przypis edytorski]

karbid (z łac.) — węglik wapnia, używany w końcu XIX i w pierwszej poł. XX w. w gazowych lampach górniczych i kolejarskich oraz w reflektorach samochodowych i rowerowych. [przypis edytorski]

karbolowaty — przypominający karbol, żrący środek odkażający o silnym, nieprzyjemnym zapachu, daw. szeroko używany do dezynfekcji pomieszczeń i przedmiotów. [przypis edytorski]

karbol — roztwór wodny fenolu, stosowany do odkażania. [przypis edytorski]

karbol — środek chemiczny służący dawniej do dezynfekcji. [przypis edytorski]

karbol — wodny roztwór fenolu; środek odkażający o silnym, nieprzyjemnym zapachu, dawniej szeroko używany w lecznictwie do dezynfekcji pomieszczeń i przedmiotów. [przypis edytorski]

karbol — wodny roztwór fenolu; żrący, trujący, o silnym, nieprzyjemnym zapachu; środek odkażający, daw. szeroko używany w lecznictwie do dezynfekcji pomieszczeń i przedmiotów. [przypis edytorski]

karbonariusz — członek jednego z tajnych stowarzyszeń rewolucyjnych występujących przeciw absolutyzmowi; karbonaryzm jako tajny ruch polityczny rozwinął się w Europie w 1. poł. XIX w. i był bezwzględnie zwalczany przez rządy państw sprzymierzonych w ramach tzw. Świętego Przymierza; karbonariusze (także: węglarze) odegrali dużą rolę w procesie zjednoczenia Włoch. [przypis edytorski]

karbonariusz — członek tajnego stowarzyszenia rewolucyjnego skierowanego przeciw absolutyzmowi w Europie (I poł. XIX w.). [przypis edytorski]

karbonariusze — tajne stowarzyszenia rewolucyjne, skierowane przeciwko absolutyzmowi, założone we Włoszech, działające w Europie w 1. poł. XIX w. [przypis edytorski]

karbonariusz — osoba należąca do XIX-wiecznego tajnego ruchu politycznego, sprzeciwiającego się absolutyzmowi. [przypis edytorski]

karbonariusz — spiskowiec w XIX-wiecznych Włoszech, członek tajnego stowarzyszenia wrogiego monarchii absolutnej. [przypis edytorski]

karbonar (z wł.) — karbonariusz, członek tajnego stowarzyszenia rewolucyjnrgo, założone we Włoszech na początku XIX wieku. [przypis edytorski]

karbon (geol.) — piąty okres ery paleozoicznej, ok. 360–300 mln lat temu; w tym okresie powstała większość pokładów węgla kamiennego; ang. (z łac.) przymiotnik carboniferous używany przez Darwina oznacza zarówno karboński, jak i węglonośny. [przypis edytorski]

karbon (geol.) — piąty okres ery paleozoicznej. [przypis edytorski]

karbować — oznaczać przez nacięcia. [przypis edytorski]

karbować — robić na czymś karby, nacięcia w celu ozdobienia lub zanotowania liczby czegoś. [przypis edytorski]

karbowaniec — daw. moneta ukr. [przypis edytorski]

karbowaniec — tu: dawna potoczna ukraińska nazwa rubla. [przypis edytorski]

karbowaniec — tu: daw. określenie rubla. [przypis edytorski]

karbowniczy (ukr. карбівничий) — tu zapewne leśnik, który pilnował ilości przysługującego danej wsi drewna na opał, odnotowując wywożoną ilość karbami, nacięciami na deszczułkach. [przypis edytorski]

karbownik a. karbowy (daw.) — nadzorca robotników rolnych prowadzący rejestr ich pracy; nazwa pochodzi od kija, na którym nacinano karby, zapisując w ten sposób ilość wykonanej pracy. [przypis edytorski]