Potrzebujemy Twojej pomocy!

Na stałe wspiera nas 477 czytelników i czytelniczek.

Niestety, minimalną stabilność działania uzyskamy dopiero przy 500 regularnych darczyńców. Dorzucisz się?

Przekaż 1,5%

Przekaż 1,5% podatku na Wolne Lektury KRS 00000 70056
Ufunduj darmowe książki dla tysięcy dzieciaków.
WIĘCEJ

Przypisy

Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z

Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza

Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | dopełniacz | dawne | francuski | grecki | gwara, gwarowe | hiszpański | łacina, łacińskie | mitologia grecka | mitologia rzymska | niemiecki | przestarzałe | rosyjski | staropolskie | starożytny | turecki | ukraiński | węgierski | włoski

Według języka: wszystkie | lietuvių | polski


Znaleziono 1215 przypisów.

Monfer — Monferrat, miasto w Hiszpanii. [przypis redakcyjny]

Monkacz, Spilberg — Munkacz na Węgrzech i Spielberg na Morawach, więzienia polityczne austriackie, słynne ze srogości. [przypis redakcyjny]

Monkalier — miasto Moncalieri w Piemoncie. [przypis redakcyjny]

Mon mari est puriste (fr.) — mój mąż jest purystą; purysta — osoba rygorystycznie dbająca o czystość zasad, np. językowych. [przypis redakcyjny]

monoculus (łac.) — jednooki. [przypis redakcyjny]

Monolog Pankracego ukazuje przywódcę rewolucji jako człowieka pełnego wątpliwości. [przypis redakcyjny]

monomania — obłęd polegający na opanowaniu umysłu przez jedną natarczywą myśl. [przypis redakcyjny]

monopolium — monopol; tu: wyłączność prawa nabycia i posiadania. [przypis redakcyjny]

Monpolier — miasto Montpellier w południowej Francji. [przypis redakcyjny]

Monsieur? (fr.) — Panie? [przypis redakcyjny]

monsiur (z fr. monsieur) — pan. [przypis redakcyjny]

Montalban — zamek Montauban niewiadomego położenia we Francji. [przypis redakcyjny]

Montalba — zamek Montauban niewiadomego położenia we Francji. [przypis redakcyjny]

Montecuccoli, Rajmund (1608–1681) — generał cesarski, książę Melfi i państwa niem. [przypis redakcyjny]

Monteregione — zamek w okolicach Sieny. [przypis redakcyjny]

Montesquiou — hr. Robert de Montesquiou, do którego często spotyka się aluzje w tym utworze, był wieloletnim przyjacielem Prusta i mistrzem jego młodości. [przypis redakcyjny]

Montfort — Hieronim Napoleon Karol ks. de Montfort. [przypis redakcyjny]

montkoch (niem. Mundkoch) — kucharz cudzoziemski, nazywany „górnym”, przez pomieszanie jego znaczenia w kuchni z błędną etymologją. [przypis redakcyjny]

Montwy — dziś: Mątwy, wieś k. Inowrocławia. [przypis redakcyjny]

Montyn — Florian Montyn, jeden z mniej znanych poetów włoskich. [przypis redakcyjny]

morale de la fable (fr.) — nauka moralna bajki. [przypis redakcyjny]

moralno–krytycznym reformowaniem chrześcijaństwa — chodzi o racjonalistyczną teologię, która z całym krytycyzmem bada księgi biblijne i podkreśla pierwiastki ludzkie w chrześcijaństwie. [przypis redakcyjny]

mora nociva (łac.) — zwłoka szkodliwa. [przypis redakcyjny]

Morawianie — plemię słowiańskie zamieszkujące Morawy na terenie dzisiejszych Czech. [przypis redakcyjny]

morawski kaznodzieja — wyznawca husytyzmu. [przypis redakcyjny]

morderstwo króla Dunkana, ukazanie się ducha Banka — sceny z Makbeta. [przypis redakcyjny]

mord innym mordem okupić — mowa tu o tzw. zemście krwi, która żądała śmierci za śmierć, oka za oko, zęba za ząb. [przypis redakcyjny]

Mordujcie ich tak, by czuli, że umierają. — Rudawski twierdzi, iż słowa owe były wyrzeczone w Niemirowie. [Rudawski, Wawrzyniec Jan (1617–1690), autor pisanej po łacinie historii Polski 1648–1660, której polski przekład wyszedł w Petersburgu w 1855 r. Red. W.L.] [przypis redakcyjny]

