Przypisy

złotej liliej — tj. Francji, gdyż królowie francuscy używali herbu lilii. [przypis redakcyjny]

złotej liliej — tj. Francji, gdyż królowie francuscy używali herbu lilii. [przypis redakcyjny]

Złotem jej rzęsów, to jasnym warkoczem, patrzając na nią, słońce się zachwyca — Gwiazda Wenus, kiedy słońce zachodzi, postępuje za nim, a kiedy wschodzi, idzie z przodu słońca. [przypis redakcyjny]

złotem pisze na srebrze gwiazda Jowiszowa — Białe światło planety Jowisz wyobraża tło srebrne, na którym błyszczą złote głoski złożone zarazem ze świateł błogosławionych. [przypis redakcyjny]

złote runo — w mitol. gr. złote runo owcze, po które do Kolchidy wyprawił się Jazon (wyprawa Argonautów); tu przenośnie: szczęście i dostatek. [przypis redakcyjny]

złotogłów — tkanina ze złotych nici. [przypis redakcyjny]

złoto rad fałszowałem, jam cień Kapokijo — Kapokio, sieneńczyk, znany osobiście poecie, miał jakoby razem z Dantem uczyć się fizyki i historii naturalnej. [przypis redakcyjny]

Złoto śrzodkiem janczarów zbrojnych pójdzie snadnie — złoto zwojuje nawet zbrojnych żołnierzy. [przypis redakcyjny]

złotosploty — Bakchus o bujnym włosie, spiętym złocistą przepaską, urodził się rzekomo w Tebach. Wśród blasku pochodni harcował on po pobliskich górach w otoczeniu szalejących Menad, dziewic mu oddanych. [przypis redakcyjny]

złotych (…) głowach — złotogłowach; złotogłów: kosztowna tkanina przetykana złotymi nićmi. [przypis redakcyjny]

złotych siedem drzew widziałem — Siedem drzew złotych, czyli siedem świeczników, są to symbole siedmiu darów Ducha świętego. Św. Jan w Objawieniu, rozdz. 4, w. 5, mówi, że te świeczniki, to siedem duchów bożych. A że siedem grzechów głównych przeciwnych jest siedmiu darom Ducha Świętego, przeto pokora przeciwna jest pysze, miłosierdzie zawiści, umiejętność gniewowi, męstwo lenistwu, roztropność łakomstwu, mądrość obżarstwu, a rozum nieczystości. [przypis redakcyjny]

złotym prochem — nim zaczęto używać bibuły (w poł. w. XVII), pismo osuszano posypując je drobnym piaskiem. [przypis redakcyjny]

złoty — w pierwszych latach powojennych inflacyjna polityka rządu doprowadziła do gwałtownego spadku wartości marki, (w roku 1920 kurs dolara wynosił około 800 marek, w roku 1922 18 000 marek, w październiku 1923 — 1 000 000 marek, w styczniu 1924 — 10 000 000 marek), co dla kapitalistów było początkowo źródłem ogromnych zysków spekulacyjnych, powodowało jednak wciąż rosnącą nędzę mas pracujących. Na przełomie lat 1923–1924 inflacja doprowadziła do dezorganizacji całego życia gospodarczego. Dopiero wówczas rząd Władysława Grabskiego dokonał reformy finansowej, wprowadzając jako nową walutę złoty (kwiecień 1924). [przypis redakcyjny]

złożenie (daw.) — pokój, schowek. [przypis redakcyjny]

złożenie (daw.) — [tu:] pokój, schowek. [przypis redakcyjny]

złożenie — pokój, schowek. [przypis redakcyjny]

złożenie (starop.) — pokój, gościnny zwłaszcza. [przypis redakcyjny]

złożyć (daw.) — ustąpić. [przypis redakcyjny]

złożyć się — obronić się, zasłonić. [przypis redakcyjny]

złożyć (starop.) — [tu:] ustąpić, spuścić. [przypis redakcyjny]

złożyć (starop.) — ustąpić, spuścić. [przypis redakcyjny]

złożył swą lubę — W A.[autografie; Red. WL] swą labę zam. przekreślonego: skarb drogi; lubę prowinc. zam.: lubą. [przypis redakcyjny]