Mordwa — jak Ingra, Permia, ludy fińskie. [przypis redakcyjny]

Mordy — miasteczko w powiecie siedleckim. [przypis redakcyjny]

Morea — późniejsza nazwa Peloponezu. [przypis redakcyjny]

Morgana — siostra Alcyny i Logistylli, wiedźma, więziła w swym pałacu podmorskim Zylanta, syna Monodanta, króla Damogiru. [przypis redakcyjny]

Morgen — skrócone powitanie poranne w języku niemieckim: dzień dobry. [przypis redakcyjny]

Moritura te salutat! — Ta, która ma umrzeć, pozdrawia cię. [przypis redakcyjny]

morituris (łac.) — mających umrzeć. [przypis redakcyjny]

morituris (łac.) — skazanym na śmierć, na zagładę. [przypis redakcyjny]

morsum conscientiae (łac.) — zgryzoty sumienia. [przypis redakcyjny]

morte renasci (łac.) — odrodzić się przez śmierć [przypis redakcyjny]

Mortuus est (…) quia impossibile est (łac.) — Umarł syn Boży, jest to prawdopodobne dlatego właśnie, że niedopuszczalne; i pogrzebiony zmartwychwstał, jest to pewne dlatego właśnie, że niemożliwe. [przypis redakcyjny]

mortyfikować — przyprawiać o śmierć. [przypis redakcyjny]

Morynowie — szczep galski, mieszkający w starożytności w okolicy dzisiejszej Boulogne. [przypis redakcyjny]

morza kamieńmi zabudował — jest to nawiązanie do metody budowania rzymskich willi; wprawdzie nie na morzu, ale na tamach czy kamiennych groblach wchodzących w morze. [przypis redakcyjny]

Morze — aforyzm ten był drukowany 22 stycznia 1925 r. w tygodniku warszawskim „Informacja Powszechna” na czele numeru(Nr. 3–4) poświęconego morzu i zarazem donoszącego o przyznaniu Żeromskiemu nagrody literackiej Ministerstwa W. R. i O. P. za Wiatr od morza. — D. 26 stycznia 1925 r. odbyła się uroczystość wręczenia laureatowi pisma przyznającego nagrodę. Przemówił ówczesny Kierownik Ministerstwa prof. Jan Zawidzki. Żeromski odpowiedział na to przemówienie «mniej więcej jak następuje» (według Warszawianki, Nr. 27): „Czuję się bardzo w tej chwili szczęśliwym, że to dzieło, które mnie kosztowało tyle pracy i w którem chciałem znaleźć nową formę literacką, spotkało się z uznaniem Pana Ministra. Niestety, dzieło to nie objęło całości Pomorza. Stan zdrowia nie pozwolił mi spojrzeć w życie ludu całego Pomorza i wciągnąć go do mojej powieści. Liczę na to, że utwór ten zachęci młodą generację piszących do studjów nad tą częścią Polski i nad temi częściami, które mi były niedostępne, mam nawet dane, że to nastąpi szybko i ogarnie ten cały kraj, tak sercu naszemu bliski.  Dziękuję jeszcze raz Panu Ministrowi za zaszczytne wyróżnienie, które Wiatr od morza spotkało”. [przypis redakcyjny]

morze Erytrejskie — Morze Czerwone. [przypis redakcyjny]

Morz' Egeyskiego — Morza Egejskiego (podobnie w przekładzie Orlanda Szalonego Ariosta). Apostrofowanie i ściągnięcie dwóch samogłosek w jedną, na wzór języków romańskich, próbował do polszczyzny wprowadzić Piotr Kochanowski. Próba śmiała i piękna, pozostała bez skutku. [przypis redakcyjny]

morze igrało — morze było wzburzone. [przypis redakcyjny]

morze LajacaLajac, miasto w Syrii (staroż. Issus); golfo di Lajazzo, dziś Zatoka Aleksandretty w Syrii; [przypis redakcyjny]

morzyć (daw.) — trapić, martwić. [przypis redakcyjny]

mości pan — przyjęty powszechnie skrót tytułu grzecznościowego „miłościwy pan”, który przysługiwał każdemu szlachcicowi. Znana powszechnie w XVIII w. anegdota mówi, że Karol Radziwiłł, zwany „Panie Kochanku”, w czasie spotkania ze Stanisławem Augustem nie chciał tytułować go „najjaśniejszym panem”. [przypis redakcyjny]

mosan a. mospan (daw.) — skrót od: miłościwy pan. [przypis redakcyjny]