Zły to kucharz… — popularne powiedzenie o kucharzu, który dobrze gotuje; por. polskie: palce lizać. [przypis redakcyjny]

złza (starop.) — łza. [przypis redakcyjny]

z Lachy — dziś popr. forma N. lm: z Lachami. [przypis redakcyjny]

Z laską pasterską miecz spoił się siłą — Miecz: symbol władzy świeckiej, laska pasterska: symbol władzy duchownej. Dante godząc spory i zatargi od lat dwustu z górą trwające w wiekach średnich na szkodę świata chrześcijańskiego między teologami kościoła a mężami stanu średniowiecznego państwa, myśl pojednawczą w traktacie swoim De Monarchia krótko i jasno rozwija: Scilicet summo pontifice, qui secundum revelata humanum genus produceret ad vitam aeternam; et imperatore, qui secundum philosophica documenta genus humanum ad temporalem felicitatem dirigeret. [przypis redakcyjny]

z Latony zrodzone bliźnięta — Apollo i Diana, czyli słońce i księżyc, urodzone bliźnięta z Latony na wyspie Delos (Patrz Czyściec, pieśń XX, gdzie te bliźnięta Poeta nazywa: li due occhi del cielo). [przypis redakcyjny]

z lochów, gdzie jest źródło krwi — W podziemiach pod Baksztą. [przypis redakcyjny]

Z ludem Starego, Nowego Zakonu Piotr trzymający klucze od tej chwały — Św. Piotr i święci Starego i Nowego Zakonu. [przypis redakcyjny]

z Ludzimierza — Z majątku Tetmajerów, gdzie spędzała lato Wanda. [przypis redakcyjny]

zluzowawszy — zwolniwszy, zmieniwszy. [przypis redakcyjny]

zmachlajdezowany — nieprzytomny jak po przepiciu (przymiotnik utworzony od nazwiska właściciela znanych w Warszawie pod koniec XIX w. zakładów browarniczych, Machlejda). [przypis redakcyjny]

z maczugą (starop.) — [tu:] z kijem. [przypis redakcyjny]

zmalowano żółto i zielono — barwa żółto-zielona oznaczała u średniowiecznych rycerzy rozpacz. [przypis redakcyjny]

z (…) manelów rozstroić — rozkuć z kajdan; tu: zwrot żart. w odniesieniu do osoby burmistrza: manele, tj. (pierwotnie) bransolety należały do stroju niewieściego. [przypis redakcyjny]

zmarłych (…) palić — zachowywali obyczaj palenia zwłok niegdyś tak skrupulatnie, że znalezienie niedopalonej kości ściągało wielką winę na ród cały. [przypis redakcyjny]

zmarska (daw.) — zmarszczka. [przypis redakcyjny]

zmarska (starop.) — zmarszczka. [przypis redakcyjny]

zmartwychpowstaniec (neol.) — rzecz. utworzony od czas. zmartwychpowstać (dziś: zmartwychwstać). [przypis redakcyjny]

Zmartwychwstań (…) poezjo — Poeta w pierwszej części swojej Komedii, to jest w Piekle, Muz nie przyzywa, bo poezja nie śpiewa grzesznikom umarłym śmiercią wieczną. Ona należy do życia, które tylko w żywej chęci i w trosce wyzwolenia się od grzechu w całej pełni rozkwita. Dlatego to w Czyśćcu po raz pierwszy poeta wzywa Muzy, a szczególnie Kaliope, jako muzę epopei. [przypis redakcyjny]

zmartwychwstanie sejmu pod Herodem — pod panowaniem cara. [przypis redakcyjny]