Mosiny — miasto o 2 mile od Poznania. [przypis redakcyjny]

most łyżwowy — most tymczasowy, ustawiony na łyżwach (płaskie, podłużne czółna, pontony); istniał przy ul. Bednarskiej w latach 1829–1864, do czasu wybudowania mostu Kierbedzia. (Prus jest tu o tyle niedokładny, że Rzecki wraca do Warszawy w lutym, a most łyżwowy na zimę zwijano.) [przypis redakcyjny]

mostowaja (ros.) — bruk, jezdnia (po rosyjsku briuki znacz: spodnie; stąd nieporozumienie, o którym mowa w tekście). [przypis redakcyjny]

mostowniczy — urzędnik, mający dozór nad drogami i mostami publicznemi. [przypis redakcyjny]

most pod Tamizą — tunel pod Tamizą w pobliżu London Bridge wybudowany w 1825 r. Czy projektodawcą tego tunelu był Natan Rotschild, założyciel londyńskiej gałęzi tego rodu, czy też stowarzyszenie kupców (brzęczących kompania rapsodów), poeta nie umiał rozstrzygnąć. [przypis redakcyjny]

most świętego Michała — Pont Saint-Michel w Paryżu. [przypis redakcyjny]

most Tryumfalny — Pons Triumphalis. [przypis redakcyjny]

Mosty — miasto nad Niemnem, na płd.-wsch. od Grodna. [przypis redakcyjny]

most (z niem.: Most) — sok ze świeżo wyciśniętych winogron. [przypis redakcyjny]

Moszczeńska-Rzepecka, Iza (1864–1941) — pani Moszczeńska, znana literatka z Warszawy. [red. WL]. [przypis redakcyjny]

moszcz (starop.) — wino niewytrawne. [przypis redakcyjny]

Motława — dopływ Wisły; wpada do niej w Gdańsku. [przypis redakcyjny]

Motto wzięte z Szekspirowskiego Hamleta (akt I, scena 2). [przypis redakcyjny]

motu proprio (łac.) — z własnego popędu. [przypis redakcyjny]

motylów — dziś popr. forma D. lm: motyli. [przypis redakcyjny]

mową nie naszą — Prapradziad poety, jak w pieśni poprzedniej, mówi tu po łacinie, ponieważ łacina za jego czasów była mową powszednią osób uczonych i wyżej kształconych. [przypis redakcyjny]

Mowa o magnacie słynnym z okrucieństw, Mikołaju Bazylim Potockim, którego krwawe „zabawy” opiewała ukraińska pieśń ludowa; stały się one także przedmiotem kilku opracowań literackich. [przypis redakcyjny]

Mowa pana Adama do księcia Adama, o panu Andrzeju — tj. A. Mickiewicza do A. Czartoryskiego o A. Towiańskim. [przypis redakcyjny]

Mowczy, pope! Ne twoje diło brechniu meni zadawaty! Chody no na dwir, nauczu ja tebe pułkownikiw zaporoskich szanowaty (z ukr.) — milcz, popie. To nie twoje zadanie zarzucać mi kłamstwo. Chodź na dwór, nauczę cię szanować pułkowników zaporoskich. [przypis redakcyjny]

mowę Montalemberta — wygłoszoną w sprawie Polski dn. 21 stycznia 1817 w paryskiej Izbie Panów. [przypis redakcyjny]

mowy robotników i przywódców robotniczych — chodzi tu o działaczy prawicy Polskiej Partii Socjalistycznej. [przypis redakcyjny]

może czuła skrupuł wobec zmarłej — niechęć Narcyzy do ogłaszania listów odnosiła się wszakże tylko do zbyt rychłego ujawniania korespondencji. W jednym z listów do Wandy, mówiąc o puściźnie po wspólnej przyjaciółce, młodo zmarłej Zofii Kaplińskiej, pisze: „(…) warto by przeczekać jakąś miarę czasu, aż pewna wibracja żywej osobistości, tak tej, co odeszła, jak tych, co pozostali, przemilknie. Kiedy mi wolno było dla samej siebie układać jakieś pośmiertne plany, wiem, że ten był najulubieńszy; ani jednego wiersza z listów moich nie byłabym oddała »publiczności« pogrzebowej; nieraz jednak pragnęłam, aby nawet myśli moje niedopowiedziane, »później«, och później, żyjących doszły…” (maj 1864). [przypis redakcyjny]

może fantastycznej, ale mimo to trafnej charakterystyki u Stryjkowskiego, przypominającej żywcem charakterystykę Finów u Tacyta — dla porównania powtarzamy ów opis Tacyta, kończący tak efektownie jego Germanię: „U Finów nadzwyczajna jest dzikość i szpetne ubóstwo; nie mają oni broni, ani koni, ani zagród; zioła (jakaś myłka!) są ich pożywieniem, skóry odzieniem, ziemia łożem; jedyna ich ufność w strzałach, jakie dla braku żelaza kośćmi zaostrzają; spólne myślistwo żywi spólnie mężczyzn i kobiety, towarzyszące im i domagające się części połowu. I dla dzieci nie ma innego schowka, przed dzikim zwierzom czy przed słotą, chyba że je sploty gałęzi okryją: tu wraca młodzież, to przytułek i starców”. (Dalsze słowa charakteryzują zupełny brak potrzeb i życzeń wolnego od pracy i trosk Fina). [przypis redakcyjny]

Może ją Pan uzupełnić, rozszerzyć, skrócić, jednym słowem uczynić z nią, co pan zechce — Uważaliśmy za najlepsze pozostawić wszystko bez najmniejszej zmiany, dodaje od siebie w uwadze redakcja. [przypis redakcyjny]

Może mowa tu o Karolu ks. Radziwille, „Panie Kochanku”, zamiłowanym myśliwym. [przypis redakcyjny]

może na ślub pojedziesz — ślub Julii, siostry Wandy, która wyszła za Adolfa Tetmajera, właściciela wsi Ludzimierz w Nowotarskiem. [przypis redakcyjny]

może (starop. forma) — można (którego Kochanowski jeszcze nie zna). [przypis redakcyjny]

może (starop.) — [tu:] można; I może tak rzec, że na nich jechała: i tak rzec można, że na nich jechała ([na nich, tj. na Tankreda,] którego Klorynda jeszcze nie zna). [przypis redakcyjny]

może (starop.) — [tu:] można. [przypis redakcyjny]

możliwe — w całym tym ustępie Kant bierze wyrazy: „möglich”, „Möglichkeit” w trojakim znaczeniu: 1-o według określenia zawartego w pierwszym wymagalniku; 2-o jako równoznaczne z wyrażeniem: „realny przedmiotowo, transcendentalna prawda”; 3-o jako najogólniejsze przeciwstawienie rzeczywistości bez wglądania w jakie bądź warunki. Można by próbować wyróżnienia za pomocą: „możliwy” i „możebny”; ale mało by się to przyczyniło do jasności wykładu. Poprzestać więc postanowiłem na tym tylko ostrzeżeniu, które zawdzięczam E. Adickesowi. [przypis redakcyjny]

można zauważyć na jednym sztychu Franciszka Cleyna — we wspaniałym wydaniu angielskim Wergiliusza przez Drydena (Londyn 1697, folio maj). Ale i Cleyn okręcił węże około ciała tylko raz jeden, a około szyi prawie wcale nie. Jeżeli taki mierny artysta zasługuje skądinąd na rozgrzeszenie, można by mu dać tylko takie, że miedzioryty uważać należy za proste objaśnienia, a nie za samoistne pięknotwory. [przypis redakcyjny]

możność — tu: stan wiedzy, doświadczenie. [przypis redakcyjny]

możny, królewski ptak — orzeł; starożytni wróżyli z lotu ptaków drapieżnych. [przypis redakcyjny]

mozoła — forma żeńska zam. męskiej [mozół; Red. WL] w owym czasie [w XVIII, XIX wieku; Red. WL] pospolita. Por. Karpińskiego Laura i Filon: „Czy w każdym roku taka z kochania jak w osiemnastym mozoła?”. [przypis redakcyjny]

mozol (gwar.) — zgrubienie i stwardnienie naskórka na ręce lub nodze. [przypis redakcyjny]

Mozyr a. Mozyrz — miasto nad Prypecią, na terenie płd. Białorusi, ok. 150 km na płn. wschód od Czernihowa. [przypis redakcyjny]

M’rchand d'habits… (fr.) — handlarz odzieżą!… (okrzyk paryskich tandeciarzy). [przypis redakcyjny]

Mrówki — tu: ludzie, którzy poecie w porównaniu z wielkością Wergiliusza wydają się mali jak mrówki. [przypis redakcyjny]

mroczyć się — ciemnieć, pogrążać się w mroku. [przypis redakcyjny]

mruczał na swą nikczemność — narzekał, że [jest; Red. WL] maleńki. [przypis redakcyjny]