…z matką, czy z macochą — rozumie tu zapewne Kościół rzymski, którego głowa, „pasterz przewielebny” (54, 2) Juliusz II, zawzięty wróg Alfonsa, połączył się przeciw niemu z Wenecjanami, ale „w polach między Zaniolem, Padem i Santernem” (53, 8) poniósł sromotną klęskę. [przypis redakcyjny]

z mego cmentarza — Cmentarzem św. Piotra jest Rzym, gdzie był umęczony i pogrzebany. [przypis redakcyjny]

z Messany… z Argu — Messana, Argos — miasta w płd. Grecji. [przypis redakcyjny]

z miasta Sirakuzów — z Syrakuz na Sycylii. [przypis redakcyjny]

zmiękczony — czujący ulgę, rozbrojony. [przypis redakcyjny]

zmiękczyć — sprawić, że ktoś stanie się skłonny do ustępstw. [przypis redakcyjny]

zmiękczywa (forma starop., tzw. liczba podwójna) — zmiękczymy (ja i moja lutnia). [przypis redakcyjny]

zmienia swą treść, czyli formę — Zob. objaśnienie tego wyrazu [„forma”] wyżej(nb.: „treść, czyli (!) forma”). [przypis redakcyjny]

zmierzkać (daw.) — zmierzchać. [przypis redakcyjny]

zmierzk (daw.) — zmierzch. [przypis redakcyjny]

Zmiłuj się nade mną, o Boże, bo mię chce pochłonąć człowiek. [przypis redakcyjny]

Z mistrzem na lewo zawróciłem kroku — Wergiliusz z Dantem zawsze na lewo schodzą w kręgi piekielne; kiedy przechodzą krąg jaki, zawsze mają po lewej stronie krąg wyższy, który już przeszli, a po prawej krąg niższy, który jeszcze przejść muszą. [przypis redakcyjny]

zmitręża się — marnuje się. [przypis redakcyjny]

zmocnić (starop.) — oprzeć. [przypis redakcyjny]

zmocnicie — dziś popr. forma trybu rozkazującego: wzmocnijcie. [przypis redakcyjny]

Zmonitować — napomnieć. [przypis redakcyjny]

zmowa — tu: zaręczyny. [przypis redakcyjny]

zmudzić — ociągać się. [przypis redakcyjny]

zmyć bez ługu — daw. przysłowie: oszukać. [przypis redakcyjny]

zmydlić — koń zmydlony: spieniony. [przypis redakcyjny]

zmykać — ściągać, kraść. [przypis redakcyjny]

zmykać się — pełzać, ślizgać się. [przypis redakcyjny]

zmykać — spuszczać ze smyczy. [przypis redakcyjny]

zmykać — tu: ściągać, ukrywać, usuwać. [przypis redakcyjny]

zmykać — tu: sprowadzać ze stanowisk. [przypis redakcyjny]

zmylić — tu: stracić. [przypis redakcyjny]

zmyślnej — wymyślnej. [przypis redakcyjny]

zmysłom dwoiaką roskoszą opitem (starop.) — zmysłom opitym [upitym] dwojaką rozkoszą. [przypis redakcyjny]

zmysł — tu w znaczeniu ogólnym: zmysły. [przypis redakcyjny]

zmysły tylko — źródłem poznania są jedynie wrażenia zmysłowe, tj. wynik działania podrażnień zewnętrznych, których źródło (istota rzeczy) jest niepoznawalna; teoria poznania sensualistyczna Locke'a, rozwinięta przez Condillaka; por. Uwagi, str. 14 n. [przypis redakcyjny]

zna cały Przybyszewski — tzn. wszystkie utwory Przybyszewskiego; ostatnie lata przed Weselem były w Krakowie pod urokiem „przybyszewszczyzny”: stąd dowód na „nowoczesność” panny Racheli. [przypis redakcyjny]

Znacie tę bajeczkę — więc posłuchajcie… — aluzja do „powiedzonka” z komedii Aleksandra Fredry Pan Jowialski. [przypis redakcyjny]

znaczek (daw.) — oddziałek (od znaku, tj. chorągwi). [przypis redakcyjny]

znaczniejszy — większy, dotkliwszy. [przypis redakcyjny]

Znad mej skroni młodej uciąłem pierwszy pukiel, gdy Inacha wody oblały moje stopy — młodzieńcy greccy poświęcali swe włosy bóstwu rodzimej rzeki. [przypis redakcyjny]

znajdowało się w tyle budynku — dziś popr.: znajdowało się na tyle budynku. [przypis redakcyjny]

znajdowały się na wyciągłości — naciągnęły się. [przypis redakcyjny]

znajduje się nieskończona ilość rzeczy, które znacznie przekraczają naszą wyobraźnię, a bardzo wiele jest takich, które z powodu jej niedołężności sprawiają w niej pogmatwanie — Por. List 75 (dawniej 23) § 8. [przypis redakcyjny]

znaje (ukr.) — wie. [przypis redakcyjny]

znajomsze sąsiady — chodzi tu o kandydatów z sąsiednich krajów. [przypis redakcyjny]

znajte: szczo Lach, to szabla (z ukr.) — wiedzcie: co Polak, to szabla. [przypis redakcyjny]

znajut (ukr.) — wiedzą. [przypis redakcyjny]

znaju (ukr.) — znam. [przypis redakcyjny]

z największym w świecie mocarzem — tj. z sułtanem tureckim. [przypis redakcyjny]

znak — chorągiew. [przypis redakcyjny]

znak (daw.) — chorągiew. [przypis redakcyjny]

znaki (…) które za kres żeglarzom Herkules ustawił — Herkules na wyprawie po woły Gerionesa wbił dwa słupy, jeden po stronie europejskiej, Kalpe, drugi w Afryce, Abila, nad Cieśniną Gibraltarską, która jego dopiero miała być dziełem. [przypis redakcyjny]

znaki minął — słupy Herkulesa, Abila po stronie afrykańskiej, Kalpe w Hiszpanii (dziś cieśnina Gibraltarska). [przypis redakcyjny]

znaki mowy — tj. artykułowane zgłoski, wyrazy. [przypis redakcyjny]

znaki poezji (…) są także dowolne — Lessing robi tu aluzję do dzieła Herdera Kritiche Wälder, w którym tenże rozróżnia naturalne znaki malarstwa, tj. farby i figury, i dowolne znaki poezji, tj. różnorakie słowa, niemające nic wspólnego z przedmiotem, który określają. [przypis redakcyjny]

znaków (…) jakimi Anioł znaczył go na czole — Znaki liter P (peccatum, grzech) wycięte na czole poety mieczem anioła przy wejściu jego do czyśćca. [przypis redakcyjny]

znakomity* (daw.) — widoczny. [przypis redakcyjny]

znakomity (starop.) — widoczny, znaczny. [przypis redakcyjny]

znak szanowny — To jest: krzyż. [przypis redakcyjny]

znał po tobie — doznał od ciebie. [przypis redakcyjny]

znalazłem się — w wydaniu z r. 1870: znajdywałem się. [przypis redakcyjny]

znalazł się Napoleon — mowa o Ludwiku Napoleonie (tj. Napoleonie III), który jako pretendent do tronu francuskiego próbował go dwukrotnie zdobyć przez zamach stanu. Drugi zamach miał miejsce dnia 6 sierpnia 1840 r., kiedy Ludwik Napoleon powrócił z Anglii, gdzie przebywał na emigracji, i z grupą oficerów–bonapartystów wylądował w Wimereux. W Boulogne oddał się pod jego rozkazy tamtejszy garnizon wojskowy. [przypis redakcyjny]

Znaleźli go w cmentarzu — zam.: na cmentarzu. [przypis redakcyjny]

znamieniem — pomnikiem, znakiem pamiątkowym. [przypis redakcyjny